Promieniotwórczość w medycynie RADIOTERAPIA

Prezentacja na temat: "Promieniotwórczość w medycynie RADIOTERAPIA"— Zapis prezentacji:

1 Promieniotwórczość w medycynie RADIOTERAPIA
Dorota Bełkowska Wydział Inżynierii Środowiska pierwszy rok studium doktoranckiego Promieniotwórczość w medycynie RADIOTERAPIA Opracowanie zaliczeniowe z przedmiotu "Metody i Technologie Jądrowe„ Uczelniana Oferta Dydaktyczna PW, Prowadzący: prof. dr hab. Jan Pluta rok ak. 2008/2009 Maria Skłodowska-Curie przy pracy

2 Promieniotwórczość – jak to się dzieje? Radioterapia Radiodiagnostyka
Tematy opracowania: Historia atomu Promieniotwórczość – jak to się dzieje? Radioterapia Radiodiagnostyka Onkologia Rak – choroba cywilizacyjna Profilaktyka raka piersi w Polsce Podsumowanie Literatura Rysunek kraba z XVII-wiecznego dzieła Ambroise Paré, który stał się symbolem onkologii;

3 Historia atomu [1] Około 6 w. p.n.e. – Starożytne Indie – wiedza o cząstkach (atomach) łączących się w bardziej skomplikowane obiekty. Od około 5 w. p.n.e. – Leukippos (ur. ok. 480 r. p.n.e.) i jego uczeń Demokryt (ok. 460 – ok. 370 r. p.n.e.) stworzyli najpełniej rozbudowany system materialistyczny w starożytności, opierający się na nauce o atomach, pełni (byt) i próżni (niebyt). Bytem pierwotnym, są atomy (atomos grec. – niepodzielny). Atom jest niezniszczalną całością, podstawą tworzenia się każdej rzeczy. UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW CHEMICZNYCH 1869 r. – Dmitrij Iwanowicz Mendelejew odkrywa okresowość pierwiastków chemicznych. Uczony zestawił znane ówcześnie pierwiastki w tabelę z porządkiem wg ich mas atomowych i zauważył, że właściwości pierwiastków powtarzają się okresowo. Tabela ta była pierwotną formą układu okresowego. 1895 r. – Wilhelm Conrad Roentgen odkrył fale elektromagnetyczne nazywane promieniami X (lub rentgenowskimi). Lekarze i dentyści zyskali nowe „narzędzie” w walce z urazami i chorobami. 1896 r. – Antoine Henri Becquerel zauważył zaczernianie się płytek fotograficznych przy ekspozycji na sole uranowe. ELEKTRON 1897 r. - Sir Joseph John Thomson odkrywa elektron. PROMIENIOTWÓRCZOŚĆ 1898 r. – Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie odkryli i zbadali zjawisko promieniotwórczości oraz odkryli dwa pierwiastki promieniotwórcze: polon i rad. Odkrycie promieniotwórczości dało początek rewolucji nie tylko w poznaniu atomu ale także w wielu teoriach naukowych: czas i przestrzeń, masa i energia, jak powstał wszechświat, i in. (które tworzyli m.in.: Ernest Rutherfort, James Chadwick, Albert Einstein, Niels Bohr, Erwin Schroedinger, Werner Heisenberg).[2]

4 1903 r. - Sir Joseph John Thomson zaproponował model atomu, w którym jest on kulką materii o ładunku dodatnim, w którym znajdują się elektrony (jak rodzynki w cieście). JĄDRO ATOMU 1911 r. – Sir Ernest Rutherford potwierdził eksperymentalnie istnienie jądra atomowego. Pokazał podobieństwo modelu atomu do modelu układu słonecznego z jądrem jako gwiazdą i elektronami jako krążącymi wokół niej planetami. W jądrowym modelu Rutherforda prawie cała masa atomu i cały ładunek dodatni skupiony jest w jego jądrze. E. Rutherford prowadził również badania nad promieniowaniem i odkrył, że ma ono dwie składowe: z ładunkiem elektrycznym dodatnim – promieniowanie alfa i ujemnym – promieniowanie beta. KWANTOWY MODEL ATOMU 1913 r. – Niels Bohr sformułował założenia, które pozwalają elektronom krążyć tylko po dozwolonych (skwantowanych) orbitach, a co za tym idzie, atomom emitować lub absorbować energię w postaci kwantu światła przy przejściu elektronu z jednego stanu energetycznego na drugi. PROTON 1919 r. – Ernest Rutherford przewiduje istnienie protonu (wielu naukowców zajmowało się ówcześnie protonem). Liczba protonów w jądrze danego atomu to jego liczba atomowa, która z kolei jest podstawą uporządkowania atomów w układzie okresowym pierwiastków. SPIN 1925 r. – Wolfgang Pauli wyjaśnia zachowanie się fermionów (najczęściej spotykane to elektrony, protony i neutrony) wprowadzając zakaz Pauliego, który mówi, że żadne dwa fermiony nie mogą w jednej chwili występować w dokładnie tym samym stanie kwantowym.

5 1930 r. – Wolfgang Pauli wnioskował o istnieniu neutrina.
FALA I PRAWDOPODOBIEŃSTWO 1926 r. – Erwin Schroedinger zaproponował falowy model atomu, gdzie elektrony posiadają falowe własności cząstek, a co się z tym wiąże, zastąpił pojęcie orbit elektronów obszarem prawdopodobieństwa ich znalezienia. 1930 r. – Wolfgang Pauli wnioskował o istnieniu neutrina. ANTYCZĄSTKI 1931 r. – Paul Dirac wprowadził pojęcie pozytonu – cząstki identycznej z elektronem ale o dodatnim ładunku. Francis William Aston odkrył, że izotopy posiadają różne masy. NEUTRON 1932 r. – James Chadwick na podstawie eksperymentów odkrył neutrony. REAKCJA JĄDROWA 1932 r. – Sir John Douglas Cockcroft i Ernest Thomas Sinton Walton dokonują rozbicia jądra atomowego sztucznie przyspieszonymi protonami. SZTUCZNA PROMIENIOTWÓRCZOŚĆ 1934 r. – Irene Joliot-Curie i Jean Frederic Joliot-Curie odkryli zjawisko tworzenia par elektron-pozyton z fotonów oraz odkryli i zbadali zjawisko sztucznej promieniotwórczości lata 1950-te – akceleratory cząstek pozwalają badać atomy przy wysokich energiach i odkryć, że protony i neutrony składają się z kwarków. NEUTRINO 1956 r. – Frederick Reines i Clyde Cowan potwierdzają eksperymentalnie istnienie neutrina Współczesny model atomu

6 Promieniotwórczość – jak to się dzieje?
Jedynie ustalona kombinacja protonów i neutronów formuje stabilne jądro ► inne kombinacje nuklidów tworzą jądro niestabilne – radioaktywne [2] ► takie jądro osiąga stan stabilny poprzez emisję: promieniowania alfa (jądra helu, strumień cząstek) promieniowania beta (elektrony, pozytony, strumień cząstek) wysokoenergetycznych fotonów – promieniowanie elektromagnetyczne X lub gamma neutronów.[3], [4] Przy przemianie α i β jądro przekształca się w jądro innego rodzaju – następuje jego rozpad. Rozpad promieniotwórczy to energie rzędu MeV, co pozwala na rozerwanie wiązań chemicznych. Radiacja niosąca takie energie nazywa się promieniowaniem jonizującym (dla porównania promienie świetlne mają energie rzędu eV). Ogromne energie potrafiące rozerwać chemiczne wiązania w materii mogą zniszczyć komórki nowotworowe w ciele pacjenta, a naładowane cząstki α, elektrony i pozytony, mogą oddziaływać z atomami siłami elektrycznymi – w związku z czym są łatwiej absorbowane przez atomy w ludzkich komórkach niż promieniowanie γ, ale są również szybciej zatrzymywane i nie wnikają tak głęboko w organizm (np. leczenie raka skóry).[4] ► Promieniotwórczość daje ogromne możliwości lecznicze.[5]

7 Promieniotwórczość – jak to się dzieje?
Te same jądra wielu związków chemicznych występują w różnych formach, np. jądro wodoru – wszystkie jego trzy IZOTOPY mają jeden proton ale różną liczbę neutronów (ta sama liczba atomowa, różna liczba nukleonów w jądrze).[4] Naturalne izotopy promieniotwórcze (np. radon emitujący cząstki α), które przetrwały do naszych czasów od Wielkiego Wybuchu, to tylko te z długimi czasami połowicznego rozpadu (czas, po którym połowa jąder z próbki ulegnie rozpadowi) ► ludzie potrafią wyprodukować pierwiastki promieniotwórcze (sztuczne) [2] bombardując cząstkami (np. protonami, neutronami, etc.) stabilne jądra w akceleratorach (proces rozpadu promieniotwórczego, proces fuzji – z konwersją masy w energię).[4] Początkowo izotopy promieniotwórcze produkowane były w cyklotronach, później też w reaktorach jądrowych.[5] Maria Skłodowska-Curie w doborowym towarzystwie

8 Radioterapia Odkrycie radu i polonu w 1898 r. przez Marię Skłodowską-Curie i Piotra Curie dało początek radio-chemii, radiologii oraz radioterapii. Do dzisiaj egzystują one jako oddzielne dziedziny nauki. Radioterapia pozostaje jedną z najbardziej efektywnych metod leczenia raka.[2] W 1932 r. fundacja Uczonej z pomocą prezydenta Ignacego Mościckiego otwiera w Warszawie Instytut Radowy (obecne Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie) – instytut leczenia chorób nowotworowych.[1] Początkowo leczono tylko radem, teraz używa się głównie bomb kobaltowych.[5] Radioterapia to leczenie promieniami. Jest ono integralną częścią przy leczeniu oszczędzającym (wycięcie guza i/lub węzłów chłonnych przy pozostawieniu gruczołu piersiowego).[6] W teorii najważniejsze to zniszczyć guz i nie naruszyć zdrowej tkanki. W praktyce niszczy się guz również z sąsiadującą tkanką zdrową (przy obecnym stanie aparatury medycznej), ponieważ nie wolno pozostawić ani jednej komórki nowotworowej, która dalej może mutować i rodzić ogniska przerzutowe. Plusem dla radioterapii jest sama właściwość nowotworów jako młodszych i wrażliwszych komórek, które przez to są bardziej podatne na promieniowanie.

9 Radioterapia Dawka i czas naświetlania:
Zdrowe tkanki łatwiej się regenerują niż komórki rakowe. Można więc zastosować dawkę frakcyjną dzieląc całą dawkę potrzebną do zabicia guza na mniejsze, podawane w odstępie np. dnia, dając zdrowym komórkom czas na odbudowę.[4] prawdopodobieństwem zniszczyć guz przy jednoczesnym najmniejszym uszkodzeniu zdrowych komórek. Krzywa odpowiedzi organizmu na dawkę promieniowania zależy głównie od rodzaju leczonej tkanki, typu promieniowania oraz jego ilości i wielkości energii.[4] Wydłużenie czasu naświetlania wzmacnia wczesną biologiczną odpowiedź organizmu na radioterapię (jak regeneracja tkanki zdrowej, reprodukcja komórek itd.). Wielkość dawki wpływa wprost proporcjonalnie na ostrość (intensywność) efektów radioterapii.[19] Krzywe na Rys. 1 (strona następna) pozwalają dobrać dawkę promieniowania tak, by z jak największym

10 Radioterapia Dawka promieniowania ma za zadanie osiągnąć najwyższe prawdopodobieństwo wyleczenia (czyli uszkodzenia nowotworu) przy minimalnych komplikacjach związanych z uszkodzeniem tkanki zdrowej. Tak jak wynika z wykresu (Rys. 1), dawka B będzie tą optymalną: prawdopodobieństwo wyleczenia sięga 80%, natomiast uszkodzenia zdrowej tkanki wynosi poniżej 20%, podczas gdy dawka A, mimo zerowego działania na Rys. 1 Wykres prawdopodobieństwa wyleczenia lub uszkodzenia tkanki w zależności od wielkości podanej dawki. Zaadoptowany z [7],[19] zdrową tkankę, również z minimalnym prawdopodobieństwem będzie oddziaływać na guz, natomiast dawka C zniszczy nowotwór lecz w równie znacznym stopniu uszkodzi zdrowe tkanki.

11 Radioterapia Radioterapia dzieli się na trzy techniki:
Teleradioterapia (terapia na odległość) – leczenie ze źródłami promieniotwórczymi znajdującymi się poza ciałem pacjenta. Obecnie do leczenia promieniowaniem najczęściej używa się wysokoenergetycznych fotonów oraz elektronów (promieniowanie β). Wyemitowane elektrony mają zwykle energie 4-20 MeV, co odpowiada penetracji około 1-6 cm, i mogą być stosowane np. przy leczeniu raka skóry. Guzy osadzone głębiej leczy się promieniowaniem γ. Brachyterapia – leczenie z użyciem nietoksycznych materiałów promieniotwórczych umieszczonych w metalu w kształcie igieł, rurek, drucików, itd. Pozwalają na precyzyjne dotarcie do guza, zmniejszając narażenie na promieniowanie zdrowych tkanek. Często aplikowane przez naturalne otwory w ciele człowieka. Płyny lub koloidy promieniotwórcze stosowane dożylnie lub doustnie, koncentrują się na nowotworach i silnie je napromieniowują (głównie cząstkami β). Bardzo ważne są tu dozymetry precyzyjnie określające wielkość dawki.[4]

12 Radioterapia Obecnie w Polsce używa się elektronowych akceleratorów liniowych do terapii konwencjonalnej. Wytwarzają one wiązki elektronów o energiach od ok.3-4 do MeV oraz wiązki fotonowe poprzez konwersję wiązki elektronowej na promieniowanie hamowania w materiale katody.[8] Nowoczesne programy komputerowe do radioterapii uwzględniają kształt ciała pacjenta oraz znajdującego się w jego ciele nowotworu, a także niejednorodną budowę guza i sąsiadujących z nim tkanek.[19] Rozwój: w kierunku terapii ciężkimi jonami, które mają tę zaletę, że silnie napromieniowują guz dopiero na pewnej głębokości w ciele ludzkim, bez uszkadzania zdrowych tkanek na swej drodze (Rys. 2). Dodatkowo promieniowanie może wchodzić do organizmu pacjenta pod różnymi kątami skupiając się właśnie w miejscu nowotworu. Zdrowe tkanki oszczędza się wtedy podwójnie: tkanka z danego rejonu dostaje mniejszą dawkę i jej komórki mogą szybciej się regenerować, zmniejszona dawka na tkankę z danego rejonu jest rzadziej podawana, co również sprzyja odbudowie zdrowych komórek.

13 Radioterapia Teleradioterapia z użyciem elektronów często służy do leczenia raka skóry, ponieważ elektrony nie wnikają zbyt głęboko do organizmu, lecz silnie napromieniowują obszar tuż po wejściu w tkankę. Podobnie jest z fotonami, z tą różnicą, że po wniknięciu oddziałują one dłużej niż elektrony z tkanką przenikając w głąb organizmu. W porównaniu z terapią z użyciem elektronów czy fotonów, ciężkie jony trafiają głębiej nie niszcząc na swej drodze zdrowych tkanek. Ale trafiają też w bardzo wąski obszar, który nie musi być równy wielkości guza, lecz często jest od niego mniejszy.[9] Rys. 2 Wykres zależności dawki od głębokości wnikania dla różnych typów promieniowania. Zaadoptowany z [9]

14 Radioterapia Dlatego też stosuje się odpowiednie dawki o różnych energiach, tak by suma krzywych Bragga (Rys. 3) dała niemalże liniowy wykres na długości odpowiadającej wymiarom guza. Jest to korzystne, ponieważ nowotwór jest silnie i jednakowo naświetlany. Niestety, patrząc na wykres łatwo zauważyć, że dawki sumują się również dla zdrowych tkanek na drodze promieniowania ciężko jonowego. Są one jednak ciągle mniejsze od dawek otrzymywanych przez tkanki na wejściu promieniowania do organizmu przy zastosowaniu elektronów czy fotonów. Rys. 3 Wykres zależności dawki od głębokości wnikania dla sumy krzywych Bragga. Zaadoptowany z [9]

15 Radiodiagnostyka 1951 r. – B. Cassen konstruuje pierwszy scyntygraf do śledzenia znacznika promieniotwórczego w organiźmie człowieka (in vivo). 195 r. – H. O. Anger buduje pierwszą kamerę gamma, która w połączeniu z technologią komputerową daje początek tomografii komputerowej. Z izotopów promieniotwórczych człowiek jest w stanie wytworzyć radiofarmaceutyki, które wprowadza się do organizmu pacjenta ► oddziałują one silniej z nowymi, młodymi tkankami (jak właśnie nowotworowe) ► można takie zmiany zarejestrować oznaczając np. aktywność pobranych próbek krwi, moczu, wydychanego powietrza – badanie in vitro.[5] Badanie in vivo – pomiar natężenia promieniowania gamma przechodzącego przez ciało pacjenta za pomocą detektorów. Otrzymuje się obrazy przestrzenne badanych narządów wewnętrznych i ich zmian patologicznych – tomografia komputerowa (SPECT – wykorzystuje izotopy emitujące pojedyncze fotony gamma, PET – wykorzystuje fotony emitowane wskutek anihilacji pozytonów i elektronów).[8] Do diagnostyki in vitro stosuje się izotopy promieniotwórcze o krótkich czasach połowicznego rozpadu (rzędu minut, godzin), do radioterapii i diagnostyki in vivo te o czasach długich (rzędu miesięcy, lat), by wyeliminować ciągłe tworzenie nowych źródeł oraz ich częsty transport. Mammografia: badanie gruczołu piersiowego W badaniu mammograficznym pacjentka dostaje około 4mSv promieniowania. Jeśli mammografia jest wykonywana w młodym wieku to prawdopodobieństwo (choć i tak bardzo małe) rozwoju raka z powodu promieniowania jest większe niż w przypadku gdy kobieta wykonuje badanie mammograficzne po 40 r. życia, ponieważ młode komórki są bardziej podatne na promieniowanie niż starsze.[4]

16 Onkologia jest pracą zespołową lekarzy różnych specjalności
oraz fizyków medycznych.[6] Lekarze kwalifikują pacjenta do konkretnego leczenia (chirurgia, chemioterapia, radioterapia, immu- noterapia, hormonoterapia) i stopnia jego skojarzenia, ustalają jego cel (pal- iatywny, radykalny), planują obszar naświetlanego miejsca (z symulacją wstępną, maską pomagającą utrzymać pacjenta bez zmiany pozycji, określe- niem narządów krytycznych oraz ilość dawki całkowitej i frakcyjnej.[7] Pacjent podczas tomografii komputerowej w tomografie Somatom firmy Siemens.[7]

17 D.B.: Dziękuję za rozmowę.
Krótki wywiad z panią mgr fiz. Anną Zawadzką, fizykiem medycznym, kierownikiem Pracowni Planowania Radioterapii w Warszawskim Centrum Onkologii - Instytucie im. Marii Skłodowskiej-Curie, przy ul. Roentgena 5. Dorota Bełkowska: Czym się Pani zajmuje w swojej pracy jako fizyk medyczny? Anna Zawadzka: W Centrum Onkologii zajmuję się kontrolą systemów do planowania leczenia i planowaniem leczenia teleradioterapii (technika konformalna trójwymiarowa, technika IMRT – modulacji intensywności dawki, technika stereotaktyczna). Pełnię funkcję osoby konsultującej problemy z przyspieszaczami liniowymi (również z systemami obrazowania kilowoltowego), tomografem komputerowym i symulatorami. D.B.: Gdzie jeszcze w Pani pracy można spotkać się z promieniotwórczością? A.Z.: W naszym instytucie można także pracować w: Pracowni Dozymetrycznej gdzie zajmować się można dozymetrią in vivo, wykonywaniem kontroli aparatury terapeutycznej, Pracowni Brachyterapii gdzie odbywa się kontrola dawek, planowanie leczenia, Pracowni Diagnostyki, w której kontroluje się aparaty tomograficzne, symulatory, mammografy, aparaty rezonansu magnetycznego i ogólnie kontroluje się jakość obrazu w urządzeniach do obrazowania, Pracowni Wzorców Wtórnych gdzie odbywa się skalowanie komór dozymetrycznych oraz w Pracowni Ochrony Radiologicznej, w której ma się styczność z kontrolą dawek promieniowania otrzymywanych przez pracowników. Jest jeszcze Medycyna Nuklearna i Terapia Jodowa nie podlegająca Zakładowi Fizyki Medycznej. D.B.: Dziękuję za rozmowę. r. korespondencja mailowa

18 Rak – choroba cywilizacyjna
Nowotwory złośliwe zbierają ogromne żniwo. Zgodnie ze światowymi statystykami w 2002 r. na raka zachorowało ponad 10 mln ludzi, umarło ponad 6 mln, a ponad 24 mln z nowoworami złośliwymi żyje.[10] Rak u kobiet atakuje głównie piersi i szyjkę macicy (Tab. 1). Dodatkowo lek hormonalny Tamoksifen podawany przy leczeniu skojarzonym raka piersi może powodować raka szyjki macicy. Pacjentki przy przyjmowaniu tego leku są często badane ginekologicznie. W 2004 roku Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization) podała, że rak jest główną przyczyną zgonów na świecie. Jest odpowiedzialny za śmierć 7,4 mln ludzi (co stanowi około 13% wszystkich zgonów). Umieralność na raka będzie wzrastać i osiągnie 12 mln zgonów w 2030 r.[11] W 2005 roku rak był przyczyną śmierci około 98 tys. ludzi w Polsce, z czego 51 tys. to osoby poniżej 70 roku życia. W Stanach Zjednoczonych, Japonii i krajach Europy Zachodniej wskaźniki przeżyć są najwyższe, najniższe zaś w Afryce Subsaharyjskiej. Główną przyczyną tych różnic jest inne zaawansowanie w profilaktyce oraz efektywność leczenia, również jeśli chodzi o aparaty jak i środki farmakologiczne.[10], [11] Z raportu Sztokholmskiego na temat europejskiego wprowadzania oraz dostępności nowych terapii antyrakowych najwyżej plasują się Austria, Hiszpania oraz Szwajcaria, natomiast Wielka Brytania, Czechy, Węgry, Norwegia i Polska pozostają w tyle.[12] Tab. 1 Pięć nowotworów z najwyższym odsetkiem zachorowań i śmierci wśród kobiet na świecie w 2002 r.[13]

19 Profilaktyka raka piersi w Polsce
Raport dla NFZ wykazał, że co czwarta poradnia mammograficzna nie wykrywa raka.[14] NFZ podpisuje umowy na wykonywanie mammografii nawet jeśli sprzęt do badania nie przeszedł audytu medycznego.[15] Większość złych wyników mammograficznych spowodowana jest przez zalegający na aparatach KURZ [15], [16] – co łatwo wyeliminować utrzymując czystość i kontrolując aparaty! Milion Polek skorzystało z darmowej mammografii [15] – ile kobiet uda się tak naprawdę uratować? „Główną przyczyną zgonów u chorych po radykalnym leczeniu raka piersi są przerzuty odległe.”[6] Badanie PET wykrywa około 90% zmian nowotworowych – w Warszawie są tylko dwa takie skanery.[16] Dodatkowo badanie to jest drogie i trudne do zdobycia. Okładka książki pod red. Aliny Łysak i Edyty Zierkiewicz [17]

20 Podsumowanie Odkrycie promieniotwórczości było przełomem w ówczesnej nauce i początkiem dla teorii kwantowych, połączenia czasu i przestrzeni, masy i energii... Zasługi Marii Skłodowskiej-Curie w leczeniu raka są nie do opisania – od samej możliwości leczenia się promieniami do instytutów radowych jej imienia, gdzie miała miejsce radioterapia. Od promieniotwórczości zrodziła się radiodiagnostyka i radioterapia, dwie ogromnie ważne dziedziny medycyny nieodzowne w walce z rakiem. Maria Skłodowska-Curie: „Nauka leży u podstaw każdego postępu, który ułatwia życie ludzkie i zmniejsza cierpienie.” [18] W Polsce przy stale rosnącej zapadalności na raka udało się utrzymać stały poziom umieralności.[6] Nie można jednak na tym poprzestać, ponieważ umieralność nawet przy wzroście zachorowań powinna jednak maleć. Głównym ratunkiem jest profilaktyka i wykrywanie raka w jak najwcześniejszym jego stadium. Jak wynika z raportów nie jest to niemożliwe do osiągnięcia, w wielu przypadkach wystarczy utrzymywać sprzęt w należytym stanie! Dodatkowo dość często jeden lekarz ma tysiące pacjentów, a badania na jakie można uzyskać skierowanie to w dużej mierze po prostu te najtańsze (rentgen a nie tomografia, która w danym przypadku dałaby pełniejszy obraz choroby). Bomby atomowe zrzucone w 1945 r. przez Stany Zjednoczone na Japonię (miasta Hiroszima i Nagasaki) do dziś pozostaną potwornym i nieludzkim wykorzystaniem mocy jądrowej. Tuż po wybuchu mówiono o ok. 45 tys. śmiertelnych ofiar. Później liczba ta rosła o kolejne ofiary nowotworów krwi, popromiennych zawałów serca i guzów nowotworowych.[1] Od człowieka tylko zależy jak wykorzysta swoje odkrycie, od ludzi jak wykorzystają dalej tę wiedzę. Samo odkrycie, jak prawa i zjawiska przyrody, jest prawdą obiektywną. Maria Skłodowska-Curie: „Jestem z tych, którzy wierzą, że Nauka jest czymś bardzo pięknym.” [18]

21 Literatura: [1] wykłady fizyki ze studiów [2] „The discovery of polonium and radium – its scientific and philosophical consequences, benefits and threats to mankind”, Proceedings of the international conference, September 1998 Warsaw, Poland, Polish Academy of Sciences, referat: Joseph Rotblat, s ; Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej (BG PW) [3] [4] Suzanne Amador Kane „Introduction to Physics in Modern Medicine”, Taylor & Francis, 2003; Biblioteka Wydziału Fizyki/zbiory prof. Jana Pluty [5] Bohdan Dziunikowski „Zastosowania izotopów promieniotwórczych” cz. II, Wydawnictwa AGH, Kraków 1998; BG PW [6] Tadeusz Pieńkowski „Nie ma prostych pytań w sprawie raka piersi”, Amazonki nr 8, 2005, Warszawa, s. 6-7; Gazeta Stowarzyszenia „Amazonki” rozdawana w Warszawskim Centrum Onkologii na ul. Roentgena 5 [7] „TELERADIOTERAPIA. Wykorzystanie promieniowania w medycynie”, referat Anny Buszko z Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie; dostępny na [8] „Biocybernetyka i inżynieria biomedyczna 2000” pod redakcją Macieja Nałęcza, tom 9: Fizyka medyczna, Polska Akademia Nauk, Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT, Warszawa 2002; BG PW [9] Zygmunt Szefliński „Terapia ciężko jonowa w onkologii”, Uniwersytet Warszawski, Seminarium, Kielce 2005; dostępny na

22 Literatura: [10] http://www.profilaktykarakaszyjkimacicy.pl
[11] [12] Łukasz Białek na podstawie materiałów Karolinska Institutet „Nie wszyscy chorzy na raka mają taki sam dostęp do leczenia”, ; artykuł dostępny na [13] D. Max Parkin, MD, Freddie Bray, J. Ferlay and Paola Pisani, PhD, Global Cancer Statistics, 2002, American Cancer Society; artykuł dostępny na [14] Anita Karwowska, „Mammografy nie działają. Kobiety ryzykują życie”, gazeta METRO [15] Ekspres reporterów, prog. 2 TVP, godz. 20:00 [16] Teraz My, TVN, godz. 22:30; goście: dr Grzegorz Luboiński, prof. Cezary Szczylik, Minister Zdrowia Ewa Kopacz, aktorka Krystyna Kofta, redaktor Kamil Durczok [17] [18] [19] William R. Hendee, Geoffrey S. Ibbott, Eric G. Hendee, „Radiation Therapy Physics”, John Wiley & Sons, Inc., 2005 (BG PW) Metastasizing cancer cell