CZĘSCI MOWY.

Prezentacja na temat: "CZĘSCI MOWY."— Zapis prezentacji:

1 CZĘSCI MOWY

2 Podział części mowy ODMIENNE NIEODMIENNE Rzeczownik Przymiotnik Czasownik Liczebnik Zaimek rzeczowy, przymiotny, liczebny Przysłówek Zaimek przysłowny Przyimek Spójnik Wykrzyknik Partykuła

3 RZECZOWNIK KTO? CO? Odmienia się przez: Przypadki Liczby
UWAGA! Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje. Rzeczownik POSIADA rodzaj.

4 PODZIAŁ RZECZOWNIKÓW abstrakcyjne zmysłowe (konkretne)
Określają uczucia, spostrzeżenia, pojęcia, różnego typu uogólnienia, nazwy cech i czynności, np., pranie, myśl, tęsknota, błękit, kształt. Określają wszystkie zjawiska i przedmioty rozpoznawane przez człowieka przy użyciu  zmysłów, np.: dom, pies, cień, szum, zapach. Dzielimy je na: nieżywotne żywotne kosz, piernik, szpilka, także nazwy roślin, np.: żonkil, lipa; osobowe nieosobowe nazwy ludzi, np.: ojciec, lekarz, student, matki, córki, dzieci; nazwy zwierząt, np.: hipopot am, zebra.

5 Rzeczowniki dzielimy także na:
WŁASNE POSPOLITE zawsze pisane wielką literą, to nazwy, imiona lub określenia konkretnych miejsc (np.: Kijów), przedmiotów (np.: Szczerbiec), osób (np.: Jan z Kolna, Bolesław Krzywousty, Hubal), zwierząt i roślin (np.: dąb Bartek, krowa Mućka), książek i publikacji (np.: Ludzie bezdomni, Władca pierścieni, Gazeta Wyborcza), organizacji, stowarzyszeń, instytucji (np.: Uniwersytet Warszawski, I Liceum Ogólnokształcące, Komunistyczna Partia Chin), zjawisk (np.: huragan Katrina). Pozostałe, które piszemy małą literą la

6 PRZYMIOTNIK Jaki? Jaka? Jakie?
Odmienia się przez: Przypadki, Liczby, Rodzaje: w liczbie poj. Rodzaj męski, żeński, nijaki; w liczbie mn. rodzaj męskoosobowy, rodzaj niemęskoosobowy. Niektóre przymiotniki podlegają również STOPNIOWANIU.

7 STOPNIOWANIE PRZYMIOTNIKÓW
proste – w stopniu wyższym dodaje się przyrostek -szy, a w stopniu najwyższym przedrostek naj-, np. ciepły, cieplejszy, najcieplejszy; opisowe – w stopniu wyższym dodaje się wyraz bardziej, a w stopniu najwyższym –najbardziej, np. interesujący, bardziej interesujący, najbardziej interesujący. nieregularne, np. duży, większy, największy

8 CZASOWNIK Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim stanie się znajduje?
Odmienia się przez: Osoby, Liczby, Czasy, Rodzaje, w liczbie poj. Rodzaj męski, żeński, nijaki; w liczbie mn. rodzaj męskoosobowy, rodzaj niemęskoosobowy. 5. Tryby. Czasowniki występują również tzw. w aspektach i stronach.

9 ASPEKT CZASOWNIKA W języku polskim zasadniczo wyróżnia się dwa sposoby oddawania czynności i stanów, wyrażane przez czasowniki: DOKONANE NIEDOKONANE informują, że czynność została lub zostanie zakończona, np. zrobiłem, zrobię; odkurzyłem, odkurzę Czasowniki dokonane mogą występować w czasie przeszłym i przyszłym informują, że czynność (stan) trwa, trwała lub będzie trwała i nie została ani nie zostanie zakończona, np. robiłem, robię, będę robiła; odkurzałem, odkurzam, będę odkurzać. Czasowniki niedokonane mogą wystąpić we wszystkich czasach.

10 Niech przyjadą, niech czeka.
TRYBY CZASOWNIKA Tryb orzekający (oznajmujący) — wyraża obiektywny stosunek mówiącego do wypowiadanej treści, np. Piszę artykuł. Tryb rozkazujący — wyraża rozkaz, życzenie lub prośbę. W trzeciej osobie pojawia się słowo „niech”, np. Niech przyjadą, niech czeka. Przynieś książkę. Tryb przypuszczający — wyraża niepewność lub wyrażone pośrednio życzenie. Tworzony jest z osobowej formy czasownika i cząstki „by” (-bym, -byś, -byśmy itp.), np. Zrobiłbym zakupy. Byłaby tam poszła.

11 STRONY CZASOWNIKA STRONA CZYNNA STRONA BIERNA STRONA ZWROTNA
podmiot jest wykonawcą czynności, dopełnienie jest odbiorcą czynności. Przykłady: Kot pije mleko. Karolina myje kota. podmiot jest odbiorcą czynności, dopełnienie jest wykonawcą czynności. Przykłady: Mleko jest pite przez kota. Kot jest myty przez Karolinę podmiot jest zarówno wykonawcą, jak i odbiorcą czynności. Przykład: Tata się myje Zasada tworzenia form poszczególnych stron jest następująca: odmieniony czasownik odmieniony czasownik być, bywać, zostać lub zostawać + formy nieosobowe czasownika zakończone na: -ony, -ny, -ty odmieniony czasownik + zaimek zwrotny się

12 LICZEBNIK GŁÓWNE PORZĄDKOWE UŁAMKOWE ZBIOROWE NIEOKRESLONE jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć, siedem, osiem, dziewięć, dziesięć, sto, tysiąc, milion pierwszy, setny, tysięczny ćwierć, pół, półtora, jedna druga, trzy czwarte, cztery piąte dwoje, troje, czworo, pięcioro, sześcioro, siedmioro, ośmioro, dziesięcioro niewiele, kilka, kilkaset, wiele, trochę, dużo, mało

13 Liczebniki zbiorowe łączą się z rzeczownikami:
mającymi tylko liczbę mnogą (pluralia tantum) (np. troje skrzypiec), oznaczającymi osoby różnej płci (np. dwoje ludzi), nazywającymi osoby niedorosłe (np. czworo dzieci, troje kurcząt, pięcioro szczeniaków) "oko" i "ucho" w znaczeniu narządów ludzkich (np. dwoje uszu)

14 ZAIMEK część mowy zastępująca rzeczownik (np. ja), przymiotnik (np. mój), przysłówek (np. tam) lub liczebnik (np. tyle) i pełniąca ich funkcje w zdaniu. ZAIMKI ODMIENNE odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje 1. zaimek rzeczowny (np. ja, ty, my, wy, oni, kto, co, nic, ktoś) 2. przymiotne – zaimek przymiotny (np. mój, twój, nasz, taki, który, inny, tamten, ta, ci) 3. liczebne – zaimek liczebny (np. ile, tyle)

15 NIEODMIENNE CZĘSCI MOWY

16 PRZYIMEK nieodmienna część mowy, która łączy się z wyrazem i nadaje mu inny sens. Wyróżniamy: przyimki proste – np. z, do, na, bez, za, pod, u, w, nad, o, od, po... przyimki złożone, są złożone z przyimków prostych (np. z + nad = znad, po + przez = poprzez) PRZYIMEK + RZECZWNIK = WYRAŻENIE PRZYIMKOWE w domu, na stole, w kuchni

17 SPÓJNIK Wyraz łączący dwa zdania, równoważniki zdań lub wyrażenia w jedno zdanie złożone W języku polskim wyróżniamy: spójniki współrzędne; - łączne, np. a, i, oraz, tudzież - rozłączne, np. albo, bądź, czy, lub - przeciwstawne, np. a, aczkolwiek, ale, jednak, lecz, natomiast, zaś - wynikowe, np. dlatego, i, przeto, tedy, więc, zatem, toteż spójniki podrzędne; np. aby, bo, choć, czy, jeżeli, ponieważ, że. Spójniki podrzędne zawsze wprowadzają zdanie podrzędne (lub równoważnik zdania), tworząc zdanie złożone.

18 WYKRZYKNIK Nieodmienna, samodzielna część mowy wyrażająca m.in. silne stany emocjonalne, uczucia oraz ujawniająca stan woli mówiącego (np. życzenia, rozkazy) bądź naśladująca dźwięki otaczającego świata, np. ach, och, hej, hop, halo, e, oj, aj, bęc

19 PARTYKUŁA Niesamodzielny (nieposiadający samodzielnego znaczenia), wyraz nadający wypowiedzeniom zabarwienie znaczeniowe lub uczuciowe. Partykuły są nieodmiennymi częściami mowy. - przecząca: nie, ani, np. Ani mi się śni! - przypuszczająca: by, chyba, - pytająca: czy, -li, np. Znaszli ten kraj? Czy muszę to robić? - rozkazująca: niech, niechaj, oby - twierdząca: tak - wzmacniająca: -że, -żeż, no, -ż, Chodź no! Mówże!

20 Dziękuję za uwagę