Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska 1.17. Mszaki i paprotniki Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Podział roślin

MSZAKI Praprzodkowie mszaków byli bezpośrednimi potomkami pierwszych zdobywców lądu. Obecnie żyjące mszaki należą do najprościej zbudowanych roślin lądowych. Mają słabo wykształcone tkanki. Nie posiadają wykształconych wszystkich organów. Występują w środowiskach ubogich, na ogół w miejscach wilgotnych i cienistych. Żyją w gęstych skupieniach, zwanych darniami.

Budowa mchów Ciało mchów zbudowane jest z: łodyżki listków chwytników W nazewnictwie organów używa się zdrobniałych nazw, aby zaznaczyć, że mają prostszą budowę niż organy innych roślin. Chwytniki są cienkie, rozgałęzione, wrastają w podłoże na niewielką głębokość. Ich funkcją jest umocowanie rośliny w podłożu. Łodyżka ma budowę tkankową. Okrywa ją skórka, a wewnątrz znajdują się komórki miękiszowe. Brak tkanek przewodzących wodę, dlatego mchy nie osiągają dużych rozmiarów. Listki służą do asymilacji dwutlenku węgla, fotosyntezy, pobierania i magazynowania wody z otoczenia.

Rozmnażanie się mchów Mchy rozmnażają się płciowo i bezpłciowo. U mchów występuje przemiana pokoleń, czyli rozmnażanie płciowe i bezpłciowe cyklicznie po sobie następują. Pokolenie płciowe nazywamy gametofitem, a pokolenie bezpłciowe sporofitem. Na szczycie ulistnionej łodyżki wytwarzają się rodnie i plemnie, a w nich komórki rozrodcze (gamety). Do zapłodnienia niezbędna jest woda. Plemniki muszą przepłynąć do rodni. Po zapłodnieniu wyrasta bezlistna łodyżka, na szczycie której powstaje zarodnia z zarodnikami. Zarodniki wysypują się z puszki w suchy, słoneczny i wietrzny dzień. Z zarodnika wyrasta splątek, a z niego ponownie ulistniona łodyżka zdolna do wytwarzania gamet.. U mchów pokoleniem dominującym jest gametofit. Mchy są roślinami zarodnikowymi. To znaczy, że nie wytwarzają nasion. Obejrzyj krótki film o rozmnażaniu się mchów: http://www.scholaris.pl/cms/index.php/resources/animacja_proces_rozmnażania_mchów.html

Znaczenie mchów Są organizmami pionierskimi, czyli mogą żyć w miejscach, w których nie utrzymałyby się inne rośliny i przygotowują im podłoże niezbędne do życia. Przyczyniają się do powstania gleby. Chronią glebę przed erozją. Mchy zatrzymują wodę w listkach oraz wąskich przestrzeniach między łodyżkami i listkami, a także między ciasno rosnącymi łodyżkami. Dzięki temu woda z opadów jest magazynowana i systematycznie wykorzystywana przez te organizmy. - Oddala to groźbę powodzi i suszy na terenach, gdzie licznie występują mchy. Wraz z butwiejącą ściółką tworzą środowisko życia dla wielu organizmów. Tworzą pokłady torfu, który jest wykorzystywany przez człowieka na wiele sposobów.

Paprotniki Paprotniki, podobnie jak mchy, są roślinami zarodnikowymi, czyli nie wytwarzają kwiatów, nasion i owoców. Są to głównie rośliny lądowe, mające dobrze wykształcone tkanki, a w ich budowie zewnętrznej wyróżnia się korzeń, łodygę i liście. Paprotniki dominowały na Ziemi ponad 300 milionów lat temu, w okresie karbońskim, tworząc olbrzymie, rozległe, podmokłe lasy. Z ich ciał powstały pokłady węgla kamiennego, wydobywane przez człowieka i wykorzystywane jako główne źródło energii.

Paprocie Paprocie to najczęściej rośliny zielne. Paprocie tropikalne mają postać drzew, sięgających nawet do 25 m. Paprocie występują, podobnie jak mchy, w miejscach zacienionych i wilgotnych. W naszych lasach wchodzą w skład runa leśnego. Paprocie zbudowane są z: podziemnej łodygi, występującej w postaci kłącza, gromadzącego materiały zapasowe, Korzeni przybyszowych (wyrastających z łodygi), liści o dużej powierzchni asymilacyjnej; młode liście paproci są charakterystycznie zwinięte w pastorał i okryte drobnymi łuskami, chroniącymi przed wysychaniem.

Rozmnażanie się paproci U paproci występuje przemiana pokoleń. Na spodniej stronie niektórych liści paproci znajdują się brązowe skupienia zarodni, wytwarzających zarodniki. W suchy dzień zarodnie pękają i wysypują zarodniki. Zarodniki kiełkują w wilgotnej glebie i wytwarzają przedrośle. Na przedroślu wytwarzają się rodnie i plemnie z komórkami rozrodczymi. Plemniki, w obecności wody, przepływają do rodni i zapładniają komórkę jajową. Z zygoty rozwija się młoda paproć. Pokoleniem dominującym jest sporofit.

Paprocie chronione w Polsce Pióropusznik strusi Języcznik zwyczajny Długosz królewski

Salwinia pływajaca Jest to paproć wodna. Występuje na powierzchni stawów i jezior. To roślina bardzo rzadka i objęta w Polsce ochroną gatunkową. Ma dwa rodzaje liści. Dwa liście są płaskie i pływające, a podwodne liście są nitkowate i przypominają korzenie. Prawdziwe korzenie zanikły, ze względu na środowisko życia.

Dla miłośników roślin doniczkowych… Paprocie są to wyjątkowe rośliny. Są uważane za korzystnie oddziałujące na człowieka: Jonizują one powietrze ujemne, a to sprzyja tworzeniu się korzystnego mikroklimatu w pomieszczeniach. Posiadają biopole wzmacniające biopole człowieka i wydzielają przy tym dużo tlenu. Lubią być obficie podlewane, więc woda parując zwiększa wilgotność powietrza. Niektóre dodatkowo wydzielają przyjemną woń (mają aromatyczne liście). Ponadto paprocie mają taką różnorodność kształtów, bogactwo odcieni zieleni oraz przebarwienia blaszki (białe srebrzyste, różowe, brunatne), że są bardzo atrakcyjne.

Skrzypy Rosną najczęściej w miejscach wilgotnych i cienistych, ale można je spotkać także na ugorach i suchych łąkach. Są niewielkimi roślinami o łodygach przesyconych krzemionką (podczas zgniatania wydają charakterystyczny dźwięk, od którego wzięła się ich nazwa). Skrzypy wczesną wiosną wytwarzają pędy zarodnionośne, które obumierają po wysypaniu zarodników. Przez większą część sezonu wegetacyjnego skrzypy mają formę zielonych pędów. Liście skrzypów są łuskowate, osadzone w okółkach, rozmieszczonych na łodydze w regularnych odstępach. Okółkowo wyrastają też odgałęzienia boczne. Taka budowa sprawia, że roślina przypomina choinkę. W Polsce pod ochroną jest skrzyp olbrzymi. Skrzyp olbrzymi

Widłaki Są to niewielkie rośliny zielne o płożących się łodygach i drobnych, łuskowatych liściach. Pędy widłaków są zielone przez cały rok. Łodygi i korzenie tych roślin są widlasto rozgałęzione. Na szczytach pędów znajdują się kłosy zarodnionośne. Proces kiełkowania zarodników trwa 6-7 lat i odbywa się tylko w obecności określonych gatunków grzybów, z którymi widłaki żyją w symbiozie. W Polsce żyje 7 gatunków widłaków. Wszystkie są objęte ochroną całkowitą. Widłak goździsty Widłak wroniec

Zadania 1. Wymień 5 gatunków paprotników objętych w Polsce całkowitą ochroną gatunkową. 2. Wyjaśnij, do czego służą zarodniki. 3. Porównaj gametofit mchów i paproci. 4. Wyjaśnij dlaczego mchy nie osiągają dużych rozmiarów. 5. Wyjaśnij jaką rolę dla człowieka spełniają paprotniki kopalne.

Źródła J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1, Operon,2009r. E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r. B.Klimuszko, Żak, 2009r. B.Klimuszko, Żak,2001r. M.Jefimow ,M.Sęktas, Puls życia, Nowa Era,2009r. H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r. Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.