Stefania Giedrys-Kalemba Katedra i Zakład Mikrobiologii i Immunologii

Prezentacja na temat: "Stefania Giedrys-Kalemba Katedra i Zakład Mikrobiologii i Immunologii"— Zapis prezentacji:

1 Stefania Giedrys-Kalemba Katedra i Zakład Mikrobiologii i Immunologii
Szczepienia ochronne niektóre problemy Stefania Giedrys-Kalemba Katedra i Zakład Mikrobiologii i Immunologii

2 Układ immunologiczny - odpornościowy
powstał jako ochrona przed patogenami (antygenami) ma zdolność rozpoznawania antygenów własnych (self) od obcych (non self) podstawowe cechy: (podstawa stosowania szczepień ochronnych) * swoistość rozpoznania antygenu a następnie * wytworzenia swoistej odpowiedzi immunologicznej: komórkowa, humoralna (klucz-zamek) * pamięć immunologiczna szybsza i bardziej efektywna odpowiedź po powtórnym zetknięciu się z antygenem

3 Budowa układu limfatycznego (1-2% masy ciała)
narządy pierwotne (centralne): * grasica – rozwój i dojrzewanie limfocytów T * szpik kostny – rozwój i dojrzewanie limfocytów B narządy wtórne (obwodowe): kooperacja T i B z antygenem, współdziałanie z fagocytami i komórkami pomocniczymi * śledziona * węzły chłonne * tkanki „śluzówkowe”- MALT (GALT, BALT), SALT, kępki Peyera..

4

5 wrodzona (nieswoista)
Typy odporności wrodzona (nieswoista) od urodzenia nabyta (swoista) powstaje latami reakcja natychmiastowa wymaga czasu pomiędzy ekspozycją a odpowiedzią nieswoista antygenowo nieswoista, jednakowa reakcja dla różnych patogenów fagocytoza, aktywacja dopełniacza, naturalna cytotoksyczność antygenowo swoista odpowiedź wysoce swoista humoralna- przeciwciała komórkowa - swoiście uczulone komórki T fagocytoza immunologiczna cytotoksyczność zależna od przeciwciał pamięć nie powstaje powstaje pamięć dla antygenu !!! cel szczepień ochronnych

6 Odpowiedź komórkowa Odpowiedź humoralna

7 Antygen musi być przetworzony przez komórkę APC
APC prezentuje antygen limfocytowi T - rozpoznanie Limfocyt T ulega proliferacji, wytwarza cytokiny, staje się komórką efektorową T

8

9 Za swoistą odpowiedź immunologiczną odpowiedzialne są limfocyty

10 Szczepienia ochronne podanie odpowiednich antygenów  wytworzenie czynnej odpowiedzi i komórek pamięci najskuteczniejszy sposób zapobiegania zakażeniom, realizowany wg kalendarza szczepień szczepienie dzieci - satysfakcjonujące, dorosłych - nie wg Światowego Banku Rozwoju - najbardziej opłacalna inwestycja zdrowia publicznego * ochrona indywidualna + efekt populacyjny (starzenie się populacji, wzrost aktywności ludzi młodych, migracje, więcej grup ryzyka zakażenia) określenie „szczepionka” (ang. vaccine) - wprowadził Pasteur dla uczczenia osiągnięć Jennera (vaccinia virus – wirus ospy krowiej = wakcynacja) nazwę rozszerzono na wszystkie czynniki wywołujące swoistą odpowiedź łagodzącą infekcje i inne reakcje na antygen

11 Typy antygenów w szczepionkach
żywe naturalne żywe odzjadliwione = atenuowane pełne, zabite toksoid (anatoksyna) fragmenty subkomórkowe, podjednostki wirusowe rekombinanty DNA

12 żywe naturalne drobnoustroje lub blisko spokrewnione
ospa - wirus krowianki rzadko stosowane żywe odzjadliwione = atenuowane (mutacje, niższa temperatura) Polio – szczepionka doustna wg Sabina, odra, świnka, różyczka, żółta febra, Rotavirus, BCG możliwość rewersji szczepu do zjadliwego, niebezpieczeństwo u osób z niedoborem odporności, trudniejsza atenuacja bakterii niż wirusów pełne, zabite (inaktywacja formaliną) Polio – szczepionka wg Salka, wścieklizna, grypa, HAV, krztusiec, dżuma, cholera, dur brzuszny bezpieczniejsze, ale wirusowe wywołują głównie odpowiedź humoralną, a ważniejsza jest komórkowa,

13 toksoid (anatoksyna) (inaktywacja formaliną),
tężec, błonica, cholera tylko w niektórych chorobach, najbardziej skuteczne

14 fragmenty subkomórkowe, podjednostki wirusowe
polisacharydy otoczkowe: S.pneumoniae, H.influenzae b, N.meningitidis łączy się z nośnikiem białkowym, stymulują wytwarzanie IgM, swoiste przeciwciała blokują adherencję do nabłonków antygen powierzchniowy: HBsAg swoiste przeciwciała blokują adherencję i wnikanie do komórki wrażliwej (początkowo izolowano z krwi nosicieli)

15 Rekombinanty DNA klonowanie i ekspresja genu – HbsAg u drożdży
wprowadzanie genów jednego drobnoustroju: * do innego mniej zjadliwego (krowianka, Salmonella, BCG), * do obojętnych wektorów, np. plazmidów * do produktów spożywczych (transgeniczna sałata – obiecujące w krajach afrykańskich) wektor wprowadza się potem do organizmu, gdzie ulega replikacji, a ekspresja odpowiedniego genu dostarcza dużej ilości antygenu in situ, może być rozsiewany przez makrofagi po całym organizmie * „goły” DNA kodujący antygen (białkowy) można umieścić na kulkach złota i wprowadzić do skóry pod ciśnieniem

16 Dobra szczepionka musi być:
Indukować prawidłowy rodzaj odporności – istotny w likwidacji lub unieczynnieniu danego drobnoustroju / toksyny Mieć dostateczną immunogenność * żywe są bardziej skuteczne niż zabite * zabite oraz fragmenty komórkowe są wzmacniane adiuwantem lub podawane z nośnikiem białkowym * aby uzyskać wysoką skuteczność - antygen podaje się kilkakrotnie, szczepionek podaje się jednoczasowo – działają wzajemnie jak adiuwanty * podanie domięśniowe/podskórne/ doustne/ w aerosolu Bezpieczna - brak objawów choroby, alergicznych, innych Trwała w przechowywaniu – problem - żywe drobnoustroje Koszt szczepień – BCG - tania, wzw B, rekombinowana - droga

17 Szczepionki - problemy
Atenuowane * zalety: indukcja odp. humoralnej i komórkowej, nie wymagają adiuwantów, długotrwała protekcja * wady: atenuacja prowadzi do utraty immunogenności, ryzyko wzrostu patogenności, niebezpieczne dla osób z niedoborami, przechowywanie może unieczynnić drobnoustrój Inaktywowane, pojedyncze antygeny * zalety: wygodne przechowywanie, indukują przeciwciała, nie ma ryzyka przy niedoborach * wady: ryzyko zniszczenia istotnych epitopów przy inaktywacji, brak odpowiedzi miejscowej, konieczność dodawania adiuwantów, protekcja krótkotrwała, wymagają powtarzania dawek

18 Kalendarz szczepień, obowiązkowe - 2010 Dz. Urz. Min
Kalendarz szczepień, obowiązkowe Dz.Urz.Min.Zdrowia Nr 10, poz.47 z <24 godz po urodzeniu – WZW B, gruźlica – BCG 2 miesiąc (po 6-8 tyg.) – WZW B, DTP (błonica, tężec, krztusiec), Hib 3/4 miesiąc (po 6-8 tyg.) - DTP, PolioI, Hib 5/6 miesiąc (po 6-8 tyg.) – DTP, PolioI, Hib 7 miesiąc (po 6-8 tyg.) – WZW B 13-14 miesiąc – odra+świnka+różyczka 16/18 miesiąc – DTP, PolioI, Hib 6 rok – DTaP, PolioO 10 rok – odra+świnka+różyczka 11/12 rok – odra+świnka+różyczka - nie ma 14 rok – WZW B (u nieszczepionych, cykl - 0; 1; 6 miesięcy), Td 19 rok – Td

19 Tężec – osoby zranione, ciężkie – uodpornienie czynno-bierne
Szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny - nieodpłatne WZW B – pracownicy służby zdrowia, studenci medycyny, uczniowie szkół medycznych, osoby z otoczenia chorych i nosicieli WZW B (rodzina, opiekunowie), chorzy dializowani, z przewlekłym zapaleniem wątroby, zakażenie HIV, przygotowywane do zabiegu w krążeniu pozaustrojowym Błonica – osoby z kontaktu, zagrożeni zawodowo (przejścia graniczne), wyjeżdżające do krajów, gdzie są zachorowania, ustalenia w zależności od sytuacji epidemiologicznej Tężec – osoby zranione, ciężkie – uodpornienie czynno-bierne Wścieklizna – osoby pokąsane, ciężkie (twarz) + surowica Dur brzuszny – zależności od sytuacji epidemiologicznej (powódź) Dodano: Haemophilus influenzae b - do 2 r.ż. niezaszczepione Streptococcus pneumoniae - wybrane grupy Ospa wietrzna - wybrane grupy

20 Szczepienia zalecane (niefinansowane przez MZ)
RV - Rotawirusy Streptococcus pneumoniae WZW A WZV B grypa - przewlekle chorzy, > 55 lat, pracownicy służby zdrowia, szkół, transportu.. odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna Neisseria meningitidis Haemophilus influenzae b kleszczowe zapalenie mózgu błonica, tężcec - dorosłym co 10 lat różyczka - młodym kobietom nieszczepionym lub po 10 latach żółta gorączka

21

22 Szczepionki przeciwko grypie sezonowej - 2009/2010
Nazwa handlowa Producent Postać leku Opakowanie Zawartość tiomersalu Wskazania Fluarix GlaxoSmithKline Biologicals - Belgia zaw. do wstrzyknięć 1 ampułkostrzykawka 0,5 ml + igła nie zawiera po 6. mż. Influvac Solvay Pharmaceuticals zaw. do wstrzyknięć i.m. i s.c. od 6. mż. 10 ampułkostrzykawek 0,5 ml + igła Vaxigrip Sanofi Pasteur zaw. do wstrzyknięć i.m. i głęboko s.c. 1 ampułkostrzykawka 0,5 ml Vaxigrip Junior 1 strzykawka 0,25 ml mż. Szczepienie przeciwko grypie sezonowej Szczepienie przeciwko grypie pandemicznej Inaktywowana szczepionka przeciwko grypie (rozszczepione wiriony - split) Fluarix, Vaxigrip, Podjednostkowa sub-unit (oczyszczona hemaglutynina i neuraminidaza): Influvac

23 Co zawiera Influvac 2009/2010 Substancjami czynnymi szczepionki są hemaglutynina i neuraminidaza, A/Brisbane/59/2007 (H1N1) - wariant szczepu           A/Brisbane/59/2007 (IVR-148)                              15 mikrogramów HA *                                                              A/ Brisbane/10/2007 (H3N2) - wariant szczepu          A/Uruguay/716/2007 (NYMC X-175C)                     15 mikrogramów                                                                        B/Brisbane/60/2008 – wariant szczepu         B/Brisbane/60/2008                                              15 mikrogramów HA w dawce 0,5 ml Szczepionka ta jest zgodna z  zaleceniami WHO (dla półkuli północnej) i decyzją UE na sezon 2009/2010 Inne składniki szczepionki to: potasu chlorek, potasu diwodorofosforan, disodu fosforan dwuwodny, sodu chlorek, wapnia chlorek dwuwodny, magnezu chlorek sześciowodny, woda do wstrzykiwań. 2005/2006: A/New Caledonia/20/99, A/California 7/2004, B/Shanghai/361/2002 2006/2007: A/New Caledonia/20/99, A/Visconsin 67/2005 B/Malaysia/2506/2004 2007/2008: A/Wisconsin/67/2005 (H3N2) A/Solomon Islands/3/2006 (H1N1)

24 Szczepionki przeciwko grypie pandemicznej: A H1N1
Nazwa handlowa Producent Postać leku Opakowanie Zawartość tiomersalu Wskazania Pandemrix (1) GlaxoSmithKline Biologicals - Belgia zaw. i emulsja do sporządzania emulsji do wstrzyknięć 50 fiolek po 2,5 ml zaw. (10 dawek: 10 x 0,25 ml) + 50 fiolek po 2,5 ml emulsji (10 dawek: 10 x 0,25 ml); objętość (5 ml) otrzymana po zmieszaniu 1 fiolki zaw. z 1 fiolką emulsji stanowi 10 dawek szczepionki; 1 dawka = 0,5 ml zawiera po 6. mż. Focetria Novartis Vaccines and Diagnostics zaw. do wstrzyknięć i.m. 1 ampułkostrzykawka 0,5 ml nie zawiera od 6. mż. Focetria (2) 10 fiolek wielodawkowych 95 ml) (10 dawek na fiolkę) 1 dawka = 0,5 ml Celvapan (3) Baxter AG 20 fiolek wielodawkocyh (10 dawek na fiolkę) 1 dawka = 0,5 ml 1. Rozszczepiony wirion, inaktywowana + Adiuwant AS03 A/California/7/2009 (H1N1) wariant wirusa (X-179A) 3,75 mikrograma hemaglutyniny, namnażany w zarodkach kurzych 2. Antygeny powierzchniowe (hemaglutynina i neuraminidaza) wirusa grypy+ Adiuwant MF59C.1 A/California/7/2009 (H1N1)v wariant wirusa (X-179A) 7,5 mikrograma hemaglutyniny, namnażane w zarodkach kurzych 3. Cały wirion, namnażany na komórkach Vero, inaktywowany, A/California/07/2009 (H1N1)v 7,5 mikrograma** hemaglutyniny

25 Szczepienia - co dalej? Warunek nadrzędny - bezpieczeństwo szczepionek - stała kontrola Nowe szczepionki - bardzo drogie - państwa biedne - czy uzyska się efekt populacyjny? Stare - suboptymalna skuteczność, różnorodność gatunków, np. BCG Zmienność drobnoustrojów - wirus grypy, HIV Objawy uboczne? - szczepionka MMR (świnka, odra, różyczka - autyzm?) - zmniejszenie szczepień - epidemie odry ! Szczepionki przeciw pasożytom - wciąż w fazie eksperymentalnej - polimorfizm form pasożyta, zmienność (malaria)