Prof. dr hab. Eberhard Makosz Towarzystwo Rozwoju Sadów Karłowych Konferencja Sadownicza: "JABŁKOWE PROBLEMY - SPOSOBY ROZWIĄZANIA„ Lublin, 24 lutego 2016 roku ZBIORY, POTRZEBY, JAKIE ODMIANY JABŁEK POWIERZCHNIA SADU JABŁONIOWEGO

ZBIORY JABŁEK W Polsce towarowa produkcja, na szerszą skalę, zaczęła się rozwijać dopiero po pierwszej wojnie światowej i szybko wzrastała przy zmianie form jabłoni. Zbiory jabłek w tys. ton Źródło: Od 1938 do 1999 roku – dane GUS, od 2000 do 2015 roku – WAPA.

W okresie sadów wysokopiennych średnie zbiory jabłek wahały się od 113 do 323 tys. ton, a sadów niskopiennych średnio prawie 1,5 mln ton.

Wielkie zmiany w zbiorach jabłek nastąpiły po zmianie drzew niskopiennych na karłowe. Wzrosły do tys. ton, czyli o 150%.

Podobnie, jak w wielu innych krajach europejskich, zmieniły się formy drzew z dużych na małe, głównie ze względów ekonomicznych. Na jednostce powierzchni sadu z małymi drzewami osiągano wyższe plony, lepszą jakość przy niższych nakładach pracy i niższych kosztach jednostkowych.

Małe drzewa lepiej wykorzystują promienie słoneczne. Na dużych drzewach na wyżywienie 1 jabłka potrzeba około 40 liści, na małych - zaledwie kilka. Korzystniejsza jest relacja liczby owoców w stosunku do drewna jabłoni. Na 1 hektarze sadu ze 100 dużymi drzewami jest więcej drewna niż na 3000 małych drzewach.

W przyszłości nadal będą dominowały sady z małymi drzewami. Różne mogą być tylko formy koron. Warto podkreślić, że przez uprawę sadów karłowych zaczęły się wielkie zmiany w polskim sadownictwie. Wzrosły plony, zbiory i eksport jabłek. Szybko zwiększyła się liczba grup i organizacji producentów oraz pojemność chłodni z kontrolowaną atmosferą. Rozwinęło się szkółkarstwo sadownicze i przetwórstwo owocowe. Od wielu lat zajmujemy pierwsze miejsce w produkcji jabłek w Europie, trzecie na świecie, a w dwóch sezonach mieliśmy najwyższy eksport na świecie. Odgrywamy ważną rolę na światowym rynku jabłek. Mamy gospodarstwa produkujące jabłka na najwyższym, światowym poziomie.

W naszym kraju ciągle rosną zbiory jabłek. Jest to spowodowane nowymi nasadzeniami i wzrostem poziomu intensywności produkcji. Przy normalnym przebiegu pogody w najbliższych latach zbiory jabłek mogą się wahać od 4,3 do 4,5, a w dalszych do 5,0 mln ton. Wtedy zbiory będą podobne do zbiorów w USA, czy zbiorów w pięciu krajach południowej półkuli. Będziemy zajmowali drugie miejsce na świecie.

Oprócz Chin tylko w Polsce wzrastają zbiory jabłek. W większości krajów zbiory są stabilne. Między innymi we Włoszech, Francji, USA i w pięciu krajach południowej półkuli. Na wzrost zbiorów w krajach Unii Europejskiej wpływ miała Polska. Powodem stabilności zbiorów jest utrzymanie opłacalnych cen skupu jabłek. Produkcja ponad potrzeby obniża opłacalność produkcji, nie tylko jabłek.

ZBIORY JABŁEK W OSTATNICH 10 LATACH (W MLN TON )

Jakie w Polsce produkujemy jabłka? Jeszcze kilkanaście odmian o bardzo różnej wartości. Jak dotąd najwięcej odmiany Idared i Sampion. Wzrasta produkcja grupy odmian Gala, Jonagold i Red Delicious. Jeszcze różna jest ich jakość. Aż około 50%, a w najbliższej przeszłości 60%, to jabłka przemysłowe

Kto produkuje jabłka? Towarową produkcją jabłek zajmują się gospodarstwa o różnej powierzchni i poziomie intensywności sadów. Szacuję, że około 15% gospodarstw produkuje co najmniej 800 tys. ton jabłek deserowych, tj. około 40% całej produkcji.

Jednym z najważniejszych problemów w krajowej produkcji jest nadmiar jabłek niskiej jakości. Z informacji uzyskanych od kilku grup i organizacji producentów tylko ok.40% jabłek odpowiada wymogom wyboru pierwszego, w tym do 20% wymogom rynku zagraniczego. Zagranicą ten udział wynosi: w Niemczech około 60%, a w Płd. Tyrolu 80-85%. Problem jakości wymaga pilnego rozwiązania przez producentów jabłek.

Cechy jabłek wysokiej jakości: średnica od 6,5cm (Anglia), 9,0+ (Egipt). Jabłka muszą być smaczne, z jędrnym miąższem aż do wiosny i długo świeże po wyjęciu z chłodni. Bez tłustej skórki i ordzawienia oraz jakichkolwiek uszkodzeń skórki i miąższu. Pozostałości pestycydów poniżej dopuszczalnych norm.

Różne są wymagania jakościowe w poszczególnych krajach, do których trzeba się całkowicie dostosować, jeśli chcemy sprzedać jabłka po opłacalnych cenach.

ZAGOSPODAROWANIE I POTRZEBY JABŁEK Jabłka są zagospodarowywane w trzech kierunkach: przemysł przetwórczy, eksport i spożycie w kraju. Od wielu lat duży jest udział jabłek przemysłowych - od 50 do 68%, prawie w całości przerabiane na różne produkty.

Różne mogą być potrzeby eksportowe jabłek. Zakłada się, że w najbliższych latach eksport wyniesie 1,2 mln ton, w tym 600 tys. ton do krajów Wschodniej Europy, 500 tys. ton do pozostałych krajów europejskich i 100 tys. ton poza Europę. Jeśli z jakiejkolwiek przyczyny eksport będzie mniejszy, zwiększy się udział jabłek przemysłowych. Przy znacznym spadku eksportu przez lata, trzeba będzie zmniejszyć produkcję jabłek w naszym kraju.

Spożycie jabłek w kraju może wynieść tys. ton. Łączne zapotrzebowanie na jabłka deserowe może wynieść do 2,0 mln ton. Jest to na dziś optymistyczna wielkość. Do zagospodarowania pozostanie około 2,5 mln ton, prawdopodobnie w całości przez przemysł przetwórczy, do produkcji różnych przetworów. Będziemy największym producentem jabłek przemysłowych, nie tylko w Europie.

JAKIE ODMIANY? Wybór odmiany trzeba ściśle dostosować do potrzeb i wymagań miejsca zbytu jabłek. Są one bardzo różne w kraju i zagranicą. Zachodzą istotne zmiany, zwłaszcza w kolorze jabłek. Największe zapotrzebowanie jest na jabłka jednokolorowe, zwłaszcza koloru czerwonego.

Uniwersalną odmianą stała się Gala, zwłaszcza mutanty z paskowanym rumieńcem. Aktualnie najpopularniejsze są Royal Gala, Gala Schniga i Brookfield. Jabłka tych odmian można sprzedać na całym świecie po wysokich cenach.

W naszym kraju te odmiany mogą zajmować najwięcej miejsca w nowych nasadzeniach. W krajach Zachodniej Europy jest ich już za dużo. Tam eksperci radzą ograniczać w nowych nasadzeniach. Odmiana Gala wymaga żyznych gleb i cieplejszych miejsc. Niełatwo o bardzo wysokie plony.

Druga ważna grupa odmian to mutanty odmiany Jonagold. W naszym kraju bardzo popularny mutant to RedJonaprince, a z nowszych RedJonaprince Select.

Owoce tych odmian także można łatwo sprzedać na całym świecie. Odznaczają się wyższą plennością niż mutanty odmiany Gala, są łatwiejsze w produkcji. W nowych nasadzeniach może być około 30% drzewek tej odmiany.

Inny popularny mutant to Jonagored. Owoce także łatwe w zbycie, zwłaszcza w krajach arabskich i Północnej Afryce. Może nieco trudniejszy w produkcji, ale gwarantuje wysoki poziom opłacalności. Sądzę, że w nowych nasadzeniach może stanowić około 20%.

Wzrasta zainteresowanie odmianą Red Delicious i jej mutantów Red Chief (Camspur) i Red Cap. Ta ostatnia jest mutantem krótkopędowym wymaga bardzo żyznych gleb. Jest jeszcze kilka cennych mutantów, które znajdą się w naszych sadach.

Na dużą uwagę zasługują odmiany wyhodowane w Polsce, w firmie Aj!Apple. Szczególnie odmiany Zuzi Gala, Zuzi Red (Victored), wczesna Sander i Muna, o smacznych owocach. Wszystkie koloru czerwonego. Są to nowe odmiany, ale wyhodowane w Polsce, dostosowane do naszych warunków klimatycznych.

Spada zainteresowanie odmianą Golden Delicious w krajach Zachodniej Europy, USA i także w Polsce. Przegrywa konkurencję z odmianą Gala. Nadal popularna jest na Ukrainie i w Rosji. Jeśli są warunki do produkcji jabłek o średnicy 8 cm i pięknego żółtego koloru, warto ją uprawiać w naszym kraju.We Francji wyhodowano nowe odmiany o pieknym żółtym kolorze z różowym rumieńcem

Z odmian koloru czerwonego warto jeszcze uprawiać odmiany Gloster i Elise, ale w mniejszym zakresie niż wyżej wymienione odmiany.

W eksporcie do krajów Wschodniej Europy bardzo ważną rolę odgrywała odmiana Idared. Można przypuszczać, że podobnie będzie w najbliższej przyszłości, jeśli rząd rosyjski zniesie embargo na polskie jabłka. Ta odmiana nie znajduje zainteresowania w innych krajach. W krajach Wschodniej Europy zbyt znajdują także Gloster, Szampion i Ligol oraz wspomniany Golden Delicious.

Odmianę Idared warto zastąpić jej czerwonymi mutantami. Jest szansa na opłacalny zbyt do dalekich krajów. Owoce o średnicy około 8 cm, dobrze wybarwione i przechowywane w chłodniach z kontrolowaną atmosferą są bardzo smaczne późną wiosną.

W naszym kraju wzrasta zainteresowanie odmianami koloru czerwonego. Polscy konsumenci lubią odmianę Szampion, a wcale odmiany Idared. Odmiana Golden Delicious, ale tylko bardzo wysokiej jakości. Na znaczeniu tracą dawniej popularne odmiany, jak Mc Intosh, Cortland, a nawet Lobo. Tam, gdzie jest zapotrzebowanie na te odmiany, warto je uprawiać według potrzeb.

Powyższe propozycje odmian wskazują na wielkie zmiany w tym zakresie. Jeśli chcemy być konkurencyjni na światowym rynku, trzeba szybko zwiększać produkcję odmian o czerwonym kolorze. Prawdopodobnie nastąpi rewolucja w uprawianych odmianach jabłoni. Na parchoodporne.

POWIERZCHNIA SADU JABŁONIOWEGO W tym zakresie zachodzą duże zmiany. Tak jak duże drzewa zamieniają się na małe, odwrotnie gospodarstwa sadownicze, z małych na duże. Jest to powszechna tendencja w krajach Zachodniej Europy, której należy się spodziewać w Polsce w najbliższych latach.

Polska jest jedynym krajem, w którym jeszcze dominują sady jabłoniowe z powierzchnią do 5 hektarów. Tylko w Płd. Tyrolu jest podobnie, ale są dodatkowym źródłem dochodu, a plony wynoszą 80 ton jabłek wysokiej jakości z hektara.

W naszym kraju gospodarstwa produkujące jabłka można podzielić na dwie grupy: specjalizujące się w produkcji jabłek i w których wpływy z produkcji są dodatkowym źródłem dochodu. Powoli przybywa gospodarstw pierwszej grupy. Za kilka lat może ich być znacznie więcej.

Warunki ekonomiczne zmuszają do wzrostu powierzchni sadu. W większych sadach uzyskuje się wyższe plony, lepszej jakości i po niższych kosztach jednostkowych. Łatwiejszy też jest zbyt jabłek.

W gospodarstwach specjalizujących się w produkcji jabłek z różnych względów optymalna powierzchnia może być hektarów intensywnego sadu jabłoniowego. Wielkość powierzchni sadu trzeba dostosować do możliwości produkcji jabłek wysokiej jakości. Nie będą się opłacały wyższe plony i zbiory jabłek niskiej jakości. Dla jednych będą to sady o powierzchni 10 hektarów, a dla innych 30 i więcej hektarów.

Jakie są perspektywy dla gospodarstw z powierzchnią do 5 hektarów sadu jabłoniowego, które chcą, lub muszą zrezygnować z produkcji jabłek. Można rozpocząć produkcję innych gatunków, jak grusze, śliwy, czereśnie, wiśnie, czy jagodowe, ale owoców tylko wysokiej jakości. Można uprawiać jabłonie, ale tylko wysokiej jakości, z członkostwem w grupie czy organizacji producentów.

W naszym kraju dominuje produkcja jabłek, aż około 80% wszystkich owoców. Warto zmniejszyć ich udział, a zwiększyć inne gatunki. Wielka szansa dla małych gospodarstw.

OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI JABŁEK W naszym kraju produkcja jabłek była bardzo opłacalna w dekadzie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Przy plonie 20 ton z hektara jabłek średniej jakości wysoki był dochód czysty.

Sytuacja zmieniła się po wzroście zbiorów jabłek. Spadły ceny skupu. Wzrosły koszty produkcji i wymagania jakościowe. Do niedawna, aby uzyskać 15% dochodu czystego, plony musiały wynieść około 40 ton z hektara jabłek dobrej jakości.

Można przypuszczać, że w najbliższych latach istotnie wzrosną koszty produkcji, przy niewielkim wzroście, a nawet spadku cen skupu. Wtedy plon musi wynieść co najmniej 50 ton hektara, jabłek bardzo wysokiej jakości. Ponownie mocno podkreślam, że nie tylko nieopłacalna będzie produkcja jabłek niskiej jakości, ale także brak ich zbytu, w tym jabłek deserowych

W najbliższych latach koszty produkcji mogą się wahać od 45 do 55 tys. zł/ha, w tym około 50% kosztów bezpośrednich, wydatki związane z produkcją jabłek. Przy plonie 50 ton z hektara koszt jednostkowy będzie się wahał od 0,90 do 1,10 zł/kg. Przy niższym plonie jabłek deserowych produkcja nie będzie opłacalna.

Różne mogą być ceny skupu jabłek zarówno deserowych, jak i przemysłowych. Będą zależały od jakości jabłek i odmiany. Można przypuszczać, że cena skupu 1 kg mutantów odmiany Gala i mutantów odmiany Jonagold wysokiej jakości wyniesie 1,4 - 1,5 zł/kg, odmiany Szampion czy Ligol 1,1 - 1,2 zł/kg, a odmiany Idared do 0,9 zł/kg.

Ceny skupu jabłek przemysłowych mogą wynieść, przy mniejszej podaży i większym zapotrzebowaniu na sok zagęszczony 0,40-0,50 zł/kg, a wysokiej podaży jabłek, powyżej 2,0 mln ton, może tylko 0,25 zł/kg.

Dużo jest dyskusji na temat poziomu cen skupu i od czego ona zależy. Podstawowy czynnik to podaż i popyt. Wzrost zbiorów ma bardzo duży wpływ na poziom cen skupu. Godna uwagi jest droga jabłka od producenta do konsumenta. Dlaczego cena detaliczna jest 2-3 razy wyższa od ceny skupu. W krajach Zachodniej Europy od 0,40 do 2,0 euro/kg.

KONKURENCYJNOŚĆ POLSKICH JABŁEK NA RYNKACH ZAGRANICZNYCH Od wielu lat, na skutek niższych kosztów produkcji, nasze jabłka są konkurencyjne dla jabłek Zachodniej Europy i południowej półkuli. Na rynkach zagranicznych wygrywają niższymi cenami, ale przegrywają jakością.

W Płd. Tyrolu (nasz największy konkurent na międzynarodowym rynku jabłek), aby produkcja była opłacalna, dochód brutto z 1 hektara sadu musi wynieść euro (60 ton po 0,40 euro/kg). Koszty produkcji wahają się od 0,35 do 0,38 euro/kg. W naszym kraju może wystarczyć zł/ha dochodu brutto, przy kosztach produkcji 0,90 - 1,10 zł/kg (0,21 - 0,26 euro/kg).

Jeszcze niższe koszty produkcji będą ważnym atutem produkcji jabłek wysokiej jakości i wartości. Mamy jeszcze korzystniejszą sytuację niż wielu producentów jabłek krajów Zachodniej Europy. Te szansę trzeba wykorzystać w najbliższych latach.

NASZE PROBLEMY - SPOSOBY ICH ROZWIĄZANIA Największym problemem w najbliższych latach będą wysokie zbiory, jak je zagospodarować po opłacalnych cenach. Zapotrzebowanie na jabłka deserowe wyniesie najwyżej 2,0 mln ton, w tym na eksport 1,2 - 1,3 mln ton.

Tak wysoki eksport będzie możliwy tylko wtedy, jeśli do krajów Wschodniej Europy wyeksportujemy co najmniej 600 tys. ton. Prośba do naszego rządu, aby podjął rozmowy z rządem rosyjskim w sprawie zgody na importu naszych jabłek w miesiącach kwiecień – maj.

Dużym problemem będą jabłka przemysłowe. Oprócz zwiększenia produkcji innych produktów, niz sok zagęszczony, warto się zastanowić nad przerobem takich jabłek na biogaz czy alkohol. Może to mieć wpływ na łatwiejsze zagospodarowanie i wyższe ceny skupu.

Warto zmniejszyć zbiory jabłek od 3,0 do 3,5 mln ton, w tym 1,5-2,0 mln ton jabłek deserowych, ale lepszej jakości i wyższej wartości owoców. Produkujemy najtańsze jabłka na świecie. Komu się to opłaca? Warto się nad tym zastanowić!

Niskie jest spożycie jabłek w naszym kraju, waha się od 16 do 17 kg na mieszkańca. Warto zwiększyć do 20 kg. Można to osiągnąć przez ofertę jabłek wysokiej jakości, atrakcyjnych odmian i zwiększenia liczby miejsc sprzedaży jabłek. Ważną rolę będzie odgrywała ciągła i szeroka promocja jabłek.

Na podkreślenie zasługuje "rewolucja" w jakości jabłek i odmian. To podstawowy warunek wysokiego eksportu i spożycia jabłek. Utrzymania wysokiej pozycji w produkcji i w eksporcie jabłek. Potrzebna jest większa, niż dotąd pomoc państwa w zbycie jabłek.

W trudniejszej sytuacji będą mniejsze gospodarstwa zajmujące się towarową produkcją jabłek. Dla nich są duże szanse na uprawę innych gatunków. Jeśli będą warunki do produkcji owoców wysokiej jakości.

Ważniejszą, niż dotąd rolę w eksporcie odegrają grupy i organizacje producentów. Potrzebne jest wsparcie, także ze strony naszego rządu, na ich działalność gospodarczą.

Ważnym problemem jest ograniczenie liczby substancji czynnej pestycydów. Wpłynie to na obniżenie plonu i jakości jabłek, a zatem na opłacalność produkcji i utratę rynków zagranicznych. Prośba do rządu o stosowne interwencje w Komisji Europejskiej.

Jestem optymistą. Jeśli w najbliższych latach będzie "rewolucja" w jakości jabłek, zmianie uprawianych odmian, nadal będziemy konkurencyjni na światowym rynku jabłek. Mamy zdecydowanie większe szanse niż producenci jabłek krajów Zachodniej Europy. Jeśli weźmiemy się do roboty, nie będziemy stali w miejscu, nie będzie mocniejszych na rynku jabłek.

Dziękuję za uwagę