Środki zapobiegawcze Środki przymusu cz. 2. ŚRODKI PRZYMUSU zatrzymanie środki zapobiegawcze izolacyjne nieizolacyjne list żelazny poszukiwanie oskarżonego.

Prezentacja na temat: "Środki zapobiegawcze Środki przymusu cz. 2. ŚRODKI PRZYMUSU zatrzymanie środki zapobiegawcze izolacyjne nieizolacyjne list żelazny poszukiwanie oskarżonego."— Zapis prezentacji:

1 Środki zapobiegawcze Środki przymusu cz. 2

2 ŚRODKI PRZYMUSU zatrzymanie środki zapobiegawcze izolacyjne nieizolacyjne list żelazny poszukiwanie oskarżonego i list gończy kary porządkowe zabezpieczenie majątkowe Tymczasowe aresztowanie poręczenie dozór policji zakaz opuszczania kraju nakaz opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego szczegółowe nakazy i zakazy określonego zachowania się oskarżonego określone w art. 276 k.p.k. społeczne osoby godnej zaufania zwykły warunkowy majątkowe niemajątkowe

3 Środki zapobiegawcze to środki przymusu, których celem jest:  zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania,  a wyjątkowo stosowane są w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. Środki zapobiegawcze dzielą się na izolacyjne i nieizolacyjne. Do środków zapobiegawczych izolacyjnych zalicza się wyłącznie tymczasowe aresztowanie. Środki nieizolacyjne to: - poręczenie majątkowe (art. 266 k.p.k.), - poręczenie niemajątkowe - społeczne (art. 271 k.p.k.) i poręczenie osoby godnej zaufania (art. 272 k.p.k.), - dozór Policji zwykły (art. 275 § 1,2,4 k.p.k.) i warunkowy (art. 275 § 3 k.p.k.), - nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275a k.p.k.), - zawieszenie w czynnościach służbowych, w wykonywaniu zawodu, nakaz powstrzymania się od określonej działalności, nakaz powstrzymania się od prowadzenia pojazdów (art. 276 k.p.k.), - zakaz opuszczania kraju (art. 277 k.p.k.).

4 Funkcje środków zapobiegawczych FUNKCJE Podstawową funkcją środków zapobiegawczych jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania. Zasadniczo spełniają one zatem 1.funkcję zabezpieczającą (zabezpieczają, chronią postępowanie karne), a zarazem 2.funkcje prewencyjną (uniemożliwiają bezprawny wpływ na prawidłowy tok postępowania). Funkcją akcesoryjną środków zapobiegawczych jest 3. funkcja ochronna, mająca na celu zapobiegnięcie popełnienia przez oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa (chronią społeczeństwo przed popełnieniem przez oskarżonego/podejrzanego nowego, ciężkiego przestępstwa). ŻADNYCH INNYCH FUNKCJI NIE SPEŁNIAJĄ!!! Niedopuszczalne jest zwłaszcza przypisywanie im funkcji restrykcyjnej np. „w odwecie” za nieprzyznanie się oskarżonego do winy, odmowy złożenia wyjaśnień.

5 Przesłanki stosowania środków zapobiegawczych Dopuszczalność zastosowania środków zapobiegawczych uzależniona jest od istnienia tzw. przesłanek (podstaw) ogólnych (art. 249 § 1 k.p.k.) i co najmniej jednej z tzw. przesłanek (podstaw) szczególnych (art. 258 k.p.k.). PODSTAWY OGÓLE (art. 249 § 1 k.p.k.):  Konieczność zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania  wyjątkowo konieczność zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa (zob. art. 258 § 3 k.p.k.)  tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez oskarżonego Podstawy szczególne stosowania środków zapobiegawczych wymienione w art. 258 § 1 pkt 1 i 2 mają charakter procesowy i służą osiągnięciu celów procesowych. Natomiast podstawy z § 2 i 3 skierowane są na realizację pozaprocesowych (represyjnych) funkcji środków zapobiegawczych

6 Podstawy ogólne I.Konieczność zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania Obejmuje ono zarówno postępowanie przygotowawcze, jak i postępowanie jurysdykcyjne Ma ono służyć zabezpieczeniu postępowania przed różnymi utrudnieniami ze strony podejrzanego: ucieczka, ukrywanie się, matactwo. Zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania oznacza stworzenie przez organ je prowadzący takich warunków, że postępowanie to przebiega w sposób określony przez ustawę procesową, zmierzając ku osiągnięciu jego celów, ogólnie określonych w art. 2 k.p.k. Zabezpieczenie, o którym tu mowa, odnosi się do zachowania oskarżonego (podejrzanego), polegającego zarówno na działaniu, jak i zaniechaniu - w okresie od wszczęcia postępowania do jego prawomocnego zakończenia i rozpoczęcia wykonania kary. Zatem, przedłużające się postępowanie, będące następstwem jego wadliwego prowadzenia, nie może decydować o dalszym stosowaniu środków zapobiegawczych, a w szczególności tymczasowego aresztowania. Również to, że sprawa dotyczy członków zorganizowanej grupy przestępczej i nie wszyscy jej członkowie zostali zatrzymani, nie może "w nieskończoność" powodować przedłużania tymczasowego aresztowania. Odbywanie kary pozbawienia wolności nie powoduje niecelowości tymczasowego aresztowania; z wykonywaniem tej kary związane są inne rygory niż ze stosowaniem tymczasowego aresztowania; uzyskanie przepustki, przerwy w karze, czy nawet warunkowego przedterminowego zwolnienia, to okoliczności, które mogą umożliwić oskarżonemu ucieczkę lub ukrycie się Dodatkowo, jak słusznie podkreśla się w piśmiennictwie, okoliczność, że sprawa ma charakter rozwojowy, nie jest przesłanką do stosowania środków zapobiegawczych (zob. J. Skorupka, Glosa do post. SA we Wrocławiu z 19.10.2005 r., II AKZ 453/05, OSP 2007, Nr 2, poz. 19).

7 Podstawy ogólne 2. Zapobieżenie popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa Stosowanie środków zapobiegawczych w celu zapobieżenia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa ma charakter wyjątkowy, gdyż jest to odstępstwo od procesowego charakteru środków zapobiegawczych. Przesłanka ta jest powiązana z art. 258 § 3, który odnosi się do tzw. Prewencyjnego stosowania środków zapobiegawczych. Artykuł 258 § 2 definiuje pojęcie ciężkiego przestępstwa. Jest to zbrodnia lub występek zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat Zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo a więc nie wykroczenia, lecz zbrodni albo występku (art. 7 k.k.), zachodzi wówczas, gdy zebrane w toku postępowania dowody wskazują na taki stopień prawdopodobieństwa, który graniczy z pewnością, choć nie jest z nią tożsamy, że zostało popełnione konkretne przestępstwo przez konkretną osobę Prawdopodobieństwo dotyczy nie tylko tego, że określony czyn zawiera wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa (art. 1 k.k.), ale także, że popełniła je osoba, w stosunku do której ma być zastosowany środek zapobiegawczy. Świadczyć o tym muszą konkretne dowody, które organ stosujący tego rodzaju środek ma obowiązek przedstawić w uzasadnieniu postanowienia Ocena stopnia prawdopodobieństwa popełnienia przez podejrzanego przestępstwa, które zgodnie z treścią przepisu musi być "duże", powinna być odnoszona do konkretnego opisu czynu zamieszczonego w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów, jako podstawy faktycznej limitującej także organ orzekający, a więc do wszystkich znamion czynu określonego w powołanym przez prokuratora przepisie k.k. i nie może ograniczać się do wskazania, że zarzucone podejrzanemu zachowanie wypełnia ewentualnie tylko część znamion wyszczególnionych w danym typie. W judykaturze wskazuje się, że do oceny materiału dowodowego w aspekcie istnienia prawdopodobieństwa mają prawo także strony postępowania oraz ich pełnomocnicy. Jeśli zarzucają oni niedopełnienie obowiązku sprawdzenia istnienia prawdopodobieństwa, powinni wykazać lub co najmniej uprawdopodobnić, jakie są podstawy takiego zarzutu (post. SA w Katowicach z 18.4.2007 r., II AKZ 239/07, KZS 2007, Nr 7-8, poz. 113)

8 Wymogi formalne stosowania środków zapobiegawczych 1.Legitymacja organu procesowego Środki zapobiegawcze mogą być stosowane, uchylane i zmienianie przez sąd, a w postępowaniu przygotowawczym tylko przez prokuratora WYJĄTEK! Tymczasowe aresztowanie, niezależnie od stadium postępowania może stosować wyłącznie sąd – w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora (art. 250 k.p.k.) Natomiast zastosowany przez sąd środek zapobiegawczy może być w postępowaniu przygotowawczym uchylony lub zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora (art. 253 § 2 k.p.k.) 2. Uprzednie wydanie postanowienia o wszczęciu postępowania Środki zapobiegawcze mogą być stosowane tylko w toku procesu, aż do chwili rozpoczęcia wykonania kary. W przypadku tymczasowego aresztowania dotyczy to tylko sytuacji, gdy orzeczona została kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania  art. 249 § 4 k.p.k. 3. Uprzednie wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów Zastosowanie środków zapobiegawczych uwarunkowane jest uprzednim wszczęciem postępowania in personam Art.. 249 § 2 k.p.k. 4. Przesłuchanie podejrzanego (oskarżonego) przed podjęciem decyzji o zastosowaniu środka zapobiegawczego Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy podejrzany (oskarżony) ukrywa się lub jest nieobecny w kraju  art. 249 § 3 k.p.k. - udział obrońcy oraz prokuratora 5. Decyzja o zastosowaniu środka zapobiegawczego ma formę postanowienia  art. 251 k.p.k. (wymogi formalne postanowienia)

9 Kontrola stosowania środków zapobiegawczych Z urzędu (art. 253 § 1 k.p.k.) W trybie zażalenia (art. 252 k.p.k.) Wniosek o zmianę lub uchylenie środka zapobiegawczego (art. 254 k.p.k.) Polega na tym, że środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany (np. ustalono miejsce pobytu oskarżonego i nic nie wskazuje na uzasadnioną obawę ucieczki ) lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę (np. ciężka choroba oskarżonego) Uchylenia lub zmiany może dokonać sąd, zaś w postępowaniu przygotowawczym uchylenie lub zmiana środka na łagodniejszy należy do kompetencji prokuratora. Prokurator może zmienić środek również na bardziej dotkliwy, pod warunkiem, że czyni to w obrębie środków zapobiegawczych nieizolacyjnych Na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego (a więc zarówno o stosowaniu, przedłużaniu, jak i o odmowie zastosowania lub przedłużenia stosowania albo o uchyleniu środka) co do zasady przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, tzn. do organu wyższego nad tym, który wydał dane postanowienie, z tym że gdy wydał je prokurator, zażalenie służy jednak do sądu rejonowego, w którego okręgu toczy się postępowanie (§ 2). Jeżeli zatem postanowienie o odmowie zastosowania tymczasowego aresztowania wydał sąd rejonowy inny niż sąd miejsca prowadzenia procesu (art. 250 § 2 zdanie pierwsze in fine), zażalenie przysługuje do sądu okręgowego wyższego wobec sądu, który zdecydował o odmowie. Możliwe jest również zażalenie w tzw. instancji poziomej, czyli do składu tego samego sądu innego osobowo (np. art. 263 § 5 k.p.k., 426 § 2 k.p.k.) W wyniku rozpoznania zażalenia sąd utrzymuje w mocy, uchyla lub zmienia postanowienie (art. 437 k.p.k.) Oskarżony (bądź jego obrońca) może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego. Wniosek składa się do organu przed którym toczy się postępowanie – prokuratora w postępowaniu przygotowawczym, a po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu przed którym sprawa się toczy. Prokurator rozstrzyga w terminie 3 dni (termin instrukcyjny). Sąd nie ma terminu na rozpatrzenie wniosku! Na postanowienie w przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania oskarżonemu zażalenie przysługuje tylko wtedy, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania dotyczącego tego samego oskarżonego (tzw. termin karencyjny). Wynika z tego, że: -postanowienie w przedmiocie wniosku o uchylenie bądź zmianę tymczasowego aresztowania (a więc gdy wydano tylko postanowienie "w przedmiocie wniosku", a nie postanowienie o zmianie środka) jest zaskarżalne z ograniczeniem temporalnym, ponieważ oskarżonemu (jego obrońcy) zażalenie przysługuje tylko wtedy, gdy wniosek taki złożono po upływie co najmniej 3 miesięcy od daty wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania tegoż oskarżonego, bez względu na to w jakim trybie zostało wydane, a więc np. wydał je sąd rejonowy w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora, czy też wydał je sąd okręgowy na skutek rozpoznania zażalenia złożonego w trybie art. 252 § 1 k.p.k. -zażalenie na postanowienia w przedmiocie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych nie jest ograniczone temporalnie -decyzja rozstrzygająca negatywnie wniosek złożony wcześniej niż przed upływem wskazanego terminu nie jest w ogóle zaskarżalna, a prezes sądu (przewodniczący wydziału, upoważniony sędzia - art. 93 § 2) albo prokurator, zarządzeniem, odmawia jego przyjęcia (art. 429 § 1, art. 465 § 1), ze względu na niedopuszczalność zażalenia Zażalenie na postanowienie sądu rozpoznaje ten sam sąd w składzie trzech sędziów (art. 254 § 3 k.p.k.), zaś zażalenie na postanowienie prokuratora jest rozpoznawane w trybie art. 252 § 2 k.p.k., czyli przez sąd, w którego okręgu prowadzi się postępowanie

10 Tymczasowe aresztowanie – uwagi ogólne  izolacyjny środek zapobiegawczy  zasada proporcjonalności: tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy (art. 257 § 1 k.p.k.)  zakaz kumulacji, dopuszczalne warunkowe tymczasowe aresztowanie (art. 257 § 2)  zasada fakultatywności: tymczasowe aresztowanie nie jest obligatoryjne, a można je zastosować tylko, gdy zachodzą przesłanki ogólne i jedna szczególna

11 UWAGA!!! NOWE REGULACJE Zmiana: Art. 252. § 1 Na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, z wyjątkiem, o którym mowa w § 2 chyba że ustawa stanowi inaczej. § 2. Na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie. § 3. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie. § 3. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie, z tym że zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami. Ratio legis zmian: W art. 252 k.p.k. modyfikacja dotyczy § 1 i 3 tego przepisu i ma na celu dostosowanie przepisu do rozwiązań płynących z innych norm kodeksu (§ 1) oraz przyspieszenie procedowania zażaleniowego w sprawach dotyczących środków zapobiegawczych (§ 3). Obecnie w § 1 przyjmuje się, że zażalenie na postanowienie w przedmiocie takiego środka przysługuje „na zasadach ogólnych”, a więc do organu wyższego rzędu, „z wyjątkiem, o którym mowa w § 2”, mimo że także z innych uregulowań wynikają wyjątki w tej materii, gdyż zakłada się tam tzw. instancję poziomą (zob. art. 263 § 5 czy art. 426 § 2 k.p.k.). Także i niniejszy projekt zakłada dodatkową regulację w tej kwestii, gdyż w proponowanym art. 538 § 2 k.p.k. zakłada zażalenie na postanowienie Sądu Najwyższego o zastosowaniu tymczasowego aresztowania po uchyleniu wyroku w trybie kasacji przyjmując, że sądem odwoławczym będzie tu równorzędny skład Sądu Najwyższego. Z tych też względów dokonuje się zmiany w treści § 1 art. 252 k.p.k. przyjmując, że zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego służy nadal na zasadach ogólnych, „chyba że ustawa stanowi inaczej”, co obejmie zarówno dotychczasowy wyjątek z § 2, jak i odmienne regulacje w tej kwestii wynikające z innych przepisów kodeksu. Natomiast zmiana w § 3 art. 252 k.p.k., który dotychczas ogranicza się jedynie do przyjęcia, że zażalenie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie, polega na uzupełnieniu tego przepisu o wskazanie, że - gdy dotyczy ono tymczasowego aresztowania - winno to nastąpić „nie później niż przed upływem 7 dni” od przekazania tego zażalenia wraz z aktami sądowi odwoławczemu. Jest to reakcja na występujące niestety w praktyce przypadki zdecydowanie dłuższego czasu rozpoznawania takich zażaleń, a należy mieć na uwadze, że dotyczą one pozbawienia obywatela wolności, czyli wkraczania w konstytucyjnie chronioną wolność osobistą, zatem w tym zakresie niezbędne są określone, w tym terminowe, rygory także dla działania sądów.

12 UWAGA!!! NOWE REGULACJE Zmiana: Art. 249. § 5. Prokurator i obrońca mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka zapobiegawczego. Na żądanie oskarżonego, który nie ma obrońcy, wyznacza się do tej czynności obrońcę z urzędu. Zarządzenie może wydać także referendarz sądowy. Niestawiennictwo obrońcy lub prokuratora należycie zawiadomionych o terminie nie tamuje rozpoznania sprawy. Ratio legis zmian: Dodaje się zdanie drugie przyjmując, że gdy oskarżony, którego środek ten dotyczy, nie ma obrońcy, ustanawia się mu obrońcę z urzędu dla zapewnienia mu obrony formalnej w zakresie wskazanych czynności. W aktualnym stanie prawnym takiego wymogu nie było, zatem dopuszczano możliwość braku w ogóle reprezentacji oskarżonego na tych posiedzeniach, co z uwagi na to, że chodzi o pozbawianie człowieka wolności, budzi zasadne zastrzeżenia, tak od strony konstytucyjnej, jak i konwencyjnej. Nadal jednak nie będzie wymagane każdorazowe sprowadzanie samego oskarżonego (podejrzanego) na wskazane posiedzenia, a i niestawienie się prokuratora lub obrońcy na to posiedzenie mimo prawidłowego powiadomienia nie będzie tamowało rozpoznania sprawy. Niezbędne będzie natomiast zmodyfikowanie rozporządzenia wykonawczego Ministra Sprawiedliwości dotyczącego opłat za czynności adwokackie, aby objąć nim także opłaty dla obrońcy z urzędu ustanowionego ad hoc tylko do określonej czynności procesowej - tu udziału w posiedzeniu, o którym mowa w art. 249 § 5 k.p.k. - z tym wszak, że w razie obciążenia, następnie w wyroku, kosztami procesu oskarżonego, do kosztów, jakie będzie on musiał uiścić Skarbowi Państwa, włączona będzie także owa opłata. * Powyższa zmiana koresponduje w bezpośredni sposób z nowym art. 80a. § 1, który stanowi: Na wniosek oskarżonego, który nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu, sąd lub referendarz sądowy wyznacza w postępowaniu sądowym obrońcę z urzędu, chyba że ma zastosowanie art. 79 § 1 lub 2 albo art. 80. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy. § 2. Przepis § 1 zdanie pierwsze stosuje się odpowiednio do wyznaczenia obrońcy w celu dokonania określonej czynności procesowej w toku postępowania sądowego,

13 UWAGA!!! NOWE REGULACJE Zmiana: nowy art. 249a k.p.k. Podstawę orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić jedynie ustalenia poczynione na podstawie dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy. Sąd uwzględnia z urzędu także okoliczności, których prokurator nie ujawnił, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, jeżeli są korzystne dla oskarżonego Ratio legis zmian: Dodany art. 249a k.p.k. formułuje, czego dotąd w kodeksie nie było, podstawy dowodowe postanowień o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania i jest powiązany z rozwiązaniem zawartym w zmienionym również § 5a art.156 k.p.k. (zawierającym wymóg udostępnienia podejrzanemu i jego obrońcy akt sprawy w części zawierającej treść dowodów wskazanych we wniosku o tymczasowe aresztowanie). Art. 249a k.p.k. kierowany jest do sądu i zakłada, że podstawą orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu omawianego środka zapobiegawczego mogą być jedynie ustalenia poczynione na podstawie owych jawnych dla tych podmiotów dowodów. Sąd w tym zakresie nie będzie więc mógł czynić podstawą faktyczną postanowienia, tego, co wynika z innych zawartych w aktach dowodów, których nie ujawniono podejrzanemu i obrońcy. Istnienie takich dowodów w aktach przekazanych sądowi nie będzie więc mogło stwarzać podstawy do dokonywania w oparciu o nie ustaleń rzutujących na orzeczenie o tymczasowym aresztowaniu. Proponowany art. 249a k.p.k. w swoim zdaniu drugim zobowiązuje jednak sąd do uwzględniania z urzędu także okoliczności, których prokurator nie ujawnił tym podmiotom, ale tylko odnośnie tych, które są korzystne dla oskarżonego; sąd będzie wówczas zobligowany do ich ujawnienia na posiedzeniu, na którym rozstrzyga w kwestii tymczasowego aresztowania, co umożliwi też obronie stosowną argumentację, a prokuratorowi ustosunkowanie się przed sądem do tych okoliczności na tle dowodów wskazanych na poparcie wniosku o zastosowanie tego środka.  Rewolucyjna wręcz miana w treści art. 156 § 5a k.p.k.:  „W razie złożenia w toku postępowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść dowodów wskazanych we wniosku”.

14 Środki zapobiegawcze (w tym tymczasowe aresztowanie) przesłanki szczególne Środki zapobiegawcze, w tym tymczasowe aresztowanie może nastąpić, jeśli zaistnieje przesłanka ogólna stosowania środków zapobiegawczych plus co najmniej jedna z przesłanek szczególnych (art. 258 k.p.k.), a jeśli: zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu Obawa musi być uzasadniona, a więc konkretna, co należy wykazać w postanowieniu o zastosowaniu środka zapobiegawczego, wskazując na konkretne dowody i okoliczności z nich wynikające, świadczące o tym, że oskarżony podejmie próbę ucieczki lub że będzie się ukrywał. Przyjmuje się, że rzeczywiste niebezpieczeństwo ucieczki lub ukrywania się oceniane powinno być m.in. przez pryzmat osobowości oskarżonego, stanu majątkowego, a także zachowania oskarżonego. Podstawową okolicznością uzasadniającą obawę ucieczki jest niemożność ustalenia tożsamości oskarżonego. Może to mieć miejsce w sytuacji, kiedy oskarżony nie posiada dokumentu stwierdzającego jego tożsamość bądź jest to dokument, podrobiony lub przerobiony i nie można w inny sposób stwierdzić jego danych personalnych. Brak stałego miejsca pobytu w kraju nie jest tożsamy z pojęciem stałego miejsca zamieszkania. Oskarżony ma obowiązek podawania organom ścigania miejsca swego zamieszkania. Ponadto musi każdorazowo zawiadamiać o zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu, jeśli trwa ona dłużej niż 7 dni (art. 75 § 1). Fakt niezamieszkiwania w miejscu zameldowania nie świadczy w sposób jednoznaczny o zamiarze ukrywania się przed wymiarem sprawiedliwości. Niemniej jednak wskazanie tego miejsca jako adresu, pod którym oskarżonego można zastać, choć tam się nie przebywa, trzeba uznać za utrudnianie postępowania i uchylanie się od wymiaru sprawiedliwości. Również o ukrywaniu się nie można mówić w sytuacji, gdy oskarżony przebywał pod adresem zameldowania i nie był poszukiwany celem ustalenia miejsca pobytu, a jedynie nie stawiał się na wezwania w trakcie prowadzonego przeciwko niemu postępowania zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne Mowa tu o matactwie, Matactwem określa się bezprawne wpływanie na bieg procesu karnego, co należy wiązać wyłącznie z niezgodnym z prawem zachowaniem oskarżonego czy też podejrzanego. Warunek ten nie będzie spełniony, gdy zachowania oskarżonego obiektywnie utrudniają postępowanie, lecz są wynikiem realizacji przyznanych mu przez ustawę procesową uprawnień, np. do obrony (odmowa składania wyjaśnień, zmienność wyjaśnień, czy też odmowa aktywnego uczestniczenia w czynności sądu albo biegłego). Również w tym wypadku obawa musi być uzasadniona, a konkretne okoliczności, które o tym mogą świadczyć, to przede wszystkim wcześniejsze zachowanie oskarżonego podjęte w tym właśnie celu. Może to być zarówno zachowanie samego oskarżonego, jak i zachowanie innych osób, podejmowane w porozumieniu z oskarżonym. Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku sprawców działających w zorganizowanej grupie przestępczej. W orzecznictwie podnosi się, że izolacja jest konieczna, także by zapobiec matactwu w rozumieniu art. 258 § 1 pkt 2, które w przypadku osób podejrzanych o kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą nabiera realnych kształtów z racji podporządkowania sobie w ramach wewnętrznej struktury organizacyjnej grupy innych jej członków, a tym samym możliwości sterowania nimi w sposób dowolny i nieograniczony także na użytek procesu. Nie trzeba zatem w przypadku tego rodzaju sprawców wskazywać konkretnych dowodów, które przemawiałyby za podejmowaniem przez nich działań stanowiących bezprawne utrudnianie postępowania, co z reguły jest wymagane przy przesłance z art. 258 § 1 pkt 2

15 Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, obawy utrudniania prawidłowego toku postępowania, o których mowa w § 1, uzasadniające stosowanie środka zapobiegawczego, mogą wynikać także z surowości grożącej oskarżonemu kary Samodzielną, szczególną przesłanką stosowania środków zapobiegawczych jest grożąca oskarżonemu surowa kara pozbawienia wolności. Dotyczy to jednak sytuacji postawienia zarzutu popełnienia zbrodni albo występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat (określona w części szczególnej k.k. albo innej ustawy), a w wypadku skazania, jeżeli została wymierzona przez sąd pierwszej instancji - bezwzględna kara co najmniej 3 lat pozbawienia wolności (tzw. areszt międzyinstancyjny). W orzecznictwie można się spotkać z poglądem, że prognoza surowej kary nie jest odrębną przesłanką stosowania środków zapobiegawczych, a jedynie uprawnieniem adresowanym do sądu stosującego tymczasowe aresztowanie ograniczenia uzasadnienia potrzeby stosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania (zob. więcej post. SA we Wrocławiu z 6.12.2006 r., II AKZ 626/06). Zagadnienie to zostało rozstrzygnięte w uchw. SN z 19.1.2012 r. (I KZP 18/11) w której SN stwierdził, że podstawy stosowania tymczasowego aresztowania określone w art. 258 § 2 przy spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 249 § 1 i art. 257 § 1 i przy braku przesłanek negatywnych określonych w art. 259 § 1 i 2 stanowią samodzielne przesłanki szczególne stosowania tego środka zapobiegawczego. W uzasadnieniu do uchwały SN podkreślił, że przewidywanie przyszłej kary musi odbywać się w dwóch aspektach, czyli pod kątem przesłanki pozytywnej (art. 258 § 2) jak i negatywnej (art. 259 § 2). Należy jednak pamiętać o tym, że okoliczność z art. 258 § 2 nie może odnosić się tylko do ustawowego zagrożenia za dany typ przestępstwa. Nie wystarczy wskazanie kwalifikacji prawnej i sankcji zawartej w danym przepisie prawnym. Należy wykazać, że oskarżonemu in concreto grozi surowa kara. Nie sposób zapomnieć, że funkcją tymczasowego aresztowania jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania, a nie antycypacja kary, co przemawia za tym, że w sytuacji braku uzasadnionych przesłanek wynikających z treści art. 258 § 1 pkt 1, nie ma podstaw do przedłużenia najsurowszego ze środków zapobiegawczych. Ten bowiem wykonywany być powinien jedynie na okres niezbędny. O nadużyciu w powoływaniu przesłanki surowości kary można mówić dopiero wówczas, gdy tymczasowe aresztowanie nie spełnia już funkcji zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania albo gdy postępowanie jest prowadzone rażąco wadliwie, albo gdy okres aresztowania zbliża się do prawdopodobnej długości kary realnie grożącej oskarżonemu WYJĄTKOWO także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził Tylko przykładowo wskazana została jedna z okoliczności, która może świadczyć o uzasadnionej obawie popełnienia przestępstwa - sformułowana (wypowiedziana w jakiejkolwiek formie) przez oskarżonego groźba. Może to być jednak każda inna okoliczność, wiążąca się z zachowaniem oskarżonego, która może świadczyć o tym, że zamierza on popełnić jedno z przestępstw wymienionych w art. 258 § 3, np. nabycie broni, materiałów wybuchowych, gromadzenie informacji o miejscu zamieszkania lub przebywania pokrzywdzonego albo świadka zdarzenia. Trzeba zauważyć, że podstawa ta nie występuje samodzielnie i jest powiązana z § 2 przepisu. Wnioskować to można ze sformułowania "oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku". W związku z tym, ażeby zastosować środek zapobiegawczy, musi zachodzić uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził. W tym miejscu trzeba zauważyć, że tymczasowe aresztowanie może być stosowane niezależnie od odbywania przez aresztowanego kary pozbawienia wolności. Obie te formy różnią się w istotny sposób, jeśli chodzi o pozostawanie do dyspozycji organu procesowego, stopień izolowania od kontaktów zewnętrznych, możliwości uzyskiwania wolności poprzez przepustki, przerwy w karze, przedterminowe zwolnienia. W związku z tym nie ma znaczenia fakt pozbawienia wolności, ale inne rygory właściwe aresztowaniu, niezbędne dla postępowania.

16 Przesłanki szczególne Przesłanki ogólne konieczność zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania wyjątkowo konieczność zapobieżenia popełnienia przez oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa duże prawdopodobieństwo, wynikające z zebranych dowodów, że oskarżony popełnił zarzucane mu przestępstwo Przesłanki szczególne 1.uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu 2.uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne 3.uzasadniona grożącą oskarżonemu surową kara, jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata 4.uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził decydując o zastosowaniu określonego środka zapobiegawczego, uwzględnia się rodzaj i charakter obaw wskazanych w art. 258 § 1- 3 przyjętych za podstawę stosowania danego środka oraz nasilenie ich zagrożenia dla prawidłowego przebiegu postępowania w określonym stadium (art. 258 § 4 k.p.k.) Względne zakazy tymczasowego aresztowania (art. 259) 1.pozbawienie oskarżonego wolności spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo 2.pozbawienie oskarżonego wolności pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny 3.jeżeli na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia 4.jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą dwóch lat, UWAGA! Jeżeli oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości, wyłączenia z pkt 3 i 4 nie mają zastosowania Zasada proporcjonalności (art. 257) Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy Szczególne przesłanki przedłużania tymczasowego aresztowania (art. 263 § 4) Konieczność przedłużenia powstaje w związku z: zawieszeniem postępowania czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego

17 UWAGA!!! NOWA REGULACJA Nowy art. 250 § 2a k.p.k. We wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania wymienia się dowody wskazujące na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo, okoliczności przemawiające za istnieniem zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania lub możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa lub określonej podstawy stosowania tego środka zapobiegawczego i konieczności jego stosowania. Ratio legis zmian: Nowy § 2a art. 250 k.p.k. formułuje – nie występujące dotąd wprost w kodeksie – wymogi, jakie spełniać powinno uzasadnienie wniosku prokuratora o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Konsekwencją tej zmiany jest także modyfikacja art. 251 § 3 k.p.k., normującego uzasadnienie postanowienia sądu o zastosowaniu tego środka. Proponowany § 2a art. 250 k.p.k. przyjmuje, że we wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania prokurator powinien: a) po pierwsze wymienić dowody, które wskazują na zaistnienie - wymaganej przez art. 249 § 1 k.p.k. - przesłanki dużego prawdopodobieństwa, że podejrzany popełnił zarzucane mu przestępstwo, b) po wtóre wskazać okoliczności, z których wynika określona obawa bezprawnego utrudniania przez podejrzanego postępowania lub możliwość popełnienia przez niego nowego ciężkiego przestępstwa, a więc również wykazać je określonymi dowodami, z tym że co naturalne nie muszą to być tzw. dowody ścisłe, ale i swobodne, nadal jednak tylko dowody legalnie (zgodnie z prawem) uzyskane, a więc mogące stanowić dowód, oraz c) po trzecie wykazać w związku z nimi istnienie określonej podstawy prawnej do stosowania tego środka zapobiegawczego - podstawy te wskazane są w modyfikowanym także art. 258 § 1-3 k.p.k. – i konieczności jego stosowania, co z kolei wiąże się z warunkiem przewidzianym w § 1 art. 257 k.p.k., według którego tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy wystarczający jest inny środek zapobiegawczy oraz założonym w nowym § 4 art. 258 k.p.k. wymogiem uwzględniania stopnia nasilenia zagrożenia danej obawy w określonym stadium procesu. Przy dopełnianiu wymogów określonych w § 2a art. 250 k.p.k. należy uwzględniać wskazany wcześniej art. 249a k.p.k., co oznacza, że muszą one być oparte wyłącznie na dowodach ujawnionych podejrzanemu i obrońcy. Należy tu mieć też na uwadze, że w orzecznictwie i doktrynie zgodnie przyjmuje się, że przedłużanie tymczasowego aresztowania jest także jego stosowaniem, tyle że dalszym, zatem wymogi wskazane w art. 250 § 2a k.p.k. dotyczą odpowiednio także wniosku prokuratora o przedłużenie stosowania tego środka zapobiegawczego.

18 UWAGA!!! NOWA REGULACJA Zmiana: Art. 251 § 3. Uzasadnienie postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego powinno zawierać przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa, wykazanie okoliczności wskazujących na istnienie zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania lub możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa w razie niezastosowania środka zapobiegawczego lub określonej podstawy jego zastosowania i potrzeby zastosowania danego środka. W wypadku tymczasowego aresztowania należy ponadto wyjaśnić, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego. Ratio legis zmian: Powiązana z rozwiązaniem przyjętym w przepisie 250 § 2a k.p.k. modyfikacja § 3 art. 251 k.p.k. sprowadza się do wprowadzenia również odnośnie uzasadnienia postanowienia sądu o zastosowaniu każdego środka zapobiegawczego, a nie tylko o tymczasowym aresztowaniu (i jego przedłużenia), dodatkowego wymogu wykazania w nim istnienia w danej sprawie także konkretnych okoliczności wskazujących na określone zagrożenia ze strony podejrzanego dla prawidłowego toku procesu lub na możliwość popełnienia przez niego, jeżeli nie zastosuje się danego środka, nowego ciężkiego przestępstwa, a nie tylko – jak obecnie, co nadal również pozostanie aktualne - dowodów świadczących, że popełnił on przestępstwo oraz okoliczności wskazujących na podstawę prawną stosowania środka zapobiegawczego oraz konieczność (potrzebę) jego stosowania, zaś przy tymczasowym aresztowaniu jeszcze i wykazania, że inny środek jest niewystarczający. Odnośnie potrzeby i niezbędności określonego środka sąd będzie musiał mieć jednak na uwadze także wymóg uwzględniania okoliczności wskazanych w nowym § 4 art. 258 k.p.k., którym - co już naturalne - musi dać wyraz także w uzasadnieniu orzeczenia. Zatem zbędna jest tu nadmierna kazuistyka, która w art. 251 § 3 k.p.k. obejmowałaby także i te okoliczności, gdyż mieszczą się one w wymogu wskazania w uzasadnieniu potrzeby i konieczności stosowania danego środka zapobiegawczego.

19 Czas trwania tymczasowego aresztowania Tymczasowe aresztowanie jest jedynym środkiem zapobiegawczym izolacyjnym, najbardziej drastycznym w hierarchii środków zapobiegawczych, dlatego jego trwanie określone jest terminowo. Kodeks określa zarówno dolną, jak i górną granicę jego stosowania, jednakże w odpowiednich okolicznościach terminy stosowania tymczasowego aresztowania mogą być przedłużane na mocy postanowienia właściwego sądu. Przepisy kodeksowe dotyczące terminów tymczasowego aresztowania mają przeciwdziałać długotrwałemu stosowaniu tymczasowego aresztowania. Jednakże w rzeczywistości Trybunał w Strasburgu wytyka polskim sądom przewlekłość postępowania, a co za tym idzie - nadużywanie tymczasowego aresztowania i długie okresy jego stosowania (zob. wyr. ETPC z 3.2.2009 r. w sprawie Nr 45219/06 Kauczor v. Polska, gdzie oskarżony przebywał w areszcie 7 lat, 10 miesięcy i 3 dni - wyrok ten jest o tyle istotny, że Trybunał stwierdził w nim, że nadużywanie stosowania tymczasowego aresztowania jest w Polsce problemem strukturalnym, a nie wynikiem pomyłek czy błędnej interpretacji przepisów przez sądy w pojedynczych sprawach.

20 Podstawowy termin stosowania tymczasowego aresztowania oraz podstawy przedłużenia tymczasowego aresztowania do 12 miesięcy W § 1 art. 263 k.p.k. określono podstawowy termin stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym. Nie może on przekraczać 3 miesięcy. Sądem właściwym jest sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, Sąd ten stosując tymczasowe aresztowanie w postępowaniu przygotowawczym na okres krótszy niż 3 miesiące, jest nadal właściwy do ponownego zastosowania tego środka zapobiegawczego lub jego przedłużenia (nawet kilkukrotnie) na podstawie art. 263 § 1, z tym jednak zastrzeżeniem, że łączny okres rzeczywistego pozbawienia wolności podejrzanego na podstawie postanowienia sądu rejonowego nie może przekroczyć 3 miesięcy. Dopiero po upływie tego terminu właściwym do ponownego zastosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego wobec podejrzanego lub do przedłużenia owego środka jest sąd wskazany w art. 263 § 2, czyli sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie do 3 miesięcy, na wniosek prokuratora, sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy (rejonowy lub okręgowy), gdy zachodzi taka potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy, a więc przedłużyć o 9 miesięcy. Zasadą jest, że czas trwania tymczasowego aresztowania nie może wykraczać poza terminy postępowania przygotowawczego, a więc jeśli następuje przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania, to wcześniej musiało zostać przedłużone postępowanie przygotowawcze. W judykaturze przyjęto, że "szczególne okoliczności sprawy", powodujące niemożność ukończenia postępowania przygotowawczego w terminie, to wszelkie obiektywnie występujące przeszkody natury faktycznej, dowodowej i proceduralnej, tamujące przebieg postępowania przygotowawczego, których usunięcie nie było możliwe w terminie określonym w art. 263 § 1. Do "szczególnych okoliczności" uzasadniających przedłużenie tymczasowego aresztowania nie należy zatem wydolność organów ścigania. W judykaturze podkreśla się także, że w przypadku gdy postępowanie jest źle zorganizowane, a przez to odwleka się wyrokowanie, to aresztowanie staje się niecelowe, ponieważ nie spełnia podstawowej przesłanki, jaką jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania

21 Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku oraz przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania ponad okresy wskazane w art. 263 § 2 i 3 Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd I instancji nie może przekroczyć 2 lat – zob. wyrok TK z dnia 10 czerwca 2008 r., SK 17/07. Przy ustalaniu okresów, o jakich mowa w art. 263 § 2 i 3, należy mieć na uwadze, że w razie zastosowania tymczasowego aresztowania wobec tej samej osoby w co najmniej dwóch dotyczących jej postępowaniach karnych, do czasu stosowania tego środka w jednym z nich nie wlicza się okresu jego stosowania w innym procesie karnym. W przypadku zbiegu tymczasowego aresztowania z wykonywaną karą pozbawienia wolności orzeczoną w innej sprawie do okresów, o których mowa w § 2 i 3, zalicza się okres odbywania przez tymczasowo aresztowanego kary pozbawienia wolności (art. 263 § 3a). Przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania przez sąd apelacyjny na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w § 2 i 3, na podstawie art. 263 § 4 ma, tak jak w wypadku każdego przedłużania (art. 263 § 2), charakter wyjątkowy. Przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania ponad okresy wskazane w art. 263 § 2 i 3 może mieć miejsce wyłącznie wówczas, gdy zachodzi co najmniej jedna z następujących sytuacji: 1) doszło do zawieszenia postępowania z przyczyn wskazanych w art. 22 § 1; 2) prowadzone są czynności zmierzające do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego; 3) wykonywanie czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju; 4) celowe przewlekanie postępowania przez oskarżonego. Wymienione okoliczności wskazane są enumeratywnie i tworzą katalog zamknięty. Żadna inna okoliczność więc nie może uzasadniać przedłużenia tymczasowego aresztowania w oparciu o przepis art. 263 § 4.

22 Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku oraz przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania ponad okresy wskazane w art. 263 § 2 i 3 (art. 263 § 4 k.p.k.) UWAGA NOWA REGULACJA!!! Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania, o którym mowa w § 4, nie stosuje się w odniesieniu do terminu określonego w § 2, gdy kara realnie grożąca oskarżonemu za zarzucane mu przestępstwo nie przekroczy 3 lat pozbawienia wolności, a w stosunku do terminu wskazanego w § 3, gdy nie przekroczy ona 5 lat pozbawienia wolności, chyba że konieczność takiego przedłużenia jest spowodowana celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego (art. 263 § 4b) Od 1 lipca 2015 r. przedłużenia stosowania tego środka, w wypadkach wskazanych w art. 263 § 4, nie stosuje się jednak: a)w odniesieniu do terminu z § 2, czyli przedłużenia aresztu w postępowaniu przygotowawczym na ponad 12 miesięcy, gdy kara realnie grożąca oskarżonemu za zarzucany mu czyn nie przekroczy 3 lat pozbawienia wolności, a więc gdy tymczasowe aresztowanie objęło już 1/3 realnie grożącej kary, choć sprawa nie dotarła jeszcze do stadium sądowego; b)odnośnie do terminu z § 3, tzn. przedłużenia aresztu w postępowaniu sądowym, przed wydaniem pierwszego w sprawie wyroku, na ponad 2 lata, gdy owa grożąca realnie kara nie przekroczy 5 lat pozbawienia wolności, czyli gdy pozbawienie wolności obejmuje już 2/5 realnie grożącej kary, - jednakże w obu sytuacjach, z wyłączeniem wypadku, gdy konieczność przedłużenia jest spowodowania celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego, kiedy to będzie jednak można dokonać przedłużenia ponad wskazane wyżej okresy. Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w § 2 i 3, może dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym - na wniosek właściwego prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo. Kompetencja sądu apelacyjnego do przedłużenia tymczasowego aresztowania oparta na § 4 omawianego artykułu dotyczy wyłącznie tych sytuacji, gdy przed sądem I instancji nie zapadł wyrok. Na postanowienie sądu apelacyjnego wydane na podstawie § 4 przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego w składzie trzech sędziów (tzw. instancja pozioma)

23 Terminy przedłużania aresztu międzyinstancyjnego (art. 263 § 7) Jeżeli zachodzi potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd I instancji, każdorazowe jego przedłużenie może następować na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy. Ograniczenie wynikające z tego przepisu dotyczy zarówno sądu, który wydał orzeczenie kończące postępowanie, jak i sądu odwoławczego, któremu przekazano sprawę w związku z wniesieniem środka odwoławczego. Reguła przedłużania tymczasowego aresztowania na czas wskazany w § 7 art. 263 k.p.k. obowiązuje także po uchyleniu wyroku sądu I instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Ratio legis komentowanego uregulowania polega na zapewnieniu osobie, w stosunku do której nie uprawomocniło się jeszcze orzeczenie kończące postępowanie (chodziło tu będzie najczęściej o wyrok skazujący), iż w rozsądnym terminie dojdzie do rozpoznania wniesionego środka odwoławczego. Ustawodawca miał zapewne na celu to, aby sąd pierwszej instancji, w szczególności natomiast sąd odwoławczy, także po wydaniu wyroku w pierwszej instancji pamiętały o tym, że oskarżony chroniony jest domniemaniem niewinności aż do czasu uprawomocnienia się wyroku skazującego Z dniem 28.11.2012 r. wyrokiem TK z 20.11.2012 r. art. 263 § 7 został uznany za niezgodny z art. 41 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 40 w zw. z art. 41 ust. 4 Konstytucji RP w zakresie, w jakim nie określa jednoznacznie przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania po wydaniu przez sąd I instancji pierwszego wyroku w sprawie. Trybunał nie podzielił poglądu wnioskodawcy o niezgodności z ustawą zasadniczą braku określenia maksymalnych okresów trwania tymczasowego aresztowania, a jednocześnie wskazał, iż ponieważ stwierdza jedynie niezgodność zaskarżonej regulacji w zakresie pominięcia ustawowego, to nie dochodzi wskutek tego do orzeczenia zmiany obowiązującego stanu normatywnego. Podniósł też, że część problemów może tu być wyeliminowana przez orzecznictwo sądowe i większą staranność w uzasadnieniu, jakie to względy, z odniesieniem się w szczególności do okoliczności z art. 258 § 1 k.p.k., przesądzają o tym, że zastosowanie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych jest niewystarczające do zabezpieczenia prawidłowego toku procesu. Wskazując zaś na potrzebę dokonania zmian prawa, podniesiono, iż Trybunał nie przesądza, czy mają one dotyczyć procedury karnej, czy prawa karnego wykonawczego

24 Sąd rejonowySąd rejonowy właściwy do rozpoznania sprawy Sąd okręgowy właściwy do rozpoznania sprawy Sąd apelacyjny, w którego okręgu toczy się postępowanie Postępowanie przygotowawcze Maksymalnie 3 miesiące Do 12 miesięcy, wliczając 3 miesiące Na okres oznaczony ponad 12 miesięcy Postępowanie sądowe Na czas oznaczony nie dłuższy niż 2 lata do chwili wydania wyroku przez sąd I instancji Na okres oznaczony ponad 2 lata w postępowaniu sądowym Terminy tymczasowego aresztowania W przypadku zbiegu tymczasowego aresztowania z wykonywaną karą pozbawienia wolności orzeczoną w innej sprawie do okresów, o których mowa w § 2 i 3, zalicza się okres odbywania przez tymczasowo aresztowanego kary pozbawienia wolności. Okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania (art. 265 k.p.k.)

25 Termin na wniesienie wniosku o przedłużenie tymczasowego aresztowania Z wnioskiem o przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania należy wystąpić, z jednoczesnym przesłaniem właściwemu sądowi akt sprawy, nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka (art. 263 § 6). Termin 14 dni na złożenie wniosku ma charakter instrukcyjny, toteż przekroczenie go nie powoduje skutków prawnych. Niemniej jednak spóźnione złożenie wniosku może powodować zwolnienie aresztowanego, gdy sąd rozpoznający wniosek nie był w stanie podjąć decyzji o uwzględnieniu wniosku przed upływem terminu aresztowania (post. SA w Krakowie z 13.5.2008 r., II AKZ 240/08). W sprawie o konfiguracji wieloosobowej, gdy tymczasowe aresztowanie wobec poszczególnych oskarżonych (podejrzanych) zaczęto stosować w różnych datach, sąd właściwy do rozpoznania sprawy, po wniesieniu oskarżenia, może wprawdzie - z uwagi na zasady szybkości i ciągłości procesu - występując do Sądu Najwyższego (obecnie sąd apelacyjny) o przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania wobec oskarżonych, którym upływa właśnie, z uwzględnieniem terminu wskazanego w § 5 art. 263, 2-letni okres stosowania tego środka, wnosić także o jego przedłużenie wobec innych oskarżonych, również na okres przekraczający 2 lata, ale jedynie wówczas, gdy wobec tych oskarżonych dwuletni okres stosowania tymczasowego aresztowania także wkrótce upłynie, nie zaś wtedy, gdy do końca tego okresu jest jeszcze co najmniej kilka miesięcy (post. SN z 25.11.1999 r., III KO 117/99) Skuteczne złożenie wniosku przez sąd o przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania, w rozumieniu przepisu art. 263 § 4 warunkującego możliwość jego rozpoznania przez sąd apelacyjny wymaga, by wniosek ten miał formę postanowienia oraz by orzeczenie wydane było przez sąd należycie obsadzony (post. SA w Katowicach z 22.2.2001 r., II AKO 34/01)

26 Zakończenie stosowania tymczasowego aresztowania i areszt międzyinstancyjny (art. 264) Sąd ma obowiązek zarządzenia niezwłocznego zwolnienia tymczasowo aresztowanego w razie jego: 1)uniewinnienia, gdyż - jak słusznie podkreśla się w orzecznictwie - wydanie wyroku uniewinniającego wymaga uchylenia wszelkich środków zapobiegawczych, jakie były stosowane, bowiem stwierdzenie niewinności oskarżonego pozbawia je podstawy faktycznej i celu (art. 249 § 1) 2)umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania, 3)warunkowego zawieszenia wykonania kary, 4)wymierzenia kary pozbawienia wolności odpowiadającej co najwyżej okresowi tymczasowego aresztowania, 5)skazania na karę łagodniejszą niż kara pozbawienia wolności, 6)odstąpienia od wymierzenia kary, pod warunkiem, że nie jest on pozbawiony wolności w tej bądź innej sprawie. W wypadku prawomocnego orzeczenia środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu sprawcy w zakładzie zamkniętym można zastosować tymczasowe aresztowanie do czasu rozpoczęcia wykonywania środka, jednak nie dłużej niż na okres 3 miesięcy, z możliwością jednorazowego przedłużenia w szczególnie uzasadnionym wypadku na kolejny miesiąc. Tymczasowe aresztowanie wykonuje się w warunkach umożliwiających stosowanie odpowiedniego postępowania leczniczego, terapeutycznego, rehabilitacyjnego oraz resocjalizacyjnego Stosowanie tymczasowego aresztowania (areszt międzyinstancyjny) będzie możliwe wówczas, gdy sąd skazał oskarżonego na inną karę niż przewidziana w § 1, czyli na karę pozbawienia wolności bez warunkowego jej zawieszenia, a dodatkowo wymierzona kara przekracza czas trwania rzeczywistego wykonywania tymczasowego aresztowania w danej sprawie. Sąd bezpośrednio po wydaniu wyroku, mając na uwadze jego treść, po wysłuchaniu stron, wydaje postanowienie co do dalszego stosowania aresztu. Ponadto kontynuowanie tymczasowego aresztowania na podstawie art. 264 § 2 wymaga ustalenia, że stosowanie tego środka uzasadnia przesłanka ogólna, określona w art. 249 § 1, a ponadto zachodzi przynajmniej jedna z przesłanek szczególnych wymienionych w art. 258. W fazie postępowania międzyinstancyjnego okres tymczasowego aresztowania ma prawo przedłużyć sąd I instancji, jeśli dotychczas oznaczony okres upływa przed przesłaniem akt do sądu odwoławczego lub sąd odwoławczy, jeśli okres ten upływa w momencie, gdy oskarżony przekazany już został do jego dyspozycji.

27 KAZUS Popularny piosenkarz Andrzej A. cieszył się niezwykłym powodzeniem wśród fanek. Gdziekolwiek się ruszył, otaczał go tłum wielbicielek, które bardzo wnikliwie analizowały jego życie prywatne. W rezultacie do organów ścigania wpłynęło zawiadomienie o popełnieniu przez Andrzeja A. przestępstwa z art. 206 k.k. Art. 206 k.k. Kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Po przeprowadzeniu czynności sprawdzających Policja wszczęła dochodzenie. Andrzej A. przyznał się do popełnienia zarzucanego mu przestępstwa, a nawet zwierzył się funkcjonariuszowi Policji w trakcie przesłuchania w charakterze podejrzanego, że wkrótce ma zamiar wstąpić w kolejny związek małżeński, gdyż ostatnio spotkał „kobietę swojego życia”, O treści tych zwierzeń podejrzanego zawiadomiony został prokurator nadzorujący postępowanie przygotowawcze. W tej sytuacji prokurator zwrócił się do sądu rejonowego o zastosowanie tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego Andrzeja A. na podstawie art. 258 § 3 k.p.k. Sąd rejonowy zastosował tymczasowe aresztowanie wobec Andrzeja A. na okres 3 miesięcy, a następnie wobec przedłużającego się dochodzenia przedłużył areszt tymczasowy do czasu ukończenia postępowania przygotowawczego w tej sprawie.  Oceń na podstawie obowiązujących przepisów przedstawiony stan faktyczny  Czy przedłużenie tymczasowego aresztowana przez sąd rejonowy było zgodne z przepisami k.p.k.?  Czy aresztowany Andrzej A. może zaskarżyć decyzję sądu o tymczasowym aresztowaniu? W jaki sposób?

28 Poręczenie Poręczenie jest nieizolacyjnym środkiem zapobiegawczym, który poprzez gwarancję majątkową zapewnia wypełnianie przez oskarżonego obowiązków procesowych, czyli stawiania się na każde wezwanie sądu, a także powstrzymywania się od utrudniania postępowania. W doktrynie podkreśla się, że gwarancja majątkowa wywołuje taki stan, iż oskarżony czuje się zobligowany do spełniania obowiązków wynikających z prawa karnego procesowego, a ich realizację zapewnia przymus psychiczny wywierany na oskarżonego w postaci groźby przepadku przedmiotu poręczenia. Poręczenie majątkowe jest środkiem samodzielnym, ale może być także łączone z poręczeniem społecznym, z dozorem policji, zakazem opuszczania kraju. Poręczenie majątkowe nie może istnieć równolegle z tymczasowym aresztowaniem w momencie efektywnego wykonywania obu środków. Ogólne przesłanki stosowania poręczenia majątkowego określone są, jak dla wszystkich środków zapobiegawczych, w art. 249 § 1 k.p.k., a przesłanki szczególne w art. 258 § 1-3 k.p.k. Zastosowanie mają też ogólne zasady stosowania środków zapobiegawczych (art. 249 § 2-4, art. 250 § 4, art. 251-256 k.p.k.). Wyróżniamy poręczenie: 1.Majątkowe 2.Społeczne 3.Osoby godnej zaufania (indywidualne)

29 Poręczenie majątkowe (art. 266 i n. k.p.k.) Przedmioty poręczenia1.Pieniądze (polskie i obce) 2.Papiery wartościowe (emitowane w Polsce i za granicą) 3.Hipoteka, która zabezpiecza wierzytelność na nieruchomości 4.Zastaw, który w przeciwieństwie do hipoteki ustanawia się go na rzeczach ruchomych bądź prawach majątkowych zbywalnych (art. 306 § 1 i art. 327 k.c.) Podmioty mogące złożyć przedmiot poręczenia 1.Oskarżony (podejrzany) 2.Inna osoba Kryteria1.Sytuacja materialna oskarżonego 2.Sytuacja materialna składającego poręczenie 3.Wysokość wyrządzonej szkody 4.Charakter popełnionego czynu Obowiązki poręczycielaNiezwłoczne powiadomienie sądu o wiadomych mu poczynianiach oskarżonego, zmierzających do uchylenia się od obowiązku stawienia się na wezwanie lub postepowania w inny bezprawny sposób (art. 273 § 2 k.p.k.) Przepadek przedmiotu poręczenia lub ściągnięcie wartości poręczenia* Obligatoryjny w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego Fakultatywny W wypadku utrudniania w inny sposób postępowania karnego (np. matactwo) Ustanie poręczenia1.w wyniku skutecznego cofnięcia (art. 269 § 3), czyli z chwilą przyjęcia nowego poręczenia majątkowego, zastosowania innego środka zapobiegawczego lub odstąpienia od stosowania tego środka 2.w wyniku prawomocnego zakończenia postępowania (rozpoczęcia wykonywania bezwzględnej kary pozbawienia wolności) przedmiot poręczenia zwraca się, a sumę poręczenia zwalnia (art. 269 § 2) * O przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia orzeka z urzędu sąd, przed którym postępowanie się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora - sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Na postanowienie przysługuje zażalenie

30 Poręczenie społeczne (art. 271) i osoby godnej zaufania (art. 272) Poręczenie społeczne nie pochodzi od osoby indywidualnej, lecz od grupy społecznej, z którą oskarżony jest związany Zastosowanie poręczenia społecznego uzależnione jest od wystąpienia przesłanek ogólnych (art. 249 § 1) i przesłanek szczególnych (art. 258 § 4). Istota tego przepisu sprowadza się do tego, że podmioty enumeratywnie wskazane w § 1 art. 271 mogą udzielić poręczenia oskarżonemu, a przez to zagwarantować, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie utrudniał postępowania. Warunkiem jest istnienie określonego związku między oskarżonym a poręczycielem. Podmioty uprawnione do złożenia poręczenia społecznego. Poręczenie może być przyjęte od: 1) pracodawcy, u którego oskarżony jest zatrudniony; 2) kierownictwa szkoły lub uczelni, których oskarżony jest uczniem lub studentem; 3) zespołu, w którym oskarżony pracuje lub uczy się; 4) organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem; 5) zespołu żołnierskiego Warunkiem dopuszczalności tego środka zapobiegawczego jest złożenie przez uprawniony podmiot wniosku o przyjęcie poręczenia społecznego. Ustawa nie przewiduje konkretnych wymogów co do tego oświadczenia, dlatego też może być ono złożone na piśmie albo ustnie z wpisaniem do protokołu. Do wniosku o przyjęcie poręczenia zespół lub organizacja społeczna dołącza wyciąg z protokołu zawierającego uchwałę o podjęciu się poręczenia. We wniosku należy wskazać osobę, która będzie sprawować obowiązki poręczyciela. Decyzję w przedmiocie poręczenia społecznego wydaje sąd lub prokurator w formie postanowienia. Na postanowienie o przyjęciu poręczenia bądź na postanowienie o odmowie uwzględnienia wniosku o przyjęcie poręczenia przysługuje zażalenie (art. 252 § 1 i 2). Instytucję przewidzianą w art. 272 w piśmiennictwie nazywa się m.in. poręczeniem indywidualnym lub poręczeniem osoby godnej zaufania lub poręczeniem honorowym. Poręczenie indywidualne polega na przyjęciu od osoby poręczającej zapewnienia, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania. Nie można go sprowadzać do wyrażenia poparcia dla osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa, jak również do poparcia starań o uchylenie aresztowania. Poręczenie polega przede wszystkim na przedsiębraniu czynności, by podejrzany w żaden sposób nie utrudniał postępowania. Warunkiem dopuszczalności poręczenia indywidualnego jest tak samo, jak przy innych środkach zapobiegawczych, spełnienie przesłanek ogólnych i szczególnych. Przyjęcie poręczenia następuje w formie protokołu. Decyzję w przedmiocie poręczenia wydaje sąd lub prokurator w formie postanowienia. W postanowieniu należy określić osobę składającą poręczenie, jak również obowiązki oskarżonego, które automatycznie kształtują obowiązki poręczającego.

31 Dozór Policji Dozór policyjny jest nieizolacyjnym, bezterminowym (trwa aż do chwili wydania postanowienia o jego uchyleniu lub rozpoczęcia wykonywania kary) środkiem zapobiegawczym, który polega na obowiązku oskarżonego do stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obecny kształt regulacji dotyczących dozoru policyjnego wynika z noweli z 5.11.2009 r. (Dz.U. Nr 206, poz. 1589 ze zm.), która weszła w życie 8.6.2010 r. Na jej podstawie inkorporowano do Kodeksu postępowania karnego instytucję tzw. warunkowego dozoru, funkcjonującą w oparciu o uchylony już art. 14 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Dozór Policji/przełożonego wojskowego * postanowienie wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator Zwykły (art. 275 § 1,2,4) Obowiązki oskarżonego mogą polegać na: 1)zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, 2)zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu z dokumentem stwierdzającym tożsamość, 3)zawiadamianiu organu o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu 4)zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami, 5)zakazie przebywania w określonych miejscach, 6)innych ograniczeniach swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonywania dozoru, np. może być to zakaz przebywania w określonych miejscach bądź zakaz przebywania w danym miejscu o określonej godzinie. Nie ma ograniczeń ustawowych co do ilości nałożonych na oskarżonego obowiązków związanych z dozorem. Dopuszczalne jest łączenie dozoru z innymi środkami zapobiegawczymi, z wyjątkiem tymczasowego aresztowania Warunkowy (art. 275 § 3) Można zastosować dozór zamiast tymczasowego aresztowania, jeśli zachodzą przesłanki zastosowania tymczasowego aresztowania: 1)wobec oskarżonego o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej na szkodę osoby najbliższej albo innej osoby zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, 2)pod warunkiem że oskarżony w wyznaczonym terminie opuścił lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym oraz określił miejsce swojego pobytu Termin "działanie z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej" wskazuje na sposób działania sprawcy, a więc o charakterze danego czynu decyduje jego strona wykonawcza, czyli przebieg działania, a nie skutek osiągnięty przestępnym działaniem, np. art. 156 k.k. Z kolei opuszczenie lokalu przez oskarżonego oraz określenie miejsca swojego pobytu musi nastąpić łącznie, ponieważ w ramach dozoru Policji organy procesowe muszą znać nowe miejsce pobytu oskarżonego.

32 Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego Przepis art. 275a został wprowadzony ustawą z 10.6.2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 842). Przesłanką wprowadzenia nowego środka zapobiegawczego było wzmocnienie realnej ochrony ofiar przestępstw przemocy domowej. Istotą tego środka jest nakazanie oskarżonemu czy podejrzanemu o popełnienie przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej opuszczenia lokalu mieszkalnego, zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Przesłankami stosowania tego środka są: 1) wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkujące; 2) uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, jeśli oskarżony groził popełnieniem takiego przestępstwa. Uprawnienia do stosowania tego środka w postępowaniu przygotowawczym ma prokurator na wniosek Policji lub z urzędu, a sąd właściwy do rozpoznania sprawy w I instancji - tylko w sytuacji, gdy przesłanki jego zastosowania trwają i należy dokonać przedłużenia stosowania nakazu opuszczenia lokalu mieszkalnego na okres ponad 3 miesiące, zaś w postępowaniu sądowym sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Środek stosuje się na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, co nie wyklucza nie tylko jego stosowania przez okres krótszy niż 3 miesiące, lecz także przedłużenia, nawet kilkakrotnego, do 3 miesięcy. Można dokonać jego przedłużenia na dalsze okresy nie dłuższe niż 3 miesiące, jeżeli nie ustały przesłanki jego stosowania. Postanowienie w tym przedmiocie wydaje na wniosek prokuratora sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy. Decyzja o zastosowaniu nakazu opuszczenia lokalu mieszkalnego zapada w formie postanowienia. Wydając postanowienie o nakazie opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego, można, na wniosek oskarżonego, wskazać mu miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe, pod warunkiem że nie są to placówki pobytu ofiar przemocy w rodzinie (art. 275a § 5) W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę na pewną niekonsekwencję ustawodawcy. Z jednej strony prokurator może zastosować analizowany środek zapobiegawczy, z drugiej strony zaś odbiera mu się prawo do przedłużania stosowania tego środka. Dotychczas wyjątkowo traktowane było wyłącznie tymczasowe aresztowanie. Skoro ustawodawca zezwolił prokuratorowi na stosowanie nakazu opuszczania lokalu, to budzi wątpliwości nawet o charakterze systemowym przekazywanie kompetencji co do przedłużania stosowania tego środka sądowi.

33 Szczegółowe nakazy i zakazy określonego zachowania się oskarżonego określone w art. 276 k.p.k. Jest to nieizolacyjny środek zapobiegawczy, który występuje w kilku postaciach i może być stosowany jako: 1)zawieszenie oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu, 2)nakazanie powstrzymania się od określonej działalności lub 3)od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów. Nakaz powstrzymania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów nie jest uzależniony od posiadania przez oskarżonego prawa jazdy. ! Na podstawie art. 276 nie można zatrzymać prawa jazdy Należy podkreślić, że ustawa nie przewiduje ograniczeń przy kumulacji tego środka z innymi nieizolacyjnymi środkami zapobiegawczymi, a więc można łączyć go np. z poręczeniem. Dodatkowo postanowienie o zastosowaniu tego środka może obejmować kilka jego postaci. Dopuszczalność stosowania środka zapobiegawczego nie jest uzależniona od rodzaju przestępstwa zarzucanego oskarżonemu, jednakże przyjmuje się, że ograniczenia nałożone przez organ procesowy powinny mieć związek z zarzucanym mu przestępstwem. Decyzja o zastosowaniu tego środka następuje w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie (art. 252 § 1 i 2). Organ procesowy stosujący ten środek winien jest wskazać w postanowieniu, w pełnieniu jakich czynności i jakiego zawodu zawiesza oskarżonego, a ponadto zawiadomić pracodawcę, aby ten mógł odsunąć go od zakazanych czynności. Powyższe środki zapobiegawcze zaliczane są na poczet zastosowanych w stosunku do oskarżonego środków karnych (art. 413 § 2 pkt 2 k.p.k.)

34 Zakaz opuszczania kraju (art. 277 k.p.k.) Zakaz opuszczania kraju ma na celu powstrzymanie oskarżonego przed wyjazdem za granicę. Przesłankami jego zastosowania, tak jak w przypadku innych środków zapobiegawczych, jest duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo, zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania oraz przesłanka właściwa wyłącznie dla tego środka, czyli uzasadniona obawa ucieczki. W doktrynie wyróżnia się zakaz prosty opuszczania kraju oraz zakaz złożony opuszczania kraju. Zakaz złożony wyraża się w zakazie opuszczania kraju połączonego z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu. W § 2 uregulowane zostało tymczasowe zatrzymanie paszportu. Polega ono na zatrzymaniu paszportu na czas 7 dni bez wydania postanowienia o zakazie opuszczania kraju. Zatrzymanie to, jak podkreśla się w piśmiennictwie, nie ma charakteru środka zapobiegawczego. Czynność wskazaną w art. 277 § 2 mogą wykonać inne, niż sąd i prokurator, organy, które prowadzą postępowanie. O zastosowaniu zakazu opuszczania kraju lub tymczasowego zatrzymania niezwłocznie powinno się zawiadomić organy Straży Granicznej i organy paszportowe w celu uniemożliwienia oskarżonemu zarówno przekroczenia granicy, jak i uzyskania innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy. Odebrany paszport składa się w depozycie sądowym, o czym informuje się organ paszportowy.