ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA 7 KWIETNIA 2016 Pokonaj cukrzycę! Oświata Zdrowotna i Promocja Zdrowia PSSE Brzesko - Anna Piechnik Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Brzesku

CEL ŚWIATOWEGO DNIA ZDROWIA 2016  Zmniejszenie o jedną trzecią liczby zgonów z powodu chorób niezakaźnych, w tym cukrzycy, do 2030 r. w ramach Celów Zrównoważonego Rozwoju.  Zwiększenie wiedzy o rosnącym rozpowszechnieniu cukrzycy, ogromnym obciążeniu tą choroba i jej poważnych następstwach, zwłaszcza w krajach o niskich i średnich dochodach

KILKA FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY 1.Na cukrzycę choruję około 350 milionów osób na świecie. 2.WHO przewiduje, że do 2030 roku cukrzyca będzie stanowić 7 przyczynę zgonów na świecie. 3.Choroby układu krążenia są odpowiedzialne za 50%-80% zgonów wśród chorych na cukrzycę. 4.W 2012 cukrzyca była bezpośrednią przyczyną zgonów u 1,5 miliona osób. 5.80% zgonów z powodu cukrzycy występuje w krajach o niskim i średnim dochodzie. 6.Cukrzyca jest jedną z głównych przyczyn amputacji kończyn, niewydolności nerek, ślepoty. 7.W Polsce na cukrzycę choruje 2,6 mln osób, z czego aż 750 tysięcy nie zdaje sobie z tego sprawy. 8. Szacuje się, że do 2030 r. cukrzycę może mieć 4,8 mln Polaków.

CUKRZYCA – INFORMACJE OGÓLNE Cukrzyca – ogólnoustrojowa choroba przewlekła, charakteryzującą się hiperglikemią, czyli podwyższonym stężeniem glukozy (cukru) we krwi. Do choroby tej dochodzi, gdy organizm nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny lub nie jest w stanie skutecznie wykorzystywać własnej insuliny w procesie metabolizmu cukrów pochodzących ze spożywanej żywności.

HIPERGLIKEMIA Stan, kiedy w surowicy krwi znajduje się dużo glukozy. Prawidłowo jej stężenie powinno wynosić na czczo mg/dl. Wspólna cecha wszystkich jednostek chorobowych zaliczanych do cukrzycy.

INSULINA  Hormon regulujący poziom cukru we krwi, wytwarzany przez komórki ß tworzące w trzustce tak zwane wyspy Langerhansa.  Umożliwia wnikanie glukozy do komórek.  Obniża poziom cukru we krwi poprzez zwiększanie transportu jego cząsteczek do komórek organizmu.  Hamuje proces syntezy glukozy z innych związków, np. aminokwasów tzw. glukoneogeneza.  Zwiększa transport aminokwasów do komórek i pobudza je do produkcji białek.  Stymuluje syntezę kwasów tłuszczowych i DNA.  Hamuje rozkładanie tłuszczów oraz wstrzymuje proces samobójczej śmierci komórki.

PRZYCZYNY CUKRZYCY Problemy z wydzielaniem insuliny w trzustce lub nieprawidłowe działanie tego hormonu. Jeżeli glukoza nie może przeniknąć do komórek organizmu, w których jest spalana jako energia i pozostaje w krwioobiegu, jej stężenie może wzrastać do szkodliwego poziomu. Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolności różnych narządów, szczególnie:  Oczu  Nerek  Nerwów  Serca  Naczyń krwionośnych

CUKRZYCA TYPU I  Tzw. insulinozależna, jest spowodowana rzeczywistym brakiem insuliny na skutek uszkodzenia komórek trzustki, które są odpowiedzialne za produkcję tego hormonu przez własny układ |odpornościowy.  Choroba pojawia się najczęściej u dzieci i osób młodych (ujawnia się zazwyczaj u dzieci poniżej 10 roku życia, ale może także dotyczyć osób do 30 roku życia).  Leczenie wymaga stałego podawania insuliny w formie iniekcji (zastrzyku).

CUKRZYCA TYPU II  Najczęściej występujący rodzaj cukrzycy, dotyczy około 90% wszystkich przypadków zachorowań.  Osoby z cukrzycą typu II najczęściej wytwarzają własna insulinę, ale w niewystarczającej ilości lub ich organizm nie jest w stanie jej właściwie wykorzystywać.  U podstaw cukrzycy typu II, leży również tzw. insulinooporność - niewrażliwość komórek na działanie insuliny.  Czynniki decydujące o rozwoju cukrzycy typu II: czynniki genetyczne, otyłość, zwłaszcza brzuszna ściśle związana z rozwojem insulinooporności, mała aktywność fizyczna, siedzący tryb życia oraz niezdrowe odżywianie się.  Dotyka najczęściej ludzi starszych, zazwyczaj po 45 roku życia.

CUKRZYCA CIĘŻARNYCH Charakteryzuje się hiperglikemią lub podwyższonym poziomem cukru we krwi z wartościami powyżej prawidłowych, ale poniżej wartości diagnostycznych dla cukrzycy. Cukrzyca wśród ciężarnych zwiększa ryzyko powikłań w czasie ciąży i porodu. Zwiększa także, ryzyko wystąpienia u kobiety cukrzycy typu 2.

CZYNNIKI ZWIĘKSZAJĄCE RYZYKO POJAWIENIA SIĘ CUKRZYCY  Otyłość i nadwaga  Nieprawidłowa dieta  Występowanie cukrzycy w rodzinie  Wiek powyżej 40 lat  Zawał serca lub udar

TYPOWE OBJAWY CUKRZYCY  Wzmożone pragnienie i zwiększenie ilości oddawanego moczu (wielomocz)  Utrata masy ciała, mimo wzmożonego apetytu  Osłabienie  Senność  Szybkie męczenie się  Stany zapalne skóry i śluzówki  Zaburzenia widzenia  Uczucie mrowienia w kończynach  Trudności w koncentracji uwagi  Zapach acetonu w wydychanym przez chorego powietrzu Objawy te częściej występują w cukrzycy typu I

TYPOWE OBJAWY CUKRZYCY  Cukrzyca typu II długo nie daje żadnych objawów.  Często pozostaje nierozpoznana i nieleczona, prowadząc do nieodwracalnych w skutkach uszkodzeń narządów.  Pierwszym symptomem cukrzycy typu II jest skłonność do ropnych zakażeń skórnych.

OBJAWY PÓŹNE, CZYLI POWIKŁANIA, ZWŁASZCZA NIELECZONEJ LUB ŹLE WYRÓWNANEJ CUKRZYCY  Nefropatia cukrzycowa - uszkodzenie i zaburzenia funkcji nerek, przejawiające się głównie białkomoczem.  Neuropatia cukrzycowa - uszkodzenie nerwów, może się objawiać zaburzeniami czucia, ostrymi napadami bólu rąk i stóp, bolesnymi kurczami mięśni, mrowieniem.  Retinopatia cukrzycowa – uszkodzenie siatkówki - części oka odpowiedzialnej za widzenie.  Stopa cukrzycowa – występowanie głębokich, niegojących się ran i owrzodzeń na stopach.  Miażdżyca naczyń krwionośnych niosąca ze sobą groźne następstwa (choroba niedokrwienna serca, zawał serca).

OSTRE POWIKŁANIA CUKRZYCY Mogą wystąpić zarówno w cukrzycy typu I, jaki i typu II. Zaliczamy do nich:  Kwasicę i śpiączkę ketonową  Nieketonową śpiączkę hipermolarną  Hipoglikemię

KWASICA KETONOWA  Przyczyny – ostre zakażenia bakteryjne i wirusowe, przerwanie stosowania insuliny lub błędy w jej stosowaniu, opóźnione rozpoznanie cukrzycy.  Powikłanie to dotyczy najczęściej chorych na cukrzycę typu I.  Objawy: wzmożone pragnienie, uczucie suchości w jamie ustnej, oddawanie dużych ilości moczu, osłabienie, uczucie nadmiernego zmęczenia oraz senności.  W miarę pogłębiania się niebezpiecznego stanu dochodzi do zaburzeń świadomości, ze śpiączką włącznie.  Nieleczona kwasica ketonowa stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia i wymaga szybkiej interwencji lekarskiej.

NIEKETNOWOWA ŚPIĄCZKA HIPERMOLARNA  Występuje głównie u pacjentów z cukrzycą typu II, u których obserwuje się resztkowe wydzielanie insuliny.  Objawy: odwodnienie, zaburzenia świadomości, jednak w tym wypadku nie występują zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej (nie dochodzi do zakwaszenia krwi).  Przyczyny – ostre zakażenia bakteryjne i wirusowe, przerwanie stosowania insuliny lub błędy w jej stosowaniu, opóźnione rozpoznanie cukrzycy.

NIEDOCUKRZENIE – HIPOGLIKEMIA  Gwałtowny spadek stężenia glukozy we krwi, poniżej fizjologicznych norm (70 mg/dl).  Niedocukrzenie jest najczęstszym ostrym powikłaniem w cukrzycy typu 1 i występuje praktycznie u wszystkich osób otrzymujących insulinę.

NIEDOCUKRZENIE – HIPOGLIKEMIA Przyczyny: podanie zbyt dużej ilości jednostek insuliny Postępowanie Pacjent przytomny: podać do spożycia glukozę (sok owocowy, coca-colę, mocno osłodzoną herbatę itd.) Pacjent nieprzytomny: podać glukagon (hormon o działanie przeciwstawnym do insuliny) w gotowych ampułkostrzykawkach bądź dożylnie glukozę

DIAGNOSTYKA CUKRZYCY Cukrzyce rozpoznajemy, jeżeli:  Stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo przekroczy 126 mg/dl w dwóch niezależnych badaniach.  Występują objawy cukrzycy oraz w przygodnym (nie na czczo) badaniu glukozy we krwi żylnej jej poziom przekroczył 200 mg/dl.  Wykonamy tak zwany test doustnego obciążenia glukozą (OGTT).

LECZENIE CUKRZYCY  Celem leczenia jest osiągnięcie normoglikemii tzn. stężenia glukozy we krwi jak najbardziej zbliżonego do wartości prawidłowych.  Cel ten osiąga się za pomocą insuliny lub leków doustnych.  W leczeniu cukrzycy typu I, od początku stosuje się insulinoterapię. Insulinę można wstrzykiwać podskórnie, kilka razy dziennie, stosując odpowiedni schemat, za pomocą tzw. penów lub podawać w ciągłym wlewie podskórnym z zastosowaniem osobistych pomp insulinowych.  W leczeniu cukrzycy typu II pierwszym postępowaniem jest zmiana stylu życia chorego, zmniejszenie masy ciała u osób otyłych, wzrost aktywności fizycznej oraz wprowadzenie odpowiedniej diety. Polega ona na zwiększeniu zawartości złożonych węglowodanów w pożywieniu, zmniejszeniu spożycia tłuszczu zwierzęcego oraz umiarkowaniu ilości soli i alkoholu. Kiedy zmiana stylu życia oraz utrata masy ciała nie wystarczają do uregulowania poziomu cukru we krwi, należy włączyć leczenie farmakologiczne.

LECZENIE CUKRZYCY W cukrzycy typu II zastosowanie znajdują leki doustne, które obniżają poziom cukru we krwi. Należą do nich:  Pochodne sulfonylomocznika, np. glibenklamid, glimepiryd, gliklazyd.  Glinidy, np. Nateglinid, repaglinid.  Metformina.  Inhibitory alfa-glukozydazy, np. akarboza.  Glitazony, np. pioglitazon, rozyglitazon. W razie nieskuteczności leczenia doustnego konieczne staje się włączenie insuliny. Każdy cukrzyk powinien wiedzieć, że regulacja poziomu cukru we krwi w przebiegu cukrzycy jest bardzo ważna, ponieważ opóźnia rozwój powikłań choroby, a więc i znacznie przedłuża życie.

ZAPOBIEGANIE CUKRZYCY  Cukrzyca typu I może mieć uwarunkowania genetyczne, a więc osoby, u których w rodzinie zdarzały się zachorowania na ten typ cukrzycy powinny kontrolować poziom glukozy przynajmniej raz do roku.  Istotne znaczenie w zapobieganiu obu typom cukrzycy ma waga ciała oraz aktywność fizyczna, która powinna obejmować ćwiczenia fizyczne co najmniej 3 razy w tygodniu po 30 minut.  U wszystkich osób w wieku powyżej 45 roku życia wskazane jest wykonywanie tzw. badań przesiewowych, czyli oznaczania poziomu glukozy na czczo przynajmniej raz do roku.  Badania przesiewowe powinny też obejmować osoby młodsze z grupy zwiększonego ryzyka rozwoju cukrzycy, a więc z nadwagą, otyłością, nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami gospodarki lipidowej oraz dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku cukrzycy.

LITERATURA       Prezentacja PSSE Kraków dot. Światowego Dnia Zdrowia