Powstanie Chmielnickiego

Prezentacja na temat: "Powstanie Chmielnickiego"— Zapis prezentacji:

1 Powstanie Chmielnickiego

2 hetman kozacki Bohdan Zenobiusz Chmielnicki
Ur. 27 grudnia 1595 najprawdopodobniej w Czehryniu koło Kijowa, zm. 6 sierpnia 1658 w Czehryniu, pochowany w Subotowie) – hetman zaporoski, przywódca powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej w latach bohater narodowy Ukrainy.

3 hetman kozacki Bohdan Zenobiusz Chmielnicki cd.
Jako syn Michała, podstarościnego Czehrynia, przeżył swą młodość w dostatku wszelkiego rodzaju. Odznaczał się herbem Abdank, lecz kwestia jego szlachectwa była dyskusyjna, bowiem jego dziad był banitą pozbawionym szlachectwa. Cała jego rodzina była prawosławna.

4 Wojewoda ruski Jeremi „Jarema” Wiśniowiecki
Ur. 17 sierpnia 1612r. zm. 20 sierpnia 1651r. Książe na Wiśniowcu, Łubniach i Chorolu; wojewoda ruski od 1646r. starosta przemyski, przysnyski, nowotarski, hadziacki, kaniowski. Ojciec króla polskiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego, syn Michała Wiśniowieckiego, starosty owuckiego i córki hospodara mołdawskiego Jeremiasza – Rainy Mohylanki. Na początku wyznawca prawosławia, przeszedł na katolicyzm i był jego gorliwym wyznawcą.

5 Tuhaj - Bej Data jego urodzenia jest nieznana, lecz wiadomo, że zmarł w czerwcu 1651r. 30 stycznia 1644 wziął udział przegranej dla Tatarów bitwie po Ochmatowem, gdzie w starciu z wojskami koronnymi stracił ok. 4 tysiący ludzi. W 1648 wziął udział w powstaniu Chmielnickiego po stronie powstańców, prowadząc armię ocenianą na od 6 do 20 tysięcy żołnierzy. Według Pamiętnika Mikołaja Jemiołowskiego (żołnierza lekkiej chorągwi, ziemianina województwa bełskiego), który obejmował dzieje Polski od roku 1648 do 1679, Tuhaj-bej padł w potyczce pod Zamościem. Jednak badacze podają, że tatarski wódz zginął pod Beresteczkiem

6 Polityka Ukrainy Powstanie Chmielnickiego nie było jedynym powstaniem kozackim w dawnej Rzeczypospolitej. Poprzedzały je liczne wystąpienia m.in. Kosińskiego, Nalewajki, czy Pawluka. Po stłumieniu (1638) tego ostatniego sejm przyjął, z inicjatywy zwycięskiego hetmana Stanisława Koniecpolskiego konstytucję Ordynacja wojska zaporoskiego rejestrowego w służbie Rzeczypospolitej będącego. Miała ona charakter represyjny, stanowiła, iż: Wszelkie tedy ich (tzn. Kozaków) dawne prawa starszeństwa, prerogatywy, dochody i inne godności przez wierne posługi ich przodków nabyte, a teraz przez tę rebelię stracone, na wieczne czasy im odejmujemy, chcąc mieć tych, których los wojny pozostawił wśród żywych, za w chłopy obrócone pospólstwo. Ponadto postanowiono odbudować twierdzę Kudak na Dnieprze, która miała powstrzymać podobne rebelie w przyszłości. Działania te w oczywisty sposób jeszcze bardziej pogłębiły wzajemną nienawiść i chęć odwetu.

7 Przegląd sił walczących tuż przed powstaniem - Polacy
Potocki 1.część – zaciężne oddziały kwarciane ok w tym kilka regimentów weteranów niemieckich wojny trzydziestoletniej 2.część – milicja magnatów kresowych 3.część – Kozacy rejestrowi ŁĄCZNIE: 12 – 15 tys. żołnieży Wiśniowiecki na Zadnieprzu – 4000 żołnierzy

8 Przegląd sił walczących tuż przed powstaniem - Kozacy
Chmielnicki – 4 tys. - 6 tys. pieszych kozaków walczących zza tabunów Tuhaj Bej – 6 tys. znakomitej lekkiej jazdy tatarskiej Ewentualne chańskie posiłki – 20 tys. w przeciągu nie mniej niż miesiąca ŁĄCZNIE: tys. + posiłki chańskie

9 Przewagi Polacy mieli o wiele lepiej wyszkolone i opancerzone jednostki (+) Kozakom bardzo sprzyjała pogoda, bowiem czoło armii polskiej stanowiła ciężka jazda pancerna, która podczas wiosennych roztopów w 1649r. ugrzęzywała. (+) Kozacy mieli jednego z najlepszych hetmanów w historii. (+) Polskiej armii przewodniczył hetman Mikołaj Potocki – człek zarozumiały, mający przesadne mniemanie o swoich zdolnościach i lekceważący wroga, a przy tym nałogowy alkoholik. (-)

10 Królowie polscy tego okresu:

11 Władysław IV Waza Pierwszym królem, który panował podczas buntu największego hetmana kozackiego po Sahajdacznym był Władysław IV Waza (1632 – 1648). Był on synem Zygmunta III Wazy i Anny Habsburżanki. Zmarł on w odstępie około pół roku po rozpoczęciu powstania, aczkolwiek przedsięwziął wielkie przygotowania do walki, z czego korzystali jego następcy, nie tylko w walce przeciw kozakom, lecz także razem z Ukraińczykami, np. przeciw Szwedom.

12 Jan II Kazimierz Waza Po drugim już z kolei królu z dynastii szwedzkiej szlachta elektowała Jana Kazimierza Wazę, który był trzecim i ostatnim władcą z dynastii Wazów w Rzeczypospolitej. Był on synem Zygmunta III Wazy i Konstancji Habsburżanki, jego drugiej żony. Był także przyrodnim bratem swojego poprzednika – Władysława Wazy. Według Sienkiewicza on właśnie dał posiłki dla broniącego się Zbaraża, który był punktem zwrotnym całej wojny domowej.

13 Główne Bitwy:

14 Bitwa pod Żółtymi Wodami: najważniejsze zagadnienia
Stoczona 29 kwietnia do 16 maja 1648 Polska strona: Mikołaj Potocki (wysłał swojego syna – Stefana oraz Stefana Czarnieckiego) Ukraińska Strona: het. Chmielnicki i Chanat Krymski

15 Bitwa pod Żółtymi Wodami: siły
Polska: i trochę artylerii ( piechurów okazało się być zdrajcami) Kozacy: – Kozacy Chmielnickiego – Tatarzy stosukowo sporo armat zdrajcy polscy (Kozacy rejestrowi, których wysłał Potocki)

16 Przegląd bitwy

17 Bitwa pod Żółtymi Wodami: wynik
Bitwa ta zakończyła się bezdyskusyjnym zwycięstwem Kozaków, lecz wojska koronne zadały dotkliwe straty: zginęło ok Kozaków i ok. 500 Tatarów. Zakończyła się ona traktatem, który pozwalał na wycofanie się Polaków za cenę pozostawionych armat, które to znowu nie miały wpaść w ręce Tatarów. Kozacy złamali umowę i cały tabór uchodźców został rozgromiony. Z 600 wycofanych Polaków zostało ok Zarówno Potocki, jak i Czarniecki dostali się do niewoli.

18 Bitwa pod Korsuniem: najważniejsze zagadnienia
Stoczona 26 maja 1648r. Polska strona: het. wlk. kor. Mikołaj Potocki i het. polny Marcin Kalinowski Kozacka strona: het. koz. Bohdan Zanobiusz Chmielnicki, Tuhaj – Bej i płk. kozacki Maksym Krzywonos

19 Bitwa pod Korsuniem: siły
Polska: ok Wojska sprzymierzone: ok Warowny obóz polski pod Korsuniem zaatakowanym przez Kozaków.

20 Przegląd bitwy

21 Bitwa pod Korsuniem: wynik
Bezdyskusyjne zwycięstwo Kozaków. Straty Potockiego: zabitych i pojmanych Straty Chmielnickiego: nieznane Do niewoli dostali się wszyscy niezabici oficerowie prócz płk. Koryckiego, który zbiegł wraz z pozostałym tysiącem lekkiej jazdy.

22 Bitwa pod Korsuniem: zasadzka Maksyma Krzywonosa
W nocy z 25 na 26 maja silny oddział kozacki pod dowództwem Maksyma Krzywonosa przygotował zasadzkę w wąwozie, przez który biegła droga odwrotu oddziałów polskich. W wykopane głębokie rowy wpadły polskie działa i wozy taborowe, a na złamanych tą sytuacją żołnierzy natarli z boków, ukryci do tej pory, Kozacy.

23 Maksym Krzywonos Pułkownik kozacki, jeden z głównych przywódców powstania Chmielnickiego. Pochodzenie nieznane, według jednej wersji pochodził z Mohylewa lub Ostroga, według innej - ówczesnego niemieckiego źródła - był Szkotem (przydomek miałby wówczas być dosłownym tłumaczeniem szkockiego nazwiska Cameron). Brał udział m.in. w bitwach pod Korsuniem, Konstantynowem i Piławcami. Zdobył m.in. Bar, Krzemieniec i Połonne. Brał udział w oblężeniu Lwowa w 1648 roku, gdzie zdobył Wysoki Zamek. Walki o Lwów przypłacił życiem, zmarł w kilka dni po otrzymaniu rany postrzałowej.

24 Bitwa pod Piławcami: najważniejsze zagadnienia
Rozegrana na pograniczu Podola i Wołynia Stoczona 23 do 25 września 1648 r. Strona polska: Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski Mikołaj Ostroróg Aleksander Koniecpolski Strona kozacka: Bohdan Chmielnicki Krym Gerej

25 Bitwa pod Piławcami: siły
Polska: ok Sprzymierzeni (Kozacy Chmielnickiego i wojska tatarskie): ok Piławce leżały na terytorium I Rzeczypospolitej

26 Przegląd bitwy ze strony polskiej

27 Przegląd bitwy ze strony ukraińskiej

28 Bitwa pod Piławcami: przedednie
Przybyło ok. 30 tys. wojsk zaciężnych i pocztów prywatnych. Wbrew opiniom m.in. H. Sienkiewicza nie było pod Piławcami pospolitego ruszenia. Przemieszane ze sobą wojska prywatne i chorągwie koronne, przerażona i czekająca tylko na sygnał do ucieczki szlachta, brak jednoosobowego dowództwa, oraz skłóceni dowódcy z góry przesądzały wynik bitwy.

29 Bitwa pod Piławcami: wynik
Polacy: straty głównie moralne, ponieważ przy pierwszym (planowanym) uderzeniu szlachta się rozpierzchła, wojsko koronne i reszta uciekała w popłochu. Husaria raz ruszyła, po czym zaraz zawróciła i także uciekła. Kozacy: kilku lub kilkunastu zabitych przy pierwszym uderzenie i przy szarży husarii.

30 Po tym zwycięstwie Kozacy poczuli się niezwyciężeni i przypuszczali coraz śmielsze szturmy i ataki. Od obrabowywania małych farm po atak na kupców i transporty państwowe. Pewnego pięknego dla Polaków dnia Chmielnicki posunął się za daleko…

31 Oblężenie Zbaraża: najważniejsze informacje
Zbaraż był siedzibą Wiśniowieckich Dowódcą obrony był „okrutny” książe Jeremi Wiśniowiecki Oblężenie trwało od 10 lipca do 20 sierpnia 1649r. Zakończyło się porozumieniem Król przyszedł z odsieczą

32 Oblężenie Zbaraża: siły
Polska: potężne mury i okopy piechoty husarii artyleria zamkowa ~ 100 Sprzymierzeni: Kozaków Tatarów ok armat

33 Zamek zbaraski

34 Oblężenie Zbaraża: przebieg cz. 1
W garnizonie byli wcześniej wspomniani hetmani, m. in. Mikołaj Ostroróg czy Aleksander Konicpolski oraz np. Michał Sobieski Chmielnicki chciał marszem zdobyć zamek, czyli przechodzić przez kolejne warstwy ochrony i zdobyć zamek, niszcząc mury dzięki swej artylerii. Gdy przy tym poważnym błędzie stracił łącznie ok żołnierzy, zrozumiał, iż łatwe zwycięstwa się skończyły.

35 Oblężenie Zbaraża: przebieg cz.2
17 lipca dotarł do Jana Kazimierza poseł – towarzysz husarii Mikołaj Skrzetuski. Król nie oczekując na zebranie szlachty na pospolite ruszenie ruszył ze swoim 25-cio tys. wojskiem z Lublina. Pospolite ruszenie zebrało się w połowie 1500 r., bo kanclerz wielki koronny, Jerzy Ossoliński, za późno rozesłał vici.

36 Oblężenie Zbaraża: przebieg cz.3
Gdy król dotarł pod Zbaraż, sprzymierzeni zostawili do utrzymania oblężenia tylko 40 tys. żołnierzy, a resztą otoczyli armię królewską. Król, zgodnie z planem, rozpoczął negocjacje. Zakończyło się niekorzystnym dla Rzeczypospolitej traktatem zborowskim. Król nie mógł negocjować z Chmielnickim, ponieważ wcześniej ogłosił go zdrajcą i wyznaczył nagrodę za jego głowę. Za olbrzymim haraczem chan zgodził się negocjować.

37 Warunki ugody zborowskiej:
Bohdan Chmielnicki pozostał Hetmanem Wojsk Zaporoskich Zwiększono rejestr Kozaków z 6 do 40 tys. Na Ukrainie pozostały pod kontrolą Kozaków 3 województwa: Kijowskie, Bracławskie, Czernihowskie. Wszelkie urzędy na tych terenach otrzymywać miała szlachta prawosławna. Wojskom koronnym, Żydom i jezuitom wstęp na ten obszar był zabroniony. Członkiem senatu Rzeczypospolitej miał zostać metropolita kijowski (podczas sejmu jesiennego biskupi katoliccy nie wpuścili do senatu metropolity kijowskiego Sylwestra Kossowa) Z chanem zawarto przymierze zaczepno-odporne, obiecano spłacić zaległe upominki i co roku nie zwlekać z ich płaceniem. Rzeczpospolita odstąpiła chanowi prawo do wypasu trzód w Dzikich Polach nad Dnieprem, Dniestrem i Bohem. Powracający na Krym Tatarzy otrzymali prawo do brania napotkanej ludności w jasyr.

38 Islam III Girej Islam III Girej (III İslâm Geray) (1604–1654) – chan krymski w latach , syn chana Selameta I Gireja. W 1644 sułtan turecki Ibrahim Osmanli wyznaczył go chanem krymskim w miejsce jego młodszego brata Mehmeda IV. W 1648 zawiązał sojusz skierowany przeciwko Rzeczypospolitej z hetmanem kozackim Bohdanem Chmielnickim. Wojska tatarskie pod jego wodzą wspierały powstanie kozackie, biorąc udział w oblężeniu Zbaraża, bitwie pod Zborowem (1649), bitwie pod Beresteczkiem(1651). W 1654 po zawarciu kozacko-rosyjskiej ugody w Perejasławiu przeszedł na stronę Polski. Skrytobójczo zamordowany przez swoją ukraińską nałożnicę. Islam III Girej został pochowany na Cmentarzu Chanów w Bakczysaraju. Jego grób nie zachował się.

39 Chmielnicki nie chciał ustąpić Polakom i nie mógł uwierzyć, że chan tatarski, z którym wcześniej tak się „bratał” tak mógł z nim postąpić. Było wiele różnych innych bitew, lecz naprawdę nieliczne zakończyły się zwycięstwami Kozaków. Większością dowodził już sam król. Później opuściło go szczęście.

40 Siły Chmielnickiego: podsumowanie
Przed powstaniem: posiłków i maksymalnie 100 armat Szczyt: i armat U schyłku powstania: ok i parę jednostek artylerii Po powstaniu: Kozaków i 3 województwa

41 Siły polskie: podsumowanie
Przed powstaniem: ok na Ukrainie i ok. 500 armat Szczyt: szlachty z gwardiami przybocznymi (od 100 aż po parę tysięcy) + ok wojsk koronnych i jednostek artylerii (wszystko w Warszawie) i ok na Ukrainie U schyłku powstania: szlachty z gwardiami przybocznymi i wojsk koronnych w Warszawie oraz ok szlachty z gwardiami przybocznymi i wojsk koronnych na Ukrainie. Po powstaniu: Prawie cała wystawiona szlachta, ok wojsk koronnych

42 Chronologiczna lista bitew:
1648 – bitwa pod Żółtymi Wodami 1648 – bitwa pod Korsuniem 1648 – bitwa pod Konstantynowem 1648 – bitwa pod Piławcami 1648 – bitwa pod Pohostem 1649 – bitwa pod Murażnowicami 1649 – bitwa pod Zahalem 1649 – bitwa pod Łojowem 1649 – obrona Zbaraża 1649 – bitwa pod Zborowem 1651 – bitwa pod Krasnem 1651 – bitwa pod Kopyczyńcami 1651 – bitwa pod Beresteczkiem 1651 – bitwa pod Łojowem 1651 – bitwa pod Białą Cerkwią 1652 – bitwa pod Batohem oblężenie Kamieńca Podolskiego bitwa o Monasterzyska oblężenie Suczawy bitwa pod Żwańcem 1654 – ugoda w Perejasławiu bitwa pod Jezierną

43 Herb Kozaków podczas powstania:

44 Herb I Rzeczypospolitej

45 Herb Tatarów:

46 Wykonane przez: Aleksander Mierzejewski http://historia-home.jimdo.com