Od narratologii do narratywizmu

Prezentacja na temat: "Od narratologii do narratywizmu"— Zapis prezentacji:

1 Od narratologii do narratywizmu
Narratywizm w psychologii

2 „Narracja jest sposobem rozumienia świata przez ludzi
„Narracja jest sposobem rozumienia świata przez ludzi. Ludzie bowiem mają tendencję do dostrzegania historii w strumieniu otaczających ich zdarzeń” (Jerzy Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata, [w:] Praktyki opowiadania, red. B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski, Kraków 2001).

3 Konstruktywizm kontra obiektywizm
Poznanie polega na odtworzeniu istniejących niezależnie od sytuacji, w której przebiega proces poznawczy, stanów rzeczy. Poznanie polega na konstrukcji pewnych stanów rzeczy przez podmiot, jest więc od sytuacji poznania nieoddzielne. Konstruktywizm kontra obiektywizm

4 „Granice anarchizmu poznawczego”
Biologiczna struktura organów sensorycznych; Kultura, której częścią pozostajemy. „Granice anarchizmu poznawczego”

5 Interpretacja „jest […] zawsze próbą odnalezienia i zdefiniowania sensu dzieła [lub czegokolwiek innego, co jest interpretowane], zakłada jednak, że sens ów ma charakter relacyjny, tzn. daje się opisywać w terminach stosunków między dziełem [lub czymkolwiek innym, co jest interpretowane] a układami względem niego zewnętrznymi” (J. Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego, [w:] tenże, Próby teoretycznoliterackie, Kraków 2000, s. 21). Interpretacja

6 „Schemat poznawczy to model pewnego elementu rzeczywistości pełniący wobec tej rzeczywistości dwie podstawowe, nierozdzielnie powiązane ze sobą funkcje: funkcje reprezentacji i funkcje reguł przetwarzania informacji o tej rzeczywistości”. Schemat poznawczy

7 Reprezentuje stałe cechy danego obiektu czy sytuacji;
Stanowi zestaw reguł operowania poznawczego na tych obiektach czy sytuacjach Schemat poznawczy

8 Kobieta w lustrze czy czaszka?

9 Mężczyzna z rogiem czy twarz kobiety?

10 Gruszka?

11 Rodzaje schematów poznawczych
Schematy obiektów przestrzennych – relacje łączące obiekty to relacje przestrzenne (np. nad, pod, z przodu, z tyłu); Schematy obiektów czasowych – np. schematy zjawisk przyrodniczych czy technicznych, prostych zjawisk ze świata społecznego Schematy oparte na relacjach przyczynowo-skutkowych i celowościowych – narracje. Rodzaje schematów poznawczych

12 Narracja jako schemat poznawczy
Narracja to narzędzie poznania jednostkowej egzystencji ludzkiej rozpiętej w czasie; obdarzonej pewnymi intencjami i próbującej je realizować w pewnym środowisku Narracja jako schemat poznawczy

13 Jerzego Trzebińskiego definicja narracji
„Narracje jako formy rozumienia rzeczywistości posiadają uniwersalną, podstawową strukturę: bohater z określonymi intencjami napotyka na trudności , które w wyniku zdarzeń toczących się wokół zagrożonych celów zostają bądź nie zostają przezwyciężone”. Jerzego Trzebińskiego definicja narracji

14 Pięć koniecznych elementów każdej narracji
Bohaterowie. Wartości Intencje. Komplikacje i ich uwarunkowania. Przezwyciężenie lub niemożliwość przezwyciężenia komplikacji Pięć koniecznych elementów każdej narracji

15 Narracja a zdrowie psychiczne
Jednym ze sposobów psychologicznego radzenia sobie ze stresem jest interpretowanie aktualnej klęski „z perspektywy możliwej do zaakceptowania przyszłości”. Np. poniosłem porażkę, ale dzięki temu nauczyłem się czegoś. Narracja a zdrowie psychiczne

16 Narracja a zdrowie psychiczne – schizofrenia – przykład 1
„- Niech mi pani opowie więcej o swoich rodzicach. – O nich? – Tak, o swoich rodzicach. – Zaraz, szawłowska wa, zamknij te, te mordy o! szawłowska wariatka jest. Więc tak: jak był tato w domu, to było mieszkaliśmy najpierw. Najpierw matka z ojcem jak się pobrali, to mieszkali raz u u matka u swojej mamy” Narracja a zdrowie psychiczne – schizofrenia – przykład 1

17 Narracja a zdrowie psychiczne – schizofrenia – przykład 2
Jakimi pani pamięta swoich rodziców? Nich pani opowie o swojej mamie, o swoim ojcu. No, tatuś, mój tatusiu broń boże niech cię bóg zachowa, nie rusz tego! Na co ci kłopotów, a co to ojciec? Robić mam? Podobnież podminowane wszystkie co tutej, na lubelszczyźnie domy podminowane, te kamienice, to wszystko, i to wszystko runie, po ojcu parter tam Narracja a zdrowie psychiczne – schizofrenia – przykład 2

18 Narracja podmiotu „zdrowego psychicznie”
Opowiedz, proszę, o swoim ojcu. Mój ojciec to murarz. Całe swoje życie spędził w małym miasteczku, z którego musiał wyjechać za granicę, po to, by znaleźć tam pracę. Narracja podmiotu „zdrowego psychicznie”

19 Cechy narracji „zdrowej”
Umiejętność: Ujęcia opowiadanej sytuacji jako niezależnej od momentu wypowiadania ujęcia opowiadanej sytuacji jako pewnej całości, która posiada początek i zakończenie; segregacji zdarzeń na ważne z punktu widzenia historii i nieważne; rozmieszczenia najważniejszych dla podmiotu zdarzeń na osi linearnie pojmowanego czasu: przedtem – potem; przypisania bohaterowi pewnej intencji; zachowania tożsamości na czas opowieści – skupienia, które pozwala pozbyć się myśli nie należących do narracji. Cechy narracji „zdrowej”

20 Cechy „narracji” schizofrenicznej
Nieumiejętność: ujęcia opowiadanej sytuacji jako niezależnej od momentu wypowiadania: „- Jakimi pani pamięta swoich rodziców? Nich pani opowie o swojej mamie, o swoim ojcu. - No, tatuś, mój tatusiu broń boże niech cię bóg zachowa, nie rusz tego! Na co ci kłopotów” Cechy „narracji” schizofrenicznej

21 Doświadczenie i refleksja narracyjna
Dokonuje się w trakcie „dziania się” pewnej sytuacji w dużej mierze niezależne od wolicjonalnych aspektów działania podmiotu Wiedza w nikłym stopniu zwerbalizowana Dokonuje się po fakcie Z reguły zależne od świadomości i woli podmiotu Wiedza w dużym stopniu zwerbalizowana Doświadczenie i refleksja narracyjna

22 „Rzucę cię” O jak, świetnie. W końcu! To straszne, nie rób tego!
Doświadczenie narracyjne Refleksja narracyjna O jak, świetnie. W końcu! To straszne, nie rób tego! „Dziewczyna, z którą byłem, rzuciła mnie. Zupełnie dwa różne światy. Nie pasowaliśmy do siebie”. „Rzucę cię”

23 „Doświadczamy własnych uczuć, motywów, planów jako składników określonych historii, a więc i doświadczamy własnego życia jako historii, w której coś robiliśmy, czuliśmy, wyobrażaliśmy sobie. Można tu więc mówić o narracyjnej tożsamości człowieka” Autonarracje

24 To, co się wydarza Narracja ja

25 Pożytki z autonarracji 1
Usprawnienie działania: Pomaga poznać samego siebie („poznaj swoje własne pragnienia”) Pożytki z autonarracji 1

26 Pożytki z autonarracji 2
Usprawnienie działania: Likwidacja odnoszenia samego siebie do innych Pożytki z autonarracji 2

27 „Ksawery przeklinał, że nie możemy zniknąć, że musimy być wystawieni na widok, choć nie chcemy, chociaż nie możemy, że ktoś inny może nas wystawić i uczynić z nami to, co jest ponad siły nasze” (W. Gombrowicz, Bakakaj) „Piekło to inni”

28 Wstyd [...] pojawia się wówczas, gdy nie sposób wejść w przestrzeń wypełnioną przez spojrzenia innych i przez owe spojrzenia skonwencjonalizowaną. Pierwszym warunkiem uniknięcia wstydu jest akceptacja reguł społecznych wyrażonych w natrętnym spojrzeniu innych, albowiem wstyd to lęk przed brakiem społecznej akceptacji. Wstyd to lęk przed innymi. (M. P. Markowski, Czarny nurt. Gombrowicz, świat, literatura, Kraków 2004, s. 365) Wstyd

29 Pożytki z autonarracji 3
Usprawnienie działania: rezygnacja z „myślenia aksjologicznego” typu „jestem słaba(y), nie nadaję się” Pożytki z autonarracji 3

30 Taka, która myśli o sobie jako podmiocie działań (agensie)
Osobowość proaktywna

31 Osobowość proaktywna - przykłady
„Zarobić pieniądze na wakacje we Francji”, „Ułożyć sobie dobre relacje z ojcem” „Zostać prezydentem” Osobowość proaktywna - przykłady

32 •„Wyższy poziom proaktywności autonarracji u mieszkańców akademika wiązał się z większą liczbą poznanych kolegów w ciągu roku akademickiego, niższym poczuciem osamotnienia oraz niższym poziomem lęku przed oceną ze strony innych. Tendencja do konstruowania proaktywnych autonarracji u nauczycieli pozytywnie wiązała się z zaangażowaniem w pracę zawodową i ocenianym przez ich uczniów nowatorstwem wykazywanym w pracy” (J. Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata, s. 120)

33 Myślenie o sobie jako przedmiocie cudzych działań (patiensie)
Osobowość defensywna

34 Osobowość defensywna - przykłady
„Nowy nauczyciel uwziął się na mnie”, „Nagle straciłam kolegów z pracy”, „Nie zostanę prezydentem, bo jestem zbyt głupi” Osobowość defensywna - przykłady

35 Osobowość proaktywna vs. Osobowość defensywna
Skupienie na „ja” idealnym Lepszy model na zwykłe czasy? Skupienie na „ja” realnym Lepszy model na czasy „płynnej nowoczesności”? Osobowość proaktywna vs. Osobowość defensywna

36 Tożsamość nienarracyjna
depresja i melancholia rozpacz schizofrenia „doświadczenie codziennej nieprzezroczystości własnej egzystencji” poetyckie doświadczanie własnej egzystencji: nienarracyjność epifanii Tożsamość nienarracyjna

37 Elementy przeszkadzające w kształtowaniu się tożsamości narracyjnej
Myślenie aksjologiczne („jestem świetny”, „jestem słaby”) Myślenie emocjonalne Myślenie w kategoriach porównań z innymi ludźmi Elementy przeszkadzające w kształtowaniu się tożsamości narracyjnej

38 J. Bruner, Życie jako narracja, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 1990 nr 4.
Narracja jako sposób rozumienia świata, red. J. Trzebiński, Gdańsk 2002. Psychologia narracyjna. Tożsamość – dialogowość – pogranicza, red. E. Dryll, A. Cierpka, Warszawa 2011. J. Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata, [w:] Praktyki opowiadania, red. B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski, Kraków 2001. T. Woźniak, Narracja w schizofrenii, Lublin 2005. …….. Dalsze lektury

39 Wnioski z narratywistycznej teorii tożsamości
Konstruktywizm – stwarzamy samych siebie Myślenie metapozytywne vs. Myślenie metanegatywne Wnioski z narratywistycznej teorii tożsamości