Codex picturatus Baltazara Behema

Codex picturatus Tradycja badań nad tym rękopisem sięga początku XIX wieku, nie sprecyzowano jednak jak dotąd czasu jego powstania. Otwarta pozostaje również kwestia „ręki” pisarza, który sporządził kodeks. W starszej literaturze przedmiotu przyjmowano, że Baltazar Behem był jego pisarzem. To powszechne przekonanie, jakoby Behem był pisarzem kodeksu, zostało podważone przez Zofię Rozanow.

W Historii drukarń krakowskich wydanej w 1815 r. Jerzy Samuel Bandtkie przytoczył tekst przysięgi składanej przez krakowskich rajców zaczerpnięty z kopiariusza praw i przywilejów miasta „Baltazara Behema kanclerza miasta Krakowa r. 1505”. 5 lat później ten sam człowiek pisał, że „wilkierze miasta Krakowa zbierał ok. r. 1506”. Po przekazaniu rękopisu do Biblioteki Jagiellońskiej w 1825 r. autorzy korzystający z tego rękopisu w swoich badaniach podawali najczęściej, że pochodzi on z 1505 r.

Karol Estreicher, przywołując ustalenia Jana Ptaśnika, wskazał, że kodeks powstał w latach 1503 – Pierwsza próba ustalenia dat granicznych powstania rękopisu. Jako daty początkowe wymieniano również r (Jerzy Zathey) i 1502 (Z. Ameisenowa). Ostatnio B. Miodońska przyjęła za graniczne lata , a B. Przybyszewski

Na r. 1505, jako moment ukończenia prac nad kodeksem, dla niektórych historyków wskazywała data 23 grudnia 1505 r., którą opatrzono list dedykacyjny skierowany przez Behema do kolegium radzieckiego. Jednakże nie musi to oznaczać, że w końcu tego roku Behem uroczyście przekazał Kodeks rajcom krakowskim. Także nota anno Domini 1505 consummatum, umieszczona na drugiej karcie rękopisu, nie musi wskazywać momentu ukończenia prac.

Pierwsze 6 kart Kodeksu Pierwsze 6 kart Kodeksu nie była pierwotnie numerowana (foliację dodano dopiero w XIX w. przy okazji sporządzania nowej oprawy). Na karcie drugiej został wypisany skład rady miejskiej urzędującej w 1503 r. Nie uwzględniono w nim Mikołaja Glińskiego, który wszedł w skład rady miejskiej w 1504 r., dlatego spis ten powstał bezsprzecznie w 1503 r. Foliacja przez pierwszego pisarza dopiero od karty 8. Oprócz tego na pozostałych kartach został wpisany akt lokacyjny miasta Krakowa. Pierwsze karty były pozostawione puste i bez foliacji, co było w pełni zamierzone.

Zasadnicze jego partie, a więc kopie przywilejów miejskich, wilkierzy i statutów cechowych, miał zapewne poprzedzić wstęp, którego częścią jest wspomniany list dedykacyjny, a dla potrzeb którego pozostawiono kilka pierwszych stron Kodeksu nieobjętych numeracją. Wydawałoby się, że prace w 1505 r. były na ukończeniu, o czym mógłoby świadczyć wyrażenie poprzedzające spis rajców - anno Domini 1505 consummatum. Zapisanie zatem pierwszych 5 z 6 historycznie nienumerowanych kart należy datować na lata

Prace nad kopiami przywilejów miejskich prowadzono jednak do 1506 r. (kopia dokumentu Aleksandra Jagiellończyka z 19 lutego tegoż roku), ale na pewno nie później. !!! Nie możemy jednak wyznaczyć dat granicznych powstania tej części kopiariusza, która zawiera wilkierze i statuty cechowe. Prace nad nią mogły trwać równie dobrze do śmierci Behema, która nastąpiła po 5 czerwca, a przed 24 lipca 1508 r. Z kolei cykl miniatur został ukończony wcześniej, skoro aż do trzynastu nie zdążono dopisać statutów.

Trudno przyjąć, że prace nad kodeksem przerwano w 1505 r. Mało prawdopodobne również, że przekazano rajcom dzieło nieukończone. Można prawdopodobnie przyjąć, że kopiariusz znajdował się przez cały czas w krakowskim ratuszu i w miarę możliwości był ciągle uzupełniany do śmierci Behema, zapewne pod jego nadzorem. Pośrednio wskazuje na to fakt, że rękę pisarza kodeksu odnajdujemy w krakowskiej księdze miejskiej jeszcze pod r Nie ma jednak dowodów na to, że ręka pisarza Kodeksu, to ręka Baltazara Behema.

Nie popełniając błędu można przyjąć, że „ręka” pisarza kodeksu należy do jednego z pracowników kancelarii krakowskiej. Prace nad kopiariuszem zostały przerwane, co zapewne wiązało się z niespodziewaną śmiercią Behema podczas panującej w Krakowie zarazy.

Podsumowując Pięć z sześciu kart zostało zapisanych w latach , a wpisywanie kopii przywilejów miejskich zakończono w 1506 r. Czas powstania Kodeksu należy zatem ogólnie wyznaczyć na lata , tj. na okres sprawowania przez Behema funkcji notariusza miejskiego. Wątpliwe jest, aby prace nad tym zbiorem rozpoczął już jako wicenotariusz (od 1485 r.).

Fundatorem kopiariusza była zapewne rada miejska Krakowa; Baltazar Behem – notariusz miejski – był natomiast tym, który sprawował nadzór nad jego wykonaniem, niewykluczone, że był autorem koncepcji artystycznej Kodeksu. Pisarzem Kodeksu był zapewne nieznany z imienia pisarz krakowskiej kancelarii miejskiej, brak jednak bezpośrednich dowodów, aby łączyć go z Baltazarem Behemem.

Baltazar Behem cieszył się w Krakowie dużym zaufaniem, o czym świadczy chociażby fakt wybierania go przez mieszczan na egzekutora ich testamentów, opiekuna dzieci lub pełnomocnika. Posiadał dom przy ul. Św. Anny oraz drugi przy Gołębiej. Wraz z Fryderykiem Schylingiem ulokował kapitały w papierni powstającej przy klasztorze Cystersów w Mogile. Behem należał do grupy zamożniejszych mieszczan krakowskich, trudno jednak uznać, że wchodził w skład ścisłej elity finansowej.