W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM

Prezentacja na temat: "W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM"— Zapis prezentacji:

1 W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM
Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego zs. w Bratoszewicach Oddział w Piotrkowie Trybunalskim PŁODOZMIANY W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM Opracowanie: Andrzej Bartosik – ŁODR Bratoszewice

2 Płodozmian jest to uzasadnione. przyrodniczo i gospodarczo racjonalne
Płodozmian jest to uzasadnione przyrodniczo i gospodarczo racjonalne następstwo roślin zaplanowane na wiele lat dla określonego obszaru gospodarstwa. Ekologiczny sposób gospodarowania polega na aktywizowaniu naturalnych mechanizmów przyrody sprzyjających produkcji roślinnej. Aby mechanizmy te właściwie funkcjonowały potrzebny jest dobrze ułożony płodozmian - jest on podstawowym elementem systemu organizacji produkcji w gospodarstwie ekologicznym.

3 W rolnictwie ekologicznym znaczenie płodozmianu jest znacznie większe niż w rolnictwie konwencjonalnym, ponieważ nie ma możliwości stosowania syntetycznych nawozów i chemicznych środków ochrony roślin. Poprawna gospodarka płodozmianowa, w połączeniu ze zrównoważoną produkcją zwierzęcą, powinna zapewniać zbilansowany obieg składników pokarmowych, co w dłuższym okresie warunkuje uzyskiwanie stabilnych i dobrych jakościowo plonów.

4 ZADANIA PŁODOZMIANU W rolnictwie ekologicznym płodozmian powinien:
- umożliwiać wzrost żyzności i biologicznej aktywności gleby, poprzez zapewnienie dopływu do gleby dużych ilości resztek pożniwnych bogatych w azot, oraz możliwie ciągłe utrzymywanie jej powierzchni pod okrywami roślinnymi dzięki uprawie wieloletnich mieszanek roślin motylkowych z trawami, roślin strączkowych, a także międzyplonów,

5 zapewniać możliwie duże biologiczne wiązanie azotu, dzięki wysyceniu zmianowania roślinami motylkowatymi drobno- i grubonasiennymi, ograniczać rozprzestrzenianie się chorób, szkodników i chwastów, poprzez przemienną uprawę roślin należących do różnych grup biologicznych, - umożliwiać pełne wykorzystanie składników pokarmowych z gleby poprzez następstwo roślin o różnym zapotrzebowaniu na te składniki,

6 - ograniczać wymywanie składników. pokarmowych, a głównie azotanów, do
- ograniczać wymywanie składników pokarmowych, a głównie azotanów, do wód gruntowych oraz chronić glebę przed erozją, zapewniać pokrycie zapotrzebowania na pasze dla posiadanych zwierząt, zarówno w okresie letnim jak i zimowym, pozwalać optymalnie wykorzystać posiadany sprzęt oraz warunkować równomierne rozłożenie prac w ciągu roku (likwidacja szczytów pracy), zmniejszać ryzyko produkcji dzięki większej jej różnorodności.

7 Planując płodozmian warto uwzględnić również dodatkowe kryteria:
wprowadzenie znaczącego udziału towarowej produkcji roślinnej, za którą można uzyskać wyższe ceny, np. ziemniaki, warzywa, grykę i inne rośliny przeznaczone na kasze, czy np. zboża konsumpcyjne przetwarzane w małych lokalnych przetwórniach na pieczywo lub makarony.

8 Szeroki asortyment produkowanych ziemiopłodów (np
Szeroki asortyment produkowanych ziemiopłodów (np. podstawowe gatunki warzyw) ułatwia konsumentowi dokonanie zakupów w jednym miejscu, co jest szczególnie ważne przy sprzedaży bezpośredniej z gospodarstwa lub w sytuacji, gdy rolnik dostarcza produkty do małych, lokalnych sklepów.

9 KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA PRZEZ ROŚLINĘ
Każda roślina w specyficzny sposób kształtuje środowisko wokół siebie poprzez oddziaływanie na jego właściwości: chemiczne, fizyczne i biologiczne. - Poprzez wydzieliny i resztki pożniwne o różnym składzie chemicznym rośliny stymulują rozwój różnych grup flory i fauny glebowej.

10 Częsta uprawa tego samego gatunku roślin na danym polu prowadzi do zachwiania równowagi pomiędzy poszczególnymi grupami mikroorganizmów glebowych. - Może dochodzić do nagromadzenia w glebie związków biologicznie czynnych, będących wydzielinami korzeni lub powstających podczas rozkładu resztek pożniwnych, które mogą powodować „samozatrucie środowiska glebowego” i tworzyć stresowe warunki wzrostu i rozwoju dla roślin tego gatunku.

11 - Zjawisko to określane jest mianem „zmęczenia gleby” i objawia się zahamowaniem wzrostu systemu korzeniowego i części nadziemnej, zwiększoną ich podatnością na porażenie przez specyficzne choroby i szkodniki oraz zmniejsza konkurencyjność łanu w stosunku do chwastów, a w konsekwencji powoduje duże spadki plonu.

12 WPŁYW PŁODOZMIANU NA WYSTĘPOWANIE CHORÓB I SZKODNIKÓW
Częsta uprawa jednego lub pokrewnych gatunków po sobie sprzyja porażeniu roślin przez choroby, które przenoszone są na roślinę następczą poprzez glebę i resztki pożniwne – są to choroby płodozmianowe. - Do chorób płodozmianowych mających największe znaczenie gospodarcze należą: - choroby podstawy źdźbła zbóż i traw, - choroby liści i kłosów zbóż, - fuzariozy zbóż, kukurydzy i traw, - głownia kukurydzy.

13 Fuzarioza liści

14 Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni

15 Łamliwość źdźbła Fuzarioza kłosów

16 Głownia kukurydzy

17 - Choroby podstawy zbóż mają w praktyce
- Choroby podstawy zbóż mają w praktyce największe znaczenie, ponieważ zboża zajmują w ostatnich latach ponad 75% gruntów ornych. - Na ww. choroby podatne są ze zbóż - pszenica, jęczmień i żyto, odporny jest natomiast owies, który traktowany jest jako roślina fitosanitarna. - Wśród szkodników, których występowanie uzależnione jest od płodozmianu należy wymienić: - nicienie – mątwik zbożowy, mątwik burakowy, mątwik ziemniaczany oraz nicienie wolnożyjące i mątwiki łodygowe, - owady - pryszczarek zbożowiec, omacnica prosowianka, pchełka rzepakowa, pryszczarek kapustnik.

18 Omacnica prosowianka - owad dorosły Gąsienica omacnicy prosowianki żerująca w łodydze kukurydzy

19 Mątwik ziemniaczany - gatunek nicienia
Mątwik ziemniaczany - gatunek nicienia. Występuje dymorfizm płciowy (samica kulista z szyjką, samiec nitkowaty). Żeruje głównie na ziemniakach, ale występuje też na pomidorze, oberżynie i innych psiankowatych. Szkody wyrządzają osobniki dorosłe, larwy oraz nimfy. Jedno pokolenie w ciągu roku. Jaja pozostają wewnątrz samic, które obumierają i zamieniają się w cysty. Zimują larwy w cystach w glebie. Przy temperaturze 5-10ºC następuje wychodzenie larw z cyst i wnikanie do korzeni. Zwalczać go można za pomocą płodozmianu. Rośliny wrogie to m.in. lucerna, cykoria, cebula.

20 Mątwik ziemniaczany

21 Placowe zamieranie roślin na polu w wyniku żerowania mątwika agresywnego.
Samice i cysty mątwika ziemniaczanego na korzeniach ziemniaka.

22 WPŁYW PŁODOZMIANU NA ZACHWASZCZENIE ROŚLIN
Każdemu z gatunków roślin uprawnych towarzyszą gatunki chwastów o podobnym rytmie rozwojowym, stąd często prowadzona ta sama uprawa skutkuje nasileniem występowania charakterystycznych chwastów. Przy uprawie zbóż ozimych są to: miotła zbożowa, przytulia czepna, rumianowate, fiołek polny itp. - W zbożach jarych zwiększa się ilość komosy białej, gorczycy polnej, na lepszych glebach także owsa głuchego

23 Przytulia czepna

24 Częsta uprawa kukurydzy i roślin okopowych przyczynia się do zwiększenia występowania chwastnicy jednostronnej, szarłatu, włośnicy, gwiazdnicy. Na glebach w niskiej kulturze lub przy gorszej agrotechnice intensywnie rozwija się perz.

25 Chwastnica jednostronna

26 Szarłat szorstki

27 WPŁYW PŁODOZMIANU NA ŻYZNOŚĆ GLEBY
Płodozmian, nawożenie organiczne i uprawa roli są zasadniczymi czynnikami wpływającymi na zawartość próchnicy w glebie – zawartość jej jest wskaźnikiem żyzności gleby i poprawności gospodarowania w rolnictwie ekologicznym. Próchnica w glebie oddziaływuje na: możliwości gromadzenia i zatrzymywania składników pokarmowych (pojemność sorpcyjną), zdolności do zatrzymywania i gromadzenia wody, aktywność biologiczną gleby, barwę i właściwości cieplne gleby.

28 Ilość pozostawionych resztek roślinnych zależy od uprawianych roślin.
Najmniejszą masę zostawiają po sobie rośliny okopowe, zboża pozostawią już w resztkach pożniwnych 3 razy większą masę, a motylkowate z trawami nawet 6 razy większą. Pod względem wpływu na bilans próchnicy, można wyróżnić trzy grupy roślin: - wzbogacające glebę w substancję organiczną, - zubożające glebę w substancję organiczną, - o małym wpływie na bilans próchnicy.

29 Wzbogacają glebę w substancję organiczną:
- wieloletnie motylkowe i ich mieszanki z trawami, - trawy w uprawie polowej. Mają one bardzo korzystny stosunek węgla do azotu. Strączkowe oraz międzyplony przyorywane jako zielony nawóz mają dodatni, ale niewielki wpływ na zawartość próchnicy.

30 Rośliny zubożające glebę w próchnicę to przede wszystkim:
- rośliny okopowe, - warzywa korzeniowe, - kukurydza. Zostaje po nich mało resztek pożniwnych, a uprawa w szerokich rzędach i późne zwarcie łanu przyspiesza rozkład próchnicy i zwiększa erozję. Uprawa okopowych to mineralizacja 1,0 – 1,5 t/ha próchnicy, co dla wyrównania wymagałoby zastosowania np. obornika w ilości ok. 15 t/ha.

31 Do roślin o neutralnym lub małym oddziaływaniu na bilans próchnicy można zaliczyć:
- zboża, - rośliny oleiste. Kiedyś zboża traktowane były jako rośliny zubażające glebę w próchnicę, lecz zagęszczenie łanów dzięki skróceniu słomy i kombajnowy zbiór pozostawiający sporo resztek pożniwnych zmniejsza ich niekorzystne działanie, choć niekorzystny stosunek węgla do azotu sprawia, że jakość tych resztek jest niższa.

32 Resztki pożniwne [t/ha]
Sucha masa resztek pożniwnych Gatunek roślin Resztki pożniwne [t/ha] Lucerna 8,22 Koniczyna czerwona 5,23 Wsiewka koniczyny białej 3,65 Pszenica ozima 3,31 Żyto 3,22 Bobik na nasiona 3,14 Owies 2,86 Jęczmień jary 2,54 Międzyplon z facelii 1,57 Międzyplon z gorczycy 1,42 Ziemniak 0,91

33 Szacunkowy bilans substancji organicznej w glebie, w ramach całej rotacji zmianowania, można obliczyć posługując się współczynnikami reprodukcji i degradacji glebowej. Dodatni wynik świadczy o prawidłowej gospodarce substancją organiczną. Wartości tych współczynników informują, o ile (w t/ha) zwiększy się lub zmniejszy zawartość substancji organicznej w glebie na skutek jednorocznej uprawy danej rośliny lub zastosowania określonej dawki nawozów naturalnych lub organicznych.

34 Współczynniki reprodukcji i degradacji glebowej substancji organicznej
Roślina lub nawóz organiczny Współczynnik reprodukcji (+) lub degradacji (-) w t substancji organicznej na 1 ha dla gleb lekkich średnich ciężkich Okopowe, warzywa korzeń ha - 1,26 - 1,40 - 1,54 Kukurydza, warzywa liściowe ha - 1,12 - 1,15 - 1,22 Zboża, oleiste, włókniste ha - 0,49 - 0,53 - 0,56 Strączkowe ha + 0,32 + 0,35 + 0,38 Trawy ha + 0,95 + 1,05 + 1,16 Motylkowe, mieszanki ha + 1,89 +1,96 +2,1 Międzyplony na zielony nawóz ha + 0,63 + 0,70 + 0,77 Obornik 1) t suchej masy Gnojowica 2) t suchej masy + 0,28 Słoma t suchej masy + 0,21 Liście buraka, międzyplony + 0,14 przeciętna dawka obornika 40 t/ha o zawartości s.m. – 25% przeciętna dawka gnojowicy 40 t/ ha o zawartości s.m. ok. 6 – 8%

35 Międzyplony motylkowate Motylkowate wieloletnie i mieszanki
Oddziaływanie różnych form nawozów organicznych i resztek pożniwnych na właściwości gleby (oddziaływanie: x – słabe; xx – średnie; xxx – duże) Wyszczególnienie Obornik Słoma Międzyplony motylkowate Międzyplony krzyżowe Motylkowate wieloletnie i mieszanki Rozluźnienie podglebia - x xx Poprawa struktury xxx Wzrost zawartości próchnicy Wzrost zawartości N w glebie Poprawa zasobności gleby w P, K, Ca, Mg i mikroelementy Zachwaszczenie - zwiększa - ogranicza (xx)1 Nasilenie chorób i szkodników (x)2 - dotyczy chwastów wieloletnich - dotyczy specyficznych chorób i szkodników tej grupy roślin

36 ROLA PŁODOZMIANU W OCHRONIE ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
W dzisiejszym, nie tylko ekologicznym, rolnictwie wzrasta rola płodozmianu jako elementu ochrony środowiska przyrodniczego. Ciągłe utrzymanie gleby pod okrywą roślinną ogranicza wymywanie azotanów i zmniejsza efekty erozji wodnej i wietrznej. W sezonie wegetacyjnym wzmożona mineralizacja substancji organicznej i resztek pożniwnych w glebie następuje w dwóch terminach: wiosennym (kwiecień – maj), wczesnojesiennym (wrzesień – październik).

37 Wiosną intensywnie rozwijające się rośliny
Wiosną intensywnie rozwijające się rośliny pobierają azot i wymywanie azotanów z gleby następuje tylko w niewielkim stopniu. W drugim okresie ulegają mineralizacji resztki pożniwne i nie do końca wykorzystane nawozy, głównie naturalne. Od zbioru rośliny przedplonowej do siewu rośliny następczej mija ok. 3 – 4 tyg. w przypadku roślin ozimych lub 7 – 9 mies. w przypadku roślin jarych. Pola przeznaczone pod rośliny jare, pozostawione bez okrywy roślinnej zajmują w Polsce ok. 55% powierzchni gruntów ornych - na nich azotany w znacznej części przemieszczają się do wód gruntowych wraz z wodą opadową.

38 Na okres przerwy w wegetacji roślin – późna jesień, zima, wczesna wiosna, przypada ponad 2/3 strat azotu powodowanego przez wymywanie. Straty azotu można ograniczyć poprzez: - Większy udział ozimin (zbóż i rzepaku) w zasiewach; muszą być one wysiane odpowiednio wcześnie, aby jeszcze jesienią zdążyły wytworzyć biomasę i rozbudować system korzeniowy zdolny do zagospodarowania uwalnianego jesienią (wrzesień – październik) azotu (zwykle są to ilości ok. kilku do ok kg N/ha).

39 W ogniwie zmianowania pomiędzy zbożami a roślinami jarymi wprowadzenie do uprawy międzyplonów, które przestają być źródłem paszy a pełnią funkcję proekologiczną. - Zalecane jest wysiewanie w międzyplonach ścierniskowych głównie roślin charakteryzujących się krótkim okresem wegetacji (45 – 65 dni), takich jak: gorczyca biała, rzodkiew oleista, rzepak ozimy i jary, rzepik ozimy czy facelia - tylko one wysiane w II dekadzie sierpnia mogą wytworzyć dostatecznie dużą masę; mała ilość wysiewu sprawia, że koszt uprawy jest niski. - Na wsiewki poplonowe na glebach lekkich i zakwaszonych wysiewa się najczęściej seradelę, a na lepszych glebach trawy, głównie życicę trwałą i kupkówkę pospolitą.

40 - Wartościowymi roślinami na wsiewki są koniczyna
- Wartościowymi roślinami na wsiewki są koniczyna czerwona lub biała i ich mieszanki z trawami. Tutaj jednak wysoki koszt nasion i niekorzystne warunki początkowego wzrostu w zbożach ograniczają stosowanie ich jako międzyplonów. - Przyorywanie słomy. Zawiera ona dużo węgla potrzebnego mikroorganizmom glebowym, a mało azotu, który jest czerpany przez nie z zasobów glebowych, tym samym ograniczając jego wymywanie. Badania wykazały, że po przyoraniu słomy i resztek pożniwnych pszenicy w okresie od września do marca zostało związane ok. 40 kg/ha azotu.

41 Dobra praktyka rolnicza zaleca pokrycie gleby roślinnością w okresie jesienno-zimowym (tworzenie tzw. „zielonych pól”), czyli obsianie oziminami, roślinami wieloletnimi lub międzyplonami przyoranymi późną jesienią – po 20 października lub pozostawionymi do wiosny jako mulcz, w ilości: - 60% gruntów ornych na terenach płaskich, 75-80% na obszarach zagrożonych erozją oraz na glebach lekkich.

42 UKŁADANIE PŁODOZMIANÓW
- Dla rolnictwa ekologicznego typowe są płodozmiany o stosunkowo długich rotacjach (5-7 lat), zgodnie z zasadą „Dany gatunek roślin plonuje tym wyżej, im rzadziej jest uprawiany na tym samym polu.” Powyższa reguła dotyczy wszystkich roślin, choć w różnym stopniu: większym, np. pszenicy, strączkowych, buraka c., lnu, lub mniejszym, np. żyta, kukurydzy.

43 W gospodarstwach ekologicznych niektóre rośliny mają małe znaczenie praktyczne; są to gatunki charakteryzujące się: dużymi potrzebami nawozowymi (rzepak, burak c.), wolnym tempem wzrostu w początkowym okresie wegetacji i małą konkurencyjnością w stosunku do chwastów (kukurydza, burak c., bobik), słabym ocienianiem gleby, zubożające ją w substancję organiczną i sprzyjające nasileniu erozji (kukurydza, burak c.), dużą podatnością na choroby i szkodniki (rzepak).

44 Zboża Zalecany udział zbóż w strukturze zasiewów powinien wynosić w granicach %. Możliwa jest wtedy ich uprawa po przedplonach niezbożowych (mieszanki motylkowatych drobnonasiennych z trawami, strączkowe, okopowe, warzywa), co stwarza szansę na uzyskanie względnie dużych ich plonów. W gospodarstwach ekologicznych uprawia się więcej pszenicy jarej, owsa i mieszanek zbożowych, a mniej pszenicy ozimej, pszenżyta i jęczmienia jarego.

45 Wartość przedplonowa różnych roślin
dla zbóż Przedplon Rośliny następcze Jęczmień oz. Żyto Pszenica oz. Jęczmień j. Owies Pszenica j. Pszenżyto oz. Jęczmień oz. z ++ + +)3 Pszenica oz. - ++)2 +++ Kukurydza +/-)1 b. dobry dobry możliwy +/ warunkowo możliwy z zły następstwo nie stosowane w praktyce - w kukurydzy powinno się stosować herbicydy szybciej rozkładające się w glebie - częste stosowanie może spowodować namnażanie się nicieni w glebie - wskazana jest uprawa poplonów na przyoranie

46 Wartość przedplonowa różnych roślin
dla zbóż (c. d.) Przedplon Rośliny następcze Jęczmień oz. Żyto Pszenica oz. Jęczmień j. Owies Pszenica j. Pszenżyto oz. Rzepak +++ Groch Bobik - ++ Łubin Ziemniak wczesne Ziemniak śr. późne +/- Ziemniak późne + Buraki cukrowe Lucerna Koniczyna z trawami Trawy

47 Rośliny motylkowate Udział tej grupy roślin w strukturze zasiewów powinien wynosić przynajmniej %. W rolnictwie ekologicznym praktycznie nie można gospodarować bez uprawy motylkowatych drobnonasiennych (koniczyny czerwonej, lucerny mieszańcowej, koniczyny białej, komonicy zwyczajnej, esparcety) wysiewanych głównie w mieszankach z trawami oraz roślin strączkowych (bobiku, grochu peluszki, łubinów - białego, wąskolistnego, żółtego, wyki jarej i ozimej, seradeli).

48 Zadania w płodozmianie roślin motylkowatych:
wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie współżyjące i udostępnianie go roślinom następczym, zwiększanie zawartości substancji organicznej w glebie, dzięki dużej masie systemu korzeniowego, poprawa fizycznych właściwości gleby w następstwie rozluźniającego działania mocnego palowego systemu korzeniowego i dobrego jej ocienienia przez rośliny wieloletnie, - zwiększenie biologicznej aktywności gleby przez duże ilości wydzielin korzeniowych oraz resztek pożniwnych bogatych w azot, które stymulują rozwój flory i fauny glebowej.

49 Rośliny motylkowate są tym lepszym przedplonem, im same wydają większy plon.
Motylkowate drobnonasienne Powinny być wysiewane w mieszankach z trawami i użytkowane przynajmniej dwa lata – wtedy widoczne jest ich korzystne działanie. Rośliny te uzupełniają się - głęboko ukorzenione motylkowate pobierają wodę i składniki mineralne z podglebia, a płytko ukorzenione trawy z warstwy powierzchniowej (w tym częściowo azot wydzielany do gleby przez motylkowate). Wartość paszowa mieszanek z trawami jest wyższa niż motylkowatych w czystym siewie.

50 Mieszanki motylkowatych drobnonasiennych z trawami nie powodują tak szybko zjawiska zmęczenia gleby i mogą być uprawiane na tym samym polu częściej niż motylkowate w czystym siewie. Sucha masa resztek pożniwnych mieszanek po dwuletnim użytkowaniu wynosi 6 t/ha, czyli tyle samo, ile sucha masa obornika zastosowanego w dawce 25 t/ha.

51 Zawartość azotu w kg/ha w resztkach pożniwnych różnych roślin motylkowatych
Sposób uprawy Gatunek Zawartość N w kg/ha Plon główny Lucerna Koniczyna czerwona Koniczyna z trawami Koniczyna biała 100 Bobik Groch , wyka Łubin Poplon Koniczyna czerwona (wsiewka) Koniczyna biała (wsiewka)

52 Strączkowe są źródłem białka dla zwierząt monogastrycznych, udane zasiewy są bardzo dobrymi przedplonami zbóż. Uprawa strączkowych stwarza problemy: niskie i zmienne w latach plony, trudności w ograniczaniu zachwaszczenia, choroby grzybowe łubinów, utrudniony zbiór z uwagi na wiotkie łodygi (groch. peluszka, wyka). Przeciwdziałanie - uprawa strączkowych w mieszankach ze zbożami jarymi.

53 Mieszanki zbożowo-strączkowe można wysiewać:
- na lepszych glebach po zbożach, na słabszych glebach w lepszych stanowiskach (np. po okopowych), U roślin strączkowych, z całości azotu związanego biologicznie i pobranego z gleby, ok. 75 – 80% przechodzi do nasion, a reszta pozostaje w resztkach pożniwnych i słomie.

54 Porównanie wpływu na glebę roślin motylkowatych wieloletnich i strączkowych
Cecha Motylkowate jednoroczne (strączkowe) Motylkowate wieloletnie i ich mieszanki z trawami Ilość azotu pozostawiona po zbiorze na 1 ha Łubiny, grochy: 50 – 60 kg, Bobik: 100 kg Koniczyna czerwona: 120 – 150 kg, Lucerna: 150 – 200 kg Ocienienie gleby Słabe (szerokie rzędy) Bardzo dobre Wpływ na strukturę gleby Słabe przerośnięcie korzeniami – gleba zbita Znakomity – nadanie struktury gruzełkowatej Wpływ na stan zachwaszczenia Pod koniec wegetacji rośnie zachwaszczenie (m.in. komosa) Chwasty jednoroczne zostają zebrane wraz z pierwszym pokosem

55 Okopowe Udział ich w strukturze zasiewów nie powinien przekraczać %. Pozytywne oddziaływanie – redukcja zachwaszczenia wynikająca z prawidłowo wykonanych upraw pożniwnych, przedzimowych, wiosennych przedsiewnych i mechanicznej pielęgnacji w okresie wegetacji. Oddziaływanie negatywne wynika z dużej mineralizacji próchnicy i pogarszania struktury gleby z powodu późnego zwarcia łanu i słabego zacienienia gleby, co zwiększa zagrożenie erozją. Do najczęściej uprawianych okopowych w gospodarstwach ekologicznych należą ziemniaki jadalne, warzywa oraz buraki pastewne.

56 Międzyplony są ważnym elementem zmianowania w gospodarstwie ekologicznym, ich funkcje to: poprawa bilansu materii organicznej i azotu, zmniejszenie wymywania składników pokarmowych (m.in. N, K, Ca), zmniejszenie potrzeb nawozowych gleby i lepsze wykorzystanie nawozów, - zwiększenie zasobów paszowych gospodarstwa,

57 - zwiększenie aktywności biologicznej gleby,
- ograniczanie zachwaszczenia, ocienianie gleby, łatwiejsza uprawa roli (pulchniejsza rola, mniejsze opory stawiane maszynom uprawowym), ograniczanie erozji wietrznej i wodnej.

58 W rolnictwie konwencjonalnym stosowane są głównie rośliny krzyżowe jako poplony ścierniskowe, żyto jako poplon ozimy, czasem trawy jako wsiewki. W rolnictwie ekologicznym, ze względu na niemożność stosowania sztucznych nawozów azotowych, w poplonach muszą przeważać rośliny motylkowate lub mieszanki, które zawierają tę grupę roślin.

59 Wsiewki poplonowe - podstawową formą międzyplonów w rolnictwie ekologicznym. Do uprawy poleca się: na słabych glebach - seradelę, na lepszych - mieszanki koniczyny białej i czerwonej z trawami (życicą trwałą, kostrzewą łąkową, tymotką). Można je przeznaczyć, w zależności od potrzeb, na paszę lub przyorać jako zielony nawóz. Wsiewki: przyspieszają dojrzewanie zbóż, ograniczają zachwaszczenie w zbożach, utrzymują glebę pod okrywą roślinną w ciągu całego sezonu wegetacyjnego, co zapobiega wymywaniu azotu i erozji.

60 Międzyplony ozime: - dostarczają zielonej paszy w maju, - uprawa ich jest szczególnie wskazana na glebach lekkich, na stanowiskach po zbożach, najbardziej przydatne są mieszanki żyta z wyką ozimą ( kg/ha żyta i kg/ha wyki). Niedogodność: - późny termin zbioru ogranicza dobór roślin do uprawy w plonach wtórych – można wtedy wybrać grykę, pastewne mieszanki zbożowo-strączkowe czy niektóre warzywa na zbiór jesienny.

61 Poplony ścierniskowe mają mniejsze znaczenie w rolnictwie ekologicznym:
przy niedoborze azotu wzrost roślin krzyżowych jest słaby i ich oddziaływanie na glebę stosunkowo małe, - uprawa roślin strączkowych i ich mieszanek (łubin, peluszka, bobik, wyka) jest ryzykowna ze względu na znaczny koszt materiału siewnego i duże wahania plonów w latach z powodu niedoboru wilgoci.

62 Podsumowanie 1. W gospodarstwach ekologicznych koniecznym elementem zmianowania są rośliny motylkowate, a szczególnie mieszanki motylkowatych drobnonasiennych z trawami. W strukturze zasiewów ich udział powinien wynosić przynajmniej 25%. 2. Zboża o największych wymaganiach pokarmowych – pszenica i jęczmień – powinny przychodzić przede wszystkim na stanowiska po roślinach niezbożowych (motylkowatych drobnonasiennych i ich mieszankach z trawami, ziemniakach, warzywach, udanych zasiewach strączkowych).

63 3. Mieszanki zbożowo-strączkowe są niezłym przedplonem dla zbóż, ale ich zasiewy muszą być udane i udział strączkowych powinien przekraczać 50%. 4. Owies jest dobrym przedplonem dla pszenicy z powodów fitosanitarnych – nie przenosi chorób podstawy źdźbła na rośliny następcze, ale pozostawia po sobie stanowisko ubogie w składniki pokarmowe (głównie w azot). Po tym przedplonie należy zastosować pod pszenicę obornik lub kompost.

64 5. W gospodarstwach ekologicznych, które mają ponad 50% udział zbóż w strukturze zasiewów, w stanowiskach po zbożach można uprawiać mieszanki zbożowe i zbożowo-strączkowe oraz żyto. 6. W ogniwa zmianowania zboża – zboża jare należy wprowadzać międzyplony, głównie wsiewki z udziałem motylkowatych. 7. Na lepszych glebach, po zbożach można też uprawiać pszenżyto lub orkisz.

65 PRZYKŁADOWE PŁODOZMIANY
Płodozmian norfolski - od tego się zaczęło. rok – okopowe nawożone obornikiem rok – jęczmień jary + wsiewka koniczyny rok – koniczyna rok – zboża ozime (pszenica lub żyto). - Został wprowadzony w XVIII w. w hrabstwie Norfolk w Anglii. W początkowym okresie gospodarki płodozmianowej plony uległy prawie podwojeniu, w porównaniu do systemu ugorowego, gdzie plon zbóż wynosił ok. 1 t/ha.

66 I. Przykładowy płodozmian przy założeniach: - gleba klasy III a lub III b, - dostarczenie produktów towarowych i pasz objętościowych. 1. Bobik. 2. Pszenica ozima + wsiewka koniczyny czerwonej. 3. Koniczyna czerwona. 4. Pszenica jara + facelia jako poplon ścierniskowy. 5. Owies x. W przedstawionym płodozmianie: - bobik „sam się wyżywi” bo żyje w symbiozie z bakteriami brodawkowymi,

67 pozostawi ok. 100 kg N w resztkach pożniwnych dla pszenicy ozimej - szacuje się, że ilość azotu w resztkach pożniwnych motylkowatych wynosi ok. 40% w stosunku do ilości tego składnika odprowadzanego z plonem roślin motylkowatych (im wyższy ich plon, tym więcej pozostawiają azotu w resztkach pożniwnych), po uprawie koniczyny czerwonej (nazywanej „lokomotywą” żyzności gleby) gleba jest intensywnie przerośnięta systemem korzeniowym i znajduje się w dobrej strukturze,

68 koniczyna czerwona pozostawi ok
koniczyna czerwona pozostawi ok kg N, należy doliczyć jeszcze opad N z atmosfery (w naszych warunkach kg) oraz N związany przez mikroorganizmy glebowe, skutek - dostatek N dla pszenicy jarej, facelia wysiana w poplonie ścierniskowym pobiera zmineralizowany N i zachowuje go dla rośliny następczej.

69 II. Kolejny przykład płodozmianu przy założeniach: - gleby klasy IV a i IV b, - dostarczenie zwierzętom pasz objętościowych i treściwych, a rośliną towarową jest ziemniak. 1. Ziemniak xx. 2. Jęczmień jary x + wsiewka koniczyny czerwonej z trawami. 3. Koniczyna czerwona z trawami. 4. Pszenica ozima + gorczyca jako m. ścierniskowy 5. Mieszanka zbożowa x.

70 Uwagi do płodozmianu II.
Nawozy organiczne należy wprowadzać do gleby częściej, ale w mniejszych dawkach. Stosowanie wysokich dawek pod ziemniaki raz w letniej rotacji jest niekorzystne, gdyż: ziemniak będzie miał trudności w zagospodarowaniu tak dużej ilości azotu, - rozwój naci będzie zbyt silny, rośliny będą podatne na zarazę, przenawożone bulwy będą się źle przechowywać i ciemnieć po ugotowaniu, - grozi silny rozwój wtórnego zachwaszczenia - gdy zaraza zniszczy łęty i nastąpi „otwarcie” powierzchni roli, wtedy szybko rozwijają się chwasty, głównie komosa.

71 III. Przykład płodozmianu na glebach słabych (V klasy).
1. Ziemniak xx. 2. Mieszanka zbożowa x. 3. Łubin żółty. 4. Żyto x + wsiewka seradeli. Uwagi do płodozmianu III: - na glebach słabych łatwo wypłukiwane są składniki nawozowe, głównie azot, - należy liczyć się z koniecznością corocznego stosowania obornika,

72 - nie uda się w 100% zagospodarować całego dostarczonego do gleby azotu na tworzenie plonu, zawsze będą straty (wymywanie, ulatnianie), ponieważ N w glebie jest słabo wiązany i bardzo ruchliwy. Stopień wykorzystania dawek wynosi: - w rolnictwie konwencjonalnym, w zależności od stosowanych dawek, %, - w dobrze prowadzonym gospodarstwie ekologicznym ok %.

73 IV. Płodozmian dla gospodarstwa z chowem krów mlecznych; gleby dobre bez trwałych użytków zielonych.
1. Okopowe (ziemniak, warzywa, burak pastewny) nawożone obornikiem lub kompostem. 2. Jęczmień jary z wsiewką (koniczyna czerwona z domieszką koniczyny białej + trawy – życica trwała, kostrzewa łąkowa, rajgras wyniosły). 3. Koniczyna z trawami I rok użytkowania. 4. Koniczyna z trawami II rok użytkowania. 5. Pszenica ozima + międzyplon (strączkowe z gorczycą białą lub perko).

74 Uwagi do płodozmianu IV:
płodozmian ten daje bardzo dużą wydajność w jednostkach zbożowych, przede wszystkim dzięki wysokim plonom koniczyny z trawami, pszenica i ziemniak stanowią produkcję towarową, - w ogniwie zmianowania ziemniak – jęczmień jest długi okres bez okrywy roślinnej; można to poprawić wysiewając po ziemniakach poplon z krzyżowych,

75 przy niedoborze opadów wiosną i dużej ich ilości w lecie, słabo rozkrzewiony jęczmień może być przerośnięty przez wsiewkę – uzyskuje się wtedy mały plon jęczmienia, dodatkowo występują utrudnienia w zbiorze kombajnem; jeśli ziarno ma być na paszę, to wtedy lepiej uprawiać tu mieszankę zbożową, - duży plon koniczyny z trawą odprowadza duże ilości potasu; przy braku produkcji zwierzęcej następuje jednostronne wykorzystanie potasu z gleby.

76 V. Gospodarstwo z chowem krów mlecznych; gleby średnie bez trwałych użytków zielonych.
1. Okopowe (ziemniaki, warzywa, buraki pastewne) nawożone obornikiem lub kompostem. 2. Owies na zielonkę z wsiewką (koniczyna czerwona + trawy). 3. Koniczyna z trawami. 4. Pszenica oz. + międzyplon (facelia lub gorczyca). 5. Pastewna mieszanka jara (owies + wyka + peluszka) wysiewana dwukrotnie w okresie wegetacji. 6. Mieszanka zbożowo-strączkowa.

77 VI. Gospodarstwo z chowem krów mlecznych; gleby słabsze, mały udział trwałych użytków zielonych.
1. Okopowe (ziemniaki, warzywa, buraki pastewne) nawożone obornikiem lub kompostem. 2. Mieszanka zbożowo-strączkowa. 3. Międzyplon ozimy (żyto z wyką ozimą + wsiewka traw – trawy traktowane jako plon wtóry). 4. Pastewna mieszanka jara (owies + wyka + peluszka) wysiewana dwukrotnie w okresie wegetacji. 5. Pszenżyto ozime + międzyplon (gorczyca).

78 VII. Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej; gleby średnie.
1. Okopowe (ziemniaki, warzywa, buraki pastewne) nawożone obornikiem lub kompostem. 2. Pole dzielone (pszenżyto oz. i jęczmień j.) + międzyplon. 3. Mieszanka zbożowo-strączkowa. 4. Pszenżyto oz. + międzyplon (koniczyna biała). 5. Mieszanka zbożowa (pszenica, jęczmień, owies).

79 VIII. Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej; gleby dobre
1. Okopowe (ziemniaki, warzywa, buraki pastewne) nawożone obornikiem lub kompostem. 2. Jęczmień j. + wsiewka (koniczyna biała). 3. Strączkowe (bobik, groch, łubin biały) 4. Pszenica oz. + międzyplon (gorczyca). 5. Mieszanka zbożowo-strączkowa. 6. Pszenżyto oz.

80 IX. Gospodarstwo bez produkcji zwierzęcej; gleby średnie i dobre.
1. Zboża jare z wsiewką koniczyny białej z trawami. 2. Koniczyna biała z trawami – porost przykaszany 2 – 3 razy i pozostawiany na powierzchni pola. 3. Warzywa. 4. Pszenica oz. + międzyplon (gorczyca albo facelia).

81 Literatura: - „Płodozmiany w gospodarstwie ekologicznym” – dr Krzysztof Jończyk, wyd. CDR w Brwinowie, Oddział w Radomiu, „Nawożenie w gospodarstwach ekologicznych” – doc. dr hab. Józef Tyburski, wyd. CDR w Brwinowie, Oddział w Radomiu. Autorzy zdjęć, m.in. : M. Korbas, IOR Poznań – choroby roślin, T. Praczyk, IOR Poznań – chwasty, M. Boroń, IOR Poznań – omacnica prosowianka, encyklopedia Wikipedia.

82 Prezentacja przygotowana przez:
Imię i nazwisko Andrzej Bartosik Specjalista ds. ekologii i ochrony środowiska Dział/Zespół ZSPiSJ, Oddział Piotrków Tryb. Telefon

83 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ