Socjologia organizacji Zajęcia nr 1

Prezentacja na temat: "Socjologia organizacji Zajęcia nr 1"— Zapis prezentacji:

1 Socjologia organizacji Zajęcia nr 1
ORGANIZACJA (pojęcie, istota i społeczne znaczenie organizacji, pojęcie i cechy struktury organizacyjnej)

2 Tadeusza Kotarbińskiego:
Pojęcie organizacji Ujęcie według Tadeusza Kotarbińskiego: Organizacja to pewien rodzaj całości ze względu na stosunek do niej własnych elementów, a mianowicie taka całość, której wszystkie składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości.

3 Pojęcie organizacji 2) Trójelementowe ujęcie:
znaczenie czynnościowe (czynność organizowania, czyli organizowanie), znaczenie rzeczowe (rzecz zorganizowana, w szczególności złożona z ludzi, wspólnych celów i zasobów), znaczenie atrybutowe (cecha rzeczy, ale i procesu, polegająca na tym, że składniki rzeczy lub procesu współprzyczyniają się do powodzenia całości).

4 Pojęcie organizacji 3) Grupa ludzi, którzy współpracują ze sobą w sposób skoordynowany i uporządkowany, aby osiągnąć pewien zestaw celów. (Griffin) 4) Istniejąca w rzeczywistości całość ludzkiego zachowania, której podstawowymi cechami są: celowość, sposób zorganizowania, wyodrębnienie z otoczenia a jednocześnie powiązanie z nim, poddanie kierowaniu. (Kurnal 1979)

5 Znaczenie organizacji we współczesnym świecie
Dlaczego istnieją organizacje Czy organizacje są potrzebne we współczesnym świecie Do jakich organizacji Państwo należą

6 Zadanie – praca w grupach
Proszę utworzyć organizację oraz sformułować cele i powody jej istnienia, zastanawiając się także nad jej misją i zadaniami, które powinna ta organizacja realizować: organizacja wojskowa, koło naukowe, grupa koleżeńska, przedsiębiorstwo, szkoła podstawowa.

7 Aspekty istnienia organizacji
Misja organizacji – powód jej istnienia Wizja organizacji – obraz przyszłości funkcjonowania organizacji Cele organizacji – ukierunkowanie działania organizacji

8 Znaczenie organizacji we współczesnym świecie
Współczesne społeczeństwo bardziej niż kiedykolwiek jest społeczeństwem organizacyjnym. Organizacje otaczają nas ze wszystkich stron. Organizacje istnieją po to, aby zrobić to, czego jednostki nie są w stanie zrobić osobno Dzisiejszy świat jest światem zorganizowanym, „Ludzie organizacji” Bez organizacji nie potrafilibyśmy żyć i zapewne też umrzeć (P. Sztompka) Porządek trzeba robić, nieporządek robi się sam (T. Kotarbiński)

9 Rodzaje organizacji Organizacje formalne i nieformalne
Organizacje wielonarodowe i globalne Organizacje gospodarcze i niegospodarcze Organizacje woluntarystyczne

10 Rodzaje organizacji Organizacja formalna i nieformalna:
organizacja formalna- poszczególne pozycje np. urząd jak i relacje między nimi (np. struktura, procedura postępowania) zostały ujęte w regulaminach lub innych dokumentach – uwaga skupiona na strukturach, przepisach. Cechy: sztuczność modelowość, bezosobowość, racjonalność. organizacja nieformalna- wyróżnione są pozycję np. przywódcy, ale rolę tych osób i wzajemne relację pomiędzy członkami organizacji są luźno określone – uwaga skupiona na ludziach i relacjach międzyludzkich

11 Rodzaje organizacji Zadanie: Proszę zdecydować czy podana niżej cecha dotyczy organizacji formalnej (F), czy nieformalnej (N)? Zachowanie uczestnika opiera się na przepisach, regulaminach. Każdy może przystąpić do organizacji. Uwaga skupiona na strukturach ujętych w dokumentach. Organizacja tworzona spontanicznie. Sformalizowane wyjście z organizacji. Zamknięty katalog członków. Przywódca wyłaniany na podstawie konkursu. Uwaga skupiona na ludziach. Przywódca wyłaniany na podstawie relacji międzyludzkich.

12 Rodzaje organizacji organizacja wielonarodowa – struktura złożona z jednostek autonomicznych, działających w różnych krajach i w dużym stopniu dostosowanych do warunków lokalnych organizacja globalna - składa się z sieci jednostek, rozsianych po całym świecie i połączonych ze sobą siecią powiązań

13 Organizacja a jednostki
Jednostka jako klient organizacji Jednostka jako pracownik organizacji

14 Organizacja a jednostki
Jednostka jako klient organizacji

15 Jednostka jako pracownik organizacji
Reakcja jednostki na  pracę zależy od jej oczekiwań oraz od właściwości zatrudniającej ją organizacji. Ani jednostki, ani organizacji nie można łatwo zmienić, aby uzyskać trwałe pozytywne nastawienie wobec pracy. Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę na cały lub część etatu. Zatrudnienie na podstawie umów cywilnoprawnych, tj. umowy zlecenie i umowy o dzieło. Nowe formy zatrudnienia.

16 Nowe formy zatrudnienia- telepraca
Za „Ojca” telepracy uznaje się amerykańskiego fizyka Jacka Nilles. Telepraca polega na wykonywaniu pracy poza miejscem zatrudnienia za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Może być ona wykonywana w domu albo w specjalnym telecentrum, na terenie wiejskim funkcjonują telechatki. Wady: poczucie samotności, izolacji.

17 Nowe formy zatrudnienia- telepraca
W Kodeksie pracy zostało unormowane wykonywanie zatrudnienia w formie telepracy Art. 675 [Miejsce wykonywania; pojęcie telepracownika] § 1. Praca może być wykonywana regularnie poza zakładem pracy, z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną (telepraca). § 2. Telepracownikiem jest pracownik, który wykonuje pracę w warunkach określonych w § 1 i przekazuje pracodawcy wyniki pracy, w szczególności za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej. Art. 676 [Porozumienie z organizacją związkową] § 1. Warunki stosowania telepracy przez pracodawcę określa się w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i zakładową organizacją związkową, a w przypadku gdy u pracodawcy działa więcej niż jedna zakładowa organizacja związkowa - w porozumieniu między pracodawcą a tymi organizacjami. § 2. Jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi, pracodawca uzgadnia treść porozumienia z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi w rozumieniu art a. § 3. Jeżeli w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez pracodawcę projektu porozumienia nie dojdzie do zawarcia porozumienia, zgodnie z § 1 i 2, pracodawca określa warunki stosowania telepracy w regulaminie, uwzględniając ustalenia podjęte z zakładowymi organizacjami związkowymi w toku uzgadniania porozumienia. § 4. Jeżeli u danego pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe, warunki stosowania telepracy określa pracodawca w regulaminie, po konsultacji z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy.

18 Nowe formy zatrudnienia telepraca
Art. 677 [Uzgodnienie warunków pracy] § 1. Uzgodnienie między stronami umowy o pracę, że praca będzie wykonywana w warunkach określonych w art. 675, może nastąpić: 1) przy zawieraniu umowy o pracę albo 2) w trakcie zatrudnienia. § 2. Jeżeli do uzgodnienia dotyczącego wykonywania pracy w formie telepracy dochodzi przy zawieraniu umowy o pracę, w umowie dodatkowo określa się warunki wykonywania pracy, zgodnie z art. 675. § 3. W trakcie zatrudnienia zmiana warunków wykonywania pracy, na określone zgodnie z art. 675, może nastąpić na mocy porozumienia stron, z inicjatywy pracownika lub pracodawcy. Pracodawca powinien, w miarę możliwości, uwzględnić wniosek pracownika dotyczący wykonywania pracy w formie telepracy. § 4. Nie jest dopuszczalne powierzenie wykonywania pracy w formie telepracy na podstawie art. 42 § 4 Art. 678 [Wniosek o zaprzestanie wykonywania telepracy] § 1. W terminie 3 miesięcy od dnia podjęcia pracy w formie telepracy, zgodnie z art. 677 § 1 pkt 2, każda ze stron może wystąpić z wiążącym wnioskiem o zaprzestanie wykonywania pracy w formie telepracy i przywrócenie poprzednich warunków wykonywania pracy. Strony ustalają termin, od którego nastąpi przywrócenie poprzednich warunków wykonywania pracy, nie dłuższy niż 30 dni od dnia otrzymania wniosku. § 2. Jeżeli wniosek telepracownika zostanie złożony po upływie terminu określonego w § 1, pracodawca powinien - w miarę możliwości - uwzględnić ten wniosek. § 3. Po upływie terminu określonego w § 1 przywrócenie przez pracodawcę poprzednich warunków wykonywania pracy może nastąpić w trybie art. 42 § 1-3 Art. 679 [Brak przesłanek do wypowiedzenia umowy o pracę] Brak zgody pracownika na zmianę warunków wykonywania pracy, w przypadku określonym w art. 677 § 3, a także zaprzestanie wykonywania pracy w formie telepracy na zasadach określonych w art. 678, nie mogą stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę umowy o pracę.

19 Nowe formy zatrudnienia - telepraca
Art [Obowiązki pracodawcy] § 1. Pracodawca jest obowiązany: 1) dostarczyć telepracownikowi sprzęt niezbędny do wykonywania pracy w formie telepracy, spełniający wymagania określone w rozdziale IV działu dziesiątego, 2) ubezpieczyć sprzęt, 3) pokryć koszty związane z instalacją, serwisem, eksploatacją i konserwacją sprzętu, 4) zapewnić telepracownikowi pomoc techniczną i niezbędne szkolenia w zakresie obsługi sprzętu - chyba że pracodawca i telepracownik postanowią inaczej, w odrębnej umowie, o której mowa w § 2. § 2. Pracodawca i telepracownik mogą, w odrębnej umowie, określić w szczególności: 1) zakres ubezpieczenia i zasady wykorzystywania przez telepracownika sprzętu niezbędnego do wykonywania pracy w formie telepracy, stanowiącego własność telepracownika, spełniającego wymagania określone w rozdziale IV działu dziesiątego, 2) zasady porozumiewania się pracodawcy z telepracownikiem, w tym sposób potwierdzania obecności telepracownika na stanowisku pracy, 3) sposób i formę kontroli wykonywania pracy przez telepracownika. § 3. W przypadku, o którym mowa w § 2 pkt 1, telepracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny w wysokości określonej w porozumieniu lub regulaminie, o których mowa w art. 67, lub w umowie, o której mowa w § 2. Przy ustalaniu wysokości ekwiwalentu bierze się pod uwagę w szczególności normy zużycia sprzętu, jego udokumentowane ceny rynkowe oraz ilość wykorzystanego materiału na potrzeby pracodawcy i jego ceny rynkowe. Art [Zakaz dyskryminacji telepracownika] § 1. Telepracownik nie może być traktowany mniej korzystnie w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych niż inni pracownicy zatrudnieni przy takiej samej lub podobnej pracy, uwzględniając odrębności związane z warunkami wykonywania pracy w formie telepracy. § 2. Pracownik nie może być w jakikolwiek sposób dyskryminowany z powodu podjęcia pracy w formie telepracy, jak również odmowy podjęcia takiej pracy. Art [Dostęp do zakładu pracy] Pracodawca umożliwia telepracownikowi, na zasadach przyjętych dla ogółu pracowników, przebywanie na terenie zakładu pracy, kontaktowanie się z innymi pracownikami oraz korzystanie z pomieszczeń i urządzeń pracodawcy, z zakładowych obiektów socjalnych i prowadzonej działalności socjalnej.

20 Nowe formy zatrudnienia- kontraktowy krąg organizacji
Subcontractors, Independent contractors, Outsourcing

21 Nowe formy zatrudnienia
Subcontractors- podwykonawca zawierający umowę z głównym wykonawcą w celu świadczenia części lub całości obowiązków głównego wykonawcy. Independent contractors- osoba świadcząca tzw. wolny zawód, zapewniająca świadczenie konkretnych usług na rzecz innej strony. Odpowiedzialność tej osoby dotyczy tylko spraw określonych w kontrakcie. Outsourcing - powierzenie realizacji niektórych zadań organizacji wyspecjalizowanym podmiotom zewnętrznym, co oznacza rezygnację z ich samodzielnego spełnienia i możliwość koncentracji na podstawowej działalności.

22 Ekonomiczne i społeczne aspekty zatrudniania
Dlaczego jednostka podejmuje pracę

23 Ekonomiczne aspekty zatrudnia
Aspekt finansowy jest istotny dla jednostki, bo pozwala na zaspokajanie codziennych potrzeb stanowiąc źródło utrzymania. Organizacje wpływają na sytuacje materialną członków organizacji i ich rodzin.

24 Społeczne aspekty zatrudniania
System społecznej stratyfikacji- każda organizacja składa się z poziomów będących ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania, np. władzy, pieniędzy. Społeczeństwo dzieli się na warstwy, system rang.- suma tworzy system stratyfikacyjny konkretnego społeczeństwa, W obrębie organizacji często powstaje wewnętrzny rynek pracy, co wiąże się z formułowaniem polityki wynagrodzeń i motywowaniem pracowników.

25 Społeczne aspekty zatrudniania
Motywacja- efektywność pracy często zależy od poziomu motywacji pracowników - reakcja na pochwały i zachęty kierownika, realizowania indywidualnych potrzeb itp. Motywacja to wewnętrzny mechanizm, który uruchamia i organizuje ludzkie zachowanie oraz kieruje na osiągnięcie danego celu.

26 Społeczne aspekty zatrudniania
Mechanizm integracyjny- podstawowym składnikiem tego mechanizmu jest integracja oznaczająca utożsamianie się przez jednostkę z celami organizacji. Rozpoczyna się on w momencie przystąpienia do organizacji i kończy z chwilą wystąpienia z niej.

27 Organizacje a społeczeństwo
Relacje pomiędzy organizacją a społeczeństwem są dwustronne: organizacje wywierają wpływają na społeczeństwo a społeczeństwo na organizacje Lobbing Organizacje wielonarodowe Szkodliwe oddziaływania organizacyjne. Organizacje mogą przynosić społeczeństwu rzeczywistą i bezpośrednią szkodę: whistle-blowing, działania przestępcze, wypadki.

28 Pojęcie struktury organizacyjnej

29 Pojecie struktury organizacyjnej
R.H. Hall, P.S. Tolbert: układ organizacyjnych części. P.M. Blau: rozmieszczenie (według różnych linii) ludzi na stanowiskach społecznych, które determinuje stosunki organizacyjne między tymi ludźmi. S. Ranson, B. Hinings, R. Greenwood: złożony mechanizm kontroli, który wyłania się w trakcie wzajemnego oddziaływania ludzi, a jednocześnie kształtuje te oddziaływania: struktura organizacyjna jest zarówno determinowana, jak i determinująca. Trzecie ujęcie wskazuje na znaczenie interakcji międzyludzkich w kształtowaniu struktury organizacyjnej.

30 Pojęcie struktury organizacyjnej
Zadanie: Proszę zaprojektować strukturę organizacyjną przydzielonej Państwu wcześniej organizacji. Czy tworzenie struktury organizacyjnej jest potrzebne? Czy wynikają z tego pozytywne zmiany dla Państwa organizacji? Czy struktura ulegnie zmianie wskutek zwiększenia/ zmniejszenia liczby jej członków o połowę?

31 Funkcje struktury organizacyjnej
Zapewnienie efektywności organizacji Stanowi narzędzie kierowania Minimalizuje wpływ przypadkowych zachowań Tworzy warunki do korzystania z władzy Zapewnia względną równowagę Porządkuje procesy zachodzące w organizacji Wiąże organizację z jej otoczeniem Stanowi ramy działań organizacyjnych Zapewnia efektywną realizację celów organizacji

32 Strukturalne cechy organizacji
Formalizacja Centralizacja Złożoność

33 Formalizacja struktury organizacyjnej
Formalizacja oznacza proces polegający na określeniu w formie pisemnej zakresu zadań i odpowiedzialności poszczególnych elementów oraz organizacji jako całości, który prowadzi do wytworzenia wzorców zachowań i zależności oraz procedury działania. Wyróżniamy formalizację minimalną i maksymalną. Trudności w mierzeniu stopnia formalizacji spostrzegł J. Hage. Większość organizacji sytuujemy pomiędzy dwoma stopniami tj. formalizacją maksymalną i minimalną. W praktyce formalizacja oznacza opracowanie takich dokumentów jak: schemat organizacyjny, regulamin, opis stanowiska pracy, instrukcja organizacyjna, zarządzenia, polecenia służbowe okólnik, itp.

34 Negatywne konsekwencje formalizacji
Błędne koło- reguły staja się ważniejsze od celów, co powoduje „usztywnienie” organizacji i utrudnienie jej funkcjonowania Osobowość biurokratyczna Alienacja i konflikt

35 Formalizacja a inne cechy organizacji
Czy formalizacja i centralizacja są ze sobą ściśle powiązane? Czy formalizacja sprzyja innowacji? Czy formalizacja determinuje rozwój technologiczny? Czy kultura wywiera wpływ na stopień formalizacji?

36 Centralizacja struktury organizacyjnej
Centralizacja jest jednym z wymiarów struktury organizacyjnej i funkcją stopnia przekazywania na niższe szczeble organizacyjne uprawnień decyzyjnych. Podstawę jej wyodrębnienia stanowi wymiar hierarchii- stanowiskom kierowniczym centralizacja przypisuje formalne uprawnienia decyzyjne wraz z formalnym zakresem odpowiedzialności. Centralizacja jest zależna od ilości uprawnień do podejmowania decyzji, które są przekazywane na niższe poziomy w organizacji. Żadna organizacja nie jest w pełni ani scentralizowana, ani zdecentralizowana.

37 Centralizacja struktury organizacyjnej
Czy centralizacja jest powiązana z poziomem konkurencyjności? Czy polityka wpływa na stopień centralizacji? Czy otoczenie wywiera wpływ na organizację? O czym świadczy wysoki/niski stopień centralizacji?

38 Złożoność struktury organizacyjnej
Złożoność struktury organizacyjnej ma istotny wpływ na zachowania członków organizacji a także na pozostałe strukturalne cechy organizacji: centralizacja, formalizacja. Zróżnicowanie horyzontalne- związane z podziałem wykonywanych zadań. Możliwe rozwiązania: - powierzenie całościowych zadań wysoko wyszkolonym specjalistom np. rzemieślnikom, - Powierzenie zadań niespecjalistycznych, polegających na wykonywaniu jednej lub kilku rutynowych czynności np. praca na taśmie, Mc Donald. Zróżnicowanie wertykalne (hierarchiczne0- związane z liczbą szczebli kierowniczych w organizacji, im wyższy szczebel tym większa władza Rozproszenie geograficzne- forma zróżnicowania hierarchicznego lub wertykalnego. Chodzi o rozproszenie pracowników, zatrudnionych w terenowych oddziałach spółek, banku itp.

39 Typy struktury organizacyjnej
Typ idealny biurokracji Typ realny biurokracji Adhokracja Organizacja mechanistyczna Organizacja ograniczona

40 Typ idealny biurokracji M. Webera
Źródłem prawomocnej władzy są przepisy prawne. Jest to najbardziej racjonalny model działania, stanowi manifestację racjonalnego działania i powinien być obecny we wszystkich sferach życia społecznego. Podstawę stanowi wykonywanie czynności przez kadrę biurokratów- wykwalifikowanych urzędników: - dokonywanie czynności przewidzianych przez prawo jest obowiązkiem urzędnika, - urzędnik jest osobiście wolny, mianowany na stanowisko na podstawie umowy, - podlega innej władzy w zakresie wykonywania obowiązków o charakterze bezosobowym, - urzędnik nie może „zawłaszczyć swojego stanowiska”, - zatrudnienie w urzędzie powinno być jedynym lub głównym zajęciem urzędnika, - za wykonywaną pracę urzędnik otrzymuje wynagrodzenie, - uzyskanie stanowiska wymaga odpowiednich kwalifikacji, - awans urzędnika zależy od stażu pracy i osiągnięć urzędnika.

41 Typ idealny biurokracji c.d.
Zasada kompetencji- powinna stanowić podstawę porządku prawnego każdego państwa. Zakłada podział czynności określonych w przepisach, które stają się obowiązkiem podmiotu je realizujących. Każdy urząd posiada zdefiniowany zakres kompetencji. Depersonalizacja władzy- bezosobowe relacje władający- rządzony. Zasada hierarchii urzędowej- niezależność osobista i podporządkowanie pracowników w ramach ich kompetencji (urząd niższy podlega kontroli i nadzorowi urzędu wyższego. Dokumentowanie na piśmie wydawanych decyzji i innych aktów.

42 Typ idealny ? rzeczywistość
biurokracji

43 Typ realny biurokracji
Brak współpracy pomiędzy komórkami Brak ciągłości w wykonywaniu zadań, zwłoka w ich realizacji Niska elastyczność struktur administracyjnych, Powstanie wewnątrzorganizacyjnych monopoli Brak społecznej kontroli działania biurokracji Podejmowanie decyzji na podstawie czynników innych niż prawne Nieprecyzyjność języka powoduje ograniczony stopień przydatności kontrolowania określonych zachowań Przepisy rodzą więcej przepisów – błędne koło biurokracji Krytycy biurokracji: m.in. George Orwell, Aldous Huxley.

44 Czy istnieje zatem idealne rozwiązanie?

45 Adhokracja? Według części teoretyków adhokracja jest idealnym typem. Jej zwolennikami byli m.in. W. Bennis, S. Crainer Cechy nowej organizacji to: elastyczność, łatwość w dokonywaniu przekształceń, ograniczenie hierarchii- heterarchiczność, znaczenie powiązań sieciowych, znaczenie celów całościowych, wykorzystanie technologii informacyjnej.

46 Struktury mechanistyczne i organiczne

47 Organizacja mechanistyczna
organiczna Znaczne zróżnicowanie w poziomie Sztywne stosunki hierarchiczne Stałe obowiązki Wysoki stopień formalizacji Sformalizowane kanały komunikacyjne Scentralizowane uprawnienia decyzyjne Małe zróżnicowanie w poziomie Współpraca w pionie i w poziomie Obowiązki zmienne, odpowiednio do potrzeb Mały stopień formalizacji Nieformalna komunikacja Zdecentralizowane uprawnienia decyzyjne

48 Zagadnienia merytoryczne z zajęć nr 1
Pojęcie i społeczne znaczenie organizacji we współczesnym świecie Rodzaje organizacji Organizacja i jednostki Jednostka jako pracownik organizacji Organizacja a społeczeństwo Pojęcie struktury organizacyjnej Funkcje struktury organizacyjnej Idealny i realny typ biurokracji. Adhokracja Formalizacja struktury organizacyjnej Centralizacja struktury organizacyjnej Złożoność struktury organizacyjnej

49 Źródła A. Gick, M. Tarczyńska, „Motywowanie pracowników”, PWE,  Warszawa 1999, J. Supernat, Zarządzanie, Kolonia Limited 2005. A. Chrisidu- Budnik, J. Korczak, A. Pakuła, J. Supernat, Nauka organizacji i zarządzania, Kolonia limited 2005. K. Zuba (red.), Biurokracja. Fenomen władzy politycznej w strukturach administracyjnych, Toruń 2007. P. Sztompka , Socjologia- analiza społeczeństwa, Kraków 2007. R.W Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, Warszawa 2007. J. Kisielnicki, Zarządzanie: jak zarządzać i być zarządzanym, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008. J. Łukasiewicz (red.), Biurokracja. III Międzynarodowa Konferencja Naukowa Krynica Zdrój 2-4 czerwca 2006 r., Rzeszów 2006. B. Kożusznik, Zachowanie człowieka w organizacji, Warszawa 2011.

50 Źródła do zdjęć