PROCESY I ZJAWISKA W ZAMKNIĘTEJ GRUPIE PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ.

Prezentacja na temat: "PROCESY I ZJAWISKA W ZAMKNIĘTEJ GRUPIE PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ."— Zapis prezentacji:

1 PROCESY I ZJAWISKA W ZAMKNIĘTEJ GRUPIE PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ.
Magdalena Mytko, Psychologia , IV rok Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu PROCESY I ZJAWISKA W ZAMKNIĘTEJ GRUPIE PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ.

2 KONCEPCJA KONFLIKTU OGNISKOWEGO D. Withaker, M. Lieberman (1964).

3 SKŁADOWE KONFLIKTU OGNISKOWEGO:

4 SKŁADOWE KONFLIKTU OGNISKOWEGO:

5 ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO
Aby rozwiązać konflikt, grupa musi najpierw znaleźć rozwiązanie, które: będzie podzielane przez wszystkich członków grupy. zredukuje obawę motywu reaktywnego. Proces ten może trwać dłużej niż jedną sesję. Każdy z uczestników grupy wewnętrznie reaguje na konflikt, również psychoterapeuta. Przykład: motyw wzbudzony -> „pragnienie uzyskania pomocy przez ujawnianie własnych problemów” motyw reaktywny -> „obawa przed skrzywdzeniem i brakiem akceptacji” rozwiązanie-> „powinniśmy tolerować słabości innych, ponieważ nikt nie jest doskonały” rozwiązanie zmodyfikowane (ze względu na jednego z uczestników, który uważał siebie za prawie doskonałego) -> „jesteśmy wszyscy doskonali w takim znaczeniu, ze chcemy być lepsi.”

6 ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO
2 SPOSOBY ROZWIĄZANIA KONFLIKTU: Rozwiązanie przyzwalające (liberalne) – pozwalają całkowicie wyrazić motyw wzbudzony Rozwiązanie ograniczające (restrykcyjne) – skupia się bardziej na wyrażeniu motywu reaktywnego i redukcji lęku z nim związanego. Przykład: m.w.: pragnienie bycia wyjątkowym i wyróżnionym przez psychoterapeutę m.r.: obawa przed dezaprobatą, karą psychoterapeuty r.o: wszyscy jesteśmy podobni do siebie (ograniczające, ponieważ nie pozwala na ekspresję chęci bycia wyróżnionym)

7 ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO
Kiedy kilka, następujących po sobie, konfliktów ogniskowych jest połączonych podobnymi motywami wzbudzonymi, mówimy o TEMACIE GRUPOWYM. Szukanie rozwiązań tematu grupowego jest ciągłym oscylowaniem pomiędzy rozwiązaniami przyzwalającymi (pozwalają na analizę i ujawnienie motywu wzbudzonego) a rozwiązaniami restrykcyjnymi (oddalają grupę od analizy i ujawnienia motywu wzbudzonego; jednocześnie poprzez pośrednie wyrażenie motywu wzbudzonego, umożliwiają redukcję lęku).

8 ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO a faza rozwoju grupy.
Fazy początkowe: dominują rozwiązania restrykcyjne. Pod koniec pierwszej fazy – wzrasta poczucie przynależności wszystkich uczestników do grupy oraz następuje redukcja napięcia dzięki znalezieniu odpowiednich rozwiązań konfliktów ogniskowych. Faza druga (stabilizacji grupy): powracające dawne tematy grupowe są ponownie rozwiązywane, ale w sposób przyzwalający.

9 ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO – rola terapeuty:
Ułatwienie procesu terapeutycznego każdemu pacjentowi. Terapeuta nie uczestniczy w tworzeniu czy ekspresji konfliktu ogniskowego – raczej obserwuje cały proces, monitoruje swoje uczucia związane z konfliktem. Terapeuta może wykorzystywać swoje obserwacje i przemyślenia do przeprowadzania interwencji (dzięki temu, że „widzi” informacje niedostępne pacjentom). Jako, że często pacjenci przypisują terapeucie siłę gratyfikującą i karzącą, ma on potencjalnie dosyć duże możliwości uczestniczenia w tworzeniu rozwiązań konfliktu ogniskowego.

10 4 FAZY ROZWOJU GRUPY PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ

11 I faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej: FAZA ORIENTACJI
Inne nazwy fazy: orientacji i niepewności (Yalom 1975), orientacji i zależności (Kratochvil, 1981), nawiązania kontaktu (MacKenzie, 2000). Niejawne normy, które wyznaczają interakcje w grupie: „dotrzymamy tajemnicy grupowej, nie udzielając informacji o innych poza grupą”; „będziemy słuchać siebie z uwagą i udzielać sobie wsparcia”; „możemy mówić o takich uczuciach, które nie są trudne do przyjęcia, kłopotliwe dla innych”; „nie będziemy krytykować siebie za ujawnianie „ja” prywatnego”.

12 I faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej: FAZA ORIENTACJI
Komunikaty na poziomie jawnym obejmują: określenie celów grupy – uczestnicy udzielają podstawowych (zazwyczaj bezpiecznych) informacji na temat tego, co chcieliby osiągnąć dzięki udziałowi w grupie; interesują się również innymi członkami grupy; fasadową prezentację własnej osoby; dzielenie się obawami i wątpliwościami; dzielenie się nadzieją związaną z udziałem w grupie - podobieństwo objawów i problemów jest czynnikiem, który wzbudza nadzieję i jest podstawą do tworzenia więzi w grupie, identyfikacji z nią.

13 I faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej: FAZA ORIENTACJI
Komunikaty na poziomie niejawnym, obejmują: wyrażanie oczekiwań wobec terapeuty – zazwyczaj pośrednio, poprzez zachowania czy wypowiedzi (niekoniecznie skierowane do terapeuty) wyrażanie stosunku do terapeuty – stosunek do terapeuty ma zazwyczaj charakter przeniesieniowy a jego wzorcem są relacje z rodzicami (rzeczywiste lub życzeniowe). Terapeuta musi pamiętać, że pozostawanie w roli np. ojca prowadzi do podtrzymywania dziecięcych pragnień i zależności pacjentów, co blokuje ich samodzielność i odpowiedzialność. możliwe jest określenie stosunku pacjenta do psychoterapeuty poprzez analogię do ról społecznych – terapeuta może być spostrzegany jako: reprezentant władzy, lekarz doradca, dobrotliwy ojciec i spowiednik, przyjaciel, przywódca duchowy określenie własnego miejsca w grupie i relacji z pozostałymi uczestnikami – tworzenie się ról grupowych (patrz dalej).

14 I faza: FAZA ORIENTACJI – typowe role grupowe:
1. LIDER DOMINACJI – to osoba starająca się przejąć przywództwo zadaniowe w grupie, czyli np. określa reguły wypowiadania się czy inne formalne ramy interakcji. KTO? Rolę taką przyjmują pacjenci, którzy niekomfortowo czują się w niejasnych relacjach z innymi, lubią efektywne i produktywnie spędzać czas. INNI? Często rola ta może być aprobowana przez pozostałych członków grupy, szczególnie w początkowych etapach, kiedy niepokój i zagubienie związane z brakiem strukturalizacji reguł i funkcjonowania grupy, są wysokie. 2. LIDER SYMPATII – to osoba mająca tendencje opiekuńcze wobec innych ludzi. Często okazuje innym uczestnikom wsparcie poprzez ciepło, zrozumienie czy ochronę. 3. BŁAZEN GRUPOWY – to osoba której zachowanie sprzyja rozładowaniu napięcia w grupie przez humor, dowcipkowanie. KTO? Rolę taką przyjmują pacjenci, którzy źle znoszą napięcie, szczególnie lękowe. INNI? Z początku rola ta jest aprobowana przez innych członków grupy, ze względu na zapobieganie narastaniu napięcia. Jednak w następnych fazach grypy rola ta jest destruktywna – uniemożliwia rozpoznawanie źródeł napięcia i konfliktów.

15 I faza: FAZA ORIENTACJI – typowe role grupowe:
4. KOZIOŁ OFIARNY – to osoba, która będąc obiektem drwin, żartów czy agresji, kanalizuje agresywne lub lękowe napięcia grupowe. KTO? Rolę taką przyjmują pacjenci, którzy źle odczytują sygnały niewerbalne świadczące o np. zniecierpliwieniu czy złości innej osoby wobec nich. Charakteryzują się specyficznym brakiem wrażliwości na nastrój grupy. Co ważne, kozioł ofiarny nie jest osobą, która jawnie okazuje swoją bezradność (czyli nie jest, jak by potocznie mogło się wydawać, grupową „sierotką Marysią”) 5. DOBRY UCZEŃ – to osoba, która za cenę akceptacji i wyróżnienia przez terapeutę, jest w stanie ryzykować utratę dobrych relacji z innymi członkami grupy. Silne uzależnienie od terapeuty jest destruktywne – pacjent może czynić pozorne postępy – tak , aby zadowolić terapeutę. Niestety nie potrafią jednak zastosować nowych umiejętności w sytuacjach życia codziennego. 6. ROLA OUTSIDERA – to osoba, która jest izolowana, odrzucana przez grupę. Zazwyczaj rolę outsidera przyjmują osoby, które budzą niepokój grupy. Co ważne, grupa nie dąży do wyeliminowania takiej osoby z grupy.

16 I faza: FAZA ORIENTACJI – zadania terapeuty:
Terapeuta nie gratyfikuje jawnych i ukrytych oczekiwań uczestników grupy. Terapeuta nie wyróżnia żadnego z członków grupy, wszystkich traktuje jednakowo. Terapeuta nie stawia grupie żadnego konkretnego zadania do wykonania; zachęca jedynie do szczerości i otwartości.

17 II faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej: FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC
Początek fazy wyznaczany jest przez pojawienie się konfliktów w grupie. Wg badań przytoczonych przez B. Tryjarską, konflikty wewnątrz grupy wzrastają po 6. sesji terapeutycznej, a potem, po kilku sesjach, ich liczba spada. Pojawiające się konflikty służą: wyrażeniu złości wobec terapeuty związanej z niezaspokojeniem przez niego ukrytych potrzeb i pragnień pacjentów; sprawdzeniu granic tolerancji i wytrzymałości terapeuty; sprawdzaniu na ile w grupie można wyrażać impulsy nie aprobowane społecznie; badanie w jakim stopniu możliwe jest odkrywanie przed grupą nieakceptowanych stron własnej osoby; odreagowaniu tłumionej złości, której uczestnicy nie okazywali w poprzedniej fazie.

18 II faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej: FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC
Tworzą się podgrupy – z różnych powodów i na różnych zasadach. Np. podgrupa mająca na celu obalenie władzy psychoterapeuty. Akcentowane są nie tylko podobieństwa między uczestnikami grupy (tak jak w poprzedniej fazie), ale też dostrzegane i odkrywane są różnice pomiędzy nimi Możliwe jest pojawienie się przyjaźni czy związków poza grupą. Prawdopodobnie związane jest to z realizacją potrzeby uzyskania sympatii. Tworzenie związków poza grupą ma charakter obronny, budowane jest na mało realistycznych wyobrażeniach o partnerze i wymaga starannego postępowania terapeutycznego. Zanik poprzednich i tworzenie się nowych ról grupowych (patrz dalej). Jeśli rozwój grupy będzie pomyślny, dojdzie do zaniku ról destruktywnych.

19 II faza: FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC– typowe role grupowe:
1.WYRAZICIEL NASTROJÓW GRUPOWYCH – to osoba wyjątkowo wrażliwa na emocje i przeciwstawne pragnienia pojawiające się w grupie; potrafi je wyrazić zarówno werbalnie jak i niewerbalnie; empatycznie wczuwa się w uczucia pozostałych członków grupy. 2.STABILIZATOR EMOCJI GRUPOWYCH – to osoba, która dzięki umiejętności dostrzeżenia, zinterpretowania i nazwania napięć wewnątrzgrupowych, wspomaga grupę w dystansowaniu się od silnych uczuć. (spełnia te role co błazen grupowy lub kozioł ofiarny, ale w sposób konstruktywny) 3.SUMIENIE GRUPY – to osoba, która pilnuje przestrzegania norm moralnych (!)w obrębie sesji lub poza nią, tak aby żaden z uczestników nie został skrzywdzony czy niesprawiedliwie potraktowany. Wzbudza poczucie winy u innych; może blokować wyrażanie nieakceptowanych impulsów w grupie.

20 II faza: FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC– typowe role grupowe:
4.BIEDNE DZIECKO – to osoba, która jest niepewna, niezdecydowana, często okazuje bezradność, wzbudza w innych chęć pomocy i współczucie 5.SZALONE DZIECKO – to osoba, która „z wdziękiem” potrafi wyrażać różne impulsy i pragnienia – również te nieakceptowane. Dlatego też spotyka się z sympatią innych uczestników, ponieważ zastępczo ujawnia ich niewyartykułowane pragnienia. 6.DOBRA MAMA(KOCHANY WUJASZEK) – to osoba, która poprzez swoją postawę opiekuńczą i ochraniającą, wzbudza powszechną sympatię i zaufanie. Może mieć kłopoty z: ustanawianiem granic w jakich chce pomagać innym oraz wyrażaniem agresywnych impulsów. 7.BARD GRUPOWY – to osoba, która pozostaje niezależna w stosunku do innych, jednocześnie będąc wrażliwą na nastrój i klimat grupy. Swoje spostrzeżenia wyraża w sposób metaforyczny. Pozostali członkowie grupy cenią ją i szanują jej zdanie. 8.OPOZYCJONISTA – to osoba, która podważa interwencje terapeuty czy rozwiązania zaproponowane przez grupę – dzięki temu uruchamia krytyczne myślenie w grupie. Z drugiej strony, może mieć duże trudności ze współpracą i zrozumieniem innych.

21 II faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej: FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC
Pod koniec tej fazy konstytuują się następujące normy grupowe: „owocne jest badanie własnych impulsów i wzajemnych oczekiwań”; „mamy prawo wyrażać wszystkie własne impulsy i uczucia w formie niedestruktywnej dla innych”; „nie musimy kochać się wzajemnie, umiemy szanować różnorodność i odrębność innych”.

22 III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej: FAZA POGŁĘBIONEJ EKSPLORACJI PROBLEMÓW NA POZIOMIE INDYWIDUALNYM I GRUPOWYM. Jest to faza znacznego rozwoju spójności, poczucia przynależności oraz współpracy wewnątrz grupy na rzecz założonych celów. Głębsze badanie istoty problemów indywidualnych. Początek tej fazy często wyznaczany jest przez otwarcie się uczestników na dzielenie się z innymi swoimi doświadczeniami z dzieciństwa, niepowodzeniami w bliskich związkach z partnerami życiowymi, czy poczuciem samotności itd. Inne ważne tematy: zależność, dominowanie, wpływanie na innych, obawa przed odpowiedzialnością.

23 III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej: FAZA POGŁĘBIONEJ EKSPLORACJI PROBLEMÓW NA POZIOMIE INDYWIDUALNYM I GRUPOWYM. Uczestnicy grupy zgłębiają genezę własnych trudności, uwalniają się od nieświadomych dotąd uczuć, zmienia się także obraz „ja” – włączane są do niego elementy dotychczas nieświadome lub przedświadome. Konstytuowane są kolejne normy grupowe: „głębsze ujawnianie własnych problemów jest nie tylko możliwe ale i pożądane”; „mamy prawo wyrażać różnorodne uczucia do uczestników grupy i terapeuty”; „możemy być sobie pomocni nawzajem, odkrywając trudniejsze do zaakceptowania i mniej jawne aspekty funkcjonowania (nie tylko przez udzielanie wsparcia)”; „akceptujemy siebie ze wszystkimi impulsami i tendencjami”.

24 III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej: FAZA KOŃCZENIA PSYCHOTERAPII
Rozpoczyna się na kilka sesji przed ostatnim spotkaniem. Wg Yaloma (1975), optymalny czas trwania ambulatoryjnej psychoterapii grupowej wynosi od 12 – 24 miesięcy. Próby utrwalenia, konsolidacji, umówienia i podsumowania osiągniętych dotychczas zmian, np. poprzez ćwiczenie w wersji psychodramatycznej nowego sposobu odnoszenia się do ludzi. Możliwe jest wymiana informacji zwrotnych pomiędzy uczestnikami grupy, na temat tego jak postrzegali siebie, jakie emocje przeżywali, w konkretnych sytuacjach kontaktu ze sobą.

25 III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej: FAZA KOŃCZENIA PSYCHOTERAPII
Wzrasta rola psychoterapeuty. Na tym etapie: nie wspomaga grupy w otwieraniu nowych konfliktów; zachęca uczestników do podsumowywania doświadczeń wyniesionych z terapii; zachęca uczestników grupy do stosowania w realnych sytuacjach życiowych, umiejętności nabytych w trakcie terapii; omawia możliwości dalszego leczenia z pacjentami, których proces terapii nie został zamknięty; daje sobie i uczestnikom możliwość wyrażenia uczucia smutku, straty czy rozżalenia związanego z rozwiązywaniem grupy.

26 BIBLIOGRAFIA Dziękuję za uwagę!
Wszystkie informacje zawarte i wykorzystane w prezentacji, zostały zaczerpnięte z: Tryjarska B.(2006). Procesy i zjawiska w zamkniętej grupie psychoterapeutycznej. W: L.Grzesiuk (red.), Psychoterapia. Praktyka. Podręcznik akademicki. Warszawa: ENETEIA Dziękuję za uwagę!