Finanse publiczne.

Prezentacja na temat: "Finanse publiczne."— Zapis prezentacji:

1 Finanse publiczne

2 Finanse publiczne Według kryterium własności działalność gospodarczą i społeczną dzieli się na: prywatną i społeczną. Wobec tego wyróżnia się sektor prywatny i sektor publiczny. Podstawy finansów

3 Finanse publiczne Zastosowanie kryterium własności pozwala stwierdzić, że: Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska i procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego. Podstawy finansów

4 Finanse publiczne Dotyczą gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez budżet państwa, budżety jednostek samorządu terytorialnego (budżety województw, powiatów i gmin), ubezpieczenia społeczne i inne instytucje publiczne. Podstawy finansów

5 Finanse publiczne odpowiadają na pytania: 1/3
Dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w takiej a nie innej wysokości? Jakie czynniki kształtują wielkość tego popytu? W jaki sposób popyt na pieniądz może być zaspokojony (podatki, pożyczki)? Jakie skutki dla gospodarki i społeczeństwa spowoduje kreowanie popytu na pieniądz przez władze publiczne? Podstawy finansów

6 Finanse publiczne odpowiadają na pytania: 2/3
Jakie skutki dla społeczeństwa i gospodarki przynoszą wydatki dokonywane przez władze publiczne? Jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych powinny być zastosowane, aby ograniczać do minimum negatywne skutki redystrybucji dochodów przez władze publiczne? Jakie dziedziny życia społecznego i gospodarczego powinny być finansowane z funduszy publicznych, w jakich proporcjach? Podstawy finansów

7 Finanse publiczne odpowiadają na pytania: 3/3
Jakie techniki wydatkowania funduszy publicznych powinny być zastosowane, aby wyznaczone cele społeczne, ekonomiczne, polityczne itp. były jak najlepiej zrealizowane? Jakie powinny być relacje między różnymi szczeblami władz publicznych, aby ich działalność była należycie skoordynowana z punktu widzenia realizacji celów społecznych i gospodarczych? Podstawy finansów

8 Dobro publiczne a dobro społeczne
Kategoria dobra publicznego ma podstawowe znaczenie dla nauki o finansach publicznych. Trudno jest zdefiniować pojęcie dobra publicznego. Na podstawie fizycznych cech dóbr nie zawsze można przeprowadzić podział dóbr na publiczne i prywatne. Istnieją pewne rodzaje dóbr, które mają charakter wyłącznie publiczny. Są to: powietrze, rzeki, jeziora, morza, parki narodowe itp. Znaczna część dóbr z punktu widzenia cech fizycznych może być i dobrem prywatnym i dobrem publicznym. Podstawy finansów

9 Dobro publiczne a dobro społeczne
Najczęściej stosowanymi kryteriami decydującymi o tym, czy dane dobro ma charakter publiczny, czy prywatny są: ·      kryterium użyteczności (kryterium społeczne), kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne. Podstawy finansów

10 Ustawa z dnia 26 listopada 1998r. o finansach publicznych
Finanse publiczne Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie finansów publicznych jest: Ustawa z dnia 26 listopada 1998r. o finansach publicznych Podstawy finansów

11 Finanse publiczne Zgodnie z art. 6:
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności: Podstawy finansów

12 Finanse publiczne pobieranie i gromadzenie dochodów,
wydatkowanie środków publicznych, finansowanie deficytu, zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne, zarządzanie środkami publicznymi, Zarządzanie długiem publicznym. Podstawy finansów

13 Sektor finansów publicznych dzieli się na:
Sektor rządowy, Sektor samorządowy. Podstawy finansów

14 Do sektora finansów publicznych zalicza się:
organy władzy publicznej, podległe im jednostki organizacyjne, państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność jest finansowana ze środków publicznych w całości lub w części, z wyjątkiem: przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych, spółek prawa handlowego. Podstawy finansów

15 Organy władzy Organy władzy: Organy stanowiące Organy wykonawcze
centralnej Sejm Senat Prezydent RP Rząd Premier Wojewodowie Wojewódzkiej Sejmik województwa Zarząd województwa Marszałek województwa Powiatowej Rada powiatu Zarząd powiatu Starosta gminnej Rada gminy Wójt Burmistrz Prezydent Podstawy finansów

16 Formy organizacyjno-prawne gospodarki budżetowej
Jednostki budżetowe Podstawy finansów

17 Jednostki budżetowe to takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek dochodów budżetu państwa lub na rachunek dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Podstawy finansów

18 Jednostki budżetowe państwowe - mogą być tworzone, łączone i likwidowane przez: ministrów, kierowników urzędów centralnych; wojewódzkie, powiatowe, gminne: sejmik województwa, rada powiatu, rada gminy. J.B.: szkoły, muzea świadczą usługi o charakterze nieodpłatnym lub częściowo odpłatnym. Podstawy finansów

19 Formy organizacyjno-prawne gospodarki budżetowej
Jednostki budżetowe Gospodarstwo pomocnicze Środki specjalne Podstawy finansów

20 Gospodarstwa pomocnicze
to wyodrębniona organizacyjnie i finansowo część działalności podstawowej jednostki budżetowej lub jej działalność uboczna. Gospodarstwo pomocnicze pokrywa swoje koszty z uzyskiwanych przychodów, może jednak także otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe. Np. gospodarstwo rolne, warsztat przy szkole Podstawy finansów

21 Formy organizacyjno-prawne gospodarki budżetowej
Gospodarstwo pomocnicze Środki specjalne Jednostki budżetowe Zakłady budżetowe Podstawy finansów

22 Zakłady budżetowe to takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują zadania i pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych. Mogą również otrzymywać dotacje przedmiotowe, podmiotowe lub celowe na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, a nowo tworzone zakłady – dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Podstawy finansów

23 Formy organizacyjno-prawne gospodarki budżetowej
Zakłady budżetowe Formy organizacyjno-prawne gospodarki budżetowej Gospodarstwo pomocnicze Środki specjalne Jednostki budżetowe Fundusze celowe Podstawy finansów

24 Fundusze celowe nazywane także pozabudżetowymi lub parabudżetowymi, tworzone są ustawowo i służą gromadzeniu środków wyodrębnionych z budżetu, które mogą być wykorzystywane jedynie na cele, dla których fundusze te zostały utworzone. Fundusze celowe mogą działać jako osoby prawne lub jako wyodrębnione rachunki bankowe, którymi dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Podstawy finansów

25 Fundusze celowe Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Emerytalno-Rentowy Rolników, Narodowy Fundusz Zdrowia, Państwowy Fundusz Kombatantów, Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Podstawy finansów

26 Formy organizacyjno-prawne gospodarki budżetowej
Fundusze celowe Zakłady budżetowe Formy organizacyjno-prawne gospodarki budżetowej Gospodarstwo pomocnicze Środki specjalne Jednostki budżetowe Budżetowanie brutto Budżetowanie netto Podstawy finansów

27 Budżetowanie brutto System powiązań polegający na objęciu budżetem pełnej wysokości dochodów i wydatków podmiotu sektora publicznego nazywany jest metodą budżetowania brutto (budżetowania bezpośredniego). Podstawy finansów

28 Budżet państwa, gminy, powiatu, województwa
Budżetowanie brutto Jednostka budżetowa dochody wydatki Budżet państwa, gminy, powiatu, województwa Podstawy finansów

29 Budżetowanie netto Powiązanie podmiotów sektora publicznego z budżetem nie jest jednolite. Gospodarka innych jednostek niż j.b. opiera się na budżetowaniu netto, czyli wynikowo. Realizują one swoje zadania na zasadzie pełnej lub częściowej odpłatności. Podstawy finansów

30 Budżetowanie netto Nadwyżka uzyskanych przychodów nad wydatkami rozliczana jest z budżetem, natomiast w przypadku odwrotnym (deficyt) jednostka może otrzymać dotację. Podstawy finansów

31 Dotacja bezzwrotna pomoc finansowa państwa na dofinansowanie lub finansowanie określonej działalności lub określonego podmiotu. Podstawy finansów

32 Dotacje celowe to środki budżetowe na finansowanie lub dofinansowanie zadań administracji rządowej oraz zadań zleconych j.s.t., a także zadań własnych j.s.t., zadań zleconych do realizacji jednostkom nie zaliczanym do sektora publicznego oraz fundacjom i stowarzyszeniom, jak również kosztów realizacji inwestycji zakładów budżetowych (państwowych), inwestycji j.s.t., inwestycji związanych z badaniami naukowymi i pracami badawczo-rozwojowymi. Podstawy finansów

33 Dotacje podmiotowe i przedmiotowe
Dotacje podmiotowe to środki budżetowe przeznaczone na dofinansowanie działalności bieżącej, ustawowo wskazanego podmiotu. Dotacje przedmiotowe związane są z wydatkowaniem środków budżetowych na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów i usług, kalkulowanych według stawek jednostkowych. Podstawy finansów

34 Subwencje to szczególny rodzaj dotacji związany z bezzwrotną pomocą finansową państwa udzielaną poszczególnym podmiotom (instytucjom, organizacjom gospodarczym lub społecznym, osobom fizycznym). Podstawy finansów

35 Do środków publicznych zaliczane są:
Dochody publiczne, na które składają się: podatki, inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia wynika z odrębnych ustaw, opłaty, dochody z tytułu najmu i dzierżawy majątku publicznego, dywidendy z wniesionego kapitału, dochody ze sprzedaży rzeczy i praw, Spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej, inne dochody pobierane przez organy finansowe z dochodów publicznych. Podstawy finansów

36 Do środków publicznych zaliczane są:
2. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, 3. Przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, pochodzące z ich działalności i innych źródeł, 4. Przychody budżetu państwa i budżetów samorządów terytorialnych uzyskiwane ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych oraz z otrzymanych pożyczek i kredytów. Podstawy finansów

37 Środki publiczne mogą być wykorzystywane na:
Wydatki publiczne – utrzymanie sektora finansów publicznych i wykonywanie zadań państwa i samorządów terytorialnych na rzecz społeczeństwa realizowanych nieodpłatnie. Rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego (spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe, udzielone pożyczki). Podstawy finansów

38 Budżet państwa

39 Pojęcie budżetu państwa
Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków. W tym sensie budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązywania. Podstawy finansów

40 Cechy budżetu państwa 1/4
Budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań (funkcji państwa). Gromadzenie środków budżetowych odbywa się w sposób przymusowy. Szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa. Podstawy finansów

41 Cechy budżetu państwa 2/4
Procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo - konstytucyjne. Procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny, ale także społeczny. Dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego (ostatecznego) przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów (są bezzwrotne). Podstawy finansów

42 Cechy budżetu państwa 3/4
Budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości, stąd też zawsze jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry ustalony czas. Budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja. Wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i wydatków. Podstawy finansów

43 Cechy budżetu państwa 4/4
Strumieniowy charakter budżetu oznacza konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów, jak również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego. Budżet państwa nie jest jedynym „urządzeniem”, w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalność państwa, co oznacza, że nie może on być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa. Podstawy finansów

44 Funkcje budżetu państwa 1/2
redystrybucyjna albo rozdzielcza stabilizacyjna, zwana wyrównawczą lub kompensacyjną alokacyjna fiskalna albo skarbowa ustrojowa demokratyczna Podstawy finansów

45 Funkcje budżetu państwa 2/2
kontrolna lub ewidencyjno - kontrolna bodźcowa planowania prawna kredytowa administracyjna koordynacyjna Podstawy finansów

46 Zasady budżetowe /4 Zasada zupełności - wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa. Zasada realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych. Zasada jedności - głosi, iż wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte jednym planem - budżetem. Podstawy finansów

47 Zasady budżetowe /4 Zasada specjalizacji budżetu ma charakter złożony, gdyż wedle niej: dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków. środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie. środki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie. Podstawy finansów

48 Zasady budżetowe /4 Zasada operatywności budżetu - wymaga opracowywania go w układzie podmiotowym, czyli wskazania zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów. Zasada przejrzystości - układ budżetu powinien być przejrzysty, pozwalający na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa. Podstawy finansów

49 Zasady budżetowe /4 Zasada jawności - głosi konieczność prezentowania dochodów i wydatków społeczeństwu, a praktycznie organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym. Zasada gospodarności - wymaga racjonalnego, a więc i oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych. Podstawy finansów

50 Dochody publiczne Ponieważ państwo nie jest w stanie wytwarzać dochodów, a są one niezbędne do jego działalności - musi ono sięgać do dochodów wypracowanych przez inne podmioty. Popyt władz publicznych na pieniądz może być zaspokojony przez: przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów, zaciąganie pożyczek. Podstawy finansów

51 Wpływy a dochody publiczne
W związku z trwałą praktyką rządów i samorządów zaciągania pożyczek występowanie deficytu budżetowego i długu publicznego, w tym długu państwowego i długu lokalnego, konieczne jest rozróżnienie dwóch zasadniczych pojęć: wpływy publiczne, dochody publiczne. Podstawy finansów

52 Wpływy publiczne Przez wpływy publiczne rozumie się wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych (rządowych i samorządowych). Wpływy publiczne są pojęciem szerszym niż dochody publiczne, gdyż obejmują wszelkiego rodzaju wpływy o charakterze pożyczkowym. Podstawy finansów

53 Wpływy publiczne o charakterze pożyczkowym
kredyty z banku centralnego, kredyty z banków komercyjnych, pożyczki od rządów zagranicznych, pożyczki od banków zagranicznych, wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych, wpływy ze sprzedaży obligacji, wpływy związane z innymi instrumentami finansowymi potwierdzającymi zaciąganie pożyczek przez władze publiczne. Podstawy finansów

54 Dochody publiczne Dochody publiczne przejęte przez państwo (samorząd) oznaczają definitywne, czyli bezzwrotne, zasilanie finansowe władz publicznych. Źródłem tych dochodów są dochody innych podmiotów. Wydatkowanie tych dochodów oznacza także ostateczne ich zużycie przez władze publiczne Podstawy finansów

55 Rodzaje dochodów publicznych
Daniny publiczne, Dochody publiczne z majątku i praw majątkowych, Pozostałe dochody. Podstawy finansów

56 Daniny publiczne są klasycznym ciężarem nakładanym na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. ich główną cechą jest to, że podmiot ponoszący ciężar daniny publicznej nie otrzymuje w zamian za to żadnego bezpośredniego świadczenia (korzyści). Typową daniną publiczną jest podatek, akcyza, cło, itp. Podstawy finansów

57 Dochody z majątku .... są rezultatem zaangażowania majątku (np. skarbu państwa, majątku komunalnego) w procesy gospodarcze. Władze publiczne znajdują się w pozycji rentiera. np.: czynsze za wynajmowanie składników majątkowych, wysokość dywidendy z tytułu udziałów władz publicznych w majątku przedsiębiorstw, dochody ze sprzedaży majątku (praw majątkowych). Podstawy finansów

58 Pozostałe dochody różnego rodzaju opłaty,
składki na ubezpieczenie społeczne, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne (np. składki na Fundusz Pracy, składki na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych) Podstawy finansów

59 Dochody budżetowe rzeczywiste – pochodzą od przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych spoza systemu budżetowego i stanowią o wielkości budżetu państwa, np. podatki, cła. rozliczeniowe – inaczej transfery, przelewy, polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych pomiędzy budżetem państwa a budżetami gmin, np. dotacje, subwencje. Podstawy finansów

60 Dochody budżetowe wg kryterium ekonomicznego
Dochody krajowe: Podatkowe, Niepodatkowe. Dochody zagraniczne. Podstawy finansów

61 Dochody podatkowe Podatek dochodowy od osób prawnych,
Podatek dochodowy od osób fizycznych, Podatek od towarów i usług, Akcyza, Podatek od gier losowych i zakładów wzajemnych. Podstawy finansów

62 Dochody niepodatkowe 1/3
Opłaty, Cła, Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, Dywidendy, Wpłaty z zysku NBP, Podstawy finansów

63 Dochody niepodatkowe 2/3
Wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych, Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, Dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa, Podstawy finansów

64 Dochody niepodatkowe 3/3
Odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach budżetu państwa, Opłaty od poręczeń i gwarancji udzielanych przez Skarb Państwa, Odsetki od udzielonych z budżetu pożyczek, Grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, Spadki, zapisy, darowizny, itp. Podstawy finansów

65 Dochody budżetu państwa w tys. zł
Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) DOCHODY OGÓŁEM 1. Dochody podatkowe 2. Dochody niepodatkowe 3. Dochody zagraniczne 71 108 4. Wpłaty do budżetu państwa z UE Podstawy finansów

66 Dochody budżetu państwa w mln zł
Podstawy finansów

67 Struktura dochodów budżetu państwa w 2006r.
Podstawy finansów

68 Dochody budżetu państwa w tys. zł
Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) 1. Dochody podatkowe 1.1. Podatki pośrednie a) Podatek od towarów i usług b) Podatek akcyzowy c) Podatek od gier 1.2. Podatek dochodowy od osób prawnych 1.3. Podatek dochodowy od osób fizycznych Podstawy finansów

69 Struktura dochodów podatkowych budżetu państwa w 2006r.
Podstawy finansów

70 Struktura dochodów z tytułu podatku akcyzowego (2004r.)
Podstawy finansów

71 Dochody budżetu państwa w tys. zł
Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) 2. Dochody niepodatkowe 2.1. Dywidendy 2.2. Wpłaty z zysku NBP 2.3. Cło 2.4. Dochody jednostek budżetowych 2.5. Pozostałe dochody niepodatkowe 2.6. Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego Podstawy finansów

72 Struktura dochodów niepodatkowych budżetu państwa w 2006r.
Podstawy finansów

73 Relacja dochodów budżetu państwa do PKB
Podstawy finansów

74 Wydatki publiczne Ostatecznym skutkiem fiskalnej aktywności państwa, a ściślej władz publicznych jest wydatkowanie zgromadzonych środków pieniężnych. Wydatkowanie to jest związane z realizacją funkcji celów i zadań tych władz. Wydatki te ponoszone są na realizację zadań publicznych, są dokonywane w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych lub/i potrzeb indywidualnych, których ranga jest na tyle wysoka, że władze publiczne decydują się albo na całkowite, albo na częściowe ich finansowanie ze środków publicznych. Podstawy finansów

75 Funkcje państwa Podstawowe kryterium podziału wydatków publicznych wiąże się z funkcjami państwa i samorządu. Do trzech podstawowych funkcji należy zaliczyć: klasyczne funkcje publiczne państwa (obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, administracja publiczna), socjalne funkcje władz publicznych, ekonomiczne funkcje państwa. Podstawy finansów

76 Wydatki publiczne Wydatki na funkcjonowanie państwa jako całości,
Wydatki socjalno-kulturalne, Wydatki na gospodarkę, Wydatki na obsługę długu publicznego. Podstawy finansów

77 Wydatki publiczne Bieżące – przeznaczone są na prowadzenie, utrzymanie i eksploatację istniejących urządzeń, Inwestycyjne – przeznaczone są na przyrost majątku, budowę nowych przedsiębiorstw oraz na inwestycje w działach nieprodukcyjnych. Podstawy finansów

78 Wydatki publiczne Nabywcze – związane są ze świadczeniami wzajemnymi. Są to konkretne wydatki ponoszone w celu zaopatrzenia w środki pieniężne poszczególne jednostki. redystrybucyjne – to przekazywanie środków pieniężnych z jednej jednostki do drugiej, np. dotacje. Podstawy finansów

79 Wydatki budżetu państwa
Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) 010 Rolnictwo i łowiectwo 020 Leśnictwo 40 083 31 981 31 804 050 Rybołówstwo i rybactwo 34 543 26 731 31 631 100 Górnictwo i kopalnictwo 150 Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 351 500 Handel 550 Hotele i restauracje 17 489 18 000 600 Transport i łączność 630 Turystyka 45 992 34 103 54 103 700 Gospodarka mieszkaniowa Podstawy finansów

80 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan)
Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) 710 Działalność usługowa 720 Informatyka 730 Nauka 750 Administracja publiczna 751 Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa 752 Obrona narodowa 753 Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne 754 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 755 Wymiar sprawiedliwości 756 Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem Podstawy finansów

81 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan)
Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) 757 Obsługa długu publicznego 758 Różne rozliczenia 801 Oświata i wychowanie 803 Szkolnictwo wyższe 851 Ochrona zdrowia 852 Pomoc społeczna 853 Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej 854 Edukacyjna opieka wychowawcza 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 925 Ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty chronionej przyrody 84 092 79 558 84 986 926 Kultura fizyczna i sport OGÓŁEM Podstawy finansów

82 Wydatki budżetu państwa a PKB w mld zł
Podstawy finansów

83 Równowaga budżetowa Przez równowagę budżetową rozumiemy taki stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie w dochodach. Innymi słowy wydatki równają się dochodom. Podstawy finansów

84 Nierównowaga budżetu Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie nie występuje nigdy. Najczęściej mamy do czynienia z odchyleniami od stanu równowagi. (Budżet państwa wykazuje jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub deficyt). Przyjmuje się jednakże, że nierównowaga budżetu (lub budżet niezrównoważony) występuje tylko wówczas, gdy w budżecie pojawia się deficyt. Podstawy finansów

85 Deficyt budżetowy Deficyt budżetowy - różnica między strumieniami wydatków a strumieniami dochodów; dotyczy jednego roku fiskalnego (kalendarzowego); na koniec roku deficyt budżetowy powiększa dług publiczny. Deficyt budżetowy może powstawać z konieczności obsługi długu publicznego. Podstawy finansów

86 Deficyt budżetowy w mln zł
Podstawy finansów

87 Deficyt budżetowy w mln zł
Podstawy finansów

88 Bilans finansów sektora publicznego za 2004r. (w mln zł)
Wyszczególnienie Dochody Wydatki Wynik Budżet państwa ,2 96 654,5 ,1 Państwowe fundusze celowe 84 860,6 ,9 -1 016,6 Jednostki pozabudżetowe BP 7 776,2 5 346,6 843,3 NFZ 28 975,8 30 903,4 354,1 Budżety j.s.t 46 933,5 81 783,4 117,1 Fundusze celowe j.s.t 1 097,7 1 139,3 -41,5 Jednostki pozabudżetowe s.t. 9 462,4 11 181,5 -136,8 Agencje państwowe 3 219,7 5 476,8 381,7 Pozostałe jednostki 13 067,4 25 984,3 -1 117,2 Sektor publiczny ogółem ,5 ,6 ,00 Podstawy finansów

89 Państwowe fundusze celowe w 2004r. w tys. zł
Wyszczególnienie Przychody W tym dotacja z budżetu Wydatki Fundusz Ubezpieczeń Społecznych Fundusz Emerytalno-Rentowy KRUS Fundusz Prewencji i Rehabilitacji 34 972 29 100 34 735 Fundusz Alimentacyjny - Fundusz Pracy Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych 97 625 Państwowy Fundusz Kombatantów 62 602 62 350 10 410 Podstawy finansów

90 Państwowe fundusze celowe w 2004r. w tys. zł
Wyszczególnienie Przychody W tym dotacja z budżetu Wydatki Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - Państwowy Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym Centralny Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych 19 458 19 534 Fundusz Promocji Twórczości 598 567 RAZEM Podstawy finansów

91 Relacja wyniku budżetowego do PKB w poszczególnych krajach w 2004r
Relacja wyniku budżetowego do PKB w poszczególnych krajach w 2004r. (w %) Podstawy finansów

92 Dług publiczny

93 Dług publiczny /3 Dług publiczny najczęściej określa się jako finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek. Wpływy z tytułu długu publicznego wywołują koszty, które muszą być pokryte w przyszłości. Podstawy finansów

94 Dług publiczny /3 Władze publiczne uchwalając deficyt budżetowy ponoszą odpowiedzialność za jego sfinansowanie, czyli znalezienie źródeł pożyczek oraz za ich spłatę wraz z odsetkami. Za pomocą pożyczek publicznych powinny być finansowane przede wszystkim wydatki kapitałowe (majątkowe), których efekty wykraczają poza bieżący rok budżetowy. Podstawy finansów

95 Dług publiczny /3 W niektórych krajach wydatki bieżące i wydatki kapitałowe budżetu są organizacyjnie oddzielone od siebie. Budżet państwa dzieli się na dwie części, tzn. budżet bieżący i budżet inwestycyjny. Podstawy finansów

96 Przyczyny powstawania długu publicznego 1/2
Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny. Okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy wojen i głębokich kryzysów gospodarczych. Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego. Podstawy finansów

97 Przyczyny powstawania długu publicznego 2/2
Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych; teoretycznym uzasadnieniem takiej polityki jest teza o neutralności długu publicznego dla gospodarki i społeczeństwa; jeżeli przyjąć, że teza ta jest prawdziwa, to dla rządu znacznie korzystniejsze jest zaciąganie pożyczek niż nakładanie nowych podatków. Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia. Podstawy finansów

98 Dylematy władz ...??? Okres bezkrytycznego podejścia władz publicznych do występowania deficytu budżetowego oraz narastania długu publicznego mija bezpowrotnie. Rządy uświadamiają sobie skutki zadłużenia publicznego oraz spirali deficytu budżetowego i długu publicznego. Podstawy finansów

99 Dylematy władz ...??? Spirala ta polega na tym, że obsługa długu publicznego wymusza coraz większe pożyczki, a to nie tylko uniemożliwia zrównoważenie budżetu, lecz także prowadzi do sytuacji, w której deficyt budżetowy wymyka się spod kontroli państwa. Stąd też władze publiczne stoją wobec dylematu: podnosić podatki, pożyczać czy dokonywać cięć w wydatkach budżetowych. Podstawy finansów

100 Podatek Przymusowy charakter Natychmiastowe zubożenie podatnika
Obciąża obecne pokolenia Przerzucany w cenę - inflacjogenny Podmiotowy przekrój podatników jest inny niż pożyczkodawców Może spowodować wybuch społeczny Może wywołać zjawisko ucieczki przed podatkami Podstawy finansów

101 Pożyczka Dobrowolny charakter Potencjalne zubożenie podatnika
Obciąża przyszłe pokolenia Działanie deflacyjne Obligacja może być przedmiotem sprzedaży Wywołuje transfer dochodów od przyszłych podatników do obecnych posiadaczy papierów wartościowych (rentierów) Może być przyczyną dewaluacji pieniądza Podstawy finansów

102 Pożyczka Prowadzi do zmniejszenia globalnej siły nabywczej, ale nie zawsze indywidualnej siły nabywczej Może wyrażać poparcie społeczeństwa dla władzy Może być narzędziem zmiany struktury gospodarki (finansowanie inwestycji) Może wpływać na koniunkturę gospodarczą (antyinflacyjne wchłanianie nadmiernej siły nabywczej) Podstawy finansów

103 Podatek a pożyczka Pożyczka może, podobnie jako podatek, doprowadzić do zubożenia pożyczkodawcy. Sytuacja taka występuje w przypadku: jeżeli w wyniku zjawisk inflacyjnych następuje realny spadek wartości pożyczonego kapitału jeżeli władze publiczne dokonują zmiany warunków zaciągania pożyczek, czyli konwersji długu, na skutek czego pożyczkodawcy tracą część kapitału i procentu, jeżeli władze publiczne ogłaszają niewypłacalność co do całości lub części zobowiązań. Podstawy finansów

104 Instrumenty zaciągania d.p. 1/2
Władze publiczne zgłaszają bieżący oraz średnio- i długoterminowy popyt na pieniądz. Bieżący popyt na pieniądz jest zaspokajany przez bieżące wpływy z tytułu podatków, z innych bezzwrotnych wpływów typu podatkowego (cła, opłaty) oraz z wpływów z tytułu praw majątkowych. Podstawy finansów

105 Instrumenty zaciągania d.p. 2/2
Jeżeli nawet budżet państwa jest zrównoważony w roku fiskalnym, to występująca często rozbieżność w czasie między wpływami na rachunki władz publicznych a ponoszeniem wydatków zmusza państwo do zaciągania krótkookresowych pożyczek. Należy wyróżnić: Instrumenty krótkookresowe, Instrumenty średniookresowe, Instrumenty długookresowe. Podstawy finansów

106 Kredyty Kredyt bankowy jest uniwersalnym instrumentem zaspokajania popytu władz publicznych na pieniądz. W ramach kredytu bankowego należy rozróżnić: kredyty banku centralnego kredyty banków komercyjnych kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (np. Banku Światowego) Podstawy finansów

107 Weksle skarbowe /3 Weksle (bony) skarbowe są to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych, przy czym praktyka wykształciła kilka podstawowych rodzajów weksli. Są one emitowane z reguły w dużych nominałach i są przeznaczone do transakcji na tzw. rynku blokowym (hurtowym). Podstawy finansów

108 Weksle skarbowe /3 Weksle skarbowe należą do podstawowych instrumentów tzw. operacji otwartego rynku, a więc oprócz zaspokajania popytu państwa (rządu) na pieniądz są narzędziem ułatwiającym władzom monetarnym regulowanie podaży pieniądza w gospodarce. Termin zapadalności bonów skarbowych nie przekracza jednego roku; najczęściej wynosi trzy lub sześć miesięcy. Podstawy finansów

109 Weksle skarbowe /3 Weksle skarbowe stanowią istotną część źródeł finansowania deficytu budżetowego. Ważną cechą weksli skarbowych w finansowaniu długu publicznego jest możliwość dostosowania ich wielkości do potrzeb finansowania deficytu budżetowe oraz obsługi długu publicznego. Weksle sprzedaje się z dyskontem od wartości nominalnej, według zasad obowiązujących przy dyskoncie weksli handlowych. Podstawy finansów

110 Obligacje skarbowe /2 Obligacje skarbowe - drugi podstawowy instrument finansowania deficytu budżetowego i długu publicznego. Obligacja jest papierem wartościowym, który zawiera zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem, za przedstawieniem kuponów odsetkowych na warunkach podanych w obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji. Podstawy finansów

111 Obligacje skarbowe /2 Cechą charakterystyczną obligacji jest to, że gwarantują one stałe oprocentowanie, chociaż w praktyce spotyka się także obligacje o zmiennym oprocentowaniu. Wśród obligacji istnieją również takie, które nie przynoszą oprocentowania, stąd nazwa: obligacje kupon zero. Premię (procentem) dla posiadacza takiej obligacji jest dyskontowanie jej w stosunku do ceny wykupu. Obligacje są przedmiotem obrotu giełdowego i jako takie mają ważną cechę płynnego instrumentu finansowego. Podstawy finansów

112 Zarządzanie długiem publicznym
Obsługa długu publicznego wymaga dobrze zorganizowanego działanie wyspecjalizowanych organów władz publicznych. Długiem publicznym trzeba zarządzać. Głównymi kryteriami, jakimi muszą kierować się władze publiczne przy zarządzaniu długiem są: minimalizacja kosztów pozyskiwania środków pieniężnych na obsługę długu publicznego, koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów skarbu państwa z wymagalnością zobowiązań skarbu państwa, zapewnienie bieżącej płynności finansowej rządu. Podstawy finansów

113 Zadłużenie Skarbu Państwa 1997- VII 2005
Podstawy finansów

114 Struktura zadłużenia Skarbu Państwa (VII 2005)
Podstawy finansów

115 Struktura rodzajowa długu krajowego (VII 2005)
Podstawy finansów

116 Struktura długu zagranicznego (VII 2005)
Podstawy finansów

117 Zapadalność zadłużenia w krajowych SPW stan na 31 VII 2005
Podstawy finansów

118 Historia długu publicznego w Polsce 1/3
Polska odziedziczyła po okresie gospodarki centralnie planowanej dług publicznych przekraczający 80% PKB. Był to głównie dług zagraniczny, najpierw zaciągnięty w zachodnich bankach w czasach Gierka, potem wzrastający w latach 80’ z powodu niespłacanych odsetek. Krajowy dług publiczny był za to niewielki – był to w zasadzie dług wobec NBP z tytułu kredytów na sfinansowanie deficytu budżetowego. Podstawy finansów

119 Historia długu publicznego w Polsce 2/3
W latach nastąpił silny spadek relacji długu do PKB, możliwy dzięki czterem zjawiskom: Ograniczeniu skali deficytów budżetowych do ok. 3% PKB, Szybkiemu wzrostowi gospodarczemu, Silnemu wzmocnieniu się złotego, przez co obniżeniu uległa relacja długu zagranicznego do PKB, Redukcji zadłużenia zagranicznego Polski. Podstawy finansów

120 Historia długu publicznego w Polsce 3/3
W końcu lat 90’ relacja długu do PKB spadła poniżej 40%. Zwiększenie się tej relacji już prawie do 50% spowodował gwałtowny wzrost deficytów budżetowych po roku 2000, w połączeniu z powolnym wzrostem PKB. Około 2/3 tej kwoty stanowi publiczny dług krajowy, a 1/3 dług zagraniczny. Podstawy finansów

121 Dług sektora finansów publicznych w Polsce w latach 1990-2004 (w % PKB)
Podstawy finansów

122 Poziom długu /4 Zgodnie z art. 216 Konstytucji: „...nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto”. Podstawy finansów

123 Poziom długu /4 Jest to warunek zgodny z postanowieniami Traktatu z Maastricht, według których dług publiczny w krajah członkowskich Unii Europejskiej i Walutowej nie może być większy od 60% PKB. Polskie prawo (ustawa o finansach publicznych) jasno określa, jakie procedury ostrożnościowe należy stosować w przypadku przekraczania przez dług kolejnych „progów ostrzegawczych”. Podstawy finansów

124 Poziom długu ... 3/4 Jeśli poziom długu osiąga poziom:
Poniżej 50% PKB: bez restrykcji, rząd może prowadzić dowolną politykę budżetową, Między 50 a 55% PKB: Relacja deficytu budżetu państwa do dochodów w kolejnym roku nie może wzrosnąć; Jednostki samorządu terytorialnego nie mogą planować większej relacji deficytu do dochodów niż budżet centralny. Podstawy finansów

125 Poziom długu ... 4/4 Jeśli poziom długu osiąga poziom:
Między 55 a 60% PKB: Deficyt budżetu państwa w kolejnym roku musi być ograniczony, aby relacja długu do PKB spadała, Jednostki samorządu terytorialnego muszą zmniejszyć deficyt według ustalonej formuły, Rząd opracowuje program sanacyjny. Powyżej 60% PKB: Rząd ma obowiązek zrównoważyć budżet, zrównoważone muszą być również budżety samorządów, Skarb Państwa nie może udzielać żadnych nowych gwarancji i poręczeń. Podstawy finansów

126 Podstawy finansów limit wynikający z Konstytucji RP
drugi próg wynikający z ustawy o finansach publicznych pierwszy próg wynikający z ustawy o finansach publicznych dług Skarbu Państwa państwowy dług publiczny + przewidywane wypłaty z tytułu gwarancji i poręczeń Podstawy finansów

127 Dług publiczny na świecie 1/2
Europejskim rekordzistą jest od lat Belgia, w której relacja długu publicznego do PKB wynosi obecnie 108%. W roku 1995 relacja ta wynosiła 140%! Najzdrowszym pod tym względem krajem Unii jest obecnie Irlandia, w której relacja wynosi tylko 34% (ale 10 lat temu było to jeszcze ponad 100%) Podstawy finansów

128 Dług publiczny na świecie 2/2
Najgorsze zmiany wskaźnika długu publicznego do PKB odnotowała w ostatnim dziesięcioleciu Japonia. Skutkiem słabego wzrostu gospodarczego i kolosalnych deficytów budżetowych, dług publiczny wzrósł tan z 60% w 1993r. do 133% PKB obecnie, Sytuacja USA jest nadal lepsza od Europy. Relacja długu publicznego do PKB wynosi tam poniżej 60% i do ubiegłego roku stale spadała. Nie ma jednak raczej wątpliwości, że obecnie relacja ta wzrośnie, m.in. skutkiem kosztów wojny w Iraku. Podstawy finansów

129 Relacja długu publicznego do PKB w poszczególnych krajach na koniec 2004r.
Podstawy finansów

130 Zadłużenie sektora finansów publicznych
Podstawy finansów

131 Zadłużenie sektora rządowego VI 2005
Wyszczególnienie Wartość w mln zł Zadłużenie sektora rządowego (po konsolidacji) ,7 1.1. Zadłużenie Skarbu Państwa ,3 1.2. Pozostałe zadłużenie sektora rządowego w tym: 11 198,4 ZUS i zarządzane przez ZUS fundusze 9 729,6 Narodowy Fundusz Zdrowia 0,0 Państwowe fundusze celowe z osobowością prawną (bez ZUS i zarządzanych przez ZUS funduszy) Państwowe szkoły wyższe 135,2 Jednostki badawczo-rozwojowe 151,1 Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej 652,0 Państwowe instytucje kultury 49,0 PAN i tworzone przez PAN jednostki organizacyjne 2,8 Pozostałe państwowe osoby prawne utworzone na podst. odrębnych ustaw... 478,7 Podstawy finansów