Stany i wskaźniki rynku pracy (materiały) Pracujacy (1) 16,2 mln Bierni zawodowo (3) 13,5 mln Bezrobotni (2) 1,2 mln stopa bezrobocia - … współczynnik (stopa) zatrudnienia - … współczynnik aktywności zawodowej - … Źródło: Opracowanie własne. Dane BAEL za III kw. 2015

Mierzenie bezrobocia w Polsce Bezrobocie w sensie ekonomicznym (BAEL) Osoby w wieku produkcyjnym, które spełniają jednocześnie trzy warunki: 2

Jakie są przyczyny trwałych różnic w stopie bezrobocia między krajami? Czynniki związane z instytucjami rynku pracy: Nadmierna prawna ochrona zatrudnienia Wysokie pozapłacowe koszty pracy Zbyt duża siła negocjacyjna związków zawodowych Zbyt wysoka płaca minimalna Syndrom welfare dependance – nadmiernie rozbudowany system transferów socjalnych Znaczne trudności w prowadzeniu działalności gospodarczej 3

Jakie są przyczyny bezrobocia w Polsce?

1. Prawna ochrona zatrudnienia

Prawna ochrona zatrudnienia (EPL) Definicja: Ujęcie węższe: restrykcje regulujące zwolnienia pracowników Ujęcie szersze: restrykcje narzucone na możliwość wykorzystania pracy przez pracodawcę” Przykłady EPL: Czy EPL jest potrzebne?

Wpływ restrykcyjnego EPL na rynek pracy Restrykcyjne EPL powoduje wzrost kosztów rotacji pracowników (gł. wyższe koszty zwolnień). Prowadzi to do: Z perspektywy pracodawców: Z perspektywy pracowników: Z perspektywy bezrobotnych: Badania empiryczne generalnie wykazują brak istotnego statystycznie wpływu poziomu EPL na wysokość stopy bezrobocia ogółem!

Wpływ restrykcyjnego EPL na rynek pracy (materiały) Zatrudnienie w cyklu koniunkt. w warunkach istnienia kosztów rotacji załogi Źródło: P. Strzelecki, R. Wyszyński, K. Saczuk, Zjawisko chomikowania pracy… W warunkach pogorszenia koniunktury: 1) „chomikowanie miejsc pracy”, 2) spadek efektywności przedsiębiorstw i większe ryzyko bankructwa.

Sumaryczny indeks EPL (OECD, 2013 r.) (materiały) Sumaryczny indeks EPL (OECD, 2013 r.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD

(materiały) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD

EPL w Polsce (materiały) Ogólny poziom EPL w Polsce jest zbliżony do średniej OECD (2,39 wobec 2,27). Relatywnie ponadprzeciętne restrykcje dotyczą zwolnień grupowych, a mniejsze niż w OECD – umów stałych.

2. Pozapłacowe koszty pracy - klin podatkowy

Pozapłacowe koszty pracy - klin podatkowy 13

Wpływ klina podatkowego na konkurencyjny rynek pracy (materiały) 14 Źródło: K. Polarczyk, Klin podatkowy w Polsce, Infos, BAS.

Wpływ klina podatkowego na doskonale konkurencyjny rynek pracy

Badania empiryczne - wpływ na rynek pracy o niedoskonałej konkurencji (materiały) Popyt na pracę: W dłuższym okresie opodatkowanie pracy wpływa przede wszystkim na obniżenie wynagrodzeń Opodatkowanie pracy wpływa negatywnie na zatrudnienie tylko wtedy, gdy ciężar podatków nie może być przeniesiony na pracowników w formie niższych płac. Podaż pracy: aktywność zawodowa mężczyzn pozostaje raczej niewrażliwa na stawki opodatkowania. Większa wrażliwość dotyczy kobiet; bardziej wrażliwe są osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych oraz młodzież; duże znaczenie ma struktura klina: wysoki udział składki emerytalnej może wpływać korzystnie, gdy są one postrzegane jako oszczędności, a nie podatek. Różnice w opodatkowaniu wyjaśniają tylko niewielką cześć różnic na rynku pracy. Większość tłumaczy się istnieniem innych instytucji

Struktura całkowitych kosztów pracy dla płacy minimalnej (1750 brutto) (materiały) Źródło: obliczenia własne

Annual change 2011/10 (in percentage points) Country2 Total Tax wedge 2011 Annual change 2011/10 (in percentage points) Tax wedge Income tax Employee SSC Employer SSC Belgium 55,5 0,16 0,04 -0,01 0,13 Germany 49,8 0,59 0,28 Hungary 49,4 2,77 2,39 0,39 0,00 France 0,03 Austria 48,4 0,24 Italy 47,6 0,44 Sweden 42,8 0,05 Finland 42,7 0,08 Slovenia 42,6 0,11 Czech Republic 42,5 0,38 Estonia 40,1 0,09 Spain 39,9 0,14 Portugal 39,0 1,38 Slovak Republic 38,9 0,95 Denmark 38,4 Netherlands 37,8 -0,34 -0,14 0,01 -0,21 Poland 34,3 0,12 United Kingdom 32,5 -0,08 -0,56 0,25 0,23 Canada 30,8 0,33 0,19 Japan 0,58 -0,09 0,34 United States 29,5 -0,93 0,93 -1,82 -0,04 Ireland 26,8 3,82 -2,87 Switzerland 21,0 0,27 0,10

(materiały) Źródło: OECD 19

Koszty pracy w Polsce i Europie (materiały) 20 Źródło: Gazeta Wyborcza.

Wpływ restrykcyjnego EPL na rynek pracy (materiały) Zatrudnienie w cyklu koniunkt. w warunkach istnienia kosztów rotacji załogi Źródło: P. Strzelecki, R. Wyszyński, K. Saczuk, Zjawisko chomikowania pracy… W warunkach pogorszenia koniunktury: 1) „chomikowanie miejsc pracy”, 2) spadek efektywności przedsiębiorstw i większe ryzyko bankructwa.

Sumaryczny indeks EPL (OECD, 2013 r.) (materiały) Sumaryczny indeks EPL (OECD, 2013 r.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD

(materiały) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD

EPL w Polsce (materiały) Ogólny poziom EPL w Polsce jest nieco wyższy niż średnia OECD (2,41 wobec 2,25). W ostatnich latach indeks w Polsce rósł, gdy średnia dla OECD malała. Relatywnie ponadprzeciętne restrykcje dotyczą umów czasowych i zwłaszcza zwolnień grupowych, a mniejsze niż w OECD – umów stałych.

2. Pozapłacowe koszty pracy - klin podatkowy

Pozapłacowe koszty pracy - klin podatkowy 26

Wpływ klina podatkowego na konkurencyjny rynek pracy (materiały) 27 Źródło: K. Polarczyk, Klin podatkowy w Polsce, Infos, BAS.

Wpływ klina podatkowego na konkurencyjny rynek pracy

Badania empiryczne - wpływ na rynek pracy o niedoskonałej konkurencji (materiały) Popyt na pracę: W dłuższym okresie opodatkowanie pracy wpływa negatywnie na zatrudnienie tylko wtedy, gdy ciężar podatków nie może być przeniesiony na pracowników w formie niższych płac. Podaż pracy: aktywność zawodowa mężczyzn pozostaje raczej niewrażliwa na stawki opodatkowania. Większa wrażliwość dotyczy kobiet; bardziej wrażliwe są osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych oraz młodzież; duże znaczenie ma struktura klina: wysoki udział składki emerytalnej może wpływać korzystnie, gdy są one postrzegane jako oszczędności, a nie podatek. Różnice w opodatkowaniu wyjaśniają tylko niewielką cześć różnic na rynku pracy. Większość tłumaczy się istnieniem innych instytucji

Struktura całkowitych kosztów pracy dla płacy minimalnej (1750 brutto) (materiały) Pozapłacowe koszty pracy: 39,1% Źródło: obliczenia własne

Annual change 2011/10 (in percentage points) Country2 Total Tax wedge 2011 Annual change 2011/10 (in percentage points) Tax wedge Income tax Employee SSC Employer SSC Belgium 55,5 0,16 0,04 -0,01 0,13 Germany 49,8 0,59 0,28 Hungary 49,4 2,77 2,39 0,39 0,00 France 0,03 Austria 48,4 0,24 Italy 47,6 0,44 Sweden 42,8 0,05 Finland 42,7 0,08 Slovenia 42,6 0,11 Czech Republic 42,5 0,38 Estonia 40,1 0,09 Spain 39,9 0,14 Portugal 39,0 1,38 Slovak Republic 38,9 0,95 Denmark 38,4 Netherlands 37,8 -0,34 -0,14 0,01 -0,21 Poland 34,3 0,12 United Kingdom 32,5 -0,08 -0,56 0,25 0,23 Canada 30,8 0,33 0,19 Japan 0,58 -0,09 0,34 United States 29,5 -0,93 0,93 -1,82 -0,04 Ireland 26,8 3,82 -2,87 Switzerland 21,0 0,27 0,10

(materiały) 32

Koszty pracy w Polsce i Europie (materiały) 33 Źródło: Gazeta Wyborcza.

Klin podatkowy – porównanie międzynarodowe (materiały) Klin podatkowy w Polsce jest nieznacznie niższy od średniej OECD (W 2011 r: PL – 34,3%, OECD - 35,3%). Klin podatkowy w Polsce jest płaski: Wskaźniki klina w Polsce dla najniżej i najwyżej zarabiających są prawie tak samo wysokie. Wyższe obciążenia dotyczą też rodzin z dziećmi. Całkowite koszty pracy (płaca netto + pozapłacowe koszty pracy) w Polsce są niskie na tle UE.

Czy niższy wiek emerytalny spowodowałby zwiększenie liczby miejsc pracy dla młodych???

3. Związki zawodowe i negocjacje zbiorowe

Związki zawodowe a rynek pracy Na poziomie przedsiębiorstwa: Negocjują poziom płac Mogą negocjować inne aspekty umów o pracę: czas pracy, bezpieczeństwo pracy, zasady zwalniania Na poziomie krajowym: Negocjują wysokość płacy minimalnej Negocjują przepisy prawa pracy (w tym EPL) Mogą pełnić aktywną rolę w zarządzaniu zasiłkami dla bezrobotnych (system gandawski) Jakie mogą być pozytywne, a jakie negatywne skutki działalności związków zawodowych?

Związki zawodowe a rynek pracy Negatywny wpływ związków na rynek pracy ma miejsce wtedy, gdy zmuszają one pracodawców do wzrostu płac powyżej poziomu uzasadnionego wydajnością pracy. Siła związków zawodowych zależy od: zakresu uprawnień związków gwarantowanych ustawowo; stopnia uzwiązkowienia pracowników; udziału pracowników objętych układami zbiorowymi; czynników kulturowych

Związki zawodowe w Polsce – ustalenia empiryczne (materiały) Związki zawodowe w Polsce na tle UE są słabe. Na początku lat 1990’ wskaźnik uzwiązkowienia (WU – relacja członków związków do pracujących ogółem) przekraczał 30%, teraz jest to tylko ok. 15 – 16 %. W większości krajów UE WU jest wyższy, w krajach skandynawskich przekracza nawet 70%. Związki zawodowe dominują w sektorze publicznym (WU: 62%), natomiast są mniej popularne w sektorze prywatnym (WU: 37% w podmiotach z kapitałem zagranicznym i 8% z kapitałem polskim) Strajki występują najczęściej na poziomie przedsiębiorstw. Strajki na poziomie branżowym dotyczą niemal wyłącznie sektora publicznego. Najsilniej uzwiązkowionymi branżami w Polsce są edukacja (związki istnieją w ponad 90% podmiotach) i górnictwo (ponad 75% zakładów). Związki są natomiast bardzo słabe w usługach rynkowych i budownictwie. Wskaźnik objęcia pracowników układami zbiorowymi jest również niski na tle UE i nie przekracza 25%. W Polsce dominują negocjacje na poziomie przedsiębiorstw. W sektorze publicznym negocjacje płacowe są nieco bardziej scentralizowane niż w prywatnym

Związki zawodowe w Polsce (materiały) Źródło: Gardawski, J., Mrozowicki, A., Czarzasty, J., Country report: trade unions in Poland. Report 123. Brussels, ETUI

(materiały) Źródło: Gardawski, J., Mrozowicki, A., Czarzasty, J., Country report: trade unions in Poland. Report 123. Brussels, ETUI

KGHM… „Krajowe i zagraniczne wycieczki, bale, grille i biesiady, imprezy sportowe od zawodów wędkarskich po wypady do kręgielni – to codzienność w KGHM”. Średnia płaca w KGHM wynosi blisko 9 tys. brutto, a władze związków dalej żądają podwyżek znakomita większość pracowników fizycznych zatrudnionych pod ziemią w KGHM zarabia (otrzymuje na ROR) kwoty rzędu 3 - 3,5 tys. zł.  Górnicy w KGHM, oprócz comiesięcznej pensji, dostają dodatkowe wypłaty z tytułu np. zysków, Barbórki, 14-tki, "Pod gruszą" itp.  Wśród etatowych związkowców z państwowej spółki miedziowej KGHM są tacy, którzy zarabiają brutto ponad 22 tysiące miesięcznie. Związki wysuwają żądania dotyczące gwarancji zatrudnienia na 10 lub 20 lat w przypadku utraty kontroli nad KGHM przez Skarb Państwa Na działalność związków zawodowych koncern, który w jednej trzeciej należy do państwa, wydaje ponad 8 mln złotych rocznie.

Przed mistrzostwami świata w piłce nożnej poseł Zbrzyzny poprosił zarząd KGHM o telewizor, antenę satelitarną i dwa klimatyzatory. "Żyjemy w nowoczesnym świecie i taki sprzęt jest niezbędny w codziennym życiu, np. do oglądania i nagrywania materiałów o KGHM" - przekonywał. Dziś mówi: "To zamówienie nie miało nic wspólnego z mistrzostwami. Po prostu chcieliśmy dostosować standard biur związkowych do tego, jaki ma zarząd". (Źródło: http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/102674,pensja-zwiazkowca-w-kghm-to-22-tysiace.html)

4. Płaca minimalna

Płaca minimalna na doskonale konkurencyjnym rynku pracy (materiały)

Płaca minimalna na doskonale konkurencyjnym rynku pracy PM a popyt na pracę: przy założeniu, że pracownicy są opłacani adekwatnie do swojej produktywności, wysoka PM powoduje … PM a podaż pracy: wzrost PM może… Oba efekty powodują…

Płaca minimalna na niedoskonale konkurencyjnym rynku pracy – (materiały) Gdy pracodawcy dysponują przewagą nad pracownikami (monopson lub kartel pracodawców), ich wybór maksymalizujący zysk wiąże się z niższym zatrudnieniem i niższymi płacami niż na konkurencyjnym rynku pracy Na takim rynku wzrost płacy minimalnej nie musi prowadzić do obniżenia zatrudnienia i wzrostu bezrobocia. W praktyce wielu pracodawców dysponuje „siłą monopsonistyczną” wynikającą z tego że zmiana pracy jest kosztowna, a informacja o wakatach – niedoskonała.

Zatrudnienie w warunkach doskonałej konkurencji i monopsonu (materiały) Zob. więcej: T. Boeri, Ekonomia niedoskonałych rynków pracy, Wolters Kluwer, Warszawa 2011, s. 64-69.

Płaca minimalna a rynek pracy -ustalenia empiryczne (materiały) Badania empiryczne generalnie prowadza do konkluzji, że - o ile nie jest bardzo wysoka - nie stanowi szczególnej bariery dla wzrostu zatrudnienia, natomiast zmniejsza dyspersję płac. Badania dla państw OECD wskazują także, że wysokość płacy minimalnej może mieć pewien negatywny wpływ na zatrudnienie osób młodych, natomiast nie wywiera wpływu na zatrudnienie osób w prime–age.

Płaca minimalna w Polsce (materiały) Wysokość PM brutto: 2015 – 1750 zł; 2016 – 1850 zł W Polsce wynagrodzenie pracownika w pierwszym roku pracy może być obniżone do 80% płacy minimalnej. Zgodnie z zaleceniami MOP, PM powinna stanowić 50% płacy przeciętnej. (45,4% średniej płacy; norma MOP: 50%) Przeciętne wynagrodzenie w Polsce (III kw. 2015 r.): 3854,88 zł Problemem może być silne regionalne zróżnicowanie wynagrodzeń, przy jednakowej PM dla całego kraju Odsetek zatrudnionych pobierających płacę minimalną w Polsce nie jest wysoki (3,9 % w 2010; w 2013 – 436 tys. osób w sektorze przedsiębiorstw bez mikrofirm). W praktyce gospodarczej alternatywą dla pracodawcy jest zatrudnianie na umowach cywilnoprawnych.  Wpływ PM na bezrobocie w Polsce wydaje się znikomy. 50 50

5. Pasywna polityka rynku pracy

Regulacje dotyczące zasiłków dla bezrobotnych - teoria Pozytywny wpływ zasiłków na rynek pracy: Negatywny wpływ na rynek pracy mają: Nadmierna wysokość zasiłków i innych form wsparcia względem dochodów z pracy Nadmierna długość okresu otrzymywania świadczeń Zbyt liberalne warunki uzyskiwania zasiłków Różnice w wysokości zasiłków wyjaśniają znaczną cześć trwałych różnic w zatrudnieniu i bezrobociu między poszczególnymi krajami.

Zasiłek dla bezrobotnych w Polsce Źródło: opracowanie własne.

Zasiłki dla bezrobotnych w Polsce (materiały) Bezrobotny w Polsce ma prawo do zasiłku, gdy: nie ma dla niego propozycji odpowiedniej pracy, stażu itp; pracował przez okres co najmniej 365 dni w okresie ostatnich 18 miesięcy. Bezrobotni z prawem do zasiłku stanowili w końcu 2014 roku 13,3% bezrobotnych ogółem (podstawowe kryterium: przepracowane 12 z ostatnich 18 mscy) W zależności od stażu pracy bezrobotnemu przysługuje 80%, 100% lub 120% zasiłku. Długość pobierania zasiłku wynosi 6 lub 12 mscy, w zależności od stopy bezrobocia w powiecie oraz wieku, stażu pracy i sytuacji rodzinnej bezrobotnego. Czy zasiłki w Polsce przyczyniają się do wysokiego bezrobocia???

Bezrobocie a zasiłki w Polsce (materiały) Około 1/3 bezrobotnych zarejestrowanych nie jest zainteresowana podjęciem zatrudnienia. („Diagnoza społeczna”). Ich głównym celem jest uzyskanie bezpłatnego ubezpieczenia zdrowotnego Kolizja: świadczenie – praca może częściej dotyczyć innych świadczeń: renty rodzinnej, inwalidzkiej czy socjalnej, bądź świadczenia alimentacyjnego. W okresie 2007-2011 tylko 3,1% osób bez pracy wskazywało jako przyczynę korzystanie ze świadczeń społecznych („Diagnoza Społeczna”) Ze względu na bardzo niską wysokość, świadczenia rodzinne czy z pomocy społecznej w mniejszym stopniu osłabiają bodźce do pracy. Wpływ dodatku wychowawczego (500+) na rynek pracy???

5 – c.d. Aktywna polityka rynku pracy (APRP)

APRP – aspekty teoretyczne Rodzaje instrumentów APRP (klasyfikacja OECD): Publiczne usługi zatrudnienia i administracja; Szkolenia zawodowe; Subsydiowanie zatrudnienia: płatności dla przedsiębiorstw zatrudniających bezrobotnego, środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, bezpośrednie tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym; Środki skierowane do młodzieży: szkolenia, tworzenie miejsc prac oraz praktyki i staże; Programy dla osób niepełnosprawnych. Rola APRP  poprawa efektywności rynku pracy: pozwalają na szybsze znalezienie zatrudnienia (pośrednictwo pracy); pozwalają na zdobycie kwalifikacji i przezwyciężenie niedopasowań strukturalnych (szkolenia, subsydia); zwiększają szanse na znalezienie pracy osobom z „grup problemowych” na rynku pracy, zwiększają konkurencję na rynku pracy.

Efektywność APRP – badania empiryczne Badania efektywności APRP wskazują na: wysoką skuteczność usług pośrednictwa pracy, nieefektywność bezpośredniego tworzenia miejsc pracy (zwł. w sektorze publicznym) niejednoznaczny wpływ szkoleń i subsydiowania zatrudnienia na bezrobocie. Skuteczność zależy od konstrukcji tych instrumentów (dopasowanie szkoleń do popytu na pracę, ograniczenie subsydiowania do grup problemowych, dopasowanie instrumentów do postaw bezrobotnych)

APRP w Polsce Główne instrumenty Skala i zasięg pomocy Efekty APRP APRP w latach 2011-2012 APRP w Polsce na tle UE (M. Kabaj, Aktywna polityka…)