Strój ziemi cieszyńskiej

Kobiecy strój cieszyński W XIX, a nawet jeszcze na początku XX wieku, kobiety w centralnej części Śląska Cieszyńskiego – w okolicach Cieszyna, Skoczowa, Bielska, Frysztatu - z dumą nosiły niezwykle strojny i wytworny strój zwany wałaskim.

Odświętny ubiór dziewczynki, składający się z koszuli ze zbieranymi w nadłokciu rękawkami i prostej sukienki na pasku, z wplecionymi do włosów czerwonymi wstążeczkami, w niczym nie zapowiadał malowniczego stroju, który miała nosić już jako zamężna gaździnka, nawet jeżeli rodzice byli bogatymi gospodarzami.

Elementy stroju cieszyńskiego damskiego: - kabotek (koszulka), - żywotek haftowany złotą lub srebrną nicią, - spódnica zdobiona modrą wstążką, - zapaska, - halka, - czepek robiony ręcznie (u mężatki), - chustka (u mężatki). 

Odświętny strój zamężnej cieszyńskiej gaździnki składał się z czepca, szatki, kabotka, sukni z żywotkiem, fortucha, szpencera, hacki, nogawiczek i trzewików. O zamożności i strojności kobiecego stroju cieszyńskiego w dużej mierze decydowała zakładana do niego odświętnie srebrna biżuteria. Blasku i okazałości dodawały koliste lub sercowate spinki, którymi zapinano pod szyją kabotek, czyli tzw. szpyndliki, napierśnik – przytwierdzane do ramiączek żywotka łańcuszki połączone ze srebrnymi różami, przyszywane na przedzie żywotka hoczki, których – w zależności od jego wysokości mogło być nawet 12, klamry spinająceszpencer i przede wszystkim srebrne pasy cieszyńskie, do których przymocowywano trzepotki, czyli delikatne łańcuszki, układające się w misterną sieć w pasie na marszczeniu sukni i fortucha. Wymienione ozdoby, odlewali lub wykonywali techniką filigranu słynący na całym Śląsku Cieszyńskim skoczowscy, cieszyńscy i jabłonkowscy złotnicy.

Czepiec - koronkowy biały czepek uszyty z cienkiego domowego płótna i wyszywany białą nicią, składał się z właściwego czepka i naczółka, czyli wyeksponowanego na czole koronkowego brzegu, którego nie zakrywała chusta.

KABOTEK - krótka, sięgająca do pasa koszula kobieca o kroju poncho poprzecznego, z sięgającymi do łokcia bufiastymi rękawami. Wykończenie kabotka przy szyi i rękawach stanowił lemiec, z cienkiegopłótna lub batystu.                                                                                                                     Kliknij aby zamknąć

MODRZEŃCE - zapaski płócienne farbowane na kolor modry z drobnym białym wzorem, szyte z dwóch szerokości tkaniny (około 140 cm). Góra nie wszywana w pasek, po ułożeniu w dwustronne zakładki (kontrafałdy) podszywana tasiemką, której końce służyły także do wiązania zapaski w pasie.

Żywotek aksamitny, bogato haftowany gorset na ramiączkach 

Talię kobiety podkreślała przeposka, czyli barwna jedwabna wstążka zawiązana z przodu na kokardę. szpencer – ciepły, dopasowany do figury watowany damski kaftan z długimi rozszerzającymi się w ramionach rękawami dla pomieszczenia bufiastego kabotka.

Fartuch - płócienny i wąski, ufarbowany na modro i noszony na każdo modrzyniec lub strojny adamaszkowy, którego długość pokrywała się z długością sukni.                                                                                                                                                            Kliknij aby zamknąć

GALONKA- jedwabna wstęga zwykle 6-8 cm, najczęściej niebieska lub czarna lamująca dół sukni.

OPLECKI - plecy żywotka o prostym kroju, z charakterystyczną trójkątną częścią – szczytkiem pośrodku.

Talię kobiety podkreślała przeposka, czyli barwna jedwabna wstążka zawiązana z przodu na kokardę. Ubogim kobietom przeposka zastępowała srebrny cieszyński pas, 

Zimowe okrycie kobiecego stroju cieszyńskiego stanowiła ciemna, narzucana na ramiona wełniana hacka, na paradę, przewieszana na przedramienu również latem. 

Nogawiczki są bielizną zakładaną na nogę, występują w damskiej formie jako wełniane skarpety do kolona (można przyrównać do podkolanówek). Nogawiczki wiązane są za pomocą wełnianych lub lnianych tasiemek lub za pomocą podwiązki.

                                                                                                            Kliknij aby zamknąć

ORPANT - ozdoba stroju kobiecego mocowana pomiędzy ramiączkami żywotka ORPANT - ozdoba stroju kobiecego mocowana pomiędzy ramiączkami żywotka. Tworzą go srebrne półkoliste zwisające łańcuszki.

HOCZKI- srebrne zapinki składające się z dwóch części, ozdobnej blaszki oraz spojonych z nią kółeczek. Wykonywane techniką odlewania lub filigranu. Do zdobienia haczyków używano motywów geometrycznych (esownice, ślimacznice, kółeczka, gwiazdki i krzyżyki), roślinnych (stylizowane i zbudowane symetrycznie kwiaty), zwierzęcych (jelenie, pelikany gołębie), heraldycznych (orły dwugłowe, lwy z koronami) i antropomorficznych (aniołki, amorki, postacie grajków).

Wymienione ozdoby, odlewali lub wykonywali techniką filigranu słynący na całym Śląsku Cieszyńskim skoczowscy, cieszyńscy i jabłonkowscy złotnicy. W cieszyńskich strojach starszych kobiet dominowały ciemne kolory, suknia była też zazwyczaj stateczniejsza, sięgając kostek. Po 1900 roku również młode dziewczyny zaczęły nosić tak długie suknie."

• Męski strój cieszyński Wielka radość panowała w chałupie gospodarza, którego żona powiła chłopca. Pierwsze, codzienne i pozbawione ozdób ubranko dziecka stanowiły powijoki – czyli szersze płócienne pasy materiału, którymi ściśle owijano niemowlę.

Nim męski strój cieszyński uległ zapomnieniu, przez długi czas jego posiadanie było ambicją każdego szanującego się gospodarza. Ilość zużytego na poszczególne elementy stroju materiału, jego jakość, zamaszystość oraz zestaw dodatków, pozawalały wyciągnąć trafne wnioski o stanie majątkowym jego posiadacza. Odświętny ubiór był niezwykle szanowany, a jego cenniejsze elementy mogły przechodzić w spadku z ojca na syna nawet przez kilka pokoleń. Niewiele różnic znajdujemy porównując codzienną odzież roboczą, zarówno biednych jak i bogatszych chłopów. Ubiór na każdo miał być przede wszystkim praktyczny, dlatego nie ozdabiano go tak kunsztownie, licząc się z jego szybszym zniszczeniem.

XIX-wieczny męski strój cieszyński bogatego gospodarza składał się z kłobuka, koszuli, brucleka, szpencera, płaszcza, galatów, pasa i butów poloków. Kłobuk to szary lub czarny twardy filcowy kapelusz o szerokim rondzie i lekko zwężającej się ku górze główce, ozdobiony szeroką aksamitną wstążką z metalową sprzączką. Odpowiednie podszycie kłobuka podszewką tworzyło w kapeluszu schowek, w którym mężczyzna nosił pieniądze, fajkę, tytoń oraz chustkę. Kuśnierze wyrabiali podobne kapelusze z sierści zajęczej, które zwano kasturkami. Wielkość, fason i materiał kapeluszy dopełniających strój cieszyński były bardzo podatne na wpływy aktualnej mody.

Jasnym, wyróżniającym się akcentem w męskim stroju była biała płócienna koszula sięgająca kolan z wąskim obujkiem czyli kołnierzykiem, który podwiązywano białą lub czerwoną wstążeczką, a w późniejszym czasie, kiedy kołnierz był już odwinięty, czerwoną chustą. Koszulę na co dzień szyto z tzw. grubaczki, czyli grubo tkanego płótna, natomiast na odświętną przeznaczano delikatniejsze i dokładniej wybielone, które bogato wyszywano jedwabnymi lub wełnianymi nićmi. Najstarsze koszule nie miały mankietów i były szyte z jednego kawałka materiału bez szwów na ramionach.

Na co dzień nosili chłopi zwykłe płócienne spodnie, natomiast odświętne galaty szyto z kupnego sukna. Niebieskie lub ciemnomodre, raczej wąskie spodnie, ściągnięte w pasie szerokim na trzy palce skórzanym pasem, którym mężczyzna owijał się kilka razy (a rozwijał aby zaprowadzić porządek w domu), noszono na wpust do butów z cholewami.

Na białą koszulę zakładano granatową, szaroniebieską lub czarną sukienną kamizelkę, którą cieszyński lud nazywał bruclekiem. Ozdobą brucleka było oblamowanie czerwoną lamówką, stebnowany kołnierz oraz jeden lub dwa rzędy metalowych, srebrnych lub rogowych guzików.

W chłodne dni na bruclek zakładano dopasowany kolorystycznie do całości, granatowy lub czarny sukienny szpencer, czyli krótki surdut z kołnierzem i wyłogami, podbity wełnianą kraciastą tkaniną.

elementy stroju cieszyńskiego męskiego: - koszula biała, - spodnie sukienne granatowe, - kaftan sukienny z rękawem, - kamizelka sukienna z rękawem, - płaszcz, - kapelusz. 

BRUCLEK- sięgająca do pasa, męska kamizelka lub kaftan z rękawami z gęstego i dobrego gatunkowo sukna w kolorze granatowym lub czarnym i podszewką z tkaniny wełnianej. Do linii talii miał proste przody, a plecy pasowane dwoma półkolistymi cięciami ze szwem pośrodku. Na przodach były dwie poziome kieszenie.

                                                                                                                  Kliknij aby zamknąć