1 Realizacja Projektu Małej Retencji Nizinnej w Nadleśnictwie Runowo Warszawa, 23 czerwca 2015 r.

Nadleśnictwo wchodzi w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu i położone jest w pn.-zach. części województwa kujawsko- pomorskiego na terenie 3 powiatów i 8 gmin. Zasięg terytorialny to obszar o pow. 744,74 km 2 i lesistości 17%. Położone na Pojezierzu Krajeńskim grunty leśne zajmują powierzchnię ,92 ha. Zmienność klimatyczna ostatnich lat objawiająca się znacznym deficytem opadów (okres wczesnowiosenny, letni i zimowy), a także występowaniem silnie wiejących zachodnich wiatrów (wysuszanie) doprowadza do nadmiernego obniżenia zwierciadła wód gruntowych i wód powierzchniowych. W efekcie na wielu obszarach dochodzi do znacznego przesuszenia trwale lub okresowo licznych wilgotnych siedlisk leśnych. NADLEŚNICTWO RUNOWO

GENEZA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO W drugiej połowie XX w. na terenach leśnych Nadleśnictwa Runowo osuszano obszary mokradłowe, degradując w ten sposób niezmiernie cenne pod względem przyrodniczym, krajobrazowym i naukowym przyrodnicze zasoby wodne. W tym okresie również okresowo przesuszano podmokły teren Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego „Torfowisko Messy”. W miarę pogarszania się warunków hydrologicznych, na „Torfowisku Messy” zaczął się powoli uwidaczniać postępujący proces degradacyjny (murszotwórczy). Z biegiem czasu zanikło lustro wody na Jeziorze Czarnym (w latach 50- tych ubiegłego wieku miało powierzchnię ponad 4 ha). Również drastycznie obniżył się poziom wód w Jeziorze Radońskim, z którego bierze początek rzeka Orla.

GENEZA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Obszar inwestycji zaprojektowanej w ramach projektu MRN, tj. obszar Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego „Torfowisko Messy” to niezwykle cenny pod względem przyrodniczym obszar mokradeł, powstały po zanikłym jeziorze, którego niecka ukształtowała się w depresjach końcowych lodowca. Na terenie objętym inwestycją pojawiły się negatywne procesy objawiające się: okresowym wysychaniem koryta rzeki Orli, szczególnie w okresie letnim i wczesnojesiennym, zanikaniem lustra wody w Jeziorze Radońskim i całkowitym jego zniknięciem w Jeziorze Czarnym, obniżeniem poziomu wody w śródleśnych jeziorach i bagnach, drastycznym obniżaniem się wód gruntowych, zamieraniem drzewostanów dębowych i jesionowych.

GENEZA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Pomysł wykonania „Renowacji urządzeń wodno-melioracyjnych na tym obiekcie zrodził się na początku 1999 r. Inwestycja nie została jednak wykonana z powodu trudności w pozyskaniu środków finansowych na ten cel. W czerwcu 2007 r., Nadleśnictwo Runowo złożyło Wniosek do Sektorowego Programu Operacyjnego – Infrastruktura i Środowisko w ramach Projektu „Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych”. Wnioski zostały zweryfikowane i pismem Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych dnia 3 grudnia 2007 r. obiekt MRN Nadleśnictwa Runowo został zakwalifikowany do realizacji projektu zgłoszonego do planu inwestycyjnego w ramach POIiŚ. szczeblu DGLP projekt „Zwiększania możliwości

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO W ramach projektu zrealizowano następujące działania: wycinka drzew i krzewów porastających skarpy i dno rzeki Orli; odmulenie dna rzeki Orli na długości 8050 mb, ubezpieczenie skarpy opaską faszynową na geowłókninie na dł. j.w. zagospodarowanie urobku i obsianie skarp mieszanką traw, wykonanie budowli komunikacyjnych i budowli piętrzących w ilości 20 szt., wykonanie rowu K/O przerzutowego wody ze zlewni Rowu Kawelskiego do zlewni rzeki Orli o długości 946 m, wykonanie budowli rozrządowych (piętrzących) dla wyżej wymienionego zadania, odbudowa rowów melioracji szczegółowej na użytkach zielonych o dł.8904 mb, zagospodarowanie pasów technologicznych nad rowami szczegółowymi.

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Rys. 1. Koryto rzeki Orli przed inwestycją. W porze letniej rzeka Orla często nie prowadziła wody. Jej koryto było zupełnie suche i zarośnięte. Były takie fragmenty, gdzie trudno było ustalić bieg rzeki.

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Rys. 2. Tama na rzece Orli wykonana przez bobry. Realizacja projektu nie była łatwa, ciągle były jakieś utrudnienia. Bobry powodowały miejscowe zalewanie terenu, niszczyły brzegi.

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Rys. 3. Zabezpieczanie skarpy opaską faszynową Grząski teren i osuwające się skarpy nie ułatwiały zadania. Skrajne warunki terenowe i pogodowe podczas robót.

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Rys. 4. Budowa rowu przerzutowego K/O Trudny, podmokły teren sprawiał, że wiele prac trzeba było wykonać ręcznie, ponieważ nie można było wjechać ciężkim sprzętem.

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Rys. 5. Próg gabionowy Zadaniem progów jest spowolnienie spływu wody, piętrzenie wody w korycie rzeki, stanowią one także przejście dla zwierząt leśnych.

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Rys. 6. Koryto rzeki Orli po wykonaniu inwestycji Celem inwestycji jest renaturyzacja stosunków wodnych na Obszarze Zespołu Przyrodniczo- Krajobrazowego „Torfowisko Messy”

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Rys. 7. Fragment rzeki Orli przepływający przez kompleks łąk i pastwisk z przepustem typu PP (zamknięcie zasuwą stalową z wyciągiem MS-1)

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Rys.8. Fragment rzeki Orli na ZP-K „Torfowisko Messy”

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Rys. 9. Przepust typu P spełniający rolę komunikacyjna na rzece Orli

REALIZACJA PROJEKTU W NADLEŚNICTWIE RUNOWO Rys. 10. Rzeka Orla i rów wprowadzający wodę do Jez. Czarnego

EFEKTY REALIZACJI PROJEKTU  Retencja wody w roku w ilości m³ Objętość retencjonowanej wody określona na podstawie: odbudowy systemów melioracyjnych – wynosi m³, renaturyzacji obszaru wodno-błotnego – wynosi m³, piętrzenia na ciekach – wynosi m³;  Zahamowanie dalszego spadku poziomu wód gruntowych, utrzymanie właściwego stanu wód w rzece Orli, na śródleśnych obszarach wodno-błotnych oraz na powierzchni całego, 645 ha, unikatowego w tej części kraju „Torfowiska Messy”, charakteryzującego się znacznym udziałem torfowisk wysokich i przejściowych;

EFEKTY REALIZACJI PROJEKTU  Przywrócenie procesów torfotwórczych – co pozwoli znowu trwale akumulować wielkie ilości dwutlenku węgla (hamowanie efektu cieplarnianego);  Zatrzymanie negatywnych procesów zachodzących w ekosystemach i zbiorowiskach roślinnych Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego „Torfowisko Messy”;  Przywrócenie naturalnego charakteru krajobrazu;  Zahamowanie sukcesji i odtworzenie Jezior Czarnego i Radońskiego;  Zachowanie unikatowego kompleksu łąk torfowych do dzisiaj użytkowanych przez okoliczną społeczność.

EFEKTY REALIZACJI PROJEKTU  Zachowanie dużej ostoi rzadkich i zagrożonych wyginięciem roślin i zwierząt, chronionych siedlisk przyrodniczych;  Zwiększenie różnorodności biologicznej na całym chronionym obszarze;  Zmniejszenie nadmiernego przesuszenia tego terenu, zmniejszy występujące tu w okresie letnim zagrożenie pożarowe, (przez zwiększenie uwilgotnienia terenu) i zwiększy dostępność wody potrzebnej do gaszenia ewentualnego pożaru lasu i torfowisk.

Już w pierwszym roku zauważyliśmy, że utrzymanie rzeki Orli i jej obiektów nie jest i nie będzie proste w przyszłości. Aby obiekt cały rok mógł funkcjonować prawidłowo, trzeba będzie nad nim cały czas czuwać, monitorować go na bieżąco, naprawiać i usuwać szkody od bobrów, zwierzyny łownej, człowieka, ręcznie wykaszać roślinność z dna i skarp rzeki Orli, rowu przerzutowego wody K/O oraz rowów melioracji szczegółowej, wygrabiać wykoszoną roślinność ze skarp, usuwać namuł torfowy i zatory (spowodowane czynnikami abiotycznymi i biotycznymi), a także przez cały rok regulować poziomem wody na obiekcie. Mamy nadzieję, że trud włożony w realizację i utrzymanie tego przedsięwzięcia przyniesie zamierzone efekty i korzystnie wpłynie na poprawę dobrostanu środowiska przyrodniczego. PODSUMOWANIE

Rys. 11 Odcinek rzeki Orli pomiędzy J. Radońskim a kępą drzewostanu na kompleksie łąk i pastwisk.

Rys. 12 Jez. Radońskie – miejsce źródłowe rzeki Orli.

Rys. 13 Kępa drzewostanu na kompleksie łąk otoczona rowami opaskowymi

Rys. 14 Jezioro Czarne (bez lustra wody)

Rys. 15 Odcinek rzeki Orli pomiędzy kępą drzewostanu na łąkach, Zespołem Przyrodniczo-Krajobrazowym „Torfowisko Messy”

Rys. 16 Fragment rzeki Orli (końcowy odcinek inwestycji) przy wsi Świdwie.

Rys. 17 Panorama rzeki Orli (kompleks łąk i Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Torfowisko Messy”)

Dziękuję za uwagę Nadleśnictwo Runowo Runowo Krajeńskie Runowo Krajeńskie tel , fax