Umowy w obrocie bankowym

Prezentacja na temat: "Umowy w obrocie bankowym"— Zapis prezentacji:

1 Umowy w obrocie bankowym
mgr Robert Drożdż

2 Działalność bankowa – czynności bankowe (art. 5 Prawa bankowego)
Sensu stricto (art. 5 ust. 1) – działalność tę mogą wykonywać wyłącznie banki: 1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów; 2) prowadzenie innych rachunków bankowych; 3) udzielanie kredytów; 4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw; 5) emitowanie bankowych papierów wartościowych; 6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych; 7) wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego; 8) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

3 Działalność bankowa – czynności bankowe (art. 5 Prawa bankowego)
Sensu largo (art. 5 ust. 2) – są to czynności bankowe, o ile wykonuje je bank (ale nie musi to być zawsze bank) 1) udzielanie pożyczek pieniężnych; 2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty; 3) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu; 4) terminowe operacje finansowe; 5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych; 6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych; 7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych; 8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń; 9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych; 10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

4 Umowa rachunku bankowego
Umowa nazwana (regulacja: art. art. 725 – 733 k.c. oraz art. 49 – 62 Prawa bankowego); Gospodarcza (przynajmniej jednostronnie); Konsensualna, zawierana na piśmie ad probationem; Zawierana na czas oznaczony lub nieoznaczony Ograniczenia w swobodzie zawierania umów: art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (B2B oraz płatności > €); art. 22 ustawy o własności lokali (wspólnota mieszkaniowa); Łączy elementy umowy depozytu nieprawidłowego i zlecenia.

5 Odpłatność umowy rachunku bankowego
Czy w braku postanowień co do odpłatności, bank może się domagać „należytego wynagrodzenia, przyjętego w danych stosunkach”? Obowiązek uiszczenia przez posiadacza rachunku bankowego prowizji i opłat związanych z prowadzeniem rachunku bankowego (art. 54 ust. 2 prawa bankowego) nie stanowią "głównych świadczeń stron", o których mowa w art § 1 k.c. (wyrok SN z dnia 6 kwietnia 2004 r., I CK 472/03) Wysokość prowizji i opłat nie wchodzi w zakres postanowień określających główne świadczenia stron umowy rachunku bankowego, gdyż te ostatnie nie są fakultatywne dla stron (wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 30 września 2002 r., XVII Amc 47/01)

6 Podstawowe obowiązki banku
Przechowywanie środków pieniężnych; Dokonywanie rozliczeń pieniężnych (jeżeli umowa tak stanowi – accidentalia negotii)

7 Co dzieje się ze środkami, wpłaconymi na rachunek bankowy?
Prawo banku do „obracania wolnymi środkami”: „zapis co do możliwości obracania przez bank czasowo wolnymi środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym miałby sens jedynie przy założeniu, że właścicielem środków jest posiadacz rachunku bankowego przez cały czas trwania umowy.” (E. Niezbecka, (w:) A. Kidyba (red.) Kodeks cywilny. Komentarz, t.III). Poprzez umowę rachunku bankowego bank nabywa prawo własności do zdeponowanych pieniędzy, a posiadaczowi rachunku przysługuje roszczenie o zwrot zdeponowanej kwoty. Tak więc w umowie rachunku bankowego występują elementy depozytu nieprawidłowego (art. 845 k.c.). (wyrok SA w Poznaniu z dnia 27 października 2010 r., I ACa 733/10).

8 Rozliczenia pieniężne
Rozliczenia dwustronne (w stosunku waluty), gdzie jako osoba trzecia (pośrednicząca), pojawia się bank Jako czynność bankowa pod warunkiem, że przynajmniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek bankowy

9 Rozliczenia pieniężne
Gotówkowe [katalog zamknięty]: Czek gotówkowy Wpłata na rachunek wierzyciela Bezgotówkowe [katalog otwarty]: Polecenie przelewu; Polecenie zapłaty; Czek rozrachunkowy; Karta płatnicza.

10 Czek Papier wartościowy, oparty o konstrukcję przezkazu;
Może być wystawiony na okaziciela (w przeciwieństwie do weksla), imienny lub na zlecenie; Płatny za okazaniem w terminie dziesięciu dni od dnia wystawienia (wyłączenie funkcji kredytowej lub zabezpieczającej); Dokument obiegowy (przenoszenie praw z czeku na zasadach określonych dla papierów wartościowych: wręczenie, indos, przelew wierzytelnosci z czeku); Zapłata może zostać zabezpieczona avalem; Brak instytucji akceptu (przyjęcia, za wyjątkiem potwierdzenia przez Bank czeku rozrachunkowego z jednoczesną rezerwacją środków na rachunku wystawcy).

11 Czek gotówkowy Dyspozycja wystawcy czeku udzielona trasatowi obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku. Istotą czeku gotówkowego jest wypłata sumy, na który opiewa, w gotówce.

12 Czek gotówkowy A – wystawca czeku B – Bank (trasat)
Umowa rachunku bankowego A – wystawca czeku B – Bank (trasat) Stosunek pokrycia Wręczenie czeku Stosunek waluty (podstawa dla wręczenia czeku) Stosunek zapłaty (B zwalnia się wobec A i tym samym zwalnia A wobec C) Przedsta--wienie do zapłaty C – remitent (okazujący czek w banku)

13 Rozliczenia cd. Ad gotówkowe – krótka charakterystyka drugiego sposobu: wpłata na rachunek wierzyciela. Ad bezgotówkowe – charakterystycznym jest, że, sposoby dokonywania tych rozliczeń pieniężnych ustawodawca w znacznej mierze pozostawia regulacji umownej pomiędzy stronami.

14 Polecenie przelewu Stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Bank wykonuje dyspozycję dłużnika w sposób przewidziany w umowie rachunku bankowego.

15 Polecenie przelewu A – dłużnik (posiadacz rachunku) B – Bank
Umowa rachunku bankowego A – dłużnik (posiadacz rachunku) B – Bank - 100 zł Polecenie obciążenia rachunku A i uznania rachunku C Stosunek waluty C – wierzyciel (posiadacz odrębnego rachunku) + 100 zł

16 Polecenie zapłaty Stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela oznacza równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dłużnika obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcie uznania rachunku wierzyciela w przypadku dokonanego przez dłużnika odwołania polecenia zapłaty

17 Polecenie zapłaty A – dłużnik (posiadacz rachunku) B – Bank
Umowa rachunku bankowego A – dłużnik (posiadacz rachunku) B – Bank - 100 zł Stosunek waluty Polecenie obciążenia rachunku A i uznania rachunku C (zawsze za zgodą dłużnika A i z prawem odwołania) C – wierzyciel (posiadacz odrębnego rachunku) + 100 zł

18 Czek - powtórzenie Papier wartościowy, oparty o konstrukcję przezkazu;
Może być wystawiony na okaziciela (w przeciwieństwie do weksla), imienny lub na zlecenie; Płatny za okazaniem w terminie dziesięciu dni od dnia wystawienia (wyłączenie funkcji kredytowej lub zabezpieczającej); Dokument obiegowy (przenoszenie praw z czeku na zasadach określonych dla papierów wartościowych: wręczenie, indos, przelew wierzytelnosci z czeku); Zapłata może zostać zabezpieczona avalem; Brak instytucji akceptu (przyjęcia, za wyjątkiem potwierdzenia przez Bank czeku rozrachunkowego z jednoczesną rezerwacją środków na rachunku wystawcy).

19 Czek rozrachunkowy Dyspozycja wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku Istotą czeku rozrachunkowego jest ograniczenie sfery jego realizacji do zapisów księgowych banku.

20 Czek rozrachunkowy A – wystawca czeku B – Bank (trasat)
Umowa rachunku bankowego A – wystawca czeku B – Bank (trasat) Stosunek pokrycia - 100 zł Wręczenie czeku Stosunek waluty (podstawa dla wręczenia czeku) Stosunek zapłaty (B zwalnia się wobec A i tym samym zwalnia A wobec C) Przedsta--wienie do zapłaty C – remitent (okazujący czek w banku i jednocześnie posiadający odrębny rachunek bankowy) + 100 zł

21 Karta płatnicza Kredytowa – powiązana z umową kredytu;
Debetowa – służąca do obciążeń rachunku bankowego (może być połączona z kredytową); Charge – gdy obciążenie rachunku następuje z pewnym opóźnieniem (krótki kredyt bankowy)

22 Karta płatnicza Sposoby wykorzystania:
Przedstawienie wierzycielowi i identyfikacja numerem PIN; Przedstawienie wierzycielowi i identyfikacja własnoręcznym podpisem na dokumencie obciążeniowym; Płatność na odległość (bez przedstawienia wierzycielowi i po dodatkowej identyfikacji).

23 Umowa pożyczki Umowa nazwana;
Kwestia odpłatności – nie musi być odpłatna; Dotyczy wyłącznie rzeczy zamiennych (nie tylko pieniędzy); Konsensualna (w przeciwieństwie do użyczenia), powinna być stwierdzona pismem ad probationem > 500 zł.

24 Umowa pożyczki Forma umowy – „stwierdzenie pismem” ad probationem.
„Ustawodawca posłużył się określeniem "stwierdzenie pismem", a nie zawarcie umowy w formie pisemnej. Powyższe wskazuje, że chodzi o istnienie pisma stwierdzającego, że umowa została zawarta. Sama umowa może być więc zawarta w formie dowolnej, nawet ustnie, fakt jej zawarcia powinien być natomiast potwierdzony pismem”. Wyrok SA w Warszawie z dnia 9 kwietnia 2013 r. (I Aca 901/12).

25 Umowa pożyczki Kwestia odpłatności:
Wyrok WSA w Krakowie z dnia 4 czerwca 2009 r. (I SA/Kr 957/08): 1. Zgodnie z art. 720 KC umowa pożyczki nie musi być oprocentowana. W konsekwencji oprocentowanie należy się pożyczkodawcy tylko wtedy, gdy zostało wprost przewidziane w umowie.

26 Umowa pożyczki 2. Niezależnie od powyższego, nieoprocentowana pożyczka prowadzi do powstania korzyści po stronie pożyczkobiorcy; wspomniana korzyść powinna być zaliczona do przychodów na podstawie przepisów o tzw. nieodpłatnych świadczeniach. Dotyczy to także sytuacji, w której pożyczka ma charakter całkowicie prywatny, a jej stronami są osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej.

27 Umowa pożyczki 2. Niezależnie od powyższego, nieoprocentowana pożyczka prowadzi do powstania korzyści po stronie pożyczkobiorcy; wspomniana korzyść powinna być zaliczona do przychodów na podstawie przepisów o tzw. nieodpłatnych świadczeniach. Dotyczy to także sytuacji, w której pożyczka ma charakter całkowicie prywatny, a jej stronami są osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej.

28 Umowa pożyczki 3. Przy określaniu wysokości nieodpłatnego świadczenia otrzymanego przez pożyczkobiorcę właściwe jest odwołanie się do średniego oprocentowania pożyczek, obliczonego na podstawie oprocentowania stosowanego przez kilka dużych banków. Konkluzja – nie pożyczać, oszczędzać. Grozi podatkiem.

29 Umowa pożyczki – przedawnienie
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 1960 r. (sygn. III CR 138/60): Sprawa o zwrot cegieł, pożyczonych przed wojną W myśl art. XIX pkt 1) przepisów wprowadzających przepisy ogólne prawa cywilnego początek przedawnienia należy ocenić według kodeksu zobowiązań w dawnym jego brzmieniu. Otóż według art. 276 tego kodeksu bieg przedawnienia w wypadku, "gdy wymagalność zależy od woli wierzyciela", rozpoczynał się od dnia, "w którym wierzyciel mógł wolę wyrazić". Taka sytuacja zachodziła już z chwilą zakończenia wojny w 1945 r., gdyż powód był uprawniony do wypowiedzenia. W przeciwnym wypadku powód mógłby w nieskończoność odraczać początek przedawnienia, co pozostawałoby w sprzeczności z zadaniem instytucji przedawnienia (por. Longchamps de Berrier: Zobowiązania, wyd. III, str. 427). Jakkolwiek przepis art. 108 p.o.p.c. nie zawiera ścisłego odpowiednika powyższej części art. 276 k.z., to jednak nadal należy stosować w drodze wykładni te same zasady, gdyż odpowiada to niewątpliwie intencji ustawodawcy. Stanowisko odmienne przekreślałoby cel instytucji przedawnienia i umożliwiałoby dochodzenie wierzytelności w niektórych wypadkach - teoretycznie nawet po kilkudziesięciu czy setkach lat. Chodzi tu w istocie o zastosowanie starej zasady, że toties praescribitur actioni nondum natae, quoties nativitas est in potestate creditoris .

30 Umowa pożyczki – przedawnienie
Do przedawnienia roszczeń dającego pożyczkę należy zastosować przepis ogólny dotyczący rozpoczęcia biegu przedawnienia z art. 120 w zw. z przepisem art. 723 k.c. Roszczenia te przedawniają się więc z upływem odpowiedniego teminu ogólnego + 6 tygodni.

31 Kredyt, a pożyczka Kredyt występuje również w ujęciu ekonomicznym – jako odroczenie płatności, upoważnienie do korzystania z cudzego kapitału (niekoniecznie pieniężnego) przez określony czas.

32 Kredyt, a pożyczka Umowa kredytu w rozumieniu Prawa bankowego to pozakodeksowa umowa nazwana. Jej istotą jest oddanie do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych. Nie musi łączyć się z umową rachunku bankowego. Względem pożyczki różnią ją cechy: Jest kwalifikowana podmiotowo Istotą kredytu jest obciążenie ryzykiem środków powierzonych bankowi pod tytułem zwrotnym (co łączy się z obowiązkiem zbadania zdolności kredytowej i szczególnymi uprawnieniami Bunku, tj. prawo do obniżenia kredytu w części niewykorzystanej bądź wypowiedzenie w razie niewypłacalności dłużnika; Jest umową odpłatną.

33 Oprocentowanie (odsetki)
Rozróżnienie rodzajów odsetek: odsetki za opóźnienie; odsetki, jako wynagrodzenie za korzystanie z kapitału; Kwestia odsetek maksymalnych (art. 359 § 21 - § 23 k.c.) Dopuszczalność zastrzeżenia wyższych, niż maksymalne odsetek za opóźnienie, jako wynikających z ustawy, a nie z czynności prawnej.

34 Gwarancja bankowa jednostronne zobowiązanie banku-gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji - bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku. Często używanym w gwarancjach o charakterze abstrakcyjnym jest określenie: „bezwarunkowa, płatna na pierwsze żądanie”.

35 Gwarancja bankowa Schemat gwarancji bankowej (stosunek trójpomiotowy)
A – DAJĄCY ZLECENIE C – KONTRAHENT PODMIOTU A (np. wykonawca w umowie o roboty budowlane) Umowa podstawowa (np. o roboty budowlane) Zlecenie udzielenia gwarancji (wzięcia ryzyka zapłaty) UDZIELENIE GWARANCJI B - GWARANT STOSUNEK ABSTRAKCYJNY – ZGŁOSZENIE ROSZCZENIA O ZAPŁATĘ DO GWARANTA BEZWARUNKOWA ZAPŁATA WYNAGRODZENIA (REGRES DO A)

36 Zabezpieczenia wierzytelności banku
Katalog przykładowy: Weksel własny – papier wartościowy (zupełny lub niezupełny), wystawiony na zlecenie remitenta (banku). Umożliwia uzyskanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z natychmiastową wykonalnością; Hipoteka – ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, skuteczne erga omnes, pozwalające na egzekucję z nieruchomości każdoczesnego właściciela (z uwzględnieniem hipoteki na wierzytelności hipotecznej);

37 Zabezpieczenia wierzytelności banku
Zastaw rejestrowy – ograniczone prawo rzeczowe na prawach majątkowych (a więc nie tylko na rzeczach), w tym wierzytelnościach, dobrach niematerialnych, prawach z papierów wartościowych i instrumentów finansowych; nadto również na zbiorach rzeczy. Nie może być ustanowiony na przedmiotach hipoteki, hipoteki morskiej oraz na wierzytelnościach zabezpieczonych hipoteką (zasada „wyłączności” praw rzeczowych zabezpieczających/akcesoryjnych). W przeciwieństwie do zastawu kodeksowego nie wymaga wydania rzeczy zastawnikowi, a wyłącznie wpisu do rejestru zastawów (przeniesienie ciężaru „realności” czynności prawnej na wpis.