Psychospołeczne uwarunkowania agresji dziewcząt

Prezentacja na temat: "Psychospołeczne uwarunkowania agresji dziewcząt"— Zapis prezentacji:

1 Psychospołeczne uwarunkowania agresji dziewcząt
Dr Anna Siudem UMCS Lublin

2 Określenia definicyjne pojęcia „agresja”:
Agresja to wszelkie działanie (fizyczne lub słowne), którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej - rzeczywiste lub symboliczne - jakiejś osobie lub czemuś, co ją zastępuje (Szewczuk) Agresja to intencjonalne działanie na szkodę o charakterze antynormatywnym (Tedeschi, Smith, Brown).

3 Geneza czynności agresywnych pozwala wyróżnić:
Agresję gniewną – wrodzoną reakcję organizmu na zablokowanie dążeń lub doznanie szkody; jest to czynność definiowana poprzez wskazanie charakteru procesów emocjonalno - motywacyjnych, leżących u jej podłoża (Frączek), określana też jako spontaniczna, „gorąca” (Obuchowska), Agresję instrumentalną - to wyuczona czynność, sprawiająca ból i cierpienie, powodująca szkodę; podstawową funkcją tego rodzaju agresji jest realizacja ważnych dla jednostki potrzeb (Frączek), jest podejmowana z premedytacją - tzw. „zimna” (Obuchowska) albo agresja „wroga” (Aronson, Wilson, Akert), Agresję zadaniową - wywołana jest ze względu na realizowane zadania np. związana z pełnieniem określonych ról społecznych rodzica, nauczyciela, przełożonego (Frączek, Reykowski).

4 Źródłami czynności agresywnych mogą być (miedzy innymi):
specyficzne emocje negatywne podmiotu (złość, gniew), potrzeby indywidualne jednostki, frustracja potrzeb, realizowane przez jednostkę zadania.

5 W literaturze przedmiotu spotyka się również podział na agresję bezpośrednią (fizyczną) i pośrednią ( werbalną): Agresją fizyczną są reakcje (zamierzenia, tendencje do zachowań), których celem jest krzywda (utrata) fizyczna lub ból fizyczny ofiary - użycie siły fizycznej oraz przemocy przeciwko innym ludziom. Agresją werbalną są reakcje, powodujące psychologiczne lub społeczne zagrożenie jednostki (np. ciężkie przeżycie, obniżenie samooceny), będące skutkiem nieotrzymania nagrody czy braku szacunku społecznego. Z agresją bezpośrednią mamy do czynienia wtedy, gdy istnieje cel gniewu albo osoba prowokująca agresję (np. agresja w sytuacji „twarzą w twarz”), a przy agresji pośredniej nie ma konkretnego celu (jest nieukierunkowana) lub okrężną drogą skierowana jest na określoną osobę lub występuje jej substytut (np. agresja przemieszczona).

6 Spotykane są również takie rodzaje (przejawy) agresji jak:
Agresja słowna polega na wyrażaniu negatywnych uczuć w formie i treści wypowiedzi za najmniejszym podrażnieniem (kłócenie się, krzyki, przekleństwa, groźby, plotkowanie czy nadmierny krytycyzm). Negatywizm to zachowanie opozycyjne, głównie bunt przeciwko autorytetom (odmowa współpracy, bierny opór lub nie respektowanie zwyczajów społecznych). Podejrzliwość jest rzutowaniem wrogości na otoczenie społeczne (nieufność do ludzi, przekonanie, że ktoś nam szkodzi). Uraza przejawia się jako zazdrość i nienawiść do otoczenia. Wrogość jest połączeniem podejrzliwości i urazy. Drażliwość to gotowość przejawiania negatywnych uczuć już po niewielkim podrażnieniu (wybuchowość, rozdrażnienie, niegrzeczność i zły humor, obrażanie się, złośliwość, tak zwane „fochy”).

7 Obok agresji istnieje, często z nią utożsamiane pojęcie agresywności:
Aby rozróżnić pojęcia agresji i agresywności, należy podkreślić, że agresja - oznacza proces, czynność, zachowanie jednostki, a agresywność: Oznacza dyspozycję, cechę osobowości, która jest właściwością nabywaną i utrwalaną w trakcie indywidualnych doświadczeń, charakteryzuje się stałą tendencją jednostki do zachowań agresywnych w różnych sytuacjach i wobec wielu osób (Wójcik), Jest wyuczoną dyspozycją – gotowością do reagowania agresją bądź nawykiem (Kirwil), Jest dyspozycją wzbudzającą zachowanie, czyli dyspozycją do agresji (Kornadt).

8 Podstawowymi kryteriami klasyfikowania jednostki jako agresywnej są:
Wysoka częstotliwość oraz pokaźna liczba zachowań agresywnych, Duża intensywność połączona z nieadekwatnością reakcji agresywnych wobec działającego bodźca, Nieumiejętna kontrola (brak, nadmiar) reakcji agresywnych, Ciągła wrogość w stosunku do innych ludzi

9 Istnieją różnice indywidualne w zakresie intensywności zachowań agresywnych:
U niektórych osób zachowania te są rzadkie i wywoływane przez bodźce niezwykle silne, a inni przejawiają je wielokrotnie, o znacznym nasileniu, w stosunku do dużej ilości osób, przy już niewielkich, minimalnych bodźcach, a oprócz tego w wielu różnorodnych sytuacjach. Występują też różnice w zależności od płci: u mężczyzn agresja ma bezpośredni, fizyczny charakter, a kobieca – jest pośrednia, wroga, objawiana drażliwością. Nasilenie agresywności dziewcząt i chłopców jest zbliżone. Występowanie stosunkowo niewielu różnic nasilenia i przejawów agresywności w obu grupach płciowych może być interpretowane jako zjawisko uniseksu (zacieranie się różnic płciowych, spowodowanych zanikaniem ekstremalnych cech kobiecych i męskich).

10 ŹRÓDŁA I PRZYCZYNY AGRESJI
Teoria instynktu - źródłem agresji są dynamiczne siły tkwiące w naturze człowieka a związane z agresją przeżycie gniewu jest objawem wrodzonego instynktu walki. Teoria frustracji – agresji – za przyczynę zachowań agresywnych przyjmuje frustrację oraz lęk. Zdaniem A. Frączka agresja jest zawsze poprzedzona frustracją, a każda frustracja powoduje bezwzględne wystąpienie agresji i stanowi podstawowy i jedyny bodziec agresogenny, wywołujący agresję frustracyjną, gniewną, albo emocjonalną. Jednostka w wyniku powtarzania się sytuacji frustracyjnych może nauczyć się stałych zachowań agresywnych. Według teorii społecznego uczenia- agresji można się wyuczyć, poprzez jej obserwowanie, naśladowanie, trening umiejętności społecznych, identyfikacja, modelowanie oraz poprzez stosowanie wzmocnień: pozytywnych i negatywnych.

11 Naśladownictwo (imitacja, kopiowanie, uczenie się obserwacyjne):
Jest to szczególna, prosta forma uczenia się, początkowo niezamierzonego, następnie intencjonalnego. Wymaga wzorców określonych czynności czy wzorców osobowych, które jednostka kopiuje bezpośrednio lub w sposób odroczony. W badaniach dowiedziono jak łatwo naśladować zachowania agresywne. Trening umiejętności społecznych - wykorzystuje prawo częstości (ćwiczeń), zgodnie, z którym istotnym warunkiem wyuczenia zachowań (utrwalenia ich) jest ich powtarzanie.

12 Identyfikacja identyfikujaca się jednostka przejawia względnie trwałą tendencję do przejmowania od innych zarówno zewnętrznych zachowań jak i wewnętrznych właściwości. Redukowany jest przy tym dystans miedzy modelem a podmiotem, który nie tylko dąży do całkowitego upodobnienia się do wzorca, ale wprost chce nim być.

13 Modelowanie: Bardziej złożone oddziaływanie wychowawcze, wykracza poza upodobnianie się zewnętrzne i przebiega dwustopniowo: od zrozumienia sensu czynności modela i zapamiętania jej, po jej wykonanie w odpowiednich okolicznościach. Skuteczność modelowania zależy od wielu czynników, np.: organizacji modelowania, podatności obserwatora na modelowanie, od właściwości modelu – jego autorytetu, atrakcyjności, statusu społecznego itp. Badania empiryczne oraz obserwacja życia społecznego wskazuje na dużą siłę i efektywność modelowania agresji.

14 Stosowanie wzmocnień pozytywnych (nagród) i negatywnych (kar):
Nagroda informuje - jak się należy zachować, a kara - jak nie należy. Obserwuje się tendencję do przeceniania kar w modyfikowaniu zachowań, a niedoceniania nagród w ich wzmacnianiu, stąd braki informacji o zachowaniach właściwych, a przesyt - o niewłaściwych. Kara może być również modelem agresji, ale skuteczność wzmacniania negatywnego np. agresji jest często problematyczna z powodu braku rozróżnienia odstraszającej i korekcyjnej funkcji karania. Ta pierwsza powoduje, że ukaranie agresji hamuje jej występowanie u innych osób, które się jej (jeszcze) nie dopuściły, natomiast druga sprawia, że kara za agresję hamuje jej przyszłe występowanie u osoby ukaranej (Wojciszke).

15 Rodzinne uwarunkowania agresji:
W rodzinie dokonuje się proces socjalizacji młodego człowieka. Do wychowawczego oddziaływania rodzinnego należą stosowane przez rodziców wzmocnienia, rodzinne wzory zachowania się oraz postawy rodzicielskie. Z wielu badań wynika, że agresywność dzieci to przede wszystkim efekt negatywnych postaw wychowawczych rodziców Gdy postawy rodzicielskie wykazują odmienność, ale nie są przeciwstawne, może to też podwyższać agresywność dzieci, która wzrasta bardziej pod wpływem oddziaływań skrajnie różnych matki i ojca, np. pozytywno – negatywnych lub negatywno - pozytywnych, najbardziej agresogenne są postawy podobnie negatywne. Stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych przez rodziców np.: surowe lub zbyt liberalne traktowanie dzieci, niezgodne współżycie rodziców, obojętność rodziców wobec dziecka, nadawanie życiu rodzinnemu zbyt szybkiego, „nerwowego” tempa, okazywanie dziecku uczuć negatywnych oraz nieopanowane, gwałtowne zachowanie się rodzica może prowadzić do powstawania nadmiernej pobudliwości nerwowej, co może znaleźć ujście w agresywnym zachowaniu dziecka.

16 Rodzinne uwarunkowania agresji cd.
Brak konsekwencji w postępowaniu wychowawczym rodziców połączony z takimi cechami ich osobowości, jak: niecierpliwość, pobudliwość, brak opanowania oraz brutalność w zachowaniu, przejawiające się w stosowaniu licznych kar cielesnych – osłabia więź uczuciową. Tak traktowany młody człowiek ma poczucie osamotnienia, lęku, frustracji, czuje się pokrzywdzony, co z kolei może potęgować jego agresywne zachowanie. Znacznie częściej dzieci agresywne wzrastają w niewłaściwej atmosferze rodzinnej, stworzonej przez: powtarzanie stałych napięć i konfliktów, chłód uczuciowy lub nadopiekuńczość i nadmierną czułość rodziców itp. Przyczyną agresywności dzieci są również zachowanie agresywne dzieci. Rodzice, opierając się na własnej, ukrytej definicji agresji, interpretują zachowanie córki lub syna jako agresywne, bądź nie agresywne, co pozwala im reagować na przejawy agresji potomka w pewien względnie trwały sposób. Wynika z tego, że agresywność może mieć swoje źródła w pozytywnym stosunku rodziców wobec posługiwania się agresją, w stosowanych przez nich agresorodnych technikach wychowawczych.

17 ROZWÓJ DZIEWCZĄT W OKRESIE DOJRZEWANIA fazy rozwojowe charakteryzujące się odmiennymi zachowaniami. Według P. Blosa można wyróżnić fazy Preadolescencja – zaznacza się tu wyraźnie dojrzewanie fizyczne i związane z tym narastanie napięć popędowych (zwiększających np. ryzyko zachowań agresywnych). Pojawia się wrogość chłopców do dziewcząt, zaś dziewczęta preferują zachowania typowe dla chłopców ( lat); Wczesna adolescencja – zaczyna się proces oddzielania nastolatków od rodziców, pojawiają się lęki, samotność i skłonność do izolacji, ponad relacje z dorosłymi preferowane są relacje z rówieśnikami (10 – 12 lat); Pełna adolescencja – nasilają się tendencje do uniezależnienia się od rodziców. Przy podejmowaniu decyzji ważniejsi stają się rówieśnicy. Następują gwałtowne zmiany w sferze życia emocjonalnego, pojawiają się intensywne, labilne emocje. Wzmacniają się mechanizmy obronne, doskonali racjonalizacja, intensyfikuje wymiar życia heteroseksualnego ( lat); Późna adolescencja – następuje konsolidacja życia psychicznego, zakończeniu ulega proces identyfikacji psychoseksualnej. W dążeniu do pełnego partnerstwa zmianie ulegają relacje z rodzicami i rówieśnikami ( lat); Okres poadolescencyjny – pełna konsolidacja ról społecznych i wyboru stylu życia. Pojawia się poczucie siły, umożliwiające podejmowanie działań w celu realizacji planów. Stabilizuje się poczucie osobistej godności i szacunek do samego siebie (powyżej 20 roku życia).

18 W okresie dorastania zmiany w rozwoju fizycznym i psychicznym są niezwykle intensywne i gwałtowne:
Szybko zachodzące zmiany hormonalne są przyczyną takich zachowań młodzieży jak np.: zmienność nastrojów, wzmożona ekspresja uczuć, konfliktowość, wybuchowość, arogancja, buntowniczość i lekceważenie autorytetów. Im burzliwiej przebiega dojrzewanie biologiczne, tym bardziej zakłócone są także kontakty społeczne, występuje u nastolatków chęć izolowania się, „samotnictwo”, poczucie braku zrozumienia społecznego. Szybki rozwój intelektualny i „przyrost” wiedzy sprzyja kategorycznym sądom i ocenom, nadmiernemu krytykowaniu postaw ludzi (bunt przeciw dorosłym, demonstrowanie wrogości, nie liczenie się z opinią społeczną itp.). Pojawiają się nowe potrzeby, nowe prawa i obowiązki oraz nowe cele do realizacji. Przechodzenie z fazy dzieciństwa do dorosłości nie jest, więc tylko biernym oczekiwaniem, ale aktywnym, związanym z wieloma eksperymentami działaniem naznaczonym wielokrotnie manifestowaniem zachowań, uważanych wśród dorosłych za zachowania dewiacyjne (patologiczne). Zachowania te budzą niepokój i przeciwdziałanie otoczenia, tymczasem wielu psychologów ( John – Borys 1994, Gaś 1994) uważa te zachowania za element normalnego rozwoju nastolatka, odgrywający bardzo ważna rolę w osiąganiu dorosłości.

19 Tempo przechodzenia przez poszczególne etapy dojrzewania u dziewcząt i chłopców nie jest jednakowe – dziewczęta dojrzewają szybciej: Ogólna postawa wobec własnego dojrzewania bywa u dziewcząt często ambiwalentna, Gdy zmiany fizyczne są niezgodne z oczekiwaniami - dziewczyna przeżywa rozczarowanie, a niekiedy nie akceptuje swego wizerunku. Dziewczęta, które szybko dojrzewają fizycznie są czasami skrępowane kobiecą sylwetką – np. mogą przyjmować pochyloną postawę ciała, starać się nie zwracać na siebie uwagi. Zazwyczaj szybko dostrzegają uroki stawania się kobietą, zaczynają cieszyć się swoją kobiecością Cechuje je też zmienność emocjonalna np. po żywiołowej radości następuje smutek i odwrotnie. Mają też często złe humory. Pobudzenie emocjonalne w okresie dojrzewania jest nasilone, co objawia się w zachowaniu. Poszukiwanie własnej tożsamości i próba jej określenia. Samodzielne próby zmieniania siebie polegają najczęściej np. na zmianie pisma lub sposobu mówienia, ale też na zmianach w wyglądzie zewnętrznym.

20 ZACHOWANIA AGRESYWNE DZIEWCZĄT
Niewiele jest prac badawczych zajmujących się agresją dziewcząt. Jest to związane ze stereotypowym podejściem do płci, według którego o mężczyzn oczekuje się przejawiania agresji w sytuacjach zagrożenia i ataku lub dominacji, a od kobiet hamowanie agresji fizycznej, uległości, zachowań zależnych. Na uczenie się zachowań agresywnych wywierają ogromny wpływ masmedia Przekonanie, że chłopcy są bardziej agresywni niż dziewczęta znajduje potwierdzenie wtedy, gdy porównuje się częstość bezpośrednich aktów fizycznej agresji Natomiast wyniki badań wskazują, że nie ma wyraźnych różnic między chłopcami i dziewczętami pod względem agresji werbalnej.

21 U dziewcząt zdecydowanie częściej występuje tzw. agresja pośrednia, np
U dziewcząt zdecydowanie częściej występuje tzw. agresja pośrednia, np.: złośliwe plotkowanie, izolowanie kogoś spośród rówieśników, różnego rodzaju „manipulacje” społeczne i tworzenie klik Dziewczęta wykazują większą skłonność do agresji słownej niż fizycznej, bardziej pośredniej, zamaskowanej nawet „perfidnej” Obserwuje się u dziewcząt mniej zahamowań w wyrażeniu złości czy gniewie oraz częste ich uzewnętrznianie w zachowaniu Nasila się u dziewcząt agresja instrumentalna, której celem jest osiągnięcie założonego celu

22 Duży wpływ na agresję dziewcząt wywiera rodzina.
Prezentowanie modelu zachowań agresywnych w rodzinie, tolerowanie zachowań agresywnych przez rodziców, negatywne stosunki uczuciowe w rodzinie oraz niekorzystne postawy wychowawcze sprzyjają agresji dziewcząt. Z badań wynika, że wpajanie stałego niepokoju wywołuje agresję fizyczną dziewcząt Wpajanie poczucia winy – agresję słowną, podejrzliwość, drażliwość

23 Postawy ojców a agresja dziewcząt
Postawa ojców - wrogi nadzór, wpajanie stałego niepokoju oraz postawa naczelna – kontrola - stymulują agresywność córek (głównie agresję słowną, pośrednią oraz podejrzliwość, urazę i drażliwość) Postawa ojca -niekonsekwentna dyscyplina - pobudza córkę do agresji słownej, pośredniej, negatywizmu, urazy i drażliwości

24 Postawy matek a agresja dziewcząt
Postawa matek - dystans uczuciowy - wzmaga agresywność córek (agresję słowną, pośrednią, negatywizm, urazę i drażliwość) Postawa matek - odrzucenie emocjonalne - wywołuje agresywność dziewcząt – agresją słowną, pośrednią i urazą. Postawa matek – nadmierna kontrolująca, wpajająca córce stały niepokój – wzrost agresji słownej, pośredniej, urazy i drażliwości. Postawy matek oceniane przez córki jako negatywne (dystanse uczuciowy, wrogi nadzór, wpajaniem stałego niepokoju, kontrola, niekonsekwentna dyscyplinz) są agresogenne dla dziewcząt

25 Rodzice zachowujący w interakcjach z dziewczętami dystans uczuciowy, przesadną stresogenną kontrolę oraz niekonsekwentną dyscyplinę w wychowaniu mają również agresotwórczy wpływ na córki. Gdy rodzice popełniają wobec córki wiele błędów wychowawczych, może ona się przyłączyć do rówieśniczych grup dewiacyjnych, gdzie zachowania agresywne są normą.

26 POSTĘPOWANIE KOREKCYJNO - WYCHOWAWCZE WOBEC AGRESYWNYCH DZIEWCZĄT
Niekiedy ludzie zachowują się agresywnie, gdyż jedynie taki sposób reagowania w konkretnej sytuacji (np. prowokacji) jest im znany. Zaprezentowanie alternatywnego - nieagresywnego wzoru zachowania w analogicznych okolicznościach, nacechowanego uprzejmością, racjonalnością i kontrolą własnych reakcji, może zmniejszyć tendencję do agresji osoby zapoznanej z nowym wzorcem. Agresywne rozwiązanie problemu interpersonalnego szczególnie często preferują osoby ze słabo rozwiniętymi umiejętnościami społecznymi – stąd wskazane są treningi umiejętności komunikacyjnych (wyrażania złości, krytycyzmu), strategii rozwiązywania problemów (negocjacje, poszukiwanie kompromisu) a także rozwijanie empatii (uwrażliwiania na potrzeby i uczucia innych) Mogą one przyczynić do konstruktywnego podejścia, a tym samym zmniejszyć skłonności agresywne.

27 Postawa empatyczna zapobiega agresji, ponieważ zmniejsza tendencję do dehumanizowania ofiary (uprzedmiotowiania), będącej specyficzną racjonalizacją, pozwalającą traktować ludzi instrumentalnie. Agresja nie zmniejsza a nasila się wskutek jej ujawniania, towarzyszą jej również negatywne emocje, a więc wskazane - poradzić sobie przede wszystkim z nimi. Zarówno ich swobodna ekspresja jak i tłumienie nie są dobrym rozwiązaniem. Właściwe ujawnienie, zakomunikowanie w odpowiednich okolicznościach swojej złości, łagodzi napięcie, poprawia samopoczucie a także nie uruchamia procesów poznawczych dewaluujących obiekt agresji (dehumanizacja). Przyznanie się do gniewu umacnia wzajemnie zrozumienie, sprzyja też wglądowi we własne procesy psychiczne i zwiększa samoświadomość. Gniew, irytację agresywnie nastawionej osoby można też zlikwidować szczerze przepraszając i biorąc na siebie odpowiedzialność za zaistniałą sytuację. Przeciwdziała to skutecznie agresji, blokuje też narastanie spirali gniewu, agresji i kontragresji.

28 Powyższe rozważania odnoszą się także do agresywnych zachowań dziewcząt, chociaż należy uwzględnić jeszcze inne uwarunkowania dotyczące agresji dziewcząt Każda dziewczyna wymaga nieco innego traktowania, dostosowanego do jej indywidualnych właściwości psychicznych, cech temperamentu, stanu zdrowia, warunków bytowych. Każdy z rodziców ma nieco odmienne cele wychowawcze, do których zmierza, posiada inną koncepcję życia i tylko sobie właściwy sposób psychicznego oddziaływania. Gdy rodzice postępują zgodnie z rozwojem osobowości ich dojrzewających córek, wpływają na rozwijanie się w nich pozytywnych strategii radzenia sobie w życiu. Przy tym pozwalając na realizowanie wielu pragnień córki zyskują skuteczność przy przeciwstawieniu się tym nielicznym zazwyczaj dążeniom swojej córki, które uznają za niepożądane. Pewna liberalizacja wymagań, przy oddzieleniu spraw ważnych i mniej istotnych, jest niezbędna w wychowawczym oddziaływaniu w rodzinie.

29 Współczesne warunki nie sprzyjają kształtowaniu właściwych modeli zachowań społecznych, zapobiegających występowaniu agresji. Obecny czas globalnej transformacji jest zazwyczaj zabójcą tradycyjnych wartości. Zanim w nowych czasach sprawdzą się nowe wartości i wyłonią nowe, trwa czas chaosu, który charakteryzuje się m.in. bezładem moralnym, w którym młodzi ludzie pozbawieni są wyraźnych drogowskazów, przez co czują się zagubieni i opuszczeni oraz oszukani. W profilaktyce zachowań agresywnych dziewcząt pozytywną rolę może odegrać środowisko rodzinne głównie poprzez ukształtowanie w córce stabilnej harmonii, miłości i wartości, które działają w życiu jak kompas, który zawsze pozwala zachować właściwy kierunek.

30 W procesie wychowania, oprócz wiedzy i zgodnego z nią działania potrzebna jest spontaniczność i intuicja rodzicielska, oraz autentyczne, zgodne z osobowością rodzica zachowanie. Bez społecznego potępienia agresji, bez usunięcia z pola spostrzeżeń nieustannych wzorców zachowania się opartych na agresji, bez uczenia nieagresywnych sposobów dochodzenia swoich racji – sytuacja nie ulegnie zmianie, a nawet zachowania agresywne mogą się zwiększyć. Największy nawet wysiłek wychowawczy staje się mało skuteczny z takimi demoralizującymi zjawiskami społecznymi jak bezrobocie, oraz pogłębiającymi się dysproporcjami w sytuacji materialnej społeczeństwa. Dlatego tak istotne jest, aby to dom rodzinny kształtował w młodej dziewczynie pozytywne wartości.

31 Dziękuję za uwagę!