1.28. Sprawność fizyczna ma dla nas istotne znaczenie Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Sprawność fizyczna to nie tylko osiąganie wyczynów sportowych, lecz przede wszystkim umiejętność pokonywania wysiłku fizycznego, związanego z codziennymi czynnościami. O sprawności fizycznej człowieka decyduje wiele elementów, w tym prawidłowy rozwój układu ruchu. Sprawność fizyczna ma wpływ na długość i jakość życia każdego człowieka. Ruch i umiarkowany wysiłek fizyczny jest naturalną potrzebą organizmu. Aktywność fizyczna powinna stać się nawykiem każdego człowieka, tak jak codzienne mycie zębów.

Budowa układu ruchu UKŁAD RUCHU CZYNNY BIERNY mięśnie szkielet Stawy i więzadła

Szkielet Szkielet osiowy obręcze ( pasy) kończyn Szkielet kończyn a/ czaszka- mózgoczaszka - trzewioczaszka b/ kręgosłup – odcinek szyjny - odcinek piersiowy - odcinek lędźwiowy - odcinek krzyżowy - odcinek ogonowy c/ klatka piersiowa – żebra - mostek obręcze ( pasy) kończyn a/ barkowa – łopatka - obojczyk b/ miedniczna – kości biodrowe - kości kulszowe - kości łonowe Szkielet kończyn a/ kończyna górna b/ kończyna dolna - k. ramienna - k. udowa - k. łokciowa - k. piszczelowa - k. promieniowa - k. strzałkowa - k. nadgarstka - k. stępu - k. śródręcza - k. śródstopia - k. palców - k. palców

Czaszka Czaszka stanowi kostno-chrzęstną osłonę mózgu i innych narządów znajdujących się w głowie człowieka. Czaszka jest szkieletem głowy. Składa się z dwóch części: trzewioczaszka chroni narządy zmysłów i początkowe odcinki dróg oddechowych i pokarmowych, mózgoczaszka natomiast ochrania mózgowie. Jedynym ruchomym elementem czaszki jest żuchwa.

Kręgosłup Kręgi są to drobne kości składające się na kręgosłup człowieka, czyli część szkieletu stanowiąca jego podporę i główną oś. Kręgosłup składa się z 32-34 kręgów, podzielonych na odcinki: część szyjna, piersiowa, lędźwiowa, krzyżowa i ogonowa (guziczna). Kręgosłup pełni funkcję ochronną dla centralnego układu nerwowego (rdzenia kręgowego) Kręgosłup w ruchu pełni trzy podstawowe funkcje: podporową, amortyzacyjną, kinetyczną.

Pas barkowy i kończyna górna Kości kończyny górnej za pośrednictwem łopatki i obojczyka łączą się z kośćmi tułowia stanowiąc tzw. kości obręczy barkowej. Część wolna dzieli się na: ramię (kość ramienna), przedramię (2 kości przedramienia - łokciowa i promieniowa), oraz kości ręki w skład których wchodzą: kości nadgarstka (8), kości śródręcza (5 kości długich) i kości palców. Palce zbudowane są z członków kostnych - paliczków - w każdym palcu po 3 paliczki i tylko kciuk składa się z dwóch paliczków

Pas miednicowy Kości kończyny dolnej łączą się z tułowiem za pośrednictwem obręczy kończyny dolnej, utworzonej z dwóch kości miednicznych i kości krzyżowej - tworzących wspólnie pierścień kostny zwany miednicą.

Funkcja szkieletu Podporowa Ochronna Krwiotwórcza Magazynująca stanowi rusztowanie dla całego organizmu i nadaje mu kształt stanowi miejsce przyczepu mięśni. Ochronna ochrania niektóre narządy wewnętrzne przed urazami mechanicznymi (np. płuca, serce, mózg) Krwiotwórcza w szpiku kostnym czerwonym wytwarzane są wszystkie rodzaje krwinek Magazynująca w kościach gromadzone są sole mineralne, np. wapnia i fosforu Wzrostowa przyrost kości decyduje o wzroście organizmu

Budowa fizyczna i chemiczna kości W budowie szkieletu biorą udział tkanki kostna i chrzęstna. To właśnie od właściwości tkanki kostnej zależy odporność na zginanie, wytrzymałość na duże obciążenia i pewna elastyczność naszych kości. Skład chemiczny kości: 65% to składniki mineralne (węglany i fosforany wapnia), które nadają kościom twardość i wytrzymałość, 35% to składniki organiczne – osseina – nadaje kościom sprężystość. Z wiekiem zmienia się skład chemiczny kości, zwiększa się % udział składników mineralnych. Składnikiem zmniejszającym wytrzymałość kości jest wymywanie soli wapnia. Kształt kości wchodzących w skład szkieletu jest bardzo zróżnicowany. Według tego kryterium kości możemy podzielić na: płaskie, krótkie, długie, różnokształtne.

Struktura kości długiej a-nasada górna b- trzon kości c-nasada dolna d-istota gąbczasta e- istota zbita f- okostna- włóknista błona ochraniająca i odżywiająca kość, ukrwiona i unerwiona, odpowiedzialna za wzrost i regenerację kości

Połączenia kości Połączenia ścisłe (nieruchome) - szwy w czaszce Połączenia półścisłe (chrząstkozrosty) – połączenia kręgów w kręgosłupie, wykazujące pewną ruchomość Połączenia ruchome – stawy Podstawowe rodzaje stawów : proste (zbudowane z dwóch kości) i złożone - (zbudowane z trzech lub więcej kości np. nadgarstek), kuliste lub zawiasowe- ze względu na zakres wykonywanych ruchów.

Staw kolanowy

Współdziałanie Ruchowy aparat człowieka, którego osią jest kręgosłup, zbudowany jest z kości, chrząstek i tkanki łącznej. Nie może on samodzielnie utrzymywać swojej pozycji ani jej zmieniać. Dopiero mięśnie, które można tu porównać do elastycznych lin przy maszcie, umożliwiają prawidłową stabilizację i ruchy ciała.

Praca mięśni Mięśnie szkieletowe zbudowane są z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Cechą tkanki mięśniowej jest jej zdolność do skurczu. Każdy ruch mięśni szkieletowych jest odpowiedzią na polecenie ze strony układu nerwowego. Impuls nerwowy powoduje przesunięcie się włókienek kurczliwych względem siebie w taki sposób, aby nastąpiło skrócenia mięśnia. Kurczący się mięsień przemieszcza kość, do której jest przymocowany za pomocą ścięgien i w ten sposób powoduje jej ruch. Do pracy mięśni niezbędna jest energia. Jej źródłem jest zawarta w krwi glukoza, przy długotrwałym wysiłku glikogen z mięśni lub wątroby. Do spalania substancji energetycznych potrzebna jest również odpowiednia porcja tlenu. W wyniku beztlenowego oddychania mięśnie produkują kwas mlekowy, powodujący zakwasy i bóle mięśni. Typy pracy mięśni: praca dynamiczna – dochodzi do zmiany długości mięsni i przemieszczanie się kości względem siebie- podczas ruchu praca statyczna – nie następuje przemieszczanie się kości względem siebie, lecz zmienia się napięcie mięśni – podczas stania, siedzenia.

Podział mięśni ze względu na: położenie: mięśnie głowy, szyi, grzbietu, klatki piersiowej, brzucha, obręczy, kończyn; kształt: długie, szerokie, krótkie, okrężne; rodzaj przyczepu: dwugłowe, trójgłowe, czworogłowe; zakres wykonywanych ruchów: zginacze, prostowniki, przywodziciele i odwodziciele. Mięśnie wykonujące przeciwstawne czynności (zginanie np. dwugłowy ramienia i prostowanie np. trójgłowy ramienia) nazywamy mięśniami antagonistycznymi.

Za utrzymanie postawy w pozycji stojącej odpowiedzialne są następujące mięśnie: z przodu: mięśnie szyi, mięśnie klatki piersiowej, mięśnie brzucha, mięsień czworogłowy uda; z tyłu: prostownik grzbietu, mięśnie pośladkowe, mięśnie kulszowo-goleniowe.   Kościec i mięśnie utrzymujące postawę ciała.   Mięśnie te muszą nie tylko przeciwdziałać siłom antygrawitacyjnym, ale muszą też utrzymać równowagę pomiędzy poszczególnymi częściami tułowia. Postawa ciała jest wypadkową równoczesnego działania dużych grup mięśniowych, które utrzymują ciało w równowadze i zależy ona w dużej mierze od równomiernego rozwoju tych grup mięśniowych. Wszelkie dysproporcje w rozwoju mięśni czy też osłabienie siły mięśni zapewniających prawidłowe warunki statyki ciała, prowadzi często do zmniejszenia stabilizacji kręgosłupa i może być początkiem łańcucha zmian prowadzących do choroby zwyrodnieniowej oraz wad postawy.

Kształtowanie się postawy ciała Wiek 6-7 lat związany jest ze zmianą trybu życia dziecka. Istota tej zmiany tkwi w przejściu ze swobodnego w dużej mierze, indywidualnie regulowanego przez dziecko reżimu ruchu-wysiłku i odpoczynku, w narzucony kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzącej, często w niewłaściwych ławkach szkolnych. Drugi okres krytyczny w kształtowaniu postawy ciała dziecka przypada na wiek pokwitania, charakteryzujący się intensywnym przyrostem wysokości ciała. Jest to tzw. skok pokwitaniowy. Zaczyna się on wzrostem kończyn dolnych, a w rok później tułowia. Narusza to dotychczasową równowagę, zmienia proporcje ciała oraz istniejący uprzednio układ środków jego ciężkości. Poprzednie czucie i nawyk postawy są nieadekwatne do zmienionych warunków morfologicznych. Siła mięśni odpowiedzialnych za postawę ciała jest niewystarczająca do jej stabilizacji w tych warunkach, gdyż szczyt jej przyrostu następuje około 14 miesięcy po szczycie wzrastania wysokości. Brzuch znów się uwypukla, plecy są często nadmiernie okrągłe. Głowa pochylona ku przodowi stwarza wrażenie zbyt ciężkiej w stosunku do utrzymującej jej szyi. Koniec okresu dojrzewania, to równocześnie ponowne kształtowanie się dobrej postawy. Następuje ostateczne uformowanie przodowygięcia w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, brzuch znowu staje się płaski, silnie rozwija się tkanka mięśniowa. Powyżej 35 roku życia może ponownie wystąpić pogorszenie postawy. Brzuch zaczyna wystawać i lekko zwisać. Pogłębiają się wszystkie fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, a w związku z równoczesnymi zmianami zachodzącymi głównie w krążkach międzykręgowych, zmniejsza się jego długość. Kształtowanie postawy starzejącego się człowieka, zależy w dużej mierze od ogólnego stanu jego zdrowia, rodzaju wykonywanej pracy oraz warunków bytowych. Postawa zmienia się także w ciągu dnia pod wpływem najróżnorodniejszych bodźców. Dobre samopoczucie, radość, chęć dobrej prezentacji, słowem wszystko co tonizuje człowieka, pobudza do przyjęcia lepszej postawy i odwrotnie – przygnębienie, zmęczenie, złe samopoczucie – sprzyjają wadom postawy. (T.Kasperczyk 2001). http://images.google.pl/imgres?imgurl=http://ares.21sp.lublin.pl/3/inne/wady_postawy_pliki/image003.jpg&imgrefurl=http://ares.21sp.lublin.pl/3/inne/wady_postawy.htm&usg=__BNMd9JDYOAaIxQm97mAkAo00kr8=&h=349&w=300&sz=28&hl=pl&start=8&sig2=oz-gaMW8cOvCdg6PQfqhcA&itbs=1&tbnid=BqWd5fKHVlw-mM:&tbnh=120&tbnw=103&prev=/images%3Fq%3Dkr%25C4%2599gos%25C5%2582up%2Bcz%25C5%2582owieka%26gbv%3D2%26hl%3Dpl%26client%3Dfirefox-a%26rls%3Dorg.mozilla:pl:official&ei=zK95S_yfJpCL_AbHtPyaCg

W dzisiejszych czasach ludzie mają coraz większe kłopoty z kręgosłupem W dzisiejszych czasach ludzie mają coraz większe kłopoty z kręgosłupem. Według opinii uczonych, powodem tego jest za wczesne przyjęcie pozycji wyprostowanej, kiedy jego kręgosłup nie był jeszcze do tego przygotowany. Postawa ciała, jest to sposób trzymania ciała w pozycji stojącej. Z jego pojęciem związana jest sylwetka, będąca indywidualną cechą każdego człowieka. Postawa często jest uwarunkowana indywidualnymi cechami człowieka. Czasami jednak ulega zmianom w trakcie dnia, zazwyczaj przy działaniu bodźców fizycznych i psychicznych. Prawidłowa postawa - charakterystyka: prosto ustawiona głowa , barki znajdujące sie na jednym poziomie , ściągnięte łopatki , symetryczne ustawienie miednicy, lekko wciągnięty brzuch, napięte pośladki , równoległe ustawienie kończyn dolnych wyprostowanych w stawach kolanowych, prawidłowe ustawienie i obciążenie stóp .

Wady postawy Należy pamiętać, że wszelkie wady postawy ograniczają ruchomość kręgosłupa doprowadzając często do kalectwa. Mogą one wynikać z cech wrodzonych, uwarunkowań genetycznych, lub niewłaściwej postawy w ciągu naszego życia. Wady typu pierwszego, przyczyniają się do przesunięcia narządów jamy brzusznej do przodu, z jednoczesnym rozciągnięciem mięśni brzucha, prowadząc w ten sposób do zaburzeń oddychania i krążenia. Tzw. "kołyskowe" plecy, wada powodująca wystającą ku przodowi część ciała spojenia łonowego. Nieprawidłowość przyczynia sie do: zaburzeń krążenia zanikiem okresu (miesiączkowania) problemów z trawieniem Osoby z tą wadą uskarżają się na ból okolicy lędźwiowo-krzyżowej kręgosłupa. Przy nachyleniu do przodu, miednica jest wyraźnie cofnięta. Przypadek ten upośledza funkcje oddechowe klatki piersiowej. Powstanie tzw. "okrągłych" pleców, może być związane z nieprawidłowym długo godzinnym siedzeniem czy staniem w czasie szkoły lub pracy. Wada zazwyczaj przypada na 7-8 rok życia. Przyczyną jej jest zmiana trybu życia. Narzucone kilkugodzinne przebywanie w pozycji siedzącej (nieprawidłowej), niestety powoduje poważne zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa.

Przyczyny wad postawy Warunki środowiska zewnętrznego, w jakim żyje człowiek, stają się coraz częściej przyczyną niekorzystnych zmian w postawie ciała. Na pierwsze miejsce wysuwają się: nie unormowany tryb życia, złe warunki higieniczne i bytowe, nie przebywanie na świeżym powietrzu, brak ćwiczeń ruchowych, nieodpowiednia dieta, przyjmowanie jednorodnych i długotrwałych pozycji w szkole i w pracy, jak i podczas odpoczynku (niedostosowane ławki szkolne, nieodpowiednie noszenie teczki).  

Skolioza to boczne skrzywienia kręgosłupa Nie leczona skolioza może prowadzić do: zniekształcenia klatki piersiowej, uciskania narządów wewnętrznych (serce i płuca), prowadząc do upośledzenia wydolności krążenia i oddychania, zmniejszonej sprawności fizycznej, duszności, kompleksu psychicznego, spowodowanego obecnością garbu żebrowego.

Jeżeli dotknęło nas skrzywienie musimy zapamiętać kilka rad: Zrezygnuj z butów na wysokich obcasach. Pamiętaj o ruchu, najlepszy przy schorzeniach kręgosłupa jest marsz (minimum 15 minut dziennie). Siedząc trzymaj plecy prosto, zwróć uwagę aby były oparte o siedzenie. Nosząc zakupy rozkładaj torby na oba ramiona równomiernie. Kontroluj wagę, nie ma nic gorszego dla kręgosłupa niż dodatkowe kilogramy. Śpij na średnio twardym materacu

Ile godzin już siedzisz za biurkiem, przed komputerem? Wykonaj kilka ćwiczeń rozluźniających napięte mięśnie grzbietu i kręgosłupa.

We wszystkich środkach masowego przekazu słyszymy że sport to zdrowie We wszystkich środkach masowego przekazu słyszymy że sport to zdrowie. To prawda, ale hasło to ma większe odniesienie do treningu na poziomie rekreacyjnym. Przy sportach wyczynowych organizm człowieka jest poddawany niezwykle ogromnym przeciążeniom treningowym, które mają się nijak do deklarowanych właściwości prozdrowotnych sportu. Do częstych kontuzji należy zaliczyć naciągnięcia i stłuczenia mięśni, zerwanie ścięgien, skręcenia i zwichnięcia stawów oraz złamania kości. Aby utrzymać dobrą kondycję fizyczną, na którą składa się siła, elastyczność, giętkość oraz wytrzymałość, należy wykonywać ćwiczenia fizyczne co najmniej 3 razy w tygodniu. W ten sposób wzmacniamy mięśnie, kości, stawy, zachowujemy prawidłową postawę ciała ( i dobry humor  ).

Ważne dla zdrowia Prawidłowo funkcjonujący układ krążenia i układ oddechowy jest bardzo ważny dla stanu zdrowia kości i całego organizmu. Uprawiając ćwiczenia fizyczne sprawisz, że Twoje kości będą mocne, dobrze i regularnie odżywione. Prawidłowa dieta to, obok ruchu, podstawowa broń w walce o mocne kości. Chcąc zapobiec osteoporozie, jedzmy pełnowartościowe białko, dostarczajmy organizmowi odpowiednie ilości wapnia, boru oraz witaminy D (bor i witamina D ułatwiają wykorzystanie wapnia przez kości). W diecie na mocne kości należy mieścić się we właściwej podaży wapnia i fosforu od najmłodszych lat, ponieważ organizm ludzki gromadzi wapń tylko do 30 roku życia, później go stopniowo traci.

Pamiętaj … Na pewno znasz ten znak i widzisz go stosunkowo często. Pamiętaj, że niepełnosprawni są wśród nas, a stopień ich niepełnosprawności jest bardzo różny. Czasami nasz drobny gest pomocy jest bardzo istotny. Jeżeli nie pomagasz, to przynajmniej nie przeszkadzaj.

Zadania Rysunek przedstawia antagonistyczne działania mięśni. Dokonaj jego analizy i odpowiedz na pytania: Jakie funkcje pełnią mięśnie a i b przedstawione na rysunku? Jak nazywamy mocne włókna przytwierdzające mięśnie do kości?

Zadania Nazwij elementy szkieletu zaznaczone na schemacie (a,b,c,d).

Zadania Która z zaznaczonych struktur budowy fizycznej kości jest odpowiedzialna za jej odżywianie i odbudowę?

Zadania Podaj, używając trzech argumentów, znaczenie aktywności fizycznej w życiu człowieka.

Źródła W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r. B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r. D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r. B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r. J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r.