WPŁYW ALKOHOLU NA ORGANIZM LUDZKI

Prezentacja na temat: "WPŁYW ALKOHOLU NA ORGANIZM LUDZKI"— Zapis prezentacji:

1 WPŁYW ALKOHOLU NA ORGANIZM LUDZKI
NIE dla ALKOHOLU WPŁYW ALKOHOLU NA ORGANIZM LUDZKI Autor: Alicja Kołodziejczyk

2 Alkoholizm – chorobą? Zaczyna się zwykle bardzo niewinnie …
Lampką wina lub szampana z jakiejś okazji Jednym małym piwkiem Kolorowym słodkim drinkiem Tylko jednym kieliszkiem wódki …

3 A kończy …?

4 Tak może wyglądać Twój dzień, Twoje całe życie !
Oblicze alkoholizmu Tak może wyglądać Twój dzień, Twoje całe życie !

5 Alkohol przyczyną tragedii
Ból i cierpienie dzieci Tragiczne wypadki

6 Alkohol etylowy (C2H5OH) spożywany w nadmiernych ilościach lub zbyt często może być szkodliwy dla organizmu. W zależności od spożytej dawki powoduje on ożywienie, podniecenie, zaburzenia świadomości lub głębokie uśpienie. Dawka 6-8 g na 1 kg masy ciała jest już śmiertelna. Długie i nadmierne spożywanie alkoholu powoduje uzależnienie, czyli chorobę alkoholową. Tlen, który w normalnie funkcjonującym organizmie jest niezbędny w procesach przemiany materii (do utleniania tłuszczów, białek i cukrów) w chorobie alkoholowej jest zużywany do utleniania alkoholu. W efekcie następuje m.in. otłuszczenie narządów wewnętrznych prowadzące do osłabienia mięśnia sercowego, marskość wątroby, zapalenie trzustki i in. Ponadto alkohol poraża centralny układ nerwowy, co przy nadmiernym jego spożywaniu może spowodować trwałe uszkodzenie mózgu, ogólne wyniszczenie organizmu i przedwczesną śmierć. Jeszcze bardziej toksyczny jest alkohol metylowy CH3OH. Wypicie go nawet w ilości 15 cm3 może spowodować silne zatrucie i trwałą utratę wzroku, a w większych ilościach śmierć. Oba alkohole mają prawie identyczny wygląd, zapach i smak, co powoduje nieraz tragiczne w skutkach pomyłki. Alkohol wywołuje także problemy społeczne. Wywołuje on agresję, jest przyczyną kradzieży, napadów, pobić, a nawet morderstw i także wielu wypadków drogowych. Powoduje zmianę osobowości człowieka, co często prowadzi do rozbicia rodziny, utraty pracy i ogólnej degradacji społecznej.

7 POZNAJMY BUDOWĘ I WŁAŚCIWOŚCI TEGO PODSTĘPNEGO ZWIĄZKU CHEMICZNEGO

8 Model cząsteczki etanolu (alkoholu etylowego)
Alkohol etylowy (C2H5OH, etanol), potocznie zwany po prostu alkoholem, jest bezbarwną, łatwopalną cieczą. Ma charakterystyczny zapach i piekący smak, łatwo miesza się z wodą w każdej ilości, tworząc z nią mieszaninę azeotropową (95,5% etanolu). 95% roztwór wodny etanolu nazywa się potocznie spirytusem. Etanol jest głównym składnikiem napojów alkoholowych. Otrzymuje się go metodami biochemicznymi- w wyniku fermentacji skrobi lub cukru pod wpływem enzymów zawartych w drożdżach lub syntetycznie, przeważnie przez uwodnienie etylenu lub uwodornienie aldehydu octowego. Ma odczyn obojętny. Alkohol etylowy jest lżejszy od wody i z wodą miesza się w każdym stosunku wagowym. Podczas mieszania się alkoholu z woda obserwuje się zjawisko "kontrakcji", czyli zjawisko zmniejszania objętości roztworu, w stosunku do objętości składników. W niektórych reakcjach alkohol wykazuje właściwości kwasowe, w innych zasadowe. Alkohol utlenia się pierwszorzędnie do aldechydów, a drugorzędnie do ketonów. Alkohol zajmuje szczególne miejsce wśród substancji spożywanych przez człowieka. Wynika to z faktu, że bardzo szybko- ze względu na niewielki rozmiar cząsteczek- jest wchłaniany przez organizm, wywołując zmiany w samopoczuciu i nastroju, przez większość konsumentów odbierane jako przyjemne.

9 ALKOHOL ETYLOWY JEST NAJCZĘŚCIEJ MYLONY Z METANOLEM, NIESTETY ZE SKUTKAMI TRAGICZNYMI
PONIEWAŻ …

10 Model cząsteczki metanolu (alkoholu metylowego)
Alkohol metylowy (CH3OH), zwany też metanolem, karbinolem lub spirytusem drzewnym jest to silnie trująca bezbarwna substancja pochodzenia organicznego o charakterystycznym, piekącym smaku. W wyniku spożycia nawet kilkunastu gramów alkoholu metylowego może dojść do utraty wzroku, a nawet do śmierci. Trujące są również pary metanolu. Na skalę przemysłową alkohol metylowy otrzymuje się poprzez suchą destylację drewna. Alkohol metylowy jest łatwo lotną bezbarwną cieczą, wrzącą w temperaturze 64,7oC Z wodą miesza się w każdym stosunku, przy czym w rozpuszczaniu w wodzie towarzyszy zmniejszenie objętości mieszaniny i podwyższenie jej temperatury. Używany jest jako rozpuszczalnik żywic i lakierów, jak również do produkcji formaldehydu, barwników i substancji metylujących.

11 Dlaczego alkohol uzależnia?
Pod względem chemicznym alkohol spożywczy to alkohol etylowy (etanol) . Substancja ta w organizmie człowieka jest utleniana przez wątrobę do kwasu octowego, a produktem pośrednim tej przemiany jest aldehyd octowy CH3CHO – toksyczna substancja o zapachu jabłek. To właśnie aldehyd octowy jest głównie odpowiedzialny za złe samopoczucie po spożyciu alkoholu powodując tzw. „kaca”, bo jest on bardziej toksyczny niż sam etanol.

12 Jak powszechnie wiadomo, alkohol, oprócz krótkotrwałych zgubnych efektów swojego działania, spożywany w dużych ilościach i przez dłuższy czas, wywołuje niebezpieczne uzależnienie – alkoholizm. Mechanizm jest następujący: przemiana metaboliczna fenyloalaniny – jednego z kluczowych aminokwasów (wchodzących w skład białek) prowadzi do kwasu 3,4-dihydroksyfenylooctowego – końcowego produktu. Owa ścieżka metaboliczna zawiera 3 produkty pośrednie (nieistotne jak się one nazywają). Aldehyd octowy blokuje przemianę ostatniego produktu pośredniego do produktu końcowego (kwasu 3,4-dihydroksyfenylooctowego). Wskutek tej blokady następuje spiętrzenie w komórce substancji pośrednich szlaku katabolizmu fenyloalaniny. Niestety, owe substancje mają tendencje do reagowania ze sobą z utworzeniem substancji zwanych aporfinami. Aporfiny bardzo przypominają swoją budową i działaniem morfinę – silnie uzależniający narkotyk. Mówiąc skrótem: spożywanie alkoholu prowadzi do produkcji w organizmie narkotyku i to on odpowiada za działanie uzależniające. Można więc powiedzieć, że alkoholizm to pośrednia forma narkomanii.

13 Dawki alkoholu i ich skutki
Jednorazowa dawka trująca lub śmiertelna zależna jest od właściwości indywidualnych ustroju, przyzwyczajenia i rodzaju napoju. U człowieka dorosłego śmierć może nastąpić po wypiciu ml alkoholu o mocy 80-90% lub napoju, który w rozcieńczeniu tę ilość zawiera. Przy zawartości 0,1% alkoholu we krwi można już zauważyć pierwsze skutki, przy 0,22% działanie alkoholu jest już wybitne. Większe dawki, dające we krwi stężenie ponad 0,22%, wywołują porażenie i narkozę, a stężenie ponad 0,5% doprowadza do zatrucia śmiertelnego. Wyjątkowo szkodliwe, bez względu na wiek, jest spożywanie alkoholu w małych, ale często powtarzających się dawkach. Stan taki nazywamy nałogiem.

14 Alkohol uszkadza podstawowe organy ludzkie

15 Tak alkohol działa na mózg i ośrodkowy układ nerwowy
Alkohol sprawia, że czujemy się szczęśliwsi, łatwiej nawiązujemy kontakty z ludźmi, mamy mniejsze zahamowania podczas wyrażania swoich myśli. Ujmując rzecz naukowo, alkohol należy do depresantów, co nie oznacza jednak, że wpędza w depresję. Oznacza tylko, że spowalnia aktywność ośrodkowego układu nerwowego, tak że informacje wędrują dłużej wzdłuż włókien nerwowych. Stajemy się bardziej odprężeni i zbyt pewni swoich możliwości, przy czym zdolność reakcji jest obniżona, a mowa staje się bardziej poplątana. Dzieje się tak dlatego, że alkohol wypiera cząsteczki wody otaczające komórki nerwowe, to zaś z kolei wpływa na ruch naładowanych elektrycznie atomów odpowiedzialnych za przekazywanie informacji wzdłuż włókna nerwowego. Alkohol spowalnia również ruch cząsteczek - przekaźników chemicznych - przenoszących informację między komórkami.

16 Tak alkohol uszkadza mózg
Blizna w mózgu po np. wypadku z ogniskiem epilepsji Szkody w mózgu wywołane piciem alkoholu Guz mózgu z ogniskiem epilepsji

17 Tak alkohol uszkadza słuch
Układ słuchowy odpowiada za poczucie równowagi. Alkohol zmienia gęstość tkanki i płynów w uchu. Im większa ilość wypitego alkoholu, tym większe zmiany, aż do momentu, gdy zupełnie stracimy poczucie równowagi W efekcie kołyszemy się i zataczamy, próbując zrekompensować uczucie, że znajdujemy się na wzburzonym morzu.

18 Tak alkohol działa na skórę
Tu odczuwamy skutki działania aldehydu octowego, który rozszerza naczynia krwionośne, powodując, że odczuwamy gorąco. Rozszerzenie naczyń wokół mózgu może zakończyć się nieprzyjemnym bólem głowy. Alkohol przyśpiesza tętno i podnosi ciśnienie krwi, co wzmaga odczuwanie ciepła. Wypicie kieliszka wódki w chłodny dzień daje taki właśnie efekt. Mitem jest jednak popularny pogląd, że ludzie umierający w śniegu od wyziębienia mogą być uratowani łykiem brandy. W rzeczywistości alkohol może tylko przyśpieszyć utratę ciepła z organizmu.

19 Tak alkohol działa na żołądek
Mężczyźni trawią alkohol szybciej niż kobiety, gdyż mają w swych żołądkach więcej ADH, a to jest właśnie enzym przekształcający alkohol w aldehyd octowy. W efekcie mężczyzna z reguły lepiej toleruje alkohol niż kobieta, gdyż po wypiciu identycznych porcji do krwi mężczyzny trafia z żołądka mniej etanolu. Z kolei nerki kobiety i mężczyzny wydalają alkohol z tą samą szybkością, nie są więc przyczyną różnic w tolerancji alkoholowej między płciami. Alkohol dostający się po wypiciu do żołądka powoduje zwiększenie wydzielania soku żołądkowego i podrażnienie śluzówki. Częste, powtarzające się podrażnianie przyczynia się do rozwoju nieżytu żołądka, charakteryzującego się niedostatecznym wydzielaniem soku żołądkowego i stopniowym zanikaniem śluzówki. Ruch żołądka odbywają się nieregularnie, staje się on coraz bardziej nieruchliwy. Wszystko to powoduje upośledzenie trawienia, brak apetytu, nudności i wymioty, które bardzo często występują rano. Wrzód żołądka

20 Tak alkohol działa na wątrobę
Głównym organem usuwającym alkohol z organizmu jest wątroba, choć czyni to bardzo wolno. W istocie, znane są przypadki osób, które "wpadły" na teście alko matowym 24 godziny po ostatnim drinku. Alkohol pobudza również przemianę zawartego w wątrobie glikogenu w glukozę, tym samym pozbawiając organizm łatwo dostępnego źródła energii. Mimo więc, że alkohol jest bogaty energetycznie, nie zaspokaja apetytu, przeciwnie, raczej go pobudza. Spożywanie alkoholu ma zasadnicze znaczenie w powstawaniu ciężkiej choroby, tzw. marskości wątroby. Jest ona wtedy powiększona (zdarza się, że jest mała), bardzo twarda na skutek rozrastania się włókien tkanki łącznej. Powoduje to ucisk na żyły przechodzące przez wątrobę, skutkiem czego odpływ krwi z narządów jamy brzusznej jest utrudniony i dochodzi do zbierania się płynu obrzękowego. Zaznacza się też wtedy wyraźne zmniejszanie wydalania moczu oraz ogólne, postępujące wyniszczenie organizmu. Choroba rozwija się stopniowo w ciągu lat z okresami pogorszenia i poprawy. Jeżeli mimo rozwoju choroby pacjent nie przestanie pić, śmierć następuje dość szybko. Zdrowa wątroba Marskość wątroby

21 Tak alkohol działa na nerki
Jeśli wypijemy 250 ml wina, to w ciągu najbliższych 2 godzin stracimy co najmniej 500 ml wody wydalonej w postaci moczu W normalnych warunkach nerki absorbują wodę. Czynią tak pod wpływem hormonu - wazopresyny - wydzielanego w przysadce mózgowej. Alkohol redukuje ilość wazopresyny, pozbawiając tym samym nerki informacji o konieczności absorpcji wody. Woda nie zatrzymywana przepływa do pęcherza, a następnie jest wydalana z organizmu. W efekcie następuje odwodnienie, o ile nie uzupełniamy ubytku wody.

22 Efekty działania alkoholu

23 Objawy zatrucia alkoholem
Poniższe zestawienie obrazuje rozwój zatrucia (upojenia zwykłego) w zależności od poziomu alkoholu we krwi: 0,3-0,5 promila - upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, nieznaczne zaburzenia równowagi oraz euforia i obniżenie krytycyzmu 0,5-0,7 promila - zaburzenia sprawności ruchowej, osłabienie refleksu, nadmierna gadatliwość i pobudliwość, a także obniżenie samokontroli oraz błędna ocena własnych możliwości, które prowadzą do fałszywej oceny sytuacji 0,7-2,0 promile - zaburzenia równowagi, sprawności i koordynacji ruchowej, obniżenie progu bólu, spadek sprawności intelektualnej (błędy w logicznym rozumowaniu, wadliwe wyciąganie wniosków), opóźnienie czasu reakcji, pobudzenie seksualne, wzrost ciśnienia krwi oraz przyspieszenie akcji serca, obniżona tolerancja na innych, wyraźna drażliwość, zachowania agresywne 2,0-3,0 promile - zaburzenia mowy, wyraźne spowolnienie i zaburzenie równowagi (chód na szerokiej podstawie, chwianie i przewracanie się), wzmożona senność, znacznie obniżona zdolność do kontroli własnych zachowań. W większości przypadków trudno jest mówić o jakimkolwiek prawidłowym samodzielnym działaniu i wykonywaniu skoordynowanych ruchów 3,0-4,0 promile - spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, zanik odruchów fizjologicznych oraz głębokie zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki powyżej 4 promili - głęboka śpiączka, zaburzenia czynności ośrodka naczyniowo-ruchowego i oddechowego, możliwość porażenia tych ośrodków przez alkohol S T A N Z A G R O Ż E N I A Ż Y C I A !!!

24 Podręczny alkomat

25 Choroby wywołane piciem alkoholu
Alkohol zmniejsza odporność obronną organizmu poprzez ograniczenie aktywności białych ciałek krwi, których zadaniem jest zwalczanie wszelkich infekcji. Osłabienie systemu odpornościowego pod wpływem alkoholu zwiększa podatność nie tylko na wszelkie infekcje, ale także na wystąpienie choroby nowotworowej. Wprawdzie brak jest wyraźnych i jednoznacznych dowodów na rakotwórcze działanie alkoholu, jednak prawdopodobnie, wzmacnia on działanie różnych czynników rakotwórczych. Jednocześnie podejrzewa się, że osoby pijące intensywnie alkohol mogą mieć obniżoną zdolność do wchłaniania z dietą czynników obniżających ryzyko niektórych nowotworów (witamina A, E, karoten). Nadużywanie alkoholu można powiązać ze zwiększonym ryzykiem pewnych odmian raka, szczególnie wątroby, żołądka, przełyku, części nosowej gardła, krtani i tchawicy oraz prostaty. Układ moczowy także staje się centrum działania środków alkoholowych. Znane są przypadki ostrej niewydolności nerek spowodowane ich toksycznym uszkodzeniem przez alkohol. Nadużywaniu alkoholu może towarzyszyć wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i związane z tym objawy dny moczanowej (zapalenie stawów spowodowanego gromadzeniem się złogów moczanowych), a także odkładanie się złogów magnezu w drogach moczowych. Po użyciu alkoholu następuje rozszerzenie się naczyń krwionośnych skóry połączone z przyjemnym uczuciem ciepła. Powoduje to, że człowiek nawet nie bardzo pijany, błędnie określa temperaturę otoczenia. Następuje wtedy silne oziębienie organizmu, które sprzyja rozwojowi chorób układu oddechowego. Dodatkowo alkohol obniża w bardzo znacznym stopniu ogólną odporność organizmu, co również prowadzi do wzrostu zachorowań. Dlatego alkoholicy przechodzą m.in. ciężkie zapalenie płuc, które w ich przypadku może stać się chorobą śmiertelną. U osób nadużywających alkoholu 10-krotnie częściej występuje rak jamy ustnej, krtani oraz tchawicy. Wiele badań potwierdziło związek pomiędzy uzależnieniem od alkoholu a występowaniem gruźlicy płuc. Alkohol dostający się do krwi znacznie obciąża pracę serca. Poalkoholowe zmiany w mięśniu sercowym powodują występowanie takich objawów, jak duszność, przyspieszenie tętna, obrzęki itd. Alkohol uszkadza nie tylko serce, ale i obwodową część układu krążenia, czyli naczynia krwionośne, prowadząc do rozwoju miażdżycy tętnic. Również u alkoholików częściej występuje nadciśnienie tętnicze. Wśród osób używających alkohol występuje większa ryzyko zachorowania na takie choroby jak: kardiomiopatia, zaburzenia rytmu, zaburzenia hematologiczne oraz choroby naczyń mózgowych. Alkoholowe zmiany w żołądku, jelitach i wątrobie powoduję upośledzenie wchłaniania witamin. Na szczególną uwagę zasługuje tu witamina B1. Im więcej kalorii produkuje organizm z dostarczonych pokarmów, tym większe jest zapotrzebowanie na tę witaminę. U alkoholików zaś oprócz normalnego pożywienia spalany jest także alkohol. W tych warunkach organizmowi brakuje witaminy B1. Awitaminoza względna prowadzi do powstawania różnych, charakterystycznych dla alkoholizmu stanów chorobowych, oraz do tzw. zapalenia wielonerwowego.

26 Wpływ alkoholu na psychikę człowieka
Wśród zaburzeń psychicznych alkoholika na plan pierwszy wysuwają się tutaj halucynacje czyli omamy, zresztą nie wzrokowe jak w majaczeniu, lecz słuchowe. Chory słyszy głosy, które najczęściej wymyślają mu, nazywają go pijakiem, łobuzem. Obok tego występują na ogół urojenia prześladowcze. Chory jest przekonany, że mu coś zagraża, że istnieją ludzie, którzy chcą go otruć, czy w inny sposób zabić. W odróżnieniu od majaczenia alkoholowego, halucynoza trwa dosyć długo - parę tygodni, miesięcy lub nawet jeszcze dłużej. Inną formą ciężkich zaburzeń psychicznych jest paranoja alkoholowa. Sprawa ta występuje zwykle po wielu latach używania alkoholu, przeważnie po 40 roku życia. Objawem zasadniczym są tutaj urojenia niewiary małżeńskiej, tzn. bezpodstawne przekonanie o niewierności żony. Chory często usiłuje śledzić żonę, nieraz próbuje zmusić ją do \"przyznania się\" używając gróźb i bicia. Nie należy też do rzadkości zabójstwo \"niewiernej\" żony lub domniemanego kochanka. Alkoholizm prowadzi do ciężkiego otępienia umysłowego, a więc stanu, w którym sprawność intelektualna bardzo wyraźnie spada. Obniża się zdolność rozróżniania, porównywania, wprowadzania prawidłowych wniosków, koncentracji uwagi, zapamiętywania nowych wiadomości i umiejętności. Chory staje się nieprzydatny do jakiejkolwiek pracy. Alkohol wywołuje znaczące zaburzenia w funkcjonowaniu psychicznym człowieka: bezsenność, depresję, niepokój, próby samobójcze, zmiany osobowości, amnezję, delirium tremens, psychozę alkoholową, halucynozę alkoholową, otępienie (zespól Korsakowa), nadużywanie innych używek i leków.

27 Wpływ alkoholu na młodego człowieka
Alkohol zabija więcej dzieci niż wszystkie inne narkotyki razem wzięte. Powtarzające się picie alkoholu przez nastolatki, nawet w ilościach nieszkodliwych dla dorosłych, może poważnie uszkodzić ich życie i procesy rozwojowe. Zaburza zdolność do uczenia się, zapamiętywania i logicznego rozumowania, jest źródłem trudności w nauce i przeszkadza w dalszej edukacji i karierze zawodowej. Alkohol spożywany przez nieletnich hamuje rozwój emocjonalny i opóźnia dojrzewanie. Młody człowiek nastawia się tylko na doraźne i natychmiastowe przyjemności, nie uczy się dojrzałych i skutecznych sposobów radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania problemów życiowych i realizacji wartości. Pijące alkohol nastolatki łatwiej popadają w alkoholizm niż dorośli. Uzależnienie następuje tym łatwiej, im młodszy jest pijący. Dorosły osiąga późne stadia uzależnienia w okresie pięciu do dziesięciu lat; nastolatek może osiągnąć ten sam stan w czasie od sześciu miesięcy do trzech lat. Alkohol zwiększa również ryzyko uzależnienia od alkoholu i nikotyny oraz sięgania po narkotyki.

28 Wpływ alkoholu na przyszłą matkę, przyszłego ojca
Ważną, choć może nie dość znaną sprawą, jest wpływ stałego spożywania alkoholu na czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego. Gruczoły te, np. tarczyca, nadnercza, trzustka, jajniki bądź jądra, produkują hormony, czyli związki chemiczne regulujące prawidłowy rozwój ustroju ludzkiego, przemianę materii, czynności płciowe itp. Niedostateczna produkcja hormonów powoduje ciężkie stany chorobowe. U kobiet stałe picie alkoholu prowadzi dość często do zahamowania czynności jajników, u mężczyzn zaś dość szybko może pojawić się spadek potencji płciowej, zmniejszenie ruchliwości plemników i zniszczenie ich struktury.

29 Wpływ alkoholu na płód Badania nad spożywaniem alkoholu przez kobiety ciężarne wykazały, że po upływie min. od spożycia przez matkę alkoholu stężenie płodu w krwiobiegu będzie równe stężeniu alkoholu we krwi matki. U kobiet które piją alkohol w okresie ciąży, spotykane są znacznie częściej porody niewczesne i przedwczesne oraz poronienia samoistne. U noworodków, matek pijących podczas ciąży, obserwowano bezpośrednio po urodzeniu obecność objawów zespołu abstynencyjnego (drżenia, wzmożone napięcie mięśniowe, osłabienie, zaburzenia snu, płaczliwość, trudności w ssaniu itp.). Późne skutki spożywania alkoholu podczas ciąży to opóźniony wzrost oraz osłabienie koncentracji uwagi i spowolnienia reakcji u dzieci. Alkohol może wywoływać u płodu wiele niekorzystnych długotrwałych zmian, od znacznych anomalii morfologicznych i niedorozwoju umysłowego, po subtelne zaburzenia poznawcze, a także zaburzenia zachowania. Najpoważniejszym uszkodzeniem płodu związanym ze spożywaniem alkoholu przez ciężarną matkę jest alkoholowy zespół płodowy. Rozpoznaje się je wtedy, gdy u dziecka wystąpią następujące zjawiska: opóźnienie wzrostu płodu i noworodka, opóźnienie rozwoju, zaburzenia zachowania, obniżenie sprawności intelektualnej i deformacja czaszki lub mózgu, charakterystyczny wygląd twarzy z małymi szparami powiekowymi, cienką górną wargą, wydłużeniem i spłaszczeniem rynienki górnej wargi. Prawdopodobieństwo wystąpienia powyższych wad zwiększa się, jeżeli obok picia alkoholu, kobieta ciężarna pali papierosy, pije dużo kawy bądź zażywa leki.

30 POMYŚL !!! Czy warto zaczynać …?

31 Czy nie trzeba od dzisiaj z tym skończyć…?
POMYŚL !!! Czy nie trzeba od dzisiaj z tym skończyć…?

32 OPRACOWAŁA : Alicja Kołodziejczyk
KONIEC OPRACOWAŁA : Alicja Kołodziejczyk