Słownik jako narzędzie pracy tłumacza

Słownik- ułożony systematycznie zbiór jednostek( zwykle wyrazów) danego języka. podstawowe narzędzie i pomoc w procesie przekładu tekstowego, pomoc w objaśnieniu bądź ustaleniu znaczenia słowa, grup wyrazowych, grup syntaktycznych ( związków frazeologicznych).

Rodzaje słowników: jędnojęzyczny, ortograficzny, nazw własnych, archaizmów, akronimów, frazeologiczny, dwujęzyczny, wielojęzyczny, terminologiczny, częstotliwościowy, rymów, wyrazów bliskoznacznych, etymologiczny, pojęć współczesnych, itd..

Ustalenie kontekstowego znaczenia słów jest podstawowym zadaniem tłumacza. możliwe do wydedukowania na podstawie znaczeniowej struktury słowa użytego w całym kontekście, a nie podanego przez słownik fragmentarycznego lub przypadkowego jego znaczenia. można je ustalić metodą porównania, czyli interpolacji. Znaczenie to zajmuje pośrednie miejsce pomiędzy dwoma znaczeniami podawanymi przez słownik. Przykład: It is hard to imagine any playwright reading Checkhow without envying one quality of his play. It is his balance. 1.waga 2. równowaga 3. saldo, reszta 1. waga 2. przeciwwaga, równowaga, spokój 3.bilans r ównowaga=proporcjonalność=harmonia+interpolacja = poczucie miary Poczucie miary to charakterystyczna cecha sztuk Czechowa.

Powody dla których tłumacze sięgają po słowniki objaśniające jednojęzyczne, wydane w Anglii, Rosji, USA, Francji, a nie słowniki dwujęzyczne: hasła zawierają wiele informacji o charakterze encyklopedycznym, brakujących w wydawanych u nas słownikach, za pomocą samego przekładu odpowiedników nie można dostatecznie obszernie i precyzyjnie opisać całokształtu znaczeń słowa obcego ani znaleźć dostatecznie precyzyjnego ekwiwalentu jednoznacznego słowa obcego, przekłady znaczenia lub znaczeń słów obcych mają pewne szczególne zabarwienie, których może brakować w zasobie słów innego języka jako ich odpowiedników.

Frazeologia w słownikach wskazówki na temat wieloznaczności jednostki frazeologicznej w słownikach dwujęzycznych są często mylące, brak ekwiwalentu pokrywającego się ze znaczeniem obcojęzycznej jednostki frazeologicznej często doprowadza do pojawienia się całego szeregu odpowiedników, sprawiających wrażenie rzekomej wieloznaczności, niebezpieczeństwo sztucznego rozdrobnienia ogólnego znaczenia jednostki frazeologicznej polega częściowo na tym, że różnorodność poszczególnych odpowiedników słów może pociągać za sobą inne, nowe znaczenie.

Słowniki synonimów w procesie przekładu Z jednej strony ryzyko naruszenia precyzyjności przekładu. Z drugiej strony tylko one udzielają odpowiedzi na pytanie, jak przełożyć dane słowo( jeśli wziąć pod uwagę złożoną strukturę znaczeniową wielu słów np. angielskich i właściwości ich kontekstowego użycia) Wiele synonimów danego słowa można używać wymiennie, bez szkody dla przekładu, zamiana nie zmienia niczego ani w sensie znaczeniowym, ani stylistycznym. (Powler) Przykłady : ważny= doniosły, to implement=to carry out, optimistic=hopeful, alternative=other Tylko słownik podający pełny wykaz synonimów ideograficznych i stylistycznych, może przewidzieć autentyczne kontekstowe znaczenie słowa, niezarejestrowane ani w słowniku interpretacyjnym, ani dwujęzycznym.

Potrzeba opracowania bilingwalnego słownika kontekstowego przeznaczonego dla tłumaczy, który powinien być wypadkową wiedzy i osobistych doświadczeń autora i najlepiej gdyby był słownikiem specjalistycznym. Podstawą takiego słownika powinny być: definicje, konteksty, źródła Hasła: powinny zawierać definicje wyrazów ułożonych alfabetycznie, powinny być zaopatrzone w ekwiwalent obcojęzyczny, wraz z kontekstem i podaniem wiarygodnych źródeł bibliograficznych, powinny zawierać synonimy i odnośniki do innych haseł językowych, maksymalną liczbę skrótów i akronimów.

Dewiza dwujęzycznego słownika dla tłumaczy: akcentowanie aktualnych zastosowań hasła w obu językach. Jako źródło haseł pierwszeństwo powinny mieć dokumenty redagowane przez specjalistów (monografie, artykuły prasowe, itp.) Definicje powinny być podane w języku oryginalnym, a nie w języku ekwiwalentów.

Terminologia - nowa dyscyplina naukowa XX wieku. Terminologia jako zbiór terminów z określonej dziedziny działalności ludzkiej istniała zawsze, więc nie jest ona nowym zjawiskiem, lecz to co nim jest, to wielka liczba pojęć rodząca się w wyniku szybkiego rozwoju wszystkich dziedzin nauki i techniki. Obecnie terminologia jako nauka o terminach odgrywa decydującą rolę w transferze wiedzy i techniki.

Przyczyny szybkiego rozwoju terminologii : każdego dnia tworzy się setki, tysiące pojęć, które muszą być reprezentowane przez terminy w poszczególnych językach, z których każdy ma ograniczony zasób słów i elementów wyrazowych do ich tworzenia, niebywałe przyspieszenie kontaktów językowych epoki industrializacji i techniki, wymagające znajomości odpowiednich terminologii, wzrost potrzeby większej precyzji w dziedzinie działalności terminologicznej, ponieważ terminologia zaczęła dotyczyć wszystkich tych, którzy są włączeni w proces komunikowania się w obrębie obszarów specjalistycznych.

Terminologie, czyli systemy pojęć reprezentowane przez terminy w odpowiednich dziedzinach, stanowią podstawę: uporządkowania wiedzy z uwagi na istniejące związki między pojęciami, transferu wiedzy, umiejętności i techniki (kształcenie, szkolenie, czytanie tekstów naukowych i technicznych), generowania i upowszechniania informacji naukowej i technicznej, przekładu tekstów naukowych i technicznych na inne języki, wyszukiwania i gromadzenia informacji naukowych i technicznych. Terminologia specjalistyczna staje się ważnym źródłem uzupełniania i wzbogacania języka ogólnego i literackiego.

Rozwój nauk, międzynarodowych stosunków politycznych i gospodarczych, handlu międzynarodowego, środków masowego przekazu związany jest nierozerwalnie z rozwojem słownictwa specjalistycznego. Ustalenie poprawnego i jednolitego słownictwa naukowego i technicznego jest zagadnieniem o powszechnym znaczeniu cywilizacyjnym. Rozwój terminologii specjalistycznych wymaga zastosowanie zunifikowanych zasad i metod.

Terminoznawstwo - interdyscyplinarna gałąź językoznawstwa, logiki, ontologii, informatyki, leksykografii. Tworzy podstawę naukową działalności terminologicznej i badań nad terminologią. Terminografia – proces dokumentowania informacji terminologicznych. Związana z tworzeniem w różnych częściach świata banków danych terminologicznych, w celu zapewnienia szybkiego przeglądu i dostępu do istniejących terminów i ich definicji w poszczególnych dziedzinach. Banki te zaspokajają pilne potrzeby instytucji i osób zainteresowanych przekładem tekstów specjalistycznych. Terminografia jest aspektem praktycznym terminologii i jest z nią ściśle związana.

Terminologia zajmuje się głównie słownictwem specjalistycznym, a jej podstawowym zadaniem jest poszukiwanie jednoznaczności. Prace terminologiczne związane są z normalizacją słownictwa. Normalizacja: dąży do używania bądź jednego z synonimów, bądź zapożyczenia w stosunku do neologizmu, bądź jednego z istniejących neologizmów- generalnie nadaniu jednemu z terminów statusu oficjalnego, spokrewnionego ze statusem wyrazów należących do leksyki języka ogólnego.

Istota terminologii: badanie stosunków jakie zachodzą między terminologiami naukowymi, technicznymi i specjalistycznymi w skali międzynarodowej. Przez niektórych ( E. Wüster ) określana mianem terminologii ogólnej, która: odwołuje się do nazewnictwa w poszczególnych językach w celu ukazania związków i procesów zarówno żywiołowych, jak i sterowanych przez naukowców, odnotowywanych w słownictwie specjalistycznym pod wpływem stosunków i kontaktów międzynarodowych, w takim ujęciu, terminologia ogólna jako nauka ma ścisły związek z językoznawstwem ogólnym, jak i lingwistyką stosowaną, interesuje się jedynie językiem pisanym, jest nauką o wspólnych cechach leksykalnych języków specjalistycznych.

Terminologia nie jest jeszcze nauką rozwiniętą, pracuje ciągle nad swoją metodologią badań i poszukuje swego naukowego samookreślenia. Główni przedstawiciele terminologii: Austriak E. Wüster, Profesor na Uniwersytecie w Manchesterze J.C. Sager

Kilka definicji terminologii : Office de la Langue Française (1973): 1. zbiór terminów właściwych danej gałęzi nauki, sztuki lub techniki, dla danego badacza lub grupy badaczy, 2. wszelkie środki i zabiegi niezbędne do i dla ustalenia terminologii w znaczeniu pierwszym. O. Ahmanowa : system wyrazów i kombinacji wyrazów oznaczających ogólne pojęcia poszczególnych dziedzin wiedzy. G. Vitale : można uważać terminologię za dyscyplinę obejmującą trzy podstawowe dziedziny: przekład, badania językoznawcze…, badania nad neologizmami. E. Wüster : terminologia ma co najmniej dwa znaczenia: w znaczeniu węższym oznacza słownictwo albo leksykę wyspecjalizowaną, w znaczeniu abstrakcyjnym natomiast oznacza teorię takiego słownictwa, a zatem teorię terminologii. Prof. W. Nowicki : nauka dotycząca zasad porządkowania pojęć w poszczególnych dziedzinach wiedzy i działalności ludzkiej, zasad definiowania tych pojęć i zasad dobierania do nich terminów, a mającą na celu usprawnienie procesów komunikowania się osób wypowiadających się na tematy wchodzące w zakres tych dziedzin, w których są specjalistami.

Normalizacja terminów jest niemożliwa bez uprzedniego usystematyzowania wszystkich podstawowych pojęć z danej gałęzi nauki. Wprowadzenie danego terminu technicznego lub naukowego powinno być zatem poprzedzone wyjaśnieniem, a następnie zdefiniowaniem pojęcia, do którego odnosić się będzie termin. Terminologia dąży więc do zdefiniowania pojęć przez ich uporządkowanie i wyjaśnienie.

Praktyczny cel terminologii jako nauki i działalności: dążenie do osiągnięcia maksymalnej lub optymalnej komunikacji językowej w skali międzynarodowej oraz do ułatwienia pracy tłumaczom. Najogólniejsza definicja terminologii : zbiór terminów odnoszący się do danej dyscypliny naukowej lub technicznej, systematyczne badania zmierzające do zbierania i analizowania terminów w kontekście i określania pojęć należących do różnych zakresów działalności zawodowej człowieka.

Termin Termin jest to nazwa mająca ustalone przez naukę znaczenie i dotyczy pojęcia wywodzącego się z określonej dziedziny nauki, techniki lub działalności zawodowej człowieka. Termin jest zatem szczególnym przypadkiem nazwy, jest wyrazem bądź połączeniem wyrazowym o specjalnie, konwencjonalnie ustalonym znaczeniu naukowym, technicznym, zawodowym. Przykłady : termin gramatyczny, filozoficzny, naukowy, prawny, techniczny, termin z zakresu filozofii, prawa, itp.

Termin jako jednostka językowa zawierająca desygnant (signifiant) i desygnat (signifié), jest głównym przedmiotem zainteresowania terminologii. Termin : różni się od innych znaków językowych swoim zakresem semantycznym, który określa się raczej w stosunku do desygnatu, dla konkretnego pojęcia istnieje tylko jedno określenie, jedna nazwa, jako specjalistyczna forma językowa rodzi się albo z wyodrębnienia się danego wyrazu z języka ogólnego, albo z formacji neologicznej, albo z odwołania się do form deskrypcyjnych, to kontekst pozwala na identyfikację właściwego znaczenia konkretnego terminu.

Wyrazy-terminy różnią się od wyrazów nie będących terminami : jednoznacznością, a przynajmniej tendencją do jednoznaczności, niewystępowaniem elementów uczuciowo-ekspresywnych, niezależnością od kontekstu, silnymi korelacjami leksykalnymi i morfologicznymi.

Terminologia a językoznawstwo Obie dyscypliny stawiają sobie za podstawowy cel badanie faktów językowych. Językoznawstwo operuje znakami językowymi, desygnatami, desygnantami, terminologia natomiast terminami i pojęciami. Terminologia zajmuje się procesami komunikacji ludzkiej, koncepcją znaczenia wyrazów uwzględniającego wszystkie aspekty rzeczywistości w jej powiązaniu z językiem.

Powiązania terminologii: Ze składnią : jednostki terminologiczne mogą uczestniczyć w stosunkach syntagmatycznych i osiągać wysoki stopień złożoności. Z semiologią : terminy są rzeczywistymi znakami, w których desygnat (signifié) wyraźnie góruje nad desygnantem (signifiant). Z ontologią : część zwana desygnatem terminu, która w terminologii nosi nazwę pojęcia, odpowiada pewnym konkretnym lub abstrakcyjnym, lecz istotnym cechom, które najpierw rozważa się co do ich istnienia, aby następnie poszukiwać formy językowej, która je reprezentuje. Z logiką : zbiory pojęciowe, które bada terminologia są zgrupowane według dziedzin i logicznie spokrewnione. Terminologia bada w ten sposób np. terminologię chemiczną, włączając do niej wszystkie związane z nią poddziedziny, a wykluczając inne. Leksykografia praktyczna : główne zadanie terminologii polega na produkcji leksyki, słowników.

Relacje pomiędzy terminologią, a leksykografią Leksykografia zajmuje się opracowaniem słownika lub słownictwa z określonej dziedziny. Interesuje się ona opisem całego języka w jego codziennym funkcjonowaniu. Zajmuje się badaniem słownictwa pewnej wspólnoty językowej i w swych badaniach wychodzi od jednostek leksykalnych używanych przez tę społeczność, rzadziej natomiast od pojęć. Celem terminologii jest wykonywanie prac referencyjnych, a jej rola pod tym względem polega na dostarczaniu użytkownikom słownictwa pozwalającego im na wysławianie się i komunikowanie. Podobieństwa i punkty styczne działalności leksykograficznej i terminologicznej to: dobór korpusu, wybór i wyodrębnienie jednostek, które będą hasłami słownikowymi, przeglądanie tekstów, ustalanie nomenklatury, opracowanie definicji, sporządzanie indeksów, wyodrębnianie kontekstów, itp. Należy jednak pamiętać, że leksykograf interesuje się językiem ogólnym, powszechnym, a terminolog pracuje na podstawie języków specjalistycznych. Leksykologia interesuje się wyrazem we wszelkich jego postaciach, terminologia zaś podsystemem wyrazów-terminami.

Leksykologia Terminologia Nauka opisowaNauka normatywna Synonimia- wzbogacanie języka Synonimia- powinna być wyeliminowana Homonimia- zło konieczne Homonimia- nie rodzi problemów Neologia- zjawisko spontaniczne, pozytywne Neologia- podlega kontroli