Pisemne formy wypowiedzi w praktyce polonistycznej

Prezentacja na temat: "Pisemne formy wypowiedzi w praktyce polonistycznej"— Zapis prezentacji:

1 Pisemne formy wypowiedzi w praktyce polonistycznej
„ Język ogólny to język, który jest środkiem porozumienia wszystkich członków narodu bez względu na ich wiek, płeć, pochodzenie społeczne, pochodzenie terytorialne, zawód, itp. Język ogólny występuje w dwóch odmianach: - ustnej; - pisanej.

2 - bezpośrednim kontaktem między mówiącym
Ustna odmiana języka Ustna odmiana języka charakteryzuje się następującymi cechami: - bezpośrednim kontaktem między mówiącym (nadawcą) a słuchającym (odbiorcą); - sytuacyjnością; - obecnością elementów pozajęzykowych (mowa ciała); - spontanicznością; - dialogowością; - nietrwałością tekstów.

3 Podstawy programowe, standardy wymagań egzaminacyjnych
# wie i rozumie: wiedza o języku + redagowanie tekstów; # zna i rozumie: wiedza o kulturze i literaturze; W zakresie wiedzy o języku na PP + PR: - (od 4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie? W zakresie redagowanie tekstów na PP+ PR: - (od 32) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych?(rozprawka, referat, recenzja, esej); W zakresie odbioru tekstów kultury na PP +PR: - (od 1 do 33) wskazać istotne, podstawowe cechy języka mówionego i pisanego; W zakresie tworzenia tekstu własnego na PP + PR: - ( od 1 do 4 i od 11 do 21) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu; - napisać dłuższy tekst, przestrzegając podstawowych zasad jego organizacji.

4 Pisemne formy wypowiedzi w szkole podstawowej i gimnazjum
Przyjmujemy, iż uczniowie znają formy wypowiedzi pisemnej, jak: - streszczenie; - opis: statyczny, dynamiczny: przedmiotu, postaci, krajobrazu, przeżyć wewnętrznych, itp.; - opis sytuacji; - sprawozdanie; - opowiadanie i opowiadanie z użyciem dialogu i opisem sytuacji; - charakterystyka postaci; - rozprawka ( z pojęciem tezy: zdanie, twierdzenie, opinia; argumentów: uzasadnienia; potwierdzeniem tezy: podsumowanie, zakończenie); - pisma użytkowe: ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie.

5 Pisemne formy wypowiedzi w szkole ponadgimnazjalnej: recenzja
recenzja – (łac. – recensio = badanie, rozpatrzenie, opinia, może ocena): wypowiedź zawierająca sprawozdawcze omówienie i krytyczną oceną jakiegoś zjawiska, aktualnego wydarzenia z dziedziny współczesnego, bieżącego życia literackiego i kulturalnego, np. : - recenzja nowości książkowej czy ważnego wznowienia z literatury pięknej, popularnonaukowej czy naukowej; - recenzja sztuki teatralnej, filmu, wystawy dzieł sztuki, audycji radiowej, widowiska teatralnego; 1. Formy materiału krytycznego: - recenzja; - artykuł; - felieton; - list; - esej.

6 Recenzja (2) 2. Cel recenzji: (główny): informacja o aktualnych zjawiskach z dziedziny współczesnego życia literackiego i kulturalnego. 3. Recenzja ocenia treść i styl, odpowiada na pytania: czy i co nowego wnosi dzieło do nauki?; czym jest wobec istniejących już dzieł na dany temat? 4. Recenzja nie jest sprawozdaniem, nie ogranicza się do samego zdania sprawy, zawiera element wyjaśniający i oceniający: - element wyjaśniający - to np. geneza utworu („oświetlenie” okoliczności powstania utworu, ułatwienie czytelnikowi zrozumienia zawartych w niej problemów); - element oceniający – wydanie sądu o wartości dzieła, podkreślenie stron dodatnich i wysunięcie wątpliwości, zastrzeżeń lub zarzutów.

7 Recenzja (3) 5. Funkcje i odmiany gatunkowe recenzji:
- funkcja informacyjna: powiadomienie odbiorców o istnieniu danego dzieła i ewentualne zachęcenie ich do odbioru; - funkcja wartościująca (oceniająca): ocena dzieła sztuki w aspekcie z góry przyjętych kryteriów; - funkcja postulatywna: ukierunkowanie komunikatu na konfrontację przedmiotu rozważań krytycznych z idealnym systemem wartości bądź z systemem wartości preferowanych przez recenzenta. 6. Rodzaje recenzji: - recenzja - felieton; - recenzja - list; - recenzja - esej; - recenzja- studium. 7. Elementy kompozycji recenzji: a. część informacyjna – autor, tytuł, data powstania, wykonanie, objętość, wydawnictwo (wytwórnia), dziedzina wiedzy, sztuki; b. część analityczno – krytyczna – ocena problematyki, doboru materiału, jego układu, sposoby przedstawienia, stopnia wyczerpania tematu, trafność przyjętej konwencji; c. część oceniająca – wykazanie pozytywów i ewentualnych braków, stanowisko twórcy, miejsce dzieła w ogólnym dorobku.

8 Reportaż (1) Reportaż: gatunek twórczości dziennikarskiej; zapis faktów znanych autorowi z własnych obserwacji, lub autentycznych materiałów; łączy informację z próbą interpretacji przedstawianych zjawisk jako określonej całości. Reportaż literacki jest gatunkiem epickim organicznie związanym z rzeczywistością, w jakiej powstaje, ukazującym sprawy ludzkie, działania, przeżycia, refleksje w bezpośrednim zbliżeniu, oceniającym to działanie i przeżycie z określonego, zawsze zaangażowanego punktu widzenia, przy pomocy środków artystycznych ogólnie stosowanych w gatunkach epickich. Rodowód reportażu: I. - VI wiek p.n.e. – sprawozdania podróżnicze (zapiski Skylaxa z Kariandy); Marco Polo („Opisanie świata”); - Jan Potocki („Podróż do Turek”); - koniec XVIII w. - reportaże podróżnicze: Seweryn Goszczyński i Aleksander Radiszczew; - XIX wiek: Erich Kisch i Melchior Wańkowicz.

9 Reportaż (2) reportaże jako: II. szkic środowiskowy: Emil Zola, Guy de Moupassant; wPolsce: Kraszewski, Prus, Dygasiński; III. sprawozdania wojenne (E. Hemingway, G. Orwell, W. Milewicz); IV. sprawozdania parlamentarne (po roku 1772r. w Anglii): Dickens; V. sprawozdania z głośnych spraw sądowych, specjalistów z różnych dziedzin życia gospodarczego; W Polsce: lata 30-ste XX wieku: K. Pruszyński, Z. Uniłowski, E. Szelburg-Zarembina, M. Wańkowicz; okres powojenny: zadanie reportażu - przedstawienie nowego oblicza rzeczywistości, tzw. reportaże „produkcyjne”; reportaż podróżniczy – Budrewicz; lata 60-te i następne – początek twórczości Ryszarda Kapuścińskiego: (którego): „ fascynują nie tylko obce światy i ludzie, ale też książki: w dalekie kraje wchodzi najpierw przez bramę literatury, każdą podróż poprzedza wielomiesięczną lekturą, umie słuchać napotkanych ludzi, ale też potrafi "czytać" ukryte sensy znaczących scen(...) pasjonujący zapis przekształcania reporterskich spostrzeżeń w filozoficzną refleksję o świecie i człowieku. Ta skłonność do przetwarzania prywatnych przygód w syntezę czyni z Kapuścińskiego wybitnego myśliciela”.

10 Ryszard Kapuściński

11 Reportaż (3) VI. reportaż obyczajowy (koncentrujący się na postawach,
a nawet dramatach ludzkich); Współczesny reportaż: dwa zasadnicze nurty: 1.dokumentowanie zewnętrznych uwikłań człowieka, jego związków z aktualną rzeczywistością społeczno-polityczną, ekonomiczną i kulturową; 2. relacje reporterskie prezentujące nie tylko zewnętrzne działania czy konflikty bohaterów, ale i psychologiczne uwarunkowania ich postaw moralnych czy światopoglądowych. Dziś można uznać reportaż za autonomiczny gatunek publicystyczno-literacki,który w sposób artystyczny (aktualne i autentyczne wydarzenia i fakty znane autorowi z bezpośredniego oglądu bądź z dokumentów) przedstawia środowiska ludzkie i przyrodnicze, najczęściej z myślą o kształtowaniu opinii publicznej.

12 Funkcje reportażu Istota funkcji reportażu ukryta jest w nazwie gatunku. Jest to funkcja sprawozdawcza, polegająca na ukazywaniu zdarzeń, ludzi i sytuacji oraz zakładająca osobisty stosunek reportera do przedmiotu relacji. Funkcję sprawozdawczą znamionują aktualność i dynamizm. Możemy mówić także o funkcji: a. informacyjno-przedstawiającej; b. ekspresyjno-impresyjnej; c. wychowawczo-dydaktycznej.

13 Struktura i kompozycja reportażu
za elementarną jednostkę budowy reportażu uznaje się tzw. ujęcie, czyli kompleks zdań połączonych więzią treściowo-formalną. Zasadniczym wyróżnikiem tych ujęć jest ich funkcja, jaką pełnią w obrębie gatunku, a więc: - ujęcie informujące statyczne i dynamiczne; - ujęcia przedstawiające: statyczne i akcyjne; - ujęcia komentująco- oceniające; - uogólnienia wyjaśniające; - uogólnienia oceniające; - uogólnienia uzasadniające; - ujęcia mieszane.

14 Reportaż – budowa Budowa reportażu:
1. Wstęp, wprowadzający odbiorcę w wydarzenia, zaznajamiający z bohaterem. 2. Zawiązanie akcji, konfliktu – rozwój fabuły aż do chwili dramatycznego spięcia. 3. Rozwinięcie konfliktu. 4. Zakończenie – uwagi i spostrzeżenia reportera.

15 Reportaż – narracja Cechy narracji reportażu:
1. Jawny i autentyczny podmiot autorski – narratorem reportażu. 2. Intencjonalne utożsamianie się w reportażu narratora (tego, kto opowiada) z reporterem (z tym, o kim jest mowa) i autorem (tym, kto napisał reportaż i umieścił pod nim swoje nazwisko). 3. Współczesność reportera jako obserwatora, pośrednika i postaci działającej w świecie przedstawionym – warunkiem narracji reportażu. 4. Autentyzm. 5. Aktualność. 6. Dynamizm.

16 Wywiad Wywiad jest gatunkiem dziennikarskim informacyjnym, ujętym przeważnie w formę dialogu między dziennikarzem i rozmówcą, który w sposób kompetentny , autorytatywny oświetla jakiś problem bądź prezentuje interesujące określony krąg odbiorców informacje. W wywiadzie, przybierającym najczęściej formę spójnego dialogu, zarysowuje się trójdzielność kompozycyjna, w której uzewnętrznia się przeważnie: - krótki wstęp, - mocno rozbudowane rozwinięcie, - mniej lub bardziej wyodrębnione zakończenie. Rodzaje wywiadów: - prasowy; - radiowy; - telewizyjny. Wywiad w praktyce szkolnej: - omówienie wywiadu pod względem treści (tematyka a tytuł wywiadu); - ustalenie podstawowych elementów kompozycyjno-strukturalnych wywiadu; - analiza języka i stylu; - wnioski uwzględniające cechy gatunkowe i funkcje wywiadu.

17 Wywiad (2) Wywiad dziś: zbliżony do rozmowy, ma swoją historię i dynamicznie się rozwija. Przeważa w nim dialogowość, ale i echa publicystyczne. Elementem decydującym jest bohater – dłuższe wypowiedzi; osobowość – cechy bohatera (pokazanie tego w wypowiedziach); może dominować cecha informacyjna lub perswazyjna. Podział wywiadu ze względu na sposób rozmowy: - wywiad bezpośredni (zbliżony do naturalnej rozmowy); - wywiad stylizowany; - wywiad radiowy (uboższy o efekty wizualne); - wywiad: domena słowa; - wywiad prasowy. Typy rozmówców: 1. gwiazda; 2. specjalista, ekspert; 3. stary człowiek.

18 Felieton Felieton: Na początku swego istnienia felieton utożsamiano z odcinkiem gazety.  Felieton – jeden z gatunków publicystycznych, swobodny w charakterze, często posługujący się literackimi środkami ekspresji. Dotyczy zazwyczaj aktualnych w danym momencie wydarzeń lub problemów, nie jest jednak nigdy programowym komentarzem do nich, składają się nań raczej swobodne dywagacje, często nie pozbawione zabarwienia satyrycznego. Obecnie określa się tym terminem gatunek publicystyczny, charakteryzujący się wyraźnym subiektywno-refleksyjnym ujęciem oraz lekkim, barwnym stylem. Styl ten odznacza się gawędziarskim przedstawieniem problemu, posługiwaniem się grą słów, skłonnością do żartobliwego czy też ironicznego traktowania spraw.

19 Felieton (2) Felieton jest jedynym gatunkiem publicystycznym, w którym
dopuszcza się istnienie fikcji. Budowa felietonu uporządkowana jest tak, by przekazać odbiorcy konkretne dane o świecie rzeczywistym i refleksji nad nim. W felietonie zawarte są fakty, którym nadaje się wymiar artystycznych lub intelektualnych uogólnień, lub emocjonalnych skojarzeń. Fakty i wydarzenia są najczęściej pretekstem do rozważań pozostawionych czytelnikowi do indywidualnej oceny.

20 Felieton (3)  1800 rok uważany jest przez teoretyków gatunków dziennikarskich za datę narodzin felietonu. Pierwotnie oznaczał tyle, co „listek, świstek, kartka” i najczęściej był o charakterze rozrywkowym. Praźródeł polskiego felietonu można się doszukać już w facecjonistyce sowizdrzalskiej z XVI i XVII wieku. A dopiero na łamach XVIII-wiecznych czasopism, m. in. „Monitora”, a Ignacy Krasicki, Bohomolec, Jezierski stworzyli podwaliny felietonistyki. Felietonistykę uprawiał także Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz i Bolesław Prus. W dobie B. Prusa – autentycznego mistrza felietonu - (czasy polskiego Pozytywizmu) istniały dwa typy kroniki - jedne opisywały wydarzenia polityczne (Jan Lam); - drugie ukierunkowane były na sprawy życia społecznego; B. Prus zyskał miano „bajarza codzienności”: w swych felietonach dawał przegląd dowcipnie ujętych wydarzeń tygodnia, zawierały one anegdoty i obrazki rodzajowe z życia różnych warstw ludności. Prus zawsze unikał schlebiania gustom czytelników, starając się ich wychowywać. Nie opisywał więc rzeczywistości, lecz ją kształtował.

21 Esej Esej: (ang. essay; fr. essai; niem. essay; ros. oczerk) – szkic filozoficzny, naukowy, publicystyczny lub krytyczny, zazwyczaj pisany prozą, swobodnie rozwijający interpretację jakiegoś zjawiska lub dociekanie problemu, eksponujący podmiotowy punkt widzenia oraz dbałość i piękny i oryginalny sposób przekazu. Esej: wypowiedź informacyjna i refleksyjna zarazem; Pierwsi eseiści: Arystoteles, Seneka, Cyceron i Plutarch. Esej wyrósł z wiedzy filozoficznej, próbującej uogólnić prawa rozwoju wszelkich zjawisk.

22 Esej (2): c. d... Esej w szerokim rozumieniu to wypowiedź prozą na pewien temat, przekazująca w dowolnie upatrzonym celu i za pomocą wybranych przez autora środków kompozycyjnych i stylistycznych jego osobiste doświadczenie, wiedzę, sądy, refleksje, wrażenia lub uczucia związane z tematem. Tworzywem eseju jest rzeczywistość (fakty, poglądy, postawy itp.) przepuszczona przez filtr doświadczeń i przeżyć podmiotu twórczego. Eseista dąży do indywidualnego oświetlenia problemów i spraw znanych mu osobiście, starając się sprawdzić własne możliwości z zakresu analizy, interpretacji, interpretacji bądź reinterpretacji interesujących zagadnień z zakresu literatury, filozofii czy też estetyki.

23 Esej (3): c. d... Struktura i kompozycja eseju:
W eseju, tak jak w felietonie i reportażu, struktura i kompozycja podporządkowane są swoistym regułom i normom. Można wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje działań spójnościowych: a. operowanie powtórzeniami (dosłownymi i parafrazowymi) różnych fragmentów rozważań; b. tworzenie stałych jednostek znaczeniowych wypowiedzi (eseistycznych „ujęć”); Na spójność tekstu ma także wpływ celne dobieranie cytatów i ich umiejętne dozowanie.

24 Esej (4): c. d... Styl i język eseju:
W eseju literackim dominuje monolog podmiotu przedstawionego, który jest „odbiciem postaci realnego autora. W eseju zbliżonym do publicystyki dominuje styl publicystyczny, wspomagany w różnym stopniu stylem artystycznym. W eseju naukowym styl zbliżony powinien być do rozprawy naukowej. Rozróżniamy esej: - literacki; - publicystyczny; - naukowy.

25 Esej (5): c. d... Krok po kroku:
- rozpoczynamy od zebrania odpowiedniego materiału, umożliwiającego snucie rozważań na dany temat, przy pianiu eseju respektujemy zasady kompozycji tekstu; - esej możemy zacząć od zacytowania jakiegoś fragmentu, poświęconego problemowi, możemy także powołać się na jakieś wydarzenie rzeczywiste – w ten sposób wprowadzamy czytelnika w postawiony problem: można to uczynić, stwierdzając: mówi się, że…, ktoś napisał:…, taki wstęp sprawia wrażenie nieobowiązującego, w istocie pozwala nam rozpocząć snucie refleksji I ukierunkowanie ją na określony problem.

26 Esej (6): c. d... We wstępie możemy także postawić szereg pytań dotyczących tematu. Wstęp może także zawierać wyraz własnej opinii. - zaczynamy zmierzać do ukazania tematu możliwie jak najbardziej wszechstronnie; - dążymy do pewnych uogólnień (możemy przyjąć, że celem eseisty jest ukazanie wielu perspektyw oglądu danego problemu oraz snucie dotyczącej go refleksji); - apelujemy do wyobraźni i odczuć odbiorcy, sugerując mu uzmysłowienie sobie czegoś (tu można używać wyrażeń typu: przyjmijmy, że…; wyobraźmy sobie…), konstruując wywód, możemy w swobodny sposób przeplatać ze sobą rozważania rozmaitego typu; eseista nie musi respektować zasady przyczynowo-skutkowej toku wywodu – może dopowiadać swoje myśli, łączyć je dzięki skojarzeniom czy zabiegom retorycznym.

27 Esej (7): c. d... - rozwijane przez eseistę wątki mogą kończyć się znakiem zapytania (nie usiłujemy na nie odpowiadać – niejako toczymy ze sobą rozmowę, jesteśmy otwarci na różne propozycje, choć oczywiście mamy świadomość tego, co chcemy powiedzieć – dlatego tak ważna jest myśl przewodnia takiego tekstu, która nie może zamienić się w chaotyczne wyliczanie kwestii); - zakończenie eseju nie musi spełniać rygorów zakończenia tekstu, może mieć otwarty charakter, choć dobrze jest jednak postarać się o jakiś rodzaj puenty – może to być podsumowujące pytanie, cytat, podkreślenie tajemniczości, skomplikowania i nierozstrzygalności omawianej kwestii (tego, że nasza wypowiedź stanowi jedynie propozycję jej ujęcia) lub znaczące przerwanie wywodu (np. stwierdzeniem: „ale to już problem na osobne rozważania”).

28 Esej (8): c. d... Ważna jest tu jeszcze jedna kwestia. Otóż esej, jak wspomniano, stanowi wypowiedź podmiotową – nie tylko więc dotyczy jakiegoś tematu, ale i wyraża stanowisko czy poglądy piszącego. Widoczne jest to zarówno w językowym ukształtowaniu wypowiedzi (operowanie „ja” autorskim, np. „pragnę podkreślić”), jak i w samym przekazie, w którym zawieramy własne refleksje. W związku z tym słownictwo eseisty jest nasycone wartościowaniem zarówno wprost (przez nazwanie czegoś, np. „uważam, że…”), jak i ukrytym (np. przez wprowadzenie jakichś pojęć wyłącznie w pozytywnym kontekście.

29 Esej (9): c. d... Zasadnicze cechy eseju:
1.Uniwersalizm tematyczny i „prawdziwość” świata przedstawionego. 2. Motywacja oparta przeważnie na uzasadnieniu bezpośrednio sformułowanej tezy bądź weryfikowaniu hipotezy. 3. Subiektywizm. 4. Indywidualizm. 5. Łączenie myślenia dyskursywnego z obrazowym: a. refleksyjność; b. dygresyjność; c. umiejętność wywoływania nastroju; d. tendencja do przedstawiania trudnych problemów w sposób zajmujący i zrozumiały dla szerokiego kręgu odbiorców. 6. Otwarcie kompozycyjne.

30 Gatunki paraliterackie
Formy niejednorodne gatunkowo, sylwiczne reportaż pamiętnik dziennik esej autobiograficzny wywiad wspomnienie rozmowa Z. Nałkowska J. Czapski K. Moczarski H. Krall J. Korczak G. Herling-Grudziński M. Białoszewski A. Wat

31 Streszczenie logiczne
to spójny tekst, odtwarzający logiczny układ czytanego tekstu, wynika z przetworzenia informacji, uwzględnia wyodrębnienie tezy, argumentów, przykładów i logicznych związków między nimi. Układ ten można przedstawić graficznie: np.: teza argument argument dowód dowód dowód Streszczenie jest skrótem tekstu właściwego.

32 Streszczenie logiczne (2)
Najważniejsze cechy/właściwości streszczenia to: - obiektywizm; - zwięzłość; - precyzja; - aspekt użytkowy; - uzależnienie typu streszczenia, od typu streszczanego tekstu. Użyteczność streszczenia w celach dydaktycznych: Streszczenie uczy: czytania ze zrozumieniem; zwracania uwagi na kompozycję; hierarchizowania informacji; zwięzłego, precyzyjnego pisania. Typy tekstów nadające się do streszczenia: utwory fabularne; teksty popularnonaukowe o charakterze informacyjnym; teksty argumentacyjne (muszą to być argumenty racjonalne, rzeczowe, a nie emocjonalne, ponieważ w argumentacji emocjonalnej wykorzystywane są inne zasady). Uwaga: streszczaniu nie poddają się eseje.

33 Streszczenie logiczne (3)
Kolejność czynności podczas sporządzania streszczenia: 1. Sporządzenie szczegółowego planu: plan powinien odzwierciedlać kompozycję tekstu, a więc powinien uwzględniać kolejność poszczególnych części, akapitów, jak również relacje między nimi. Musimy być wierni zarówno odtwarzaniu zawartych w tekście informacji, jak i zamysłowi kompozycyjnemu autora. - plan powinien mieć budowę hierarchiczną, uwzględniać zależności przyczynowo-skutkowe. - plan powinien dokładny, ponieważ będzie stanowił dla nas bazę do zbudowania schematu przeczytanego tekstu. - plan możemy sporządzać w punktach lub w formie luźnej, graficznej notatki.

34 Streszczenie logiczne (4): c.d.:kolejność czynności
2. Zbudowanie schematu: struktura schematu będzie zależała od typu tekstu – inna będzie dla utworów fabularnych, inna dla tekstów argumentacyjnych, popularnonaukowych. Praca z tekstem fabularnym: co musimy uwzględnić tworząc schemat? po pierwsze – temat utworu ( o czym utwór opowiada?) po drugie – jakie są ramy jego akcji? ( kto jest głównym bohaterem?, gdzie toczy się akcja?, kiedy toczy się akcja?) po trzecie – przebieg akcji: należy pamiętać, że odtworzenie schematu fabuły nie będzie tożsame z odtworzeniem schematu akcji!!! Opisując fabułę, skupiamy się na zrelacjonowaniu układu chronologicznego wydarzeń, natomiast sporządzając schemat akcji, musimy wziąć po uwagę również kompozycję, ponieważ nie musi ona odpowiadać czasowym następstwom utrwalonych zdarzeń.

35 Streszczenie logiczne (5): c. d.:kolejność czynności
Naszym zadaniem więc będzie stworzenie schematu przebiegu akcji, ponieważ tylko wtedy jesteśmy wierni zarówno treści jak i kompozycji, co oznacza w praktyce odczytanie celu, intencji, jakie kierowały autorem podczas pisania analizowanego przez nas tekstu. Nieco inną technikę zastosujemy, kiedy analizujemy tekst argumentacyjny (popularnonaukowy, publicystyczny, informacyjny). W tym wypadku, tworząc schemat, musimy uwzględnić: po pierwsze – temat (mówiąc prościej – o czym jest tekst?) Nie możemy zapominać o tytule, ponieważ on najczęściej sugeruje temat. po drugie – rozwinięcie tematu, czyli co autor na wybrany przez siebie temat ma do powiedzenia. Zrekonstruowanie logiki wywodu autora musi uwzględniać kompozycję tekstu, musimy zatem odtworzyć strukturę akapitową.

36 Streszczenie logiczne (6): c. d.: kolejność czynności
Najprostszym rozwiązaniem będzie zastosowanie sformułowań: w części wstępnej ( na początku ) tekstu autor mówi o ..., w części środkowej ( w rozwinięciu ) tekstu ..., w części końcowej tekstu ... . Dlaczego struktura akapitów analizowanego tekstu (czy to fabularnego, czy argumentacyjnego) jest przy budowie schematu tak ważna? Otóż, dobrze skonstruowany tekst powinien zachowywać zasadę, iż w każdym akapicie znajduje się główna myśl. I my musimy tę myśl odnaleźć: myśl ta może znajdować się na początku, w środku lub na końcu akapitu.

37 Streszczenie logiczne (7): c. d.: kolejność czynności
Musimy zastanowić się, jaką rolę pełni dany akapit w kontekście całego utworu. I tu przyda nam się znajomość różnych typów akapitów. Możemy je najogólniej podzielić na trzy kategorie: - akapity zawierające tzw. wypowiedzenie akapitowe, czyli główną myśl; - akapity łącznikowe, których celem jest budowanie spójności tekstu; - akapity przetwarzające myśl zawartą w poprzednim akapicie, czyli innym językiem, w inny sposób rozważając to samo zagadnienie. Dla naszego celu – napisania streszczenia – dwa ostatnie typy akapitów nie są ważne i możemy je pominąć.

38 Streszczenie logiczne (8): c. d.: kolejność czynności
3. Znalezienie tezy, argumentów, dowodów: kiedy mamy już zapisany schemat tekstu, możemy przystąpić do części dla naszej pracy zasadniczej, czyli wyszukania / odtworzenia tezy, argumentów, dowodów. A. Teza: w najprostszych tekstach teza wyrażona jest bezpośrednio, najczęściej na początku. Jeżeli nie mamy jednoznacznej sytuacji, musimy zanalizować temat, ponieważ to on powinien ową tezę zapowiadać. Na prawidłowe odczytanie tezy mogą nas również naprowadzić słowa – klucze występujące w danym tekście.

39 Streszczenie logiczne (9): c. d.: kolejność czynności
B. Argumenty: w trafnym odszukaniu argumentów pomoże nam wcześniej zapisany schemat. W nim powinna być odtworzona struktura: kolejne akapity to kolejne argumenty. Ale nie tylko ich wypisanie będzie dla nas ważne. Musimy także wykryć zasadę porządkowania owych argumentów. W tym zakresie jest kilka możliwości. Na przykład najważniejszym może okazać się pierwszy lub ostatni argument lub też układ argumentów może wynikać z zachowania ich porządku przyczynowo-skutkowego, dany akapit będzie wówczas wynikał z poprzedniego. Może być i taka sytuacja, gdy układ akapitów będzie wynikiem zachowania chronologii. Może wreszcie struktura akapitów zachować kolejność ich „ważności” wobec tezy, pokazać ich uporządkowanie zgodne z ich siłą motywacyjną, czyli być dowodem subiektywizmu autora rozstrzygającego wybrany problem.

40 Streszczenie logiczne (10) ): c. d.: kolejność czynności
Dowody: dowody powinny pojawić się przy każdym argumencie, ponieważ wzmacniają jego siłę perswazji. W jaki sposób wyrażane są dowody w tekście? Najczęściej są to konkretne przykłady, dane liczbowe, cytaty, przytoczenie czyjejś teorii. Sposób wyrażania dowodu jest bardzo ważny, bo ma być jednocześnie świadectwem uczciwości, rzetelności informacji przekazywanej w tekście. Pisząc logiczne streszczenie, staniemy przed logicznym dylematem – jak pogodzić ideę streszczenia, które z założenia jest odczytaniem najważniejszych informacji, a więc biorąc pod uwagę strukturę tekstu – uogólnieniem, z rolą dowodu w tym streszczeniu.

41 Streszczenie logiczne (11)
4. Sformułowanie streszczenia: mając zapisaną tezę, argumenty, dowody (najlepiej graficznie), możemy przystąpić do pisania tekstu streszczenia. Jakich zasad musimy przestrzegać? Musimy pamiętać, że: - streszczenie powinno zwięzłe; najlepiej, jeśli mamy podaną liczbę słów, której nie możemy przekroczyć. Długość streszczenia będzie zależała nie tylko od umiejętności precyzyjnego pisania, ale także od gatunku streszczanego tekstu, jego długości, „gęstości” zawartych w nim informacji. - streszczenie powinno być obiektywne. Nie powinniśmy w nim umieszczać zbędnych określeń wskazujących bezpośrednio na subiektywizm, np. uważam..., moim zdaniem..., lub bezpośrednio – w tym pięknym utworze..., najciekawszym utworem... - streszczenie powinno stanowić spójny, logicznie uporządkowany tekst. - streszczenie powinno być streszczenie powinno być napisane własnymi słowami, nie powinniśmy wykorzystywać zwrotów z tekstu, naśladować stylu autora. Wyjątek stanowić będą terminy naukowe lub inne specyficzne dla danej dziedziny życia, o której mowa w tekście.

42 Streszczenie (12): przykład zadania
Jeśli naszym zadaniem jest np. streszczenie tekstu dawnego (gdzie mamy do czynienia z archaizacją) lub tekstu napisanego gwarą (stylizowanego na gwarę), to również obowiązuje nas posługiwanie się współczesną polszczyzną – oczywiście: poprawną polszczyzną. Przykład zadania sprawdzającego umiejętność logicznego streszczenia: * Tekst Tadeusza Bielickiego „Piękny wiek XX”. Zadanie: uwagi wstępne: polecenie napisania streszczenia logicznego: napisz tak, aby nauczyciel, który nie czytał artykułu, mógł zrozumieć jego sens i prześledzić tok myślenia autora. Streszczenie musi zawierać tezę artykułu i potwierdzające ją argumenty. Niezbędne informacje muszą być zawarte w spójnym tekście, wyraźnie eksponującym tezę i argumenty. Możesz używać słów i wyrażeń z tekstu, ale nie wolno Ci przepisywać całych zdań.Dbaj o poprawność językową. Twoje streszczenie nie może przekroczyć 120 słów.

43 Streszczenie logiczne (13): przykład zadania...c.d.
Model streszczenia logicznego TEZA: Przyszłość cywilizacji jest w małym stopniu przewidywalna. ARGUMENTY: W rozwoju nauki dokonały się zmiany. Pomimo przewidywań kryzysy ekonomiczne i polityczne nadal zaskakują. Wiele negatywnych przepowiedni spowodowało działania zapobiegające katastrofom. DOWODY: Ludzie zaczęli troszczyć się o środowisko naturalne. W porównaniu z przeszłością świat jest bardziej humanitarny i bezpieczny.

44 Streszczenie logiczne (14): przykład zadania...c.d.
Tadeusz Bielicki twierdzi, że przyszłość jest w małym stopniu przewidywalna. Swój pogląd uzasadnia następująco: Nauka rozwija się w kierunkach, których nikt się nie spodziewa, a wynalazki techniczne i odkrycia naukowe powodują rewolucyjne zmiany. Również wypadki polityczne, pomimo działań planowych, ciągle ludzi zaskakują. Podobnie ma się rzecz z kryzysami gospodarczymi. Ponadto autor uważa, że czarne scenariusze odgrywają pozytywną rolę, ponieważ pomagają zapobiegać katastrofom i wpływają na postawy ludzi, mianowicie: ludzie zaczęli dbać o środowisko naturalne, stosunki międzyludzkie humanitaryzują się, wskutek czego ludzie czują się bezpieczniejsi niż kiedyś.

45 Streszczenie logiczne (15): uwagi
Katarzyna Harackiewicz , Joanna Studzińska, Katarzyna Wach Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy                                                                    Numer katalogowy: 7068 Wydawnictwo: Tutor Data wydania: 2004 ISBN: Format: B5, Stron: 173 Okładka: miękka Cena: zł                                    Opis: Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów. Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym. Wzorem dla propozycji autrek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania. Katarzyna Harackiewicz , Joanna Studzińska, Katarzyna Wach Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy                                                                    Numer katalogowy: 7068 Wydawnictwo: Tutor Data wydania: 2004 ISBN: Format: B5, Stron: 173 Okładka: miękka Cena: zł                                    Opis: Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów. Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym. Wzorem dla propozycji autrek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania. Katarzyna Harackiewicz , Joanna Studzińska, Katarzyna Wach Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy                                                                    Numer katalogowy: 7068 Wydawnictwo: Tutor Data wydania: 2004 ISBN: Format: B5, Stron: 173 Okładka: miękka Cena: zł                                    Opis: Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów. Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym. Wzorem dla propozycji autrek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania. Katarzyna Harackiewicz , Joanna Studzińska, Katarzyna Wach Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy                                                                    Numer katalogowy: 7068 Wydawnictwo: Tutor Data wydania: 2004 ISBN: Format: B5, Stron: 173 Okładka: miękka Cena: zł                                    Opis: Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów. Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym. Wzorem dla propozycji autrek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania. Katarzyna Harackiewicz , Joanna Studzińska, Katarzyna Wach Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy                                                                    Numer katalogowy: 7068 Wydawnictwo: Tutor Data wydania: 2004 ISBN: Format: B5, Stron: 173 Okładka: miękka Cena: zł                                    Opis: Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów. Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym. Wzorem dla propozycji autrek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania. Katarzyna Harackiewicz , Joanna Studzińska, Katarzyna Wach Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy                                                                    Numer katalogowy: 7068 Wydawnictwo: Tutor Data wydania: 2004 ISBN: Format: B5, Stron: 173 Okładka: miękka Cena: zł                                    Opis: Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów. Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym. Wzorem dla propozycji autrek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania. Katarzyna Harackiewicz , Joanna Studzińska, Katarzyna Wach Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy                                                                    Numer katalogowy: 7068 Wydawnictwo: Tutor Data wydania: 2004 ISBN: Format: B5, Stron: 173 Okładka: miękka Cena: zł                                    Opis: Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów. Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym. Wzorem dla propozycji autrek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania. Katarzyna Harackiewicz , Joanna Studzińska, Katarzyna Wach Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy                                                                    Numer katalogowy: 7068 Wydawnictwo: Tutor Data wydania: 2004 ISBN: Format: B5, Stron: 173 Okładka: miękka Cena: zł                                    Opis: Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów. Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym. Wzorem dla propozycji autrek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania. Katarzyna Harackiewicz , Joanna Studzińska, Katarzyna Wach Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy                                                                    Numer katalogowy: 7068 Wydawnictwo: Tutor Data wydania: 2004 ISBN: Format: B5, Stron: 173 Okładka: miękka Cena: zł                                    Opis: Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów. Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym. Wzorem dla propozycji autrek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania. Streszczenie logiczne (15): uwagi W praktyce szkolnej stajemy my – nauczyciele języka polskiego przed koniecznością znajdywania tekstów służących kształtowaniu umiejętności czytania ze zrozumieniem i streszczania logicznego. Jedną z pomocniczych książek na rynku wydawniczym jest pozycja: Katarzyny Harackiewicz, Joanny Studzińskiej i Katarzyny Wach, Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem. Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy, Wyd. Tutor (cena 16zł.)                                             

46 Streszczenie logiczne (16): uwagi
Opis:Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym. Wzorem dla propozycji autorek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania.