PREZENTACJA MULTIMEDIALNA

Prezentacja na temat: "PREZENTACJA MULTIMEDIALNA"— Zapis prezentacji:

1 PREZENTACJA MULTIMEDIALNA
MIĘŚNI - NARZĄDU RUCHU CZYNNEGO

2 NARZĄD RUCHU CZYNNY

3

4

5 Mięśnie szkieletowe stanowią 40% ciężaru u osobnika dorosłego
Narząd ruchu czynny Tworzą go mięśnie poprzecznie prążkowane. Przyczepiając się do kośćca mogą wykonywać pracę mechaniczną. Wytwarzają w naszym organizmie ciepło, wspomagają zwrotny dopływ krwi w żyłach oraz chłonki w naczyniach chłonnych. Mięśnie szkieletowe stanowią 40% ciężaru u osobnika dorosłego (25-30kg).

6 RODZAJE TKANKI MIĘŚNIOWEJ

7 Budowa tkanki mięśniowej
Włókno mięśniowe poprzecznie prążkowane zbudowane jest z długich, cylindrycznych pęczków włókien mięśniowych. Włókna te mają wrzecionowaty kształt. Zawierają dużą ilość jąder komórkowych. Średnica włókien wacha się od 10 do 100 mikronów, a długość od 1 do 20 mm. Włókno otoczone jest błoną zwaną sarkolemmą, która pokryta jest cienką warstwą tkanki łącznej tzw. śródmiesną. Wnętrze włókna mięśniowego wypełnione jest sarkoplazmą. W sarkoplazmie występują włókienka kurczliwe – miofibryle. Włókienka złożone są z nici, które utworzone są przez białka, mające zdolność do kurczenia się. Każda miofibryla zawiera nici grube i cienkie. Nici cienkie nakładają się częściowo na nici grube. Aby doszło do skurczu niezbędne jest pobudzenie nerwu przez nerw ruchowy, do niego dochodzący. Zachodzi to w procesie tzw. sprężenia elektromechanicznego. Impuls elektryczny powoduje dekolaryzację mięśnia, czyli zmianę potencjału elektrycznego, występującego na jego powierzchni. Następstwem tego jest wpływ do wnętrza komórek jonów wapnia. W następnym etapie skurczu nici cienkie wsuwają się pomiędzy nici grube prowadząc do ścierania długości włókna.

8

9 Wyróżniamy dwa rodzaje skurczów:
SKURCZE Wyróżniamy dwa rodzaje skurczów: IZOMERYCZNY – charakteryzuje mięsień, zmienia się napięcie, natomiast długość pozostaje bez zmian. IZOTONICZNY – dochodzi do zmiany długości mięśnia przy niezmienionym napięciu.

10 SKURCZ MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO
1. Podrażnienie włókna 2. Powstanie potencjału czynnościowego 3. Przewodzenie pobudzenia wzdłuż sarkolemmy i w głąb włókna mięśniowego 4. Uwolnienie jonów wapnia, które dyfundują następnie do miofibryli  5. Zmiana konformacji tropiny po połączeniu się z jonami wapnia skutkuje to odczepieniem sie cząsteczki tropiomiozyny od miozyny odblokowany zostaje punkt przyczepu mostków miozyny do aktyny 6. Obrót mostka miozynowego - wciągnięcie miofilamentów cienkich pomiędzy grube nici miozyny W tym momencie od nitek miozyny odłącza się ADP i Pi 7. W tym etapie ponownie do miozyny dołącza się ATP, co powoduje odłączenie miozyny od aktyny (spadek stężenia jonów wapnia)

11

12 SKŁAD I KSZTAŁT MIĘŚNI

13 Skład i kształt mięśni Włókna mięśniowe łączą się w jednostki większe (pęczki), te z kolei łączą się w wiązki mięśniowe i mięśnie. Pęczki posiadają łączno tkankową osłonkę, zwaną omięsną wewnętrzną. Grupy pęczków otacza omięsna zewnętrzna. Mięsień z kolei pokryty jest włóknistą błoną namięsną, a ta z kolei otoczona jest powięzią. Namięsna przy skurczu mięśnia porusza się wraz z mięśniem, natomiast powięź pozostaje nieruchoma. Z tak ukształtowanej tkanki zbudowana jest część czynna czyli brzusiec. Na końcach brzusiec przechodzi w ścięgno zbudowane z tkanki łącznej włóknistej lub w rościęgna w mięśniach płaskich. Brzusiec stanowi część kurczliwą mięśnia, natomiast ścięgna przenoszą siłę mięśnia na kości do których się przyczepiają. W mięśniach wrzecionowato wydłużanych w których włókna mięśniowe układają się równolegle do długiej osi mięśnia. Występują dwa ścięgna: początkowe i końcowe.

14 Ścięgno początkowe nazywa się głową mięśnia, natomiast ścięgno końcowe jego ogonem. Przytwierdzenie ścięgna początkowego do kości określa się mianem przyczepu początkowego mięśnia lub początkiem ścięgna końcowego, przyczepem lub przyczepem końcowym mięśnia. Za początek mięśnia określa się przyczep leżący bliżej tułowia lub bliżej płaszczyzny pośrodkowej ciała albo bardziej stały. Końcem zaś punkt przyczepu bardziej ruchomy. Miesień może mieć jedną głowę lub więcej (miesień dwugłowy itp.), mięśnie o jednej głowie mają nazwę własną np. mięsień ramienny. Mięśnie mogą mieć w swej środkowej części ścięgno pośrednie, które dzieli miesień na dwa brzuśce ( mięsień dwubrzuścowy). Mogą być też przedzielone całkowicie lub częściowo przez krótkie ścięgienka tzw. smugi ścięgniste. Mięśnie płaskie występują np. w powłokach brzusznych, kończą się szerokimi rozcięgnami. Część końcowa mięśni może dzielić się na dwa lub więcej ścięgien tzw. mięsień wielo ogoniasty. W mięśniach pierzastych i półpierzastych włókna mięśniowe wchodzą do ścięgna pod kątem ostrym. Niektóre mięście biegną okrężnie otaczając otwory naturalne ciała (np. oka, ust, odbytu).

15

16

17 NARZĄDY POMOCNICZE MIĘŚNI

18 Narządy pomocnicze mięśni
POWIĘŹ: jest to silno łączno tkankowa błona, która okrywa grupę mięśni lub pojedynczych mięśni. Tworzy nieruchomy kanał, poza który mięśnie nie mogą wyjść. POCHEWKI ŚCIĘGIEN: zbudowane w postaci cewek o podwójnych ścięgnach tępo zakończonych na obu końcach. Ściana zewnętrzna cewki pokryta jest błoną włóknistą. Pod nią znajduje się blaszka maziowa ścięgna, która ze ściany pochewki przechodzi na ścięgno tworząc jego krezkę i otaczając je dookoła. Pomiędzy blaszkami znajduje się maź zmniejszająca do minimum tarcie ścięgna w trakcie skurczu mięśnia. Pochewki ścięgien mają za zadanie ustalenie ścięgien w miejscu bliskiego przebiegu nad kością lub stawem. KALETKI MAZIOWE: stanowią zewnętrzne uwypuklenia torebki stawowej. Występują wszędzie tam gdzie mięśnie narażone są na tarcia. Mają za zadanie ułatwić ślizganie mięśnia lub jego ścięgna.

19 BLOCZKI: służą do zmiany kierunku przebiegu ścięgna albo mogą stanowić punkt podparcia dźwigni. TRZESZCZKI: stanowią odmianę bloczków, są to ruchome kostki włączone w ścięgna niedaleko ich przyczepu. TROCZKI: są silnymi, krótkimi wiązkami ścięgnistymi utrzymującymi ścięgna blisko kości. Razem z kością mogą tworzyć kanały dla przebiegu ścięgien, umożliwiającymi z jednej strony zmianę położenia, z drugiej zmieniając kierunek przebiegu ścięgien.

20 Trzeszczki Powięź

21 MIĘŚNIE GŁOWY I SZYI

22 Mięśnie głowy i szyi Mięśnie głowy i szyi dzielą się na mięśnie powierzchowne i głębokie oraz mięśnie szyi , mięśnie żuchwy oraz mięśnie mimiczne.

23 Wszystkie unerwione są przez nerw twarzowy.
Mięśnie mimiczne Mięśnie mimiczne inaczej wyrazowe, charakteryzują się: mają obydwa przyczepy w skórze albo jeden z nich znajduje się na kościach a druki w tkankach miękkich. Ich funkcja jest silnie związana z emocjami tworząc mimikę. Na twarzy grupują się wokół naturalnych otworów, warunkując ich rozszerzenie i zwężenie. Wszystkie unerwione są przez nerw twarzowy.

24 mięsień okrężny oka – zaciska szparę powiek mięsień marszczący brwi
MIĘŚNIE MIMICZNE: mięsień okrężny oka – zaciska szparę powiek mięsień marszczący brwi mięsień podłużny – powoduje marszczenie nosa z wytworzeniem poprzecznych fałdów

25 MIĘŚNIE WOKÓŁ SZPARY UST: mięsień okrężny ust – zwiera szparę ust
dźwigacz kąta ust mięsień obniżający kąt ust dźwigacz wargi górnej dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa mięsień obniżający wargę dolną mięsień jarzmowy większy mięsień jarzmowy mniejszy mięsień policzkowy – rozpięty między szczęką a żuchwą. Stanowi rusztowanie policzka. Jego napięcie zapobiega fałdowaniu się błony śluzowej policzka. Rozciąga szparę ust, bierze udział w czynnościach żucia oraz zwiększa ciśnienie w jamie ustnej przy wydmuchiwaniu mięsień śmiechowy – wywołuje w skórze tzw. dołek śmiechowy

26 INNE MIĘŚNIE: mięsień naczaszny (potyliczno – czołowy) – brzusiec przedni zaczyna się w skórze czoła a tylny w okolicy potylicy. Obydwa brzuśce przechodzą w czepiec ścięgnisty, który leży na sklepieniu czaszki. Unosi brwi do góry, marszczy skórę na czole, nadają wyraz skupienia i uwagi.

27

28

29

30 Unerwione są przez nerw żuchwy.
Mięśnie żuchwy Mają one jeden przyczep na kości czaszki, drugi na żuchwie. Działają na staw żuchwowo – skroniowy, powodując unoszenie żuchwy, wysuwanie jej do przodu, cofanie oraz mielenie pokarmu. Unerwione są przez nerw żuchwy.

31 mięsień skrzydłowy – przyśrodkowy:
mięsień żwacz: Jest najsilniejszym mięśniem żuchwy. Przyczep znajduje się na kości jarzmowej a końcowy na zewnętrznej powierzchni kąta żuchwy. Powoduje unoszenie żuchwy. Obraca na zewnątrz żuchwę. mięsień skroniowy: Największy mięsień, zaczyna się na powierzchni skroniowej czaszki a kończy na gałęzi żuchwy. Cofa żuchwę. mięsień skrzydłowy – przyśrodkowy: Przyczep początkowy znajduje się na wyrostku kości klinowej a końcowy na stronie wewnętrznej kąta żuchwy. Skręca żuchwę na zewnątrz. mięsień skrzydłowy boczny: Zaczyna się na kości klinowej a kończy na gałęzi żuchwy. Wysuwa żuchwę do przodu.

32 MIĘŚNIE ŻUCHWY

33 mięsień mostkowo – obojczykowo – sutkowy:
MIĘŚNIE SZYI mięsień szeroki szyi: Ma kształt czworokąta. Leżąc tuż pod skórą, pokrywa całą część przednią i boczną szyi. Zaczyna się w skórze poniżej obojczyka, a kończy w okolicach żuchwy. Pełni funkcję napinania skóry szyi. mięsień mostkowo – obojczykowo – sutkowy: To najsilniejszy mięsień szyi. Zaczyna się dwiema głowami: boczną i przyśrodkową. Głowa przyśrodkowa przyczepia się na rękojeści mostka, a głowa boczna na obojczyku. Zazwyczaj w połowie długości mięśnia, obie głowy łączą się odgraniczając dół nadobojczykowy i wspólnie przyczepiają się do wyrostka sutkowego kości skroniowej. Działając obustronnie zgina głowę do tyłu. Przy skurczu jednostronnym ma miejsce skręcanie głowy w bok, przy z jednoczesnym odwróceniem brody w stronę przeciwną. Przy ustalonym kręgosłupie szyjnym mięsień zgina głowę do przodu. Jest unerwiony przez nerw dodatkowy i nerwy splotu szyjnego.

34 mięśnie nadgnykowei podgnykowe: Biorą aktywny udział w otwieraniu ust, Obniżanie żuchwy jest ruchem biernym, powstające na skutek rozluźnienia mięśni żwaczowych. Czynnie obniżają żuchwę mięśnie nadgnykowe, szczególnie mięsień żuchwowo – gnykowy i mięsień dwubrzuścowy. Mięśnie podgrzebieniowe poprzez skurcz unieruchamiają kość gnykową, a mięśnie nadgnykowe pociągają żuchwę w dół.

35 mięśnie nadgnykowe: Należą cztery mięśnie: dwubrzuścowy, rylcowo – gnykowy, żuchwowo – gnykowo, bródkowo – gnykowy. Leżą one w okolicy środkowej szyi, pomiędzy żuchwą a kością gnykową. Przy ustalonej kości gnykowej obniżają żuchwę, natomiast przy ustalonej żuchwie unoszą kość gnykową umożliwiając połykanie. mięsień dwubrzuścowy – ma dwa brzuśce i ścięgno pośrednie. Brzusiec przedni rozpoczyna się na żuchwie w okolicy bródki a tylny na wyrostku sutkowatym kości skroniowej. Obydwa brzuśce przechodzą w ścięgno pośrednie, które przytwierdzone jest do kości gnykowej. mięsień rylcowo – gnykowy – zaczyna się na wyrostku rylcowatym kości skroniowej a kończy na kości gnykowej. mięsień żuchwowo – gnykowy – to płaski, trójkątny mięsień, rozpięty pomiędzy żuchwą a kością gnykową. Zaczyna się na trzonie żuchwy. Jego wiązki biegną skośnie w dół i przyśrodkowo, stopniowo kończąc się w szwie leżącym w linii środkowej szyi między bródką a kością gnykową. mięsień bródkowo – gnykowy – biegnie po obu stronach pośrodkowych szyi od okolicy bródki do kości gnykowej.

36 powierzchowną – tworzą go: mięsień mostkowo – gnykowy
mięśnie podgnykowe: Tworzą cztery mięśnie położone w okolicy środkowej szyi, między kością gnykową a mostkiem. Układają się w dwie warstwy: powierzchowną – tworzą go: mięsień mostkowo – gnykowy i łopatkowo – gnykowy głębszą – budują mięśnie przyczepiające się na chrząstce tarczowej krtani: mięsień mostkowo – tarczowy, mięsień tarczowo – gnykowy. Mięśnie te ustalają kość gnykową, umożliwiając pracę mięśni języka i mięśni obniżających żuchwę. Ponadto obniżają kość gnykową oraz unoszą i obniżają krtań umożliwiając połykanie. Unerwianie tych mięśni pochodzi ze splotu szyjnego (mięsień mostkowo – gnykowy, mięsień łopatkowo – gnykowy, mięsień mostkowo – tarczowy, mięsień tarczowo – gnykowy).

37

38 mięśnie głębokie szyi:
Wśród nich wyróżnia się dwie grupy: pochyłe i przedkręgowe. mięśnie pochyłe – grupę tę tworzą trzy mięśnie rozpięte pomiędzy wyrostkami poprzecznymi kręgów szyjnych i I i II żebrem. Działając jednostronnie zginają kręgosłup w bok. Obustronny skurcz powoduje zgięcie kręgosłupa szyjnego w przód. Przy ustalonym kręgosłupie mięśnie te unoszą żebra jako mięśnie oddechowe. Unerwienie pochodzi ze splotu szyjnego i ramiennego. (mięsień pochyły przedni, mięsień pochyły środkowy, mięsień pochyły tylny) mięśnie przedkręgowe – leżą na powierzchni przedniej kręgosłupa, przyczepiając się do kości potylicznej i do kręgów. Zginają głowę do przodu i w bok. Biorą udział w obracaniu kręgosłupa.

39

40

41 MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ

42 MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ
mięśnie powierzchowne: Do grupy tej należą mięśnie rozpoczynające się na klatce piersiowej i kończące się na kościach kończyny górnej. Oddziałują na stawy obręczy kończyny górnej i na staw naramienny. Przy ustalonej kończynie unoszą żebra. Unerwione są przez splot ramienny. mięsień piersiowy większy – duży mięsień, położony najbardziej powierzchownie. Szerokim przyczepem przymocowuje się do obojczyka, mostka i żeber, a wąskich pasmach do pochewki mięśnia prostego brzucha. W zależności od lokalizacji przyczepów, można wyróżnić w nim trzy części: obojczykową, mostkowo – żebrową i brzuszną. Wiązki mięśniowe wszystkich trzech części biegną zbieżnie w kierunku kości ramiennej. Przyczepiają się na grzebieniu guzka większego. Mięsień ten przyciąga ramię do tułowia, szczególnie silnie przywodzi, wysuwa je nieco do przodu oraz nawraca, powodując ruch jaki jest wykonywany podczas pływania. Jeżeli oba ramiona są uniesione i ustalone, wtedy oba mięśnie piersiowe mogą podciągać ciało w górę. W tej pozycji działa również jako pomocniczy mięsień oddechowy.

43 mięsień piersiowy mniejszy – leży pod mięśniem piersiowym większym
mięsień piersiowy mniejszy – leży pod mięśniem piersiowym większym. Rozpoczyna się trzema brzuścami na żebrach od III do V, a kończy na wyrostku kruczym łopatki. Jego funkcje to obniżanie i pociąganie do przodu obręczy kończyny górnej. Przy ustalonej kończynie unosi żebra, stając się mięśniem wydechowym. mięsień zębaty przedni – duży mięsień, położony bocznie na ścianie klatki piersiowej. Zaczyna się dziesięcioma brzuścami na żebrach od II do XI, a kończy na przyśrodkowym brzegu łopatki. Jego funkcje to: przyciskanie łopatki do tułowia, pociąganie stawu ramiennego do przodu. Przy ustalonych ramionach działając na żebra staje się silnym mięśniem wdechowy. mięsień podobojczykowy – leży między obojczykiem a I żebrem. Funkcja: pociąga obojczyk ku dołowi i do przodu.

44 mięśnie głębokie: Do tej grupy zalicza się mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne. Przebiegają one między dwoma sąsiednimi żebrami, wypełniając przestrzenie międzyżebrowe. Unerwiają je nerwy międzyżebrowe. mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne – rozpoczynają się na dolnym brzegu żebra leżącego wyżej. W dół i do przodu by zakończyć się w żebrze położonym niżej. Leżą w przestrzeniach międzyżebrowych okolicy tylnej i bocznej klatki piersiowej. mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne – biegną od żebra położonego niżej, ku górze i przyśrodkowo do żebra leżącego wyżej. Wypełniają przestrzenie międzyżebrowe w części przedniej od mostka do kątów żeber. Ich tylne przedłużenie stanowią błony międzyżebrowe wewnętrzne. Pełnią funkcję wdechową i częściowo wydechową.

45 mięsień poprzeczny klatki piersiowej:
Leży na wewnętrznej powierzchni przedniej ściany klatki piersiowej. Rozpoczyna się na mostku a kończy na chrząstkach żebrowych. jest mięśniem wydechowym. przepona: Główny mięsień wdechowy. Stanowi granicę między jamą brzuszną a jamą klatki piersiowej. W przeponie wyróżniamy trzy otwory dla: aorty, przełyku, żyły głównej dolnej. część mostkowa – zaczyna się na wyrostku mieczykowatym mostka. część żebrowa – przyczepia się do dolnych żeber. część lędźwiowa – rozpoczyna się na trzonach kręgów lędźwiowych.

46 MIĘŚNIE ODDECHOWE mięśnie wdechowe główne: przepona
mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne przednie odcinki mięśni międzyżebrowych wewnętrznych mięśnie pochyłe mięśnie wdechowe pomocnicze: mięsień zębaty mięsień pierścieniowy większy i mniejszy mięsień mostkowo - obojczykowo - sutkowy mięsień czworoboczny lędźwi

47 mięśnie wydechowe główne: mięsień prosty brzucha
mięsień skośny zewnętrzny i wewnętrzny brzucha mięsień poprzeczny brzucha mięsnie wydechowe pomocnicze: mięsień najszerszy grzbietu mięsień poprzeczny klatki piersiowej

48

49 MIĘŚNIE BRZUCHA

50 MIĘŚNIE BRZUCHA Rozpięte są pomiędzy klatką piersiową a górnym brzegiem miednicy. Budują powłoki brzucha tworząc silną ścianę osłaniającą narządy. Unerwione są przez nerwy międzyżebrowe i pochodzące ze splotu lędźwiowego. Ze względu na położenie wyróżnia się dwie grupy mięsni: przednio boczną i grzbietową. W części środkowej ściany budują dwa mięśnie proste, natomiast bocznie znajdują się mięsień skośny zewnętrzny, mięsień skośny wewnętrzny oraz mięsień poprzecznie prążkowany brzucha. Mięśnie te mają przyczepy początkowe na kościach. W przednich odcinkach przechodzą w płaskie rozcięgna, które kończą się w linii środkowej brzucha tworząc kresę białą. mięśnie brzucha odpowiedzialne są za: ruchy tułowia utrzymanie napięcia powłok brzucha tworzenie tłoczni brzusznej oddychanie (stanowią mięśnie wydechowe)

51 tłocznia brzucha: Równoczesna praca mięśni brzucha, przepony i mięśnia krocza, powoduje zwiększenie ciśnienia wewnątrz brzusznego. Prowadzi to do ucisku na narządy wewnętrzne, w rezultacie do ich opróżniania (poród, stolec, mocz, wymioty).

52 grupa przednioboczna:
W części środkowej ścianę brzucha budują dwa ułożone równolegle mięśnie proste. mięsień prosty brzucha - leży pomiędzy mostkiem a spojeniem łonowym. Jest to otoczony pochewką, wytworzoną przez rozcięgna mięśni bocznych, które biegną nad lub pod nim do swojego końca przyczepu w kresie białej. Mięsień prosty rozpoczyna się na wyrostku mieczykowatym mostka i na chrząstkach żebrowych od V do VIII, kończy na spojeniu łonowym. Zrośnięte z pochewką smugi ścięgniste dzielą go na segmenty. Zgina do przodu kręgosłup i obniża żebra. W pozycji leżącej przy ustalonym kręgosłupie unosi miednicę. mięsień skośny zewnętrzny brzucha - jest najbardziej powierzchownie położonym mięśniem. Tworzy silną ścianę osłaniającą narządy. Przyczepia się na dolnych żebrach od V do XII. Jego włókna przebiegają skośnie w dół następnie przechodzą w rozcięgno, pokrywając mięsień prosty. W linii środkowej krzyżuje się z rozcięgnem mięśnie strony przeciwnej tworząc kresę białą. Część dolna mięśnia kończy się na grzebieniu biodrowym i na więzadle pachwinowym. Jednostronny skurcz mięśnia skośnego zewnętrznego powoduje skręcenie kręgosłupa i tułowia w stronę przeciwną. Konsekwencją skurczu obustronnego jest zgięcie kręgosłupa do przodu i obniżenie żeber, a przy ustalonej klatce piersiowej uniesienie miednicy. mięsień skośny wewnętrzny brzucha - leży bezpośrednio pod mięśniem skośnym zewnętrznym. Zaczyna się na grzebieniu biodrowym i więzadle pachwinowym a jego wiązki biegną w górę i przyśrodkowo. Część z nich kończy się na dolnych żebrach a

53 pozostałe przechodzą w rozcięgna i kończą się w kresie białej
pozostałe przechodzą w rozcięgna i kończą się w kresie białej. Jednostronny skurcz powoduje zgięcie i obrót tułowia w stronę skurczu oraz obniżenie żeber. Przy skurczu obustronnym następuje zgięcie tułowia w przód. mięsień poprzeczny brzucha - leży najgłębiej z pośród mięśni brzucha, przykryty jest przez mięsień skośny wewnętrzny. Przyczepia się na dolnych żebrach od IX do XII oraz na grzebieniu biodrowym. Wiązki mięśniowe przebiegają poprzecznie do przodu, przechodzą w rozcięgno i kończy się w kresie białej. Mięsień ten ma największy udział w tworzeniu tłoczni brzucha, ponadto zwiększa klatkę piersiową.

54 grupa grzbietowa: mięsień czworoboczny lędźwi - leży na tylnej ścianie brzucha. Zaczyna się na ostatnim żebrze a kończy na grzebieniu biodrowym.

55

56 MIĘŚNIE GRZBIETU

57 MIĘŚNIE GRZBIETU Układają się w dwie warstwy: warstwę powierzchowną:
rozciągają się między kręgosłupem, klatką piersiową i kończyną górną. Współuczestniczą w ruchach kończyny górnej i w ruchach oddechowych klatki piersiowej. mięsień czworoboczny - duży, trójkątny mięsień, położony w okolicy barku. Długi przyczep początkowy zlokalizowany jest na kości potylicznej i na wyrostkach kolczystych wszystkich kręgów piersiowych i szyjnych. Przyczep końcowy znajduje się na obojczyku oraz na wyrostku barkowym i grzebieniu łopatki. W przebiegu mięśnia można wyróżnić trzy części: zstępującą, poprzeczną i wstępującą. Jednoczesny skurcz wszystkich mięśni powoduje pociągnięcie barków ku tyłowi, prostowanie kręgosłupa i zbliżanie łopatek do kręgosłupa. Skurcz samej części wstępującej powoduje uniesienie barków, części zstępującej obniżenie barków, a części poprzecznej zbliżenie łopatek do kręgosłupa. Mięsień ten unerwiony jest przez nerw XI oraz gałęzie splotu szyjnego i ramiennego. mięsień najszerszy grzbietu - jest to duży mięsień położony w części dolnej grzbietu. Szeroki przyczep początkowy znajduje się na dolnych kręgach piersiowych (VII-XII), grzebieniu biodrowym oraz na dolnych żebrach (X-XII). Wszystkie włókna biegną zbieżnie w kierunku dołu pachowego. Tworzą płaskie ścięgno kończące się na grzebieniu guzka mniejszego kości ramiennej. Jego funkcje to: przywodzi ramię,

58 pociąga ku tyłowi oraz nawraca. Podniesione ramię pociąga do dołu
pociąga ku tyłowi oraz nawraca. Podniesione ramię pociąga do dołu. Mięsień działa przy zamachu do uderzenia lub do rzutu np. dyskiem. Przy uniesionych i ustalonych ramionach działa pomocniczo przy wdechu. mięsień równoległoboczny mniejszy i większy - leżą pod mięśniem czworobocznym pomiędzy kręgosłupem a łopatką. Zbliżają łopatkę do kręgosłupa, pociągają ją ku górze. dźwigacz łopatki - przebiega między kręgami szyjnymi a kątem górnym łopatki. Odpowiada za unoszenie łopatki. mięsień zębaty tylny górny - leży w górnej części grzbietu, pod mięśniami równoległobocznymi. Zaczyna się sześcioma brzuścami na kręgach C6 - Th2. Każdy z brzuśców kończy się na żebrze położonym o jeden krąg niżej od przyczepu początkowego. Funkcja: unoszenie żeber. mięsień zębaty tylny dolny - leży pod mięśniem najszerszym grzbietu. Zaczyna się na kręgosłupie od Th11 do L2 a kończy czterema brzuścami na żebrach położonych o krąg wyżej od przyczepu początkowego. Pociąga żebra ku tyłowi i obniża je. Mięśnie te dzięki przyczepom na żebrach rozciągają klatkę piersiową ku górze i ku dołowi, wykazując w ten sposób silne działanie wdechowe. Unerwienie tych mięśni to nerwy międzyżebrowe.

59 warstwę głęboką: Tworzą masę mięśniową zlokalizowaną po obu stronach wyrostków kolczystych, wzdłuż całego kręgosłupa. Mięśnie leżące powierzchownie zbudowane są z pasm dłuższych i niektóre ciągną się od podstawy czaszki do kości krzyżowej. mięsień prostownik grzbietu - tworzą go duże pasma mięśniowe, leżące pomiędzy wyrostkami kolczystymi a kątem żeber. Zaczyna się w okolicy lędźwiowej, dochodzi do podstawy czaszki. Działając obustronnie prostuje i zgina tułów do tyłu, zgina do tyłu głowę, utrzymuje postawę ciała i jego równowagę. mięsień poprzeczno - kolcowy - składa się z szeregów drobnych mięśni leżących w bruździe między wyrostkami poprzecznymi i kolczystymi. Jednostronny skurcz powoduje zgięcie kręgosłupa w bok, zgięcie głowy w bok oraz obrót w stronę przeciwną. Podczas skurczu obustronnego działa jak prostownik kręgosłupa. mięśnie międzykolcowe - drobne mięśnie przebiegające między wyrostkami kolczystymi sąsiadujących kręgów. Prostują kręgosłup. mięsień płatowaty głowy i szyi - leży w okolicy karku, przykryty jest przez mięsień czworoboczny. Zginają i obracają szyję. mięśnie podpotyliczne - drobne mięśnie karku. Położone głęboko pomiędzy kością potyliczną a kręgiem obrotowym i szczytowym. Współuczestniczą w zginaniu i obracaniu głowy.

60

61 MIĘŚNIE KOŃCZYNY GÓRNEJ

62

63 MIĘŚNIE KOŃCZYNY GÓRNEJ
Wyróżniamy wśród nich cztery grupy mięśni: mięśnie obręczy kończyny górnej, mięśnie ramienia, mięśnie przedramienia i mięśnie ręki. mięśnie obręczy kończyny górnej: Do grupy tej należy sześć mięśni łączących łopatkę i obojczyk z kością ramienną, działających na staw ramienny. mięsień ramienny - duży mięsień leżący powierzchownie w okolicy barku. Rozpoczyna się trzeba pasmami na obojczyku i łopatce. Część obojczykowa przyczepia się na końcu barkowym obojczyka. Część grzebieniowa na grzebieniu łopatki. Wspólny przyczep końcowy znajduje się na trzonie kości ramiennej, na guzowatości naramiennej. Część obojczykowa obraca ramię do wewnątrz i przywodzi do przodu. Część barkowa odwodzi ramię. Część grzebieniowa obraca ramię na zewnątrz i przywodzi do tyłu. mięsień nadgrzebieniowy, mięsień podgrzebieniowy i obły mniejszy - mięśnie te rozpoczynają się na łopatce w dole nadgrzebieniowym, podgrzebieniowym oraz na brzegu bocznym. Kończą się wspólnie na guzku większym kości ramiennej. Odpowiadają za odwracanie ramienia. mięsień obły większy - zaczyna się na kącie dolnym łopatki, biegnie do kości ramiennej, do grzebienia guzka mniejszego, współpracując z mięśniem najszerszym grzbietu. Opuszcza uniesione ramię, przywodzi je do tyłu. mięsień podłopatkowy - zaczyna się w dole podłopatkowym, całkowicie go wypełnia, kończy na guzku mniejszym kości ramiennej. Przywodzi ramię i obraca je do wewnątrz.

64 mięśnie ramienia: grupa przednia mięśnia ramienia, inaczej zginacze stawu łokciowego. Grupę tę tworzą trzy mięśnie położone w okolicy przedniej: mięsień dwugłowy ramienia - ma dwie głowy: długą i krótką. Głowa długa rozpoczyna się na guzku nadpanewkowym łopatki długim ścięgnem przebiegającym przez jamę stawu ramiennego. Głowa krótka zaczyna się na wyrostku kruczym łopatki. W połowie długości ramienia obie głowy łączą się i wspólnie kończą na guzowatości kości promieniowej. Mięsień dwugłowy jest mięśniem dwustawowym. W stawie łokciowym zgina oraz odwraca przedramię i rękę. Na staw ramienny działa jako zginacz. Ponadto głowa długa odwodzi a krótka przywodzi ramię. mięsień kruczo ramienny - zaczyna się na wyrostku kruczym łopatki, a kończy w górnej części trzonu kości ramiennej. Przywodzi i zgina ramię. mięsień ramienny - jest silnym zginaczem, przebiegającym bezpośrednio nad stawem łokciowym. Przyczep początkowym znajduje się na dalszej części trzonu kości ramiennej, a końcowy na guzowatości kości łokciowej. grupa tylna tzw. prostowniki - należy do niej duży mięsień trójgłowy, tworzący główną masę mięśniową okolicy tylnej ramienia. Do tej grupy zaliczamy też mięsień łokciowy, położony w okolicy łokcia: mięsień trójgłowy ramienia - składa się z trzech głów: długiej, bocznej i przyśrodkowej. Głowa długa jest dwustawowa, gdyż przebiega nad stawem ramiennym i łokciowym. Pozostałe głowy są jednostawowe. Przebiegają tylko nad stawem łokciowym. Głowa długa rozpoczyna się na łopatce, a głowa boczna i przyśrodkowa na tylnej powierzchni trzonu kości ramiennej. Wszystkie trzy głowy kończą się wspólnym

65 ścięgnem na wyrostku łokciowym kości łokciowej
ścięgnem na wyrostku łokciowym kości łokciowej. Mięsień ten prostuje przedramię. Głowa długa działając samodzielnie jest silnym przywodzicielem i prostownikiem ramienia. mięsień łokciowy - mały mięsień trójkątny położony w przedłużeniu ku dołowi głowy bocznej mięśnia trójgłowego. Przyczep początkowy to nadkłykieć boczny kości ramiennej. Przyczep końcowy to brzeg tylny kości łokciowej. Mięsień prostuje staw łokciowy.

66 mięśnie przedramienia:
Układają się po stronie przedniej (dłoniowej) i tylnej (grzbietowej) przedramienia. Większość mięśni leżących po stronie dłoniowej zgina rękę (zginacze). Mięśnie strony grzbietowej (prostowniki). Mięśnie te oddziałują na stawy ręki i na staw łokciowy, powodując zgięcie, prostowanie, a część z nich powoduje odwracanie i nawracanie przedramienia w stawach promieniowo - łokciowych. mięśnie strony dłoniowej przedramienia (zginacze): warstwa powierzchowna - wszystkie mięśnie tej grupy mają przyczep początkowy na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej. mięsień nawrotny obły - kończy się na trzonie kości promieniowej. Nawraca przedramię. mięsień dłoniowy długi - mały mięsień, kończący się w rozcięgnie dłoniowym. Odpowiedzialny za jego napinanie. zginacz palców powierzchowny - w połowie długości przedramienia, dzieli się na cztery ścięgna, które przechodzą na rękę przez kanał nadgarstka i kończą się na paliczkach środkowych palców od II do V. Zgina rękę i palce od II do V w kierunku dłoniowym. zginacz nadgarstka promieniowy - dochodzi do drugiej kości śródręcza. Zgina rękę w kierunku dłoniowym i odwodzi ją w stronę promieniową.

67 mięśnie strony grzbietowej przedramienia (prostowniki):
zginacz nadgarstka łokciowy - kończy się na kości grochowatej. Zgina rękę w kierunku dłoniowym i odwodzi ją w stronę łokciową. warstwa głęboka - mięśnie tej warstwy rozpoczynają się na kości łokciowej i promieniowej. mięsień zginacz palców głęboki - przechodzi w cztery ścięgna przebiegające w kanale nadgarstka i kończące się na paliczkach dalszych palców od II do V. Zgina w kierunku dłoniowym rękę i palce od II do V. mięsień zginacz kciuka długi - kończy się na paliczku dalszym kciuka. Zgina rękę i kciuk. mięsień nawrotny czworoboczny - leży głęboko w dalszym odcinku przedramienia między kością łokciową i promieniową. Nawraca przedramię. mięśnie strony grzbietowej przedramienia (prostowniki): grupa boczna - należą trzy mięśnie rozpoczynające się na kości ramiennej i układające się po stronie bocznej (promieniowej) przedramienia. mięsień ramienno - promieniowy - kończy się na wyrostku rylcowatym kości promieniowej. Zgina przedramię w stawie łokciowym, nawraca i odwraca przedramię.

68 pozostałe mięśnie rozpoczynają się w dalszej części przedramienia:
mięsień prostownik nadgarstka promieniowy krótki i długi - mięśnie te biegną na grzbiet ręki, kończąc na II i III kości śródręcza. Prostuje rękę w stawie promieniowo - nadgarstkowym i odwodzą ją w stronę promieniową. grupa tylna: warstwa powierzchowna - tworzą ją dwa mięśnie, które rozpoczynają się na kłykciu bocznym kości ramiennej. prostownik palców - przechodzi w cztery ścięgna, które dochodzą do powierzchni grzbietowej palców od II do V. Prostuje palce w stawach śródręczno - paliczkowym. prostownik nadgarstka łokciowy - kończy się na grzbietowej powierzchni V kości śródręcza. Prostuje i odwodzi rękę w stronę łokciową. warstwa głęboka: mięsień odwracacz - leży głęboko w górnym odcinku przedramienia między końcami bliższymi kości promieniowej i łokciowej. Odwraca przedramię. pozostałe mięśnie rozpoczynają się w dalszej części przedramienia: mięsień odwodziciel kciuka długi - kończy się na I stronie śródręcza. Odwodzi kciuk i rękę w stronę promieniową. mięsień prostownik kciuka długi i krótki - kończą się na paliczkach kciuka. Prostują kciuk i odwodzą rękę w kierunku promieniowym. mięsień prostownik wskaziciela - dodatkowy prostownik palca wskazującego.

69 mięsień odwodziciel kciuka krótki mięsień zginacz kciuka krótki
mięśnie ręki: Należą krótkie mięśnie, przeznaczone do poruszania palców. Leżą one po stronie dłoniowej. Na stronie grzbietowej znajdują się ścięgna prostowników przedramienia (biegnące od palców). W obrębie dłoni mięśnie układają się w trzy grupy. mięśnie kłębu kciuka: mięsień odwodziciel kciuka krótki mięsień zginacz kciuka krótki mięsień przeciwwstawiacz kciuka mięsień przywodziciel kciuka mięśnie kłębu palca małego - tworzą wyniosłość po stronie łokciowej dłoni. Służą do poruszania palcem V: mięsień odwodziciel palca małego mięsień zginacz palca małego krótki mięsień przeciwwstawiacz palca małego mięśnie środkowe dłoni - leżą w części środkowej w okolicy śródręcza.

70

71

72

73 MIĘŚNIE KOŃCZYNY DOLNEJ

74 MIĘŚNIE KOŃCZYNY DOLNEJ
Wyróżnia się w nich cztery grupy: mięśnie obręczy kończyny dolnej mięśnie uda mięśnie goleni (podudzia) mięśnie stopy mięśnie obręczy kończyny dolnej - układają się po stronie brzusznej i grzbietowej kości miednicznej, tworząc grupę o tej samej nazwie. grupa brzuszna: mięsień biodrowo - lędźwiowy - w jego obrębie wyróżniamy mięsień lędźwiowy większy oraz mięsień biodrowy. mięsień lędźwiowy większy - rozpoczyna się na kręgach lędźwiowych. mięsień biodrowy - bierze początek na powierzchni miednicznej talerza biodrowego. Obydwa mięśnie łączą się we wspólne ścięgno, które przechodzi na udo i kończy na krętarzu mniejszym kości udowej. Mięsień biodrowo - lędźwiowy jest silnym zginaczem uda w stawie biodrowym, a także obraca je na zewnątrz.

75 warstwa powierzchowna:
grupa grzbietowa: warstwa powierzchowna: mięsień pośladkowy wielki - duży mięsień, leżący najbardziej powierzchownie, nadaje kształt pośladkom. Rozpoczyna się szerokim przyczepem na kości krzyżowej i na talerzu kości biodrowej, kończy na guzowatości kości udowej. Trzymuje pionową postawę podczas stania i chodzenia. Jest najsilniejszym prostownikiem w stawie biodrowym. Obraca udo na zewnątrz. W zależności od skurczu określonych jego pasm może przywodzić lub odwodzić udo. mięsień pośladkowy średni i mały - oba mięśnie rozpoczynają się na powierzchni pośladkowej talerza biodrowego, a kończą na krętarzu większym kości udowej. Odwodzą udo oraz poszczególne pasma. Odpowiadają za odwracanie uda na zewnątrz i do wewnątrz. mięsień naprężacz (napinacz) powięzi szerokiej - leży powierzchownie na bocznej stronie uda. Zaczyna się na kolcu biodrowym przednim górnym a kończy w paśmie biodrowo - lędźwiowym dochodzącym do piszczeli. Odwodzi i zgina uda, odwraca je do wewnątrz, napina powięź szeroką. Powięź szeroka jest to silna błona łączno - tkankowa obejmująca wszystkie mięśnie uda. warstwa głęboka: Tworzą ją mięśnie położone nad mięśniami pośladkowymi. Rozpoczynają się na kości krzyżowej i miednicznej, kończą na krętarzu tylnym kości udowej. Warstwę tę tworzą zaczynając od góry: mięsień gruszkowaty, mięsień bliźniaczy górny, zasłaniacz wewnętrzny, mięsień bliźniaczy dolny, mięsień czworoboczny uda. Główną funkcją wymienionych mięśni jest obracanie uda na zewnątrz.

76 grupa przednia (prostowniki):
mięśnie uda - silne łączno - tkankowe przegrody międzymięśniowe. Dzielą mięśnie uda na trzy grupy: przednią, przyśrodkową i tylną. mięśnie grupy przedniej - działają na staw kolanowy -> prostowniki mięśnie grupy przyśrodkowej -> przywodziciele mięśnie grupy tylnej -> zginacze grupa przednia (prostowniki): mięsień krawiecki - długi mięsień, leżący skośnie od przodu i boku na stronie przyśrodkowej kończyny. Zaczyna się na kości biodrowej (kolcu biodrowym przednim górnym), kończy na guzowatości kości piszczelowej. Jest mięśnie dwustawowym, czyli zgina, przywodzi, obraca udo na zewnątrz w stawie biodrowym oraz zgina i obraca do wewnątrz goleni w stawie kolanowym. mięsień czworogłowy uda - składa się z czterech głów tworzących odrębne mięśnie: Mięsień prosty uda - zaczyna się na kolcu biodrowym przednim dolnym, jest mięśniem dwustawowym. Miesień obszerny boczny - przyczep początkowy to powierzchnia boczna krętarza większego kości udowej oraz kresa chropowata. Mięsień obszerny przyśrodkowy - zaczyna się na kresie chropowatej. Mięsień obszerny przedni - przyczep początkowy to trzon kości udowej. Wszystkie cztery głowy łączą się we wspólne ścięgno końcowe, które obejmując rzepkę przyczepia się do jej brzegów i biegnie dalej jako więzadło rzepki. Kończy się na guzowatości kości piszczelowej tworząc tzw. czwartą gęsią stópkę. Mięsień

77 grupa tylna (zginacze):
czworogłowy to prostownik stawu kolanowego. Ponadto mięsień prosty uda działając na staw biodrowy zgina udo do przodu. grupa przyśrodkowa (przywodziciele): składa się z pięciu mięśni ułożonych warstwowo na przyśrodkowej stronie uda. Rozpoczynają się na kości łonowej a kończą na kresie chropowatej trzonu kości udowej. mięsień smukły - jest to mięsień dwustawowym, przywodzi udom działa jako zginacz stawu kolanowego. Przyczep końcowy to kość piszczelowa. mięsień przywodziciel długi mięsień przywodziciel krótki mięsień przywodziciel wielki grupa tylna (zginacze): Tworzą ją trzy mięśnie dwustawowe. Odpowiadają za prostowanie stawu biodrowego oraz zginanie i obracanie goleni w obrębie stawu kolanowego. Rozpoczynają się na guzie kulszowym, a kończą na kościach goleni. mięsień dwugłowy uda - głowa długa zaczyna się na głowie kulszowej, głowa krótka na trzonie koście udowej. Wspólne ścięgno końcowe przyczepia się na głowie strzałki. mięsień półbłoniasty - kończy się na kości piszczelowej w okolicy kłykcia przyśrodkowego. mięsień półścięgnisty - razem z mięśniem półbłoniastym przechodzi na stronę przyśrodkową stawu kolanowego i kończy się drugim ścięgnem na kości piszczelowej.

78 grupa przednia: grupa boczna:
mięśnie goleni (podudzia) - wyróżniamy trzy grupy: grupa przednia: Tworzą ją trzy mięśnie leżące od przodu pomiędzy kośćmi goleni. Rozpoczynają się one na kości piszczelowej, strzałce i błonie międzykostnej, a ich długie ścięgna przechodzą na grzbiet stopy. Działają na staw skokowo - goleniowy powodując zginanie grzbietowe stopy (prostowniki). Mięśnie grupy przedniej unerwione są przez nerw strzałkowy. mięsień piszczelowy przedni - mięsień ten kończy się na stronie podeszwowej kości klinowatej przyśrodkowej i I kości śródstopia. Jest silnym prostownikiem odpowiedzialnym za zgięcie podeszwowe stopy, a także za jej odwracanie i przywodzenie. mięsień prostownik palucha długi - jego długie ścięgno kończy się na grzbietowej stronie palucha. Prostuje paluch, zgina stopę w kierunku grzbietowym. mięsień prostownik palców długi - dzieli się na cztery ścięgna, które kończą się na grzbietowej stronie palców od II do V. Zgina stopę i palce w kierunku grzbietowym. grupa boczna: Należą do niej dwa mięśnie strzałkowe, leżące po stronie bocznej. mięsień strzałkowy długi - rozpoczyna się na strzałce, długie ścięgno przechodzi na stronę podeszwową stopy, biegnąc za kostką boczną. mięsień strzałkowy krótki - rozpoczyna się na strzałce, kończy na V kości śródstopia. Mięśnie te zginają stopę w stronę podeszwową oraz nawracają i odwodzą.

79 warstwa powierzchowna:
grupa tylna: Mięśnie tej grupy układają się w dwie warstwy: powierzchowną i głęboką. Działając na staw skokowo - goleniowy powodują zginanie stopy (zginacze). warstwa powierzchowna: mięsień trójgłowy łydki - składa się z dwóch głów mięśnia brzuchatego oraz z mięśnia płaszczkowatego. mięsień brzuchaty łydki - położony najbardziej powierzchownie. Składa się z dwóch głów. Głowa boczna rozpoczyna się powyżej kłykcia bocznego kości udowej, a przyśrodkowa powyżej kłykcia przyśrodkowego. Obie głowy biegną w dół i w połowie długości goleni łączą się współtworząc z mięśniem płaszczkowatym silne ścięgno piętowe tzw. Achillesa. Kończy się na guzie piętowym. Mięsień ten jest mięśniem dwustawowym. Zgina podeszwowo, odwraca i przywodzi stopę, w stawie kolanowym zgina goleń. mięsień płaszczkowaty - leży pod mięśniami brzuchatymi łydki. Rozpoczyna się na trzonie kości piszczelowej i strzałce. W dalszej części przechodzi w ścięgno piętowe. Zgina stopę w kierunku podeszwowym, obraca ją i przywodzi. warstwa głęboka: Mięśnie tej warstwy leżą pod mięśniem trójgłowym łydki. Rozpoczynają się na kości piszczelowej, strzałce i błonie międzykostnej a ich długie ścięgna przechodząc na stopę układają się w bruździe kości przyśrodkowej. mięsień piszczelowy tylny - ścięgno kończy się na kości stępu, odwraca i przywodzi stopę oraz zgina ją w kierunku podeszwowym.

80 mięsień zginacz palucha długi - dochodzi do paliczka dalszego palucha
mięsień zginacz palucha długi - dochodzi do paliczka dalszego palucha. Zgina paluch, odwraca i przywodzi stopę, zgina ją w kierunku podeszwowym. mięsień zginacz palców długi - dzieli się na cztery ścięgna, kończąc się na paliczkach dalszych palców od II do V. Zgina podeszwowo stopę i palce.

81 mięśnie wyniosłości przyśrodkowej: odwodziciel palucha
mięśnie stopy - układają się po stronie grzbietowej i podeszwowej stopy. mięśnie grzbietu stopy - tworzą dwa mięśnie: prostownik palucha i prostownik palców krótki. Oba mięśni rozpoczynają się na kości piętowej a kończą na grzbietach poszczególnych palców. Zginają palce w kierunku grzbietowym (prostują je). mięśnie podeszwy - układają się w trzy grupy: mięśnie wyniosłości przyśrodkowej, mięśnie wyniosłości bocznej i mięśnie wyniosłości pośredniej. mięśnie wyniosłości przyśrodkowej: odwodziciel palucha zginacz palucha krótki przywodziciel palucha mięśnie wyniosłości bocznej: dwa mięśnie palca małego (odwodziciel palca małego, zginacz palca małego) mięśnie wyniosłości pośredniej - leżą pomiędzy boczną a przyśrodkową, tworzą ją: zginacz palców krótki mięsień czworoboczny podeszwy mięśnie glistowate mięśnie międzykostne grzbietowe mięśnie międzykostne podeszwowe Główną czynnością mięśni podeszwy jest zginanie podeszwowe palców, ruchy przywodzenia i odwodzenia palców są nieznaczne. Mięśnie te utrzymują napięcie sklepienia stopy.

82

83

84

85 POWTÓRKA

86

87

88

89

90

91 KONIEC