CZYNY NIEDOZWOLONE.

Prezentacja na temat: "CZYNY NIEDOZWOLONE."— Zapis prezentacji:

1 CZYNY NIEDOZWOLONE

2 Art. 415 k.c.: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”
Art. 416 k.c.: „Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu” odpowiedzialność na zasadzie winy przesłanki odpowiedzialności: 1) szkoda 2) fakt, z którym ustawa wiąże odpowiedzialność określonego podmiotu (czyn niedozwolony) 3) adekwatny związek przyczynowy między czynem niedozwolonym a szkodą

3 brak definicji pojęcia winy
kwestia, czy bezprawność jest elementem pojęcia winy, czy niezależną kategorią (przesłanką winy)

4 Okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy): 1) obrona konieczna 2) stan wyższej konieczności 3) dozwolona samopomoc 4) zgoda poszkodowanego 5) wykonywanie własnych praw podmiotowych wg części przedstawicieli doktryny także dalsze kontratypy: 6) działanie w granicach ustawowo przyznanych uprawnień 7) działanie na własne ryzyko 8) działanie z pobudek altruistycznych

5 Rodzaje i mierniki winy
Zdolność do zawinienia (zwana też poczytalnością) 1) niezbędna jest indywidualna ocena sprawcy (art. 425 k.c.) 2) ustanowiono sztywną granicę wiekową odpowiedzialności (art. 426 k.c.) niepoczytalność wyłącza odpowiedzialność na zasadzie winy Rodzaje i mierniki winy wina umyślna i nieumyślna (niedbalstwo)

6 Współsprawstwo i współodpowiedzialność
Art. 422 k.c.: „Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody” Trzy kategorie osób, które ponoszą odpowiedzialność za szkodę: 1) sprawcy „bezpośredni” 2) podżegacz i pomocnik – osoby, których zachowanie „pośrednio” przyczyniło się do wyrządzenia szkody przez sprawcę, bądź które uczestniczyły „w cudzym czynie niedozwolonym”; współsprawcy w szerokim znaczeniu tego słowa 3) osoby, które popełniły własny czyn niedozwolony polegający na świadomym skorzystaniu z wyrządzonej komuś szkody przez inną osobę

7 Ogólna formuła odpowiedzialności
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZY WYKONYWANIU WŁADZY PUBLICZNEJ art. 77 ust. 1 Konstytucji Ogólna formuła odpowiedzialności art. 417 k.c. odpowiedzialność za własny czyn odpowiedzialność oparta na obiektywnej ocenie działania lub zaniechania szkodzącego

8 Podmioty odpowiedzialne
1) osoby prawne wykonujące z mocy prawa władzę publiczną, w szczególności Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego (art. 417 § 1 k.c.) 2) osoby prawne, którym zlecono wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej, na podstawie porozumienia, w szczególności jednostki samorządu terytorialnego (§ 2 ) kryterium funkcjonalne Poszkodowany każdy podmiot prawa cywilnego art. 77 ust. 1 Konstytucji

9 Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem niezgodnego z prawem aktu normatywnego
(art. 417¹ § 1 k.c.) przedsąd (prejudykat) wymóg przedsądu nie odnosi się do niezgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym pozwany – podmiot, który wydał zakwestionowaną normę prawną

10 Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem prawomocnym orzeczeniem lub ostateczną decyzją (art. 417¹ § 2 k.c.) akty władcze o charakterze indywidualnym, a nie normatywnym co do zasady wymóg prejudykatu (przedsądu)

11 Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem orzeczenia lub decyzji
(art. 417¹§ 3 k.c.) zaniechanie organu władzy publicznej zagadnienie przewlekłości postępowania co do zasady wymóg prejudykatu

12 Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu normatywnego
(art. 417¹ § 4 k.c.) zaniechanie legislacyjne gdy obowiązek wydania aktu normatywnego wskazuje przepis prawa nie ma wymogu przedsądu

13 Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej (art. 417² k.c.) naprawienie szkody na zasadach słuszności dalej posunięta ochrona, niż wynika to z art. 77 ust. 1 Konstytucji tylko szkoda na osobie luz decyzyjny sądu przy ocenie zasadności roszczenia problem oceny związku przyczynowego: 1) zasada ogólna z art. 361 § 1 k.c. 2) należy odstąpić od kryterium normalności związku przyczynowego, jeżeli uzasadniają to względy słuszności

14 Uregulowania odrębne przepisów art. 417, 417¹ i 417² nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczególnych (art. 421 k.c.)

15 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CUDZE CZYNY
1) odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru 2) odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie

16 ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB „ZOBOWIĄZANYCH DO NADZORU”
art. 427 k.c. Przyjmuje się następujące przesłanki odpowiedzialności: szkoda wyrządzona przez osobę, której z powodu wieku, stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można szkoda została wyrządzona przez bezprawne zachowanie istniał ustawowy lub umowny obowiązek sprawowania nadzoru nad sprawcą szkody lub faktycznie była sprawowana nad nim stała piecza osobie zobowiązanej do nadzoru można postawić zarzut winy zachodzi związek przyczynowy między nienależytym sprawowaniem nadzoru a wyrządzeniem szkody

17 Przyjmuje się istnienie domniemań prawnych:
1) winy w nadzorze – culpa in custodiendo 2) związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem się osoby zobowiązanej do nadzoru (sprawującej stałą pieczę) a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego osobie trzeciej praesumptiones iuris tantum - mogą być obalone dowodem przeciwnym

18 Odpowiedzialność sprawcy
art. 428 k.c.: „Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego”

19 ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB POWIERZAJĄCYCH WYKONANIE CZYNNOŚCI INNEJ OSOBIE
1) odpowiedzialność art. 429 k.c.: za szkodę wyrządzoną przez samodzielnego wykonawcę odpowiedzialność przełożonego, gdy podwładny wyrządził szkodę bez swojej winy 2) odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego (art. 430 k.c.)

20 Ad 1) wykonawca działa samodzielnie, nie podlega kierownictwu powierzającego (tzw. samodzielny wykonawca) lub podwładny nie ponosi winy za wyrządzenie szkody nie ma znaczenia, o jaką czynność chodzi ani na podstawie jakiego stosunku prawnego wykonawca podejmuje się wykonania powierzenie może być jednorazowe powierzenie może być odpłatne albo nieodpłatne

21 Rozumienie winy na gruncie art. 429 k.c. i jej istota
1) tradycyjnie przyjmuje się, że jedną z przesłanek odpowiedzialności jest wina powierzającego - odpowiedzialność na zasadzie winy w wyborze domniemanie winy 2) P. Machnikowski: jest dyskusyjne, czy wina powierzającego jest przesłanką odpowiedzialności odpowiedzialność istnieje, gdy nie zachodzi żadna okoliczność wyłączająca odpowiedzialność powierzającego – ani brak winy w wyborze, ani powierzenie czynności do wykonania przedsiębiorstwu lub zakładowi zajmującemu się zawodowo wykonywaniem czynności danego rodzaju w dużym uproszczeniu można powiedzieć, że chodzi o specyficznie rozumianą winę, przy czym został odwrócony ciężar jej dowodu

22 przesłanką odpowiedzialności powierzającego czynność do wykonania wykonawcy opartej na art. 429 k.c. nie jest wina tego ostatniego zachowanie wykonawcy musi być bezprawne jeżeli bezpośredni sprawca ponosi winę, to odpowiada łącznie z powierzającym, a ich odpowiedzialność jest solidarna brak odpowiedzialności powierzającego, gdy wykonawca wyrządził szkodę jedynie przy okazji wykonywania powierzonej czynności

23 Ad 2) odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego – art
Ad 2) odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego – art. 430 k.c. dominuje pogląd, że jest to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka; wg niektórych autorów odpowiedzialność absolutna Przesłanki: 1) powierzenie na własny rachunek przez jeden podmiot drugiemu czynności do wykonania 2) wyrządzenie przez wykonawcę szkody przy wykonywaniu powierzonej mu czynności 3) istnienie pomiędzy powierzającym a wykonawcą stosunku zwierzchnictwa i podporządkowania 4) wina wykonawcy w wyrządzeniu szkody przy wykonywaniu powierzonej mu czynności

24 w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do jej naprawienia jest wyłącznie pracodawca (art. 120 § 1 k.p.) w literaturze prawa pracy przyjmuje się, że reguła ta dotyczy wyłącznie nieumyślnego wyrządzenia szkody przez pracownika i nie obejmuje szkód wyrządzonych umyślnie, za które pracownik odpowiada w pełnej wysokości wobec pracodawcy pracownik może odpowiadać tylko do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody (art. 119 k.p.) „Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości” (art. 122 k.p.)

25 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ ZWIERZĘTA
art. 431 § 1 k.c. i uregulowania szczególne zasada, na której opiera się odpowiedzialność z art. 431 k.c.: 1) zdaniem większości autorów jest to odpowiedzialność za własny czyn oparta na zasadzie winy w nadzorze (culpa in custodiendo) 2) P. Machnikowski i A. Śmieja: nie jest możliwe abstrakcyjne wskazanie, ani czy jest to odpowiedzialność za czyn własny, czy również za czyn innego podmiotu, ani na jakiej zasadzie jest oparta

26 Zachowania zwierzęcia objęte odpowiedzialnością z art. 431 k.c.:
1) tradycyjny pogląd: wyłącznie szkody wyrządzone przez zwierzę spontanicznie, z jego własnego popędu art. 431 k.c. nie dotyczy przypadków, w których zachowaniem się zwierzęcia kierował człowiek art. 431 k.c. jest podstawą odpowiedzialności wtedy, gdy kierowane przez człowieka zwierzę wyrządza szkodę reagując pod wpływem strachu lub innego bodźca, a człowiek nie zdołał go powstrzymać 2) P. Machnikowski i A. Śmieja: art. 431 k.c. nie odnosi się wyłącznie do zachowań zwierzęcia sterowanych przez jego układ nerwowy art. 431 k.c. odnosi się zarówno do aktywnych, jak i pasywnych zachowań zwierząt

27 zwierzęta domowe, gospodarskie, hodowlane i dzikie w zoo, zwierzyńcach, cyrkach, fermach hodowlanych, w placówkach naukowych dla celów badawczych czy dydaktycznych zwierzę chowa ten, kto przez dłuższy czas sprawuje nad nim pieczę dla własnych celów, niekoniecznie majątkowych, dostarczając mu schronienia i utrzymania władztwo poparte tytułem prawnym albo nie pojęcie „posługiwania się zwierzęciem”

28 art. 431 § 2 k.c. - odpowiedzialność na zasadzie słuszności
dozwolona samopomoc - art. 432 k.c.

29 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ SPOWODOWANĄ WYRZUCENIEM, WYLANIEM LUB SPADNIĘCIEM PRZEDMIOTU Z POMIESZCZENIA art. 433 k.c. odpowiedzialność na zasadzie ryzyka problem części budynku objętych wspólnym korzystaniem przez wszystkich jego mieszkańców kwestia, czy art. 433 k.c. znajduje zastosowanie w przypadku zalania innego pomieszczenia zlokalizowanego w tym samym budynku zagadnienie, czy art. 433 k.c. znajduje zastosowanie w razie umyślnego wyrzucenia przedmiotu / wylania cieczy

30 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ SPOWODOWANĄ ZAWALENIEM SIĘ BUDOWLI LUB ODERWANIEM SIĘ JEJ CZĘŚCI
art. 434 k.c. odpowiedzialność na zasadzie ryzyka otwarty katalog okoliczności egzoneracyjnych kwestia, czy art. 434 k.c. wyraża domniemanie prawne

31 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ RUCH PRZEDSIĘBIORSTWA LUB ZAKŁADU WPRAWIANEGO W RUCH ZA POMOCĄ SIŁ PRZYRODY art. 435 k.c. odpowiedzialność na zasadzie ryzyka zagadnienie związku przyczynowego okoliczności egzoneracyjne art. 437 k.c.

32 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ RUCH MECHANICZNEGO ŚRODKA KOMUNIKACJI PORUSZANEGO ZA POMOCĄ SIŁ PRZYRODY art. 436 k.c. pojęcie mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody pojęcie ruchu w rozumieniu art. 436 k.c. art. 436 § 1 k.c. – zasada ryzyka art. 436 § 2 k.c. – zasada winy

33 ZAPOBIEGANIE SZKODZIE
art. 439 k.c. funkcja prewencyjna art. 438 k.c.

34 NAPRAWIENIE SZKODY WYRZĄDZONEJ CZYNEM NIEDOZWOLONYM
zasady ogólne – art k.c. art. 440 k.c. Współodpowiedzialność kilku osób odpowiadających deliktowo: „Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna” (art. 441 § 1 k.c.) solidarność bierna wynikająca z ustawy art. 441 § 2 i 3 k.c.

35 Szkoda na osobie „Roszczenia przewidziane w art nie mogą być zbyte, chyba że są już wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem” (art. 449 k.c.)

36 Roszczenia bezpośrednio poszkodowanego
Szkoda majątkowa na osobie: uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia (art. 444 k.c.) a) odszkodowanie na pokrycie wszelkich kosztów, w szczególności kosztów leczenia b) renta w razie całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, zwiększenia się potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość Krzywda: a) art. 445 k.c. b) art. 448 k.c.

37 oraz szkody związane z poczęciem i urodzeniem dziecka
Szkody prenatalne oraz szkody związane z poczęciem i urodzeniem dziecka „Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem” (art. 446¹ k.c.) wrongful conception wrongful birth wrongful life

38 Roszczenia osób pośrednio poszkodowanych śmierć człowieka (art. 446 k
Roszczenia osób pośrednio poszkodowanych śmierć człowieka (art. 446 k.c.) a) zwrot kosztów leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł b) renta – obligatoryjna i fakultatywna c) stosowne odszkodowanie dla najbliższych członków rodziny zmarłego d) zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę dla najbliższych członków rodziny zmarłego

39 PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ Z TYTUŁU CZYNÓW NIEDOZWOLONYCH
art. 442¹ § 1 k.c.