„POZYSKIWANIE PRODUKTÓW PSZCZELICH W PASIEKACH TOWAROWYCH ” Lucyna Palicka WODR w Poznaniu

Struktura pszczelarstwa w Polsce Według danych szacunkowych liczba rodzin pszczelich w Polsce na koniec 2009 r. wyniosła Liczba podmiotów zajmujących się utrzymywaniem pszczół wynosi Średnia wielkość pasieki kształtuje się na poziomie 25 rodzin pszczelich. Pasieki małe i średnie, do 80 rodzin, stanowią 97,4% natomiast pozostałe 2,6% stanowią pasieki liczące powyżej 80 pni.

W Wielkopolsce znajduje się rodziny u pszczelarzy, co sytuuje województwo na czwartym miejscu pod względem liczby rodzin w Polsce. Średnią wielkość pasieki w Wielkopolsce określono na 26 rodzin pszczelich, a napszczelenie na 3,5 rodziny na 1km2 – co odpowiada średniemu napszczeleniu w Polsce.

Według kategorii UE za pszczelarzy zawodowych uważa się takich, którzy posiadają powyżej 150 rodzin pszczelich. W Polsce spełniających ten standard jest 237 pszczelarzy – co stanowi 0,53% ich ogólnej liczby, a średnia wielkość pasieki wynosi 252 rodziny pszczele. Według niektórych danych, od kilku lat liczba pasiek zawodowych wzrasta oraz zwiększa się też liczba rodzin pszczelich przez nich posiadanych - nawet o ponad 30%.

Wielkość produkcji i dochodowość pasiek Uznaje się, że największego dochodu w pasiekach dostarcza sprzedaż miodu, pozostałe produkty jak pyłek, wosk, kit pszczeli czy też inne mogą jedynie podnosić dochodowość pasiek, ale nie są ich głównym źródłem dochodu, głównie poprzez tani import tych produktów, głównie dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego. Wielkość produkcji miodu w pasiekach amatorskich i prowadzonych zawodowo jest różna. W pasiekach małych i średnich średnia produkcja miodu z rodziny pszczelej określona została na 14kg, natomiast w pasiekach zawodowych na 26kg.

Większa część pozyskanego miodu tj. 65% sprzedawana jest bezpośrednio konsumentom. Pozostałe: 24% trafia do sprzedaży hurtowej, 10% do sprzedaży detalicznej, a 1% do przemysłu. Biorąc pod uwagę wcześniej przedstawione dane oraz dane statystyczne cen miodu, dochód z jednej rodziny pszczelej jaki może uzyskać pszczelarz szacowany jest na 303,80 zł tab.1. Uwzględniając odpowiednie wyposażenie a przez to możliwość pozyskiwanie dodatkowych produktów z rodziny dochodowość produkcji z jednej rodziny pszczelej wzrosła by do 393,80zł tab. 1.

Pasieka amatorska ProduktKg mioduCena w złWartość w zł miód1421,70303,80 Produktypozyskiwane dodatkowo: pyłek325,0075,00 propolis0,05130,006,50 wosk0,517,00 Razem: 8,50 393,80

W pasiekach prowadzonych zawodowo duża część lub też cały pozyskany miód zbywany jest w obrocie hurtowym, stąd mimo statystycznie wyższych wydajności miodowej uzyskiwany jest podobny dochód z rodziny pszczelej jak w pasiekach mniejszych. Wartość produkcji miodu dostarczanej przez rodzinę pszczelą szacowana jest na 366,00 zł tab. 2. Uwzględnianie wartości dodatkowych produktów w pasiekach towarowych, w których pszczelarz nastawiony jest na obsługę jak największej liczby rodzin pszczelich, wydaje się niezasadne.

Pasieka zawodowa ProduktMiód kgCena złWartość zł miód2614,10 21,70 366,00 564,00 Produkty pozyskane dodatkowo pyłek325,0075,00 propolis0,05130,006,50 wosk0,517,008,50

Źródłem podniesienia dochodowości w pasiekach towarowych, oprócz możliwości pozyskiwania dodatkowych produktów pasiecznych, może być konfekcjonowanie i sprzedaż detaliczna pozyskanego miodu. Jednakże pozyskanie szerokiej grupy nabywców detalicznych w pasiekach wysoko towarowych może być trudne i wymagające stosownego czasu.

Zarówno w sprzedaży bezpośredniej jak i hurtowej podniesienie dochodowości z rodziny pszczelej możemy uzyskać poprzez pozyskiwanie miodów odmianowych, których cena rynkowa, detaliczna jak i hurtowa jest wyższa. Pozyskiwanie miodów czystych odmianowo bywa utrudnione ze względu na nakładanie się pożytków towarowych i dość długi czas niezbędny do uzyskania pełnej dojrzałości miodu. Przyjmuje się, że pszczoły w warunkach naturalnych w zależności od warunków atmosferycznych na doprowadzenie miodu do pełnej dojrzałości potrzebują od kilku do nawet kilkunastu dni.

Oczekiwanie na pełną dojrzałość miodu w celu jego pozyskania w perspektywie rozpoczęcia kolejnego pożytku prowadzi do wymiernych strat związanych zarówno ze zbiorem potencjalnego pożytku, jak również nierzadkim występowaniem nastroju rojowego związanego z „blokowaniem rodzin”. Zabiegiem wykonywanym w pasiekach towarowych w sytuacji pozyskania miodu niedojrzałego jest jego dosuszanie.

Dehydratacja (dosuszanie) miodów Dehydratacja inaczej dosuszanie czy też osuszanie to proces odparowania nadmiaru wody z pozyskanego nie dojrzałego miodu. Dosuszanie miodu w różnorakiej formie wykonywane jest nie tylko w pasiekach towarowych, ale i w pasiekach małych. Przeciwnicy tego zabiegu zarzucają, iż jest to fałszowanie miodu lub pozyskiwanie miodu gorszej jakości. W wyjaśnieniu tego zagadnienia pomocne okazują się obserwacje z dziedziny biologii rodziny pszczelej jak i doświadczenia związane z dosuszaniem miodów nie dojrzałych.

Z podręczników opisujących biologię rodziny pszczelej wiemy jak zachodzi proces przerabiania nektaru na miód pszczeli. Pszczoły zbieraczki dostarczając do rodziny nektar zawierający duże ilości wody (nawet 80%) przekazują go pszczołom ulowym. Zebrany nektar poza wysoką zawartością wody posiada w przewadze cukry złożone, które aby były przyswajalne dla pszczół muszą zostać rozłożone do cukrów prostych (glukozy i fruktozy). Młode pszczoły ulowe 8-16 dniowe posiadające zdolność wydzielania enzymów rozkładających cukry złożone na proste, przerabiają nektar.

Podczas przerabiania nektaru, poza dodawaniem przez pszczoły specyficznych enzymów rozkładających cukry złożone na proste, odparowana zostaje część wody. Przerobiony i niedojrzały miód składany jest następnie przez pszczoły do komórek plastra gdzie następuje odparowanie wody do poziomu około 18%. Uznaje się, że na tym etapie sprawność odparowywania wody z miodu zależy od stopnia wypełnienia komórek plastra miodem. Woyke (2008) podaje, że odparowywanie nadmiaru wody z komórek wypełnionych ¾ głębokości trwa dwa razy dłużej aniżeli w ¼.

Szybkość odparowania nadmiaru wody z miodu związana będzie, zatem z odpowiednią powierzchnią plastrów, w których pszczoły mogą gromadzić miód. Przyjmuje się, że na odparowanie przybytku dziennego wynoszącego 2kg potrzeba 10dm2 plastra. Podczas intensywnych pożytków najczęściej w wielu pasiekach zaczyna brakować ramek suszu, co przekłada się na produkcyjnoś rodzin.

Wpływ dosuszania miodu na jego jakość Dane literaturowe jak również obserwacje prowadzone w Oddziale Pszczelnictwa ISiK w Puławach dowodzą, że kontrolowane dosuszanie pozyskanych miodów niedojrzałych, nie pogarszało ich parametrów fizykochemicznych w porównaniu z miodami z tych samych rodzin dojrzewającymi w sposób konwencjonalny. Miody po dehydratacji, a więc dojrzewające w warunkach kontrolowanych charakteryzowały się obniżoną i pożądaną zawartością wody, przy utrzymanych jednocześnie korzystnych parametrach decydujących o jakości miodu.

Dosuszanie miodu w warunkach kontrolowanych podnosiło ponadto zdecydowanie zawartość pyłku przewodniego w miodach odmianowych. Stosowanie więc tego zabiegu pozwala na uzyskanie miodów odmianowych, co może wzbogacać ofertę pasieki, a w obrocie hurtowym zwiększać dochodowość produkcji miodu. Zmniejszenie zawartości wody w czasie dosuszania powodowało wzrost aktywności enzymów, zawartości wolnych kwasów oraz udziału cukrów w miodzie.

Parametry fizykochemiczne miodów pozyskiwanych z tych samych rodzin dojrzewających w warunkach naturalnych ( w gnieździe rodzin) i dehydratowanych nie różniły się istotnie. Zarówno miody dojrzewające w sposób konwencjonalny jak i miody po dehydratacji spełniały wymogi stawiane miodom w Rozporządzeniu MRiRW z dnia 3 października 2003r. dotyczącym jakości handlowej miodu.

Dosuszanie miodu w praktyce pasiecznej Najprostszym jak również najmniej efektywnym sposobem dosuszania miodów, stosowanym powszechnie jest pozostawianie po odwirowaniu otwartych pojemników z miodem. Pozyskany miód ze względu na wyższą temperaturę aniżeli temperatura otoczenia w naturalny sposób odparowuje część wody. W pomieszczeniu takim powinien być pochłaniacz pary-wilgoci, czyli osuszacz powietrza. Innym sposobem stosowanym rzadziej jest pozostawianie pozyskanych korpusów z miodem w pracowni na okres najczęściej doby, gdzie miód odparowuje wodę.

Inaczej ze względu ilość jednorazowo pozyskiwanego miodu dosuszany jest miód w pasiekach towarowych. Dosuszanie miodów w pasiekach towarowych prowadzone jest w dwojaki sposób: - w plastrach ( korpusach miodowych) - po pozyskaniu w urządzeniach mechanicznych tzw. koncentratorach miodu

W plastrach miód dosuszany jest najczęściej przez okres jednej doby lub dłużej w specjalnych do tego celu pomieszczeniach gdzie utrzymywana jest wysoka temperatura ⁰ C i dodatkowo wymuszany jest ruch powietrza. Wentylowanie wewnątrz pomieszczenia lub też bezpośrednio korpusów z miodem ma za zadanie przyspieszenie procesu parowania wody. W celu przyśpieszenia parowania alternatywnie obniżana jest wilgotność powietrza poprzez stosowanie kondensacyjnych osuszaczy powietrza.

Różnego rodzaju koncentratory miodu, bez względu konstrukcję i pojemność działają na podobnej zasadzie. Zasadniczą częścią każdego z koncentratorów są elementy, które mieszając osuszany miód maksymalnie zwiększają jego powierzchnię parowania. Najczęściej są to różnego rodzaju elementy w kształcie talerzy lub też bębnów. Najbardziej zawansowane koncentratory posiadają precyzyjne regulowane ogrzewanie jak również zamknięty obieg powietrza z osuszaniem kondensacyjnym