Ćwiczenia III dr Katarzyna Łucarz

Prezentacja na temat: "Ćwiczenia III dr Katarzyna Łucarz"— Zapis prezentacji:

1 Ćwiczenia III dr Katarzyna Łucarz

2 Definicja ustawowa przestępstwa i wykroczenia skarbowego
Przestępstwo (wykroczenie) skarbowe to czyn, społecznie szkodliwy, bezprawny, zawiniony, o znamionach ustawowych i zagrożony karą w ustawie obowiązującej w czasie jego popełnienia

3 Definicja przestępstwa skarbowego
Przestępstwo skarbowe Jest to czyn Bezprawny sprzeczny z norma prawną Karalny zabroniony pod groźbą kary Karygodny społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy Zawiniony zachodzi możliwość przypisania winy sprawcy czynu zabronionego grzywny w stawkach dziennych ograniczenia wolności pozbawienia wolności.

4 Definicja wykroczenia
Wykroczenie skarbowe Jest to czyn Bezprawny sprzeczny z norma prawną Karalny zabroniony pod groźbą kary Karygodny społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy Zawiniony zachodzi możliwość przypisania winy sprawcy czynu zabronionego grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia.

5 Elementy strukturalne pojęcia przestępstwa i wykroczenia skarbowego
czyn człowieka realizacja znamion określonych w ustawie (czyn zabroniony) bezprawność społeczna szkodliwość wina Powyższe elementy stanowią jednocześnie przesłanki odpowiedzialności za przestępstwo i wykroczenie skarbowe.

6 Czyn Czynem w prawie karnym skarbowym jest fragment zewnętrznego zachowania się człowieka, spójny wewnętrznie i społecznie doniosły w sensie ujemnym. Zależny od wolnej woli, tj. stanowiący wyraz wolnej woli człowieka. Czynem nie są: zachowanie odruchowe (bezrefleksyjne) zachowanie podjęte na skutek przymusu fizycznego zachowanie podjęte w stanie wyłączonej świadomości (napad epileptyczny, sen fizjologiczny) zachowanie podjęte w stanie fizjologicznej niemożności działania (paraliż, utrata przytomności) zachowania zautomatyzowane pierwotnie.

7 Czyn zabroniony – ustawowe znamiona
Zgodnie z art. 53 § 1 k.k.s. czynem zabronionym jest zachowanie się człowieka o znamionach określonych w kodeksie. Ustawowymi znamionami nazywamy cechy abstrakcyjnego obrazu zachowania się zawartego w dyspozycji przepisu części szczególnej. Elementy treściowe tego wzorca zabronionego zachowania się tworzą typ czynu zabronionego.

8 Ustawowe znamiona (podział logiczny)
znamiona potoczne – używane w tym samym znaczeniu, w jakim są one używane w języku potocznym, znamiona odsyłające – odwołują się do terminologii używanej w wyspecjalizowanych dziedzinach wiedzy, np. „instytucja państwowa”, „podatek, „akcyza”, „minimalne wynagrodzenie”. Do znamion odsyłających należą znamiona normatywne, które czerpią swój sens z rozstrzygnięć zawartych w odpowiednich przepisach, np. „bez wymaganego zezwolenia” oraz definicje legalne, np. „dokument”, „żołnierz” – patrz słowniczek wyrażeń ustawowych art. 53 k.k.s.).

9 znamiona pozytywne – znamiona, które ma posiadać konkretny czyn, aby był zgodny z opisem,
znamiona negatywne – brak pewnych cech w realizowanym czynie decyduje o jego zgodności z typem czynu zabronionego, np. „bez wymaganego zezwolenia”, „wbrew uprawnieniu”. Niektórzy autorzy zaliczają do znamion negatywnych brak okoliczności wyłączających bezprawność czynu.

10 znamiona opisowe (deskryptywne) – nie wymagają ocen od stosującego prawo, posługują się opisem zachowania, jego okoliczności, np. „nabywa”, „przewozi”, „zataja”. znamiona ocenne (wartościujące) – odwołują się do pewnych ocen, np. „uporczywe” niewpłacanie podatku, „nieterminowe” składanie deklaracji.

11 znamiona ostre – z wyraźnie oznaczoną klasą desygnatów, tak że zaszeregowanie do niej jakiegoś przedmiotu lub sytuacji nie nastręcza trudności, np. „kto”, „wyłudza”, „prowadzi”. Znamiona ilościowe wyrażone liczbami należą także do tego rodzaju znamion. znamiona nieostre – z mniej lub bardziej wyraźną granicą zakresu, np. „nierzetelne prowadzenie księgi”.

12 znamiona przedmiotowe – odnoszące się do wszystkiego co w typie czynu zabronionego nie jest podmiotem lub jego przeżyciami psychicznymi, znamiona podmiotowe – odnoszące się do podmiotu, charakteryzujące osobę sprawcy oraz odnoszące się do zjawisk psychicznych – umyślności i nieumyślności, w tym do wiedzy, świadomości, motywów, pobudek czy celu, np. „ w celu”, „celem”, „zataja”.

13 Znamiona określają następujące elementy:
Podział strukturalny znamion czynu zabronionego („co musi” zawierać opis typu czynu zabronionego, aby był kompletny) Znamiona określają następujące elementy: Przedmiot- dobro prawne objęte ochroną, Stronę przedmiotową – opis czynności wykonawczej, skutek, przedmiot czynności wykonawczej, określenia modalizujące; Podmiot – sprawcę przestępstwa, Stronę podmiotową – przebiegi psychiczne (umyślność, nieumyślność)

14 Przedmiot Przedmiot ochrony (zamachu)- dobro/wartość społeczna, którą chronią przepisy prawa karnego skarbowego. Nie zawsze wprost ujęta w przepisie części szczególnej. Wówczas pomocny dla jego wyłonienia może być tytuł rozdziału, w którym dany typ czyny zabronionego się znajduje. Ze względu na stopień jego konkretyzacji wyróżniamy: ogólny przedmiot ochrony rodzajowy przedmiot ochrony indywidualny przedmiot ochrony. Inny podział obejmuje: główny i uboczny przedmiot ochrony. Jest on ważny dla ustalenia podobieństwa przestępstw skarbowych, które jest przesłanką np. recydywy. Definicja przestępstw podobnych zawarta jest w art. 53 § 2 k.k.s. Są nimi przestępstwa: określone w tym samym rozdziale kodeksu popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia.

15 Strona przedmiotowa sposób zachowania się sprawcy- określenie czynności wykonawczej. Ze względu na sposób opisania znamienia czasownikowego wykroczenia dzielimy na : z działania, z zaniechania, z działania lub zaniechania albo mówimy o utrzymanie jakiegoś stanu rzeczy, trwałe, kwalifikowane, o zbiorowo określonym czynie, skutek – zmiana w układzie elementów przestrzennych różnych względem zachowania się sprawcy. Wyróżniamy tutaj wykroczenia materialne, wykroczenia formalne, z naruszenia lub narażenia na niebezpieczeństwo, związek przyczynowy – umożliwia ustalenie powiązania przyczynowego między zachowaniem się sprawcy a określonym w ustawie skutkiem; chodzi zatem o takie powiązanie zjawisk, z których jedno wynika z drugiego, czyli bez zaistnienia tego pierwszego (przyczyna) drugie by nie nastąpiło (skutek), przedmiot czynności wykonawczej- rzecz lub osoba, na którą skierowany jest bezpośrednio zamach sprawcy, okoliczności modalne – czas, miejsce, sytuacja.

16 Podmiot Na zasadach określonych w kodeksie karnym skarbowym odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat (art. 5§1 k.k.s.). Oznacza to, że nieletni nie ponoszą odpowiedzialności w trybie przewidzianym przez kodeks karny skarbowy. Wobec nich sądy rodzinne stosują środki wychowawcze, gdy jest to konieczne aby przeciwdziałać demoralizacji nieletniego oraz środki wychowawcze i poprawcze – w razie popełnienia przez nieletniego „czynu karalnego”. Z uwagi na podmiot przestępstwa i wykroczenia skarbowe dzielimy na: powszechne indywidualne.

17 Odpowiedzialność nieletnich
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich ( t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 ze zm.) Art. 1. § 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie: 1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18, 2) postępowania w sprawach o czyny karalne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17, 3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21. Art.1. § 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) "nieletnich" - rozumie się przez to osoby, o których mowa w § 1, 2) "czynie karalnym" - rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako: a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo b) wykroczenie określone w art. 51, 62 , 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124, 133 lub 143 Kodeksu wykroczeń. Nie jest nim zatem wykroczenie skarbowe.

18 Strona podmiotowa Znamiona strony podmiotowej charakteryzują przeżycia sprawcy, jakie towarzyszyły mu w czasie realizacji znamion strony przedmiotowej. Są one scharakteryzowane przy pomocy umyślności i nieumyślności. Zgodnie z art. 4 § 1 k.k.s. przestępstwo i wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, nieumyślnie zaś tylko wówczas, gdy kodeks tak stanowi (np. niedopełnienie obowiązku nadzoru w art. 84§1, art. 96§1, art. 106 ł§1, art. 111§1 k.k.s., przy paserstwie akcyzowym i paserstwie celnym z art. 65 § 2 i art. 91 § 2 k.k.s.). Jeżeli zatem brak jest w przepisie części szczególnej określenia strony podmiotowej znamieniem czynu zabronionego jest umyślność.

19 Umyślność Art.  4 § 2 k.w. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Umyślność można podzielić na dwie postacie: zamiar bezpośredni (dolus directus)– gdy sprawca chce popełnić czyn, tj. ma wolę jego popełnienia i świadomość skutku swojego zachowania i dąży do ich wystąpienia. Zamiar bezpośredni stanowi wyższą formę umyślności, a zatem przemawia za wyższą karą zamiar ewentualny (dolus eventualis) – gdy sprawca uświadamia sobie skutek , jaki może spowodować jego zachowanie, bezpośrednio nie dąży do jego wystąpienia - jednak godzi się na to by nastąpił. Zamiar ewentualny towarzyszy zazwyczaj jakiemuś innemu dążeniu, stąd bywa on też określany jako zamiar wynikowy. Jest to niższy stopień umyślności, zatem przemawia za niższym wymiarem kary.

20 Nieumyślność Art. 4 § 3 k.w. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Nieumyślność można podzielić na dwie postacie: Nieumyślność świadoma - zachodzi gdy sprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że przewidywał możliwość popełnienia czynu (sprawca nie zachował wymaganej ostrożności i nie dostosował swojego zachowania do określonej sytuacji). Nieumyślność nieświadoma – jest to forma o niższym stopniu naganności i zachodzi, gdy sprawca w ogóle nie przewidywał możliwości popełnienia czynu, choć możliwość taką mógł przewidzieć przy zachowaniu niezbędnej ostrożności. W teorii przyjmuje się, iż jeżeli sprawca czynu zabronionego nie przewidywał możliwości jego popełnienia i w konkretnej sytuacji nie mógł tego przewidzieć, nie zachodzi nawet nieumyślność nieświadoma, lecz tzw. nieszczęśliwy przypadek, w konsekwencji którego mamy do czynienia z brakiem zawinienia.

21 Bezprawność Bezprawność jest oceną wyrażającą sprzeczność między faktycznym zachowaniem się człowieka a tym zachowaniem, które ustawa określa jako nakazane (czyli z nakazem prawnym), albo zgodność między faktycznym zachowaniem a tym zachowaniem, które ustawa określa jako zakazane (czyli z zakazem prawnym). Bezprawność zachodzi zatem, gdy to co się zdarzyło (sfera bytu), nie odpowiada temu, co się zdarzyć powinno (sferze powinności).

22 Bezprawność karno-skarbowa oznacza przekroczenie zakazów zawartych w normach prawa finansowego obwarowanych sankcją w postaci kary kryminalnej. Jednocześnie owo przekroczenie nie może zachodzić w okolicznościach, które legalizują czyn wypełniający znamiona jakiegoś typu czynu zabronionego. Te ostatnie bowiem wyłączają jego bezprawność. Powodują one, że czyn odpowiadający ustawowemu opisowi czynu zabronionego nie jest jednak bezprawny. W doktrynie prawa karnego nazywamy je kontratypami. Tak rozumiana bezprawność karno-skarbowa ma charakter złożony, jest bowiem koniunkcją formalnego zakazu karnego i braku kontratypu.

23 Kontratypy Wyjątkowo czyn odpowiadający znamionom ustawowym przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może nie posiadać cechy bezprawności, gdyż na mocy przepisu prawnego jest uważany za zgodny z prawem. Dzieje się to za sprawą kontratypów, czyli okoliczności wyłączających bezprawność czynu. Służą one wtórnej legalizacji zachowań pierwotnie bezprawnych. Zachowanie podjęte w warunkach kontratypu, mimo iż nie jest pozbawione społecznej szkodliwości jest prawnie dozwolone lub ustawodawca uznaje karanie jego sprawcy takiego czynu za niecelowe.

24 Kodeks karny skarbowy recypuje jedynie kontratyp dopuszczalnego ryzyka z art. 27 § 1 k.k. (na podstawie art. 20 § 2 k.k.s.) i to nie w pełnym zakresie. W myśl bowiem art. 20 § 5 k.k.s. dopuszczalne ryzyko w prawie karnym skarbowym ograniczone zostało wyłącznie do eksperymentu ekonomicznego lub technicznego. Eksperyment ów polega na podjęciu próby stworzenia (np. w działalności gospodarczej) nowych reguł postępowania w miejsce brakujących lub w miejsce reguł zastanych, lecz utrudniających postęp – musi mieć zatem charakter nowatorski. Pozostałe, wymagane warunki eksperymentu to: a) podjęcie ryzykownego działania i sposób jego przeprowadzenia powinny być zgodnie z aktualnym stanem wiedzy w danej dziedzinie, b) przewidywane korzyści z eksperymentu mają mieć istotne znaczenie ekonomiczne lub techniczne ( przewidywanie korzyści i celowość eksperymentu), c) zachowanie zasad ostrożności mających na celu minimalizowanie ryzyka wystąpienia ujemnych skutków.

25 Społeczna szkodliwość
Przez społeczną szkodliwość czynu rozumie się całokształt właściwości zarówno obiektywnych, jak i subiektywnych czynu, decydujących o jego społecznie ujemnej wartości. Pierwszej oceny w tym względzie dokonuje ustawodawca. W tym ujęciu stanowi ona materialny element czynu zabronionego i odgrywa rolę miernika zasadności zabronienia czynu. Mówiąc o czynie mamy tu na myśli określoną kategorię, a nie konkretny czyn. Na tym więc poziomie rozważań stwierdzenie, że przemyt celny jest czynem społecznie szkodliwym nie oznacza, że konkretny przemyt celny ma określony stopień społecznej szkodliwości, lecz to, że przemyt celny jako pewna kategoria czynów nagannych ma taką społeczną szkodliwość, iż czyny objęte tym pojęciem powinny być zabronione. W konsekwencji pojęcie społecznej szkodliwości wyjaśnia, dlaczego pewne czyny są zabronione, a inne zaś nie. A wyrazem oceny dokonanej na tej drodze jest rodzaj i wysokość sankcji grożącej za dany czyn zabroniony.

26 Ta generalna ocena dokonywana przez ustawodawcę nie podlega weryfikacji przez organy wymiaru sprawiedliwości, które w postępowaniu nie badają zasadności dokonanego wyboru. Czym innym jest natomiast ocena społecznej szkodliwości konkretnego już czynu, popełnionego przez konkretnego sprawcę w określonym miejscu, czasie i okolicznościach. Taki czyn, należący do kategorii czynów, których społeczna szkodliwość została uznana przez ustawodawcę za uzasadniającą ich zabronienie, charakteryzuje się zindywidualizowaną społeczną szkodliwością, a jej stopień może być rozmaity, dlatego też podlega ocenie sądu.

27 Kluczowe znaczenie dla oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu in concreto ma art. 53 § 7 k.w. Wymienia on kwantyfikatory (mierniki) stopnia społecznej szkodliwości nawiązując do koncepcji przedmiotowo-podmiotowej. Zaliczamy do nich: - rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra, - wagę naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego, - wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego, postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonej reguły ostrożności i stopień jej naruszenia. Kodeks karny skarbowy w art. 1 § 2 uchyla odpowiedzialność karną skarbową w razie znikomej społecznej szkodliwości czynu (czyn taki nie jest ani przestępstwem skarbowym, ani wykroczeniem skarbowym).

28 Wina Odpowiedzialność za czyny zabronione jest uzależniona od stwierdzenia winy sprawcy czynu (funkcja winy legitymizująca odpowiedzialność karno-skarbową). Oparcie odpowiedzialności sprawcy czynu zabronionego na zasadzie winy oznacza, że nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu (art. 1 § 3 k.k.s.)

29 Teorie winy teorie psychologiczne
teorie normatywne (kompleksowa i czysta) teoria prewencyjna winy teoria winy jako relacji zawinienia

30 Teorie psychologiczne
Teorie psychologiczne łączy podstawowe założenie, iż wina sprowadza się do związku psychicznego sprawcy z czynem, nazywanego również węzłem psychicznym. Kładą one akcent na element psychiczny i w tym elemencie psychicznym, który wiąże sprawcę podmiotowo z jego czynem (skutkiem), widzą samą istotę winy.

31 Przykłady teorii psychologicznych
teoria woli – według której związek między sprawcą a czynem (przestępnym skutkiem) polega na tym, że sprawca chce popełnienia czynu (skutku), a zatem obejmuje go swoją wolą. Skutek, za który sprawca miałby odpowiadać, może być objęty wolą w postaci chcenia albo godzenia się na jego wystąpienie. W ten sposób powstał zamiar ewentualny, u którego podstaw legło założenie, iż godzenie się jest przejawem woli sprawcy. teoria wyobrażenia – która przyjmuje, że więź psychiczna ma charakter intelektualny. O jej istnieniu nie decyduje wyłącznie zamiar popełnienia czynu zabronionego, ale sama już świadomość, że może dojść do jego popełnienia.

32 Teorie normatywne W normatywnych teoriach winy podkreśla się wymagalność zgodnego z prawem zachowania, która ma miejsce wówczas, gdy sprawca – ze względu na jego osobiste właściwości oraz sytuację, w jakiej się znalazł – może sprostać normie, a także stanowiąca w istocie jej konsekwencję zarzucalność, która jest negatywną oceną zachowania sprawcy, wyrażającą się w postawieniu mu zarzutu, że zachował się nie tak, jak należało, mimo że mógł zachować się inaczej.

33 W ramach teorii normatywnych wyróżniamy:
kompleksową teorię normatywną – która uwzględnia elementy teorii psychologicznych (przeżycia psychiczne jako współdecydujące o istocie winy), wzbogacone o element normatywny (zarzucalność). Zarzuty: przemieszanie różnych kategorii, przedmiotu oceny (przeżycia psychiczne) oraz oceny przedmiotu (zarzucalność owych przeżyć). czystą teorię normatywną – według niej istota winy sprowadza się do samej tylko zarzucalności, stanowiąc wyłącznie wartościujący osąd zachowania sprawcy.

34 Winą w ujęciu tej ostatniej teorii jest czysty, bo wyprany z elementów psychicznych zarzut, jaki stawiamy sprawcy czynu zabronionego z tego powodu, że postąpił wbrew normie prawnokarnej w sytuacji, w której mógł się zachować zgodnie z tą ostatnią. Do przesłanek jej przypisania zaliczamy: podmiotową zdolność do zawinienia (dojrzałość oraz poczytalność), świadomość bezprawności (karnej)/ karalności, wymagalność zachowania zgodnego z prawem nie wyłączoną z innej przyczyny niż tzw. anormalna sytuacja motywacyjna.

35 Okoliczności wyłączające winę
Do okoliczności wyłączających winę zaliczamy: błąd, niepoczytalność, nieletniość.

36 Błąd Ogólnie błąd to rozbieżność między świadomością sprawcy o rzeczywistości a samą rzeczywistością. Może on polegać na mylnym wyobrażeniu (urojeniu) lub nieświadomości (tzw. koncepcja o dwupostaciowości błędu). Kodeks karny skarbowy w art. 10 § 1–5 odróżnia trzy rodzaje błędu: błąd co do prawa (error iuris) — art. 10 § 4 błąd co do ustawowych znamion (error facti) — art. 10 § 1 i 2 3) błąd co do kontratypu — art. 10 § 3.

37 Błąd co do prawa Prawo karne skarbowe przyjmuje zasadę powszechnej znajomości prawa, opartej na regule ignorantia iuris nocet, która oznacza, że nieznajomość prawa szkodzi (chyba że była ona usprawiedliwiona). Od odpowiedzialności karnej skarbowej uwalnia zatem tylko usprawiedliwiona nieświadomość karalności czynu. Istotą tego błędu jest to, że sprawca nie ma świadomości, iż jego zachowanie jest zabronione pod groźbą kary przez normę prawa karnego skarbowego (poza zakresem zainteresowania pozostaje delictum putativum). Wie zatem co czyni, lecz nie zdaje sobie sprawy, że to co czyni jest zagrożone pod groźba kary. Koncepcja tego błędu stawia przed sprawcą mniejsze wymagania niż rozwiązanie przyjęte w k.k. Nie chodzi tu bowiem o nieświadomość co sprzeczności czynu z jakąś norma, ale właśnie o brak świadomości co do faktu zagrożenia karnego. Nieświadomość karalności musi być, jak wskazano, usprawiedliwiona, aby wyłączyć winę. Do kryteriów branych pod uwagę przy ocenie, czy błąd sprawcy był usprawiedliwiony należą: kryterium obiektywne, polegające na ustaleniu czy sprawca był zobowiązany do posiadania informacji o obowiązującym stanie prawnym, kryterium subiektywne, sprowadzające się do ustalenia, czy sprawca miał możliwość uniknięcia błędu w postaci nieświadomości zagrożenia karnego.

38 Aktualny wobec tego jest pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 3 lutego 1997 r. (II KKN 124/96, OSNKW 1997, nr 5–6, poz. 46), że nie można skutecznie powoływać się na niezawinioną nieznajomość prawa, jeżeli z ustalonych faktów wynika, że sprawca nie tylko nie starał się w sposób należyty zapoznać się z obowiązującym uregulowaniem, choć miał możność to uczynić u przedstawicieli właściwych organów, ale wręcz w sposób wyraźny z takiej możliwości zrezygnował. Chociaż, jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 7 października 1998 r. (V KKN 414/98, OSNKW 1999, nr 1–2, poz. 9, s. 54) — stopień trudności w rozpoznaniu czynów naruszających przepisy o charakterze porządkowo-administracyjnym (m.in. w ustawach finansowych) może być nieporównanie większy, niż przy czynach powszechnych, a nieświadomość co do prawnej oceny czynu może być usprawiedliwiona niskim stopniem jasności zawartego w ustawie unormowania. Mając na uwadze to ostatnie wskazanie ustawodawca w art. 10 § 5 k.k.s., przewidział, że jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony (zawiniony), to w razie przestępstwa skarbowego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a jeżeli czyn jest wykroczeniem skarbowym, sąd może odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego

39 Błąd co faktu Art. 10 § 1 k.k.s. normuje błąd co do ustawowych znamion typu podstawowego czynu zabronionego, stanowiąc, że „Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię”. Błąd co do ustawowych znamion polega na tym, że sprawca popełniając czyn opisany w ustawie jako przestępstwo lub wykroczenie skarbowe myli się chociażby co do jednego z ustawowych jego znamion, co w konsekwencji wyłącza umyślność realizacji takiego czynu (np. ważności zezwolenia dewizowego lub pozwolenia celnego czy objęcia danego zachowania zwolnieniem dewizowym). W rachubę może wchodzić odpowiedzialność za nieumyślną realizację znamion czynu zabronionego lub jej całkowite wyłączenie. Źródło błędu: sprawca nie wie o istnieniu takiej normy sprawca wiedząc o istnieniu takiej normy, nie wie, iż obowiązuje ona także jego sprawca wie o istnieniu i obowiązywaniu normy, ale nie zna jej treści sprawca wie o istnieniu, obowiązywaniu i treści normy, ale nie wie, iż wyznacza ona znamiona czynu zabronionego. Błąd co do faktu, aby wyłączył odpowiedzialność za czyn musi być istotny (error in personam oraz error in obiecto) i popełniony w dobrej wierze. Nie ma natomiast znaczenia czy był on usprawiedliwiony.

40 W art. 10 § 2 k.k.s. uregulowano błąd co do okoliczności stanowiącej znamię uprzywilejowanego typu czynu zabronionego. Jeżeli błąd ten był usprawiedliwiony, sprawca odpowiada za uprzywilejowany typ czynu, jeśli nie — ponosi odpowiedzialność za podstawową jego postać.

41 Błąd co do kontratypu Ma on wąski zakres zastosowania dotyczy bowiem okoliczności wyłączającej bezprawność w postaci dopuszczalnego ryzyka (eksperymentu ekonomicznego lub technicznego) z art. 27 § 1 k.k. w zw. z art. 20 § 2 i 5 k.k.s. jego istota sprowadza się do błędnego przekonania, a więc z urojenia, że zachodzi okoliczność warunkująca istnienie wymienionego kontratypu. Błąd ten nie może polegać na nieświadomości, gdyż ta jest tu w istocie niemożliwa. Aby odpowiedzialność została uchylona, błąd ten musi być usprawiedliwiony; przy nieusprawiedliwionym błędzie ma zastosowanie wspomniany art. 10 § 5 k.k.s. Sąd może zatem nadzwyczajnie karę złagodzić (przestępstwo skarbowe) a nawet odstąpić od wymierżenia kary/ środka karnego (wykroczenie skarbowe).

42 Nieletniość Według art. 5 § 1 k.k.s. decydującym momentem dla ustalenia odpowiedzialności karnej skarbowej jest ukończenie 17 roku życia w momencie popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, a nie w chwili orzekania. W przypadku czynu ciągłego (art. 6 § 2 k.k.s.), aby przyjąć odpowiedzialność właściwą dorosłemu sprawcy wystarczające jest, by chociaż jedno zachowanie objęte ciągłością popełnił on po ukończeniu lat 17. Przepis art. 5 § 2 k.k.s. przewiduje szczególną zasadę, że w stosunku do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego może zastosować środki wychowawcze, lecznicze albo środek poprawczy, według ustawy z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 ze zm.) Zastosowanie tego przepisu jest możliwe wtedy, gdy okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. Jeśli jednak sąd zdecyduje o wymierzeniu młodocianemu albo nieletniemu kary, środka karnego lub innego środka, powinien on kierować się przede wszystkim tym, aby sprawcę takiego wychować. Orzeczenie tych ostatnich jest oczywiście możliwe tylko w wypadkach przewidzianych prawem, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji tej kategorii sprawców.

43 Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich przyjmuje, że popełnienie przez nieletniego w wieku od 13 do 17 lat przestępstwa skarbowego skutkuje zastosowaniem przez sąd rodzinny środków wychowawczych, leczniczo-wychowawczych lub środka poprawczego (umieszczenie w zakładzie poprawczym do ukończenia 21 lat). Według tej samej ustawy wykroczenie skarbowe nie jest czynem karalnym. Zastosowanie środków wychowawczych z tej ustawy wobec sprawcy wykroczenia skarbowego jest możliwe wyłącznie po stwierdzeniu jego demoralizacji (nie można jednak orzec zakładu poprawczego).

44 Kodeks karny skarbowy zna również kategorię młodocianego sprawcy
Kodeks karny skarbowy zna również kategorię młodocianego sprawcy. Jest nim osoba, która w czasie popełnienia czynu nie miała ukończonych 21 lat, a w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat (art. 53 § 19 k.k.s.). Dopuszcza on stosowanie wobec młodocianego nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 § 1 k.k. w zw. z art. 20 § 2 k.k.s.). Ponadto przewiduje w stosunku do młodocianego wydłużony okres próby oraz dozór w razie zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności (art. 70 § 2 k.k. i art. 73 § 2 k.k. w zw. z art. 20 § 2 k.k.s.)

45 Niepoczytalność Niepoczytalność (art. 11 § 1 k.k.s.) zachodzi gdy gdy sprawca nie mógł w chwili czynu rozpoznać jego znaczenia lub nie mógł pokierować swoim postępowaniem (przesłanki psychologiczne). Kodeks określa też trzy przyczyny takiego stanu: a) chorobę psychiczną, b) upośledzenie umysłowe, c) inne zakłócenie czynności psychicznych (przesłanki psychiatryczne).

46 Niepoczytalność wyklucza co prawda popełnienie przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego z powodu niemożności przypisania sprawcy winy. Jednak ze względu na wyczerpanie przezeń ustawowych znamion konkretnego przestępstwa (wykroczenia) skarbowego, przypisuje mu się popełnienie czynu zabronionego (art. 53 § 1 k.k.s.) 

47 Do najczęściej spotykanych chorób psychicznych należą: schizofrenia (rozpad osobowości), paranoja (obłęd), cyklofrenia (psychoza maniakalno-depresyjna), psychozy (w tym psychozy alkoholowe). Nie zalicza się do nich psychopatii (zaburzenia osobowości), które dotyczą zakłóceń w sferze popędów, motywacji i woli. Psychopaci zachowują zdolność rozpoznania czynu, lecz mają ograniczoną zdolność pokierowania swym postępowaniem.

48 Poczytalność ograniczona w znacznym stopniu
Poczytalność ograniczona (art. 11 § 2 k.k.s.) polega na tym, że w chwili popełnienia czynu zdolność sprawcy do rozpoznania jego znaczenia lub pokierowania swoim postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona. Okoliczność ta nie wyłącza winy, a sprawca popełnia przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, choć stopień jego winy ulega poważnej delimitacji.

49 Zmniejszony stopień zawinienia może znaleźć odzwierciedlenie w wymiarze kary. 1) W przypadku przestępstwa skarbowego sąd może orzec karę w wysokości nieprzekraczającej dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy, może też zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego. 2) W wypadku wykroczenia skarbowego sąd może natomiast odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego.

50 Wyłączenie przepisów o niepoczytalności oraz poczytalności ograniczonej w znacznym stopniu
Według art. 11 § 4 k.k.s., jeżeli niepoczytalność lub poczytalność ograniczona wywołana została wprawieniem się sprawcy (dobrowolnym oraz samodzielnym) w stan nietrzeźwości lub odurzenia, to takiemu sprawcy przypisywana jest pełna poczytalność (oparta na zasadzie ochrony społecznej, a nie na zasadzie winy), jeżeli tylko sprawca przewidywał lub mógł przewidzieć wyłączenie lub poważne ograniczenie poczytalności.

51 W praktyce przyjmuje się, że dorosły i w pełni poczytalny człowiek, spożywając alkohol albo używając innego środka odurzającego, ma możność i powinność przewidywania następstw, nie musi tu bowiem zachodzić relacja psychiczna do samego czynu zabronionego, lecz wystarcza relacja między użyciem środka a stanem spowodowanym przez to nadużycie (zob. wyrok SN z 20 maja 1976 r., III KR 75/76, OSNKW 1976, nr 12, poz. 144)