Teologia – definicje, typy, podziały. Definicja taksonomiczna/leksykograficz na Definicja kognitywna - cechy kategorialne/esencjalne właściwe wszystkim.

Prezentacja na temat: "Teologia – definicje, typy, podziały. Definicja taksonomiczna/leksykograficz na Definicja kognitywna - cechy kategorialne/esencjalne właściwe wszystkim."— Zapis prezentacji:

1 Teologia – definicje, typy, podziały

2 Definicja taksonomiczna/leksykograficz na Definicja kognitywna - cechy kategorialne/esencjalne właściwe wszystkim desygnatom klasy teologii; - cechy konieczne i wystarczające do wyodrębnienia teologii z klasy hiperonimów; - sposób rozumienia pojęcia przez użytkowników języka; - uwzglęnianie funkcji, ról, cech, czynności, procesów, wydarzeń w życiu i w kulturze wspólnoty posługującej się danym językiem;

3 Użycie terminu teologia etymologia – gr. qeo,j / qe,w| lo,goj łac. theologia (transliteracja) niem. Glaubenslehre (tożsamość?) Platon – Państwo Ks. II; 17-18 (gr. Politei,a dzieło z ok. 360 r. p.n.e.) mity wielkie i małe; niemoralność bogów w wielkich mitach – wpływ na młodzież; postulat Adejmantosa – rola poetów/teologów i filozofów;

4 Użycie terminu teologia Arystoteles – podział filozofii: Panetios z Rodos (II w. p.n.e.) Warron (zm. 27) teologia cywilna/polityczna (boski porządek społeczeństwa; deifikacja władców) matematyka; fizyka; teologia – filozofia pierwsza, przedmiot filozofii pierwszej – byt niezmienny teologia mityczna (o bogach) teologia fizyczna (zjawiska spowodowane działaniem bogów w świecie)

5 Brak terminu teologia w Biblii - teologia/teologie ST i NT - niechęć pisarzy wczesnochrześcijańskich do teologii konotacje etymologiczne (lo,gia) konotacje funkcjonalne - synonimia: doctrina doctrina christiana sacra eruditio doctrina sacra sacra scriptura divina pagina ALE: 1 Kor 1,22-25 rozkład akcentów?

6 Teologia a filozofia - Klemens Aleksandryjski (II/III w.) – Kobierce V wykorzystanie mądrości prorockiej (LXX?) chrystianizacja filozofów/pisarzy pogańskich - użycie pogańskiej terminologii i korekcja znaczenia - Orygenes (II/III w.) – Contra Celsum VI - teologia = prawdziwa nauka o Bogu o Jezusie Chrystusie - Zbawcy doksologia jako dominanta

7 Teologia a filozofia - Euzebiusz z Cezarei (IV w.) – Peri th/j evkklesiastikh/j qeologi,aj Theologia ecclesiastica nauka o Trójcy św. - Atanazy (IV w.) – teologia i ekonomia gr. oivkonome,w – kierować, zarządzać domem rządy Boga w świecie kierowanie światem działania zbawcze

8 Teologia a filozofia - rezerwa Augustyna Boecjusza (VI w.) Grzegorza Wielkiego (VI/VII w.) dominacja trynitologii - Piotr Abelard (zm. 1142) – Theologia christiana słaba reprezentacja kwestii Objawienia odwołania do Augustyna i Boecjusza pierwszy łaciński tytuł z teologią zamiennik i odwołania do Platona i Cycerona

9 Teologia a filozofia dwa modele relacji teologia filozofia Ireneusz z Lyonu Tertulian Cyprian z Kartaginy szkoła aleksandryjska ekskluzywiz m Marcin Luter odrzucenie filozoficznego poznania Boga Klemens Aleksandryjski Orygenes Tomasz z Akwinu szkoła antiocheńska inkluzywizm wykorzystanie filozofii w poznawaniu Boga

10 Teologia w średniowieczu - Bonawentura (zm 1274) - Tomasz z Akwinu (zm. 1274) – Summa Theologica tożsamość teologii z Pismem Św. Sacra Scriptura sive theologia doctrina sacra – 80 x zamiennik i - stopniowa utrata rezerwy wobec terminu teologia przedmiot kształcenia uniwersyteckiego theologia – 3 x doctrina fidei - sacra Scriptura - sacra Pagina w efekcie – scientia speculativa - Jan Duns Szkot (zm 1274) scientia practicae

11 Teologia w czasach Reformacji wykorzystywanie elementów scholastyki: pojęcia sformułowania tok dowodzenia sofistyka - teologia Pawła jako wzorzec teologii reformacyjnej krytyka teologii scholastycznej Declamantiuncula in divi Pauli doctrinam – mowa w Wittenberdze Filip Melanchton – Loci communes hypotyposes theologiae jedyna prawdziwa teologia teologia biblijna Prawdy podstawowe albo wzorce nauki teologicznej zakorzenione biblijnie elementy teologii systematycznej/dogmatyki

12 Teologia w czasach Reformacji Tezy heidelberskie 19 i 20 Marcin Luter – theologia crucis egzystencjaliz m personalizm dialektyka theologia gloriae przedmiot teologii theologia crucis homo peccatus Deus iustificans

13 Teologia w czasach Reformacji teologia żywa – rozszerzanie pola semantycznego teologii głoszenie Słowa Bożego w kazaniu kontekst etymologiczny powszechność teologii świadectwo/nauka Kościoła każda wypowiedź o Bogu modlitwa życie/postępowanie – jako świadectwo wiary w Boga objawionego w Chrystusie elementy dewocji prywatnej

14 Ortodoksja luterska określanie źródeł przedmiotu celu Nauka/doktryna zbudowana ze Słowa Bożego, za sprawą której ludzie nauczani są w prawdziwej wierze i pobożności ku życiu wiecznemu Jan Gerhard (1582-1637) teologia jako nauka Doctrina ex Verbo Dei exstructa, qua homines in fide vera et vita pia erudiuntur ad vitam aeternam Pietyzm – odwrót od teologii jako nauki; zwrot ku teologii żywej, praktycznej i personalistycznej - emancypacja teologii biblijnej (XVII-XVIII w.).

15 Teologia jako nauka? Emancypacja dziedzin teologii brak opisu natury Boga i świata w formie tez Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher (1768- 1834) Kurze Darstellung des theologischen Studiums teologia (jako nauka o Bogu) nauka sensu stricto teologia = nauka o chrześcijaństwie/ nauka o wierze chrześcijańskiej opis postrzegania Boga przez ludzi wierzących; tezy religijne i teksty biblijne – wyraz (subiektywnej) religijności przedmiot teologii

16 Teologia jako nauka? Emancypacja dziedzin teologii XIX w. – szkoła historii religii (np. Albrecht Ritschl) odrzucenie scholastyki i arystoteleizmu w teologii protestanckiej teologia tzw. kościelna nauka egzegezę biblijną dowartościowanie czynnika subiektywnego emocjonalnego egzystencjalnego kryteria naukowości – spełniane przez niektóre dziedziny teologii: historię Kościoła historię dogmatów

17 Teologia jako nauka? Emancypacja dziedzin teologii XX w. – Karl Barth i dominacja dogmatyki kryteria naukowości: określony przedmiot poznawania dążenie do opisu przedmiotu poznania posługiwanie się w poznawaniu opisie określoną metodologią treść poszczególych dogmatów teologia jako nauka/mowa o Bogu (żywe) Słowo Boże niemożliwe, ale konieczne zadanie teologii

18 Teologia jako nauka? założenie – obecnie teologia określana jako dziedzina wiedzy obejmująca nauki: nauki biblijne teologię historyczną teologię systematyczną teologię praktyczną

19 Teologia jako nauka? definicja (leksykograficzna) nauki: konieczność wygenerowania przedmiotu (i podmiotu) autonomiczna część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje człowiek. Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej lub metod naukowych nazywanych też paradygmatami nauki poprzez działalność badawczą prowadzącą do publikowania wyników naukowych dociekań. Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań w celu weryfikacji ich wyników prowadzi do powstania wiedzy naukowej. Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako nauka. Źródło... Wikipedia metody źródeł celu/funkcji

20 Teologia jako nauka? napięcie pomiędzy podstawowymi funkcjami teologii funkcja kościelno-egzystencjalna funkcja racjonalno-naukowa uprawianie teologii w kontekście Kościoła - z upoważnienia Kościoła - w służbie Kościoła - w opozycji do Kościoła - egzystencjalne mówienie o Bogu – zasada (subiektywnego) poznania Boga/brak możliwości poznania obiektywnego - jeden z elementów aktywności i refleksji Kościoła - podejście krytyczne jako dziedzictwo Oświecenia - wzbogacenie apologetyki (ukierunkowanie refleksji na zewnątrz) - wzbogacenie samoświadomości eklezjalnej/konfesyjnej (ukierunkowanie refleksji do wewnątrz)

21 Teologia jako nauka? Potrzeba naukowej teologii? Marcin Luter sceptycyzm wobec scholastyki naukowość/racjonalność jako zabezpieczenie przed teologią ludową/religijnością ludową magicznym traktowaniem formuł

22 Teologia jako nauka? definicje (leksykograficzne) teologii: Słownik Biblijny Encyklopedia Religii Słownik Teologiczny

23 Teologia zorientowana funkcjonalnie trudności z wygenerowaniem przedmiotu teologii określeniem autonomicznej metody Apostoł Paweł – wykorzystanie żydowskich metod interpretacji ST Jak i po co uprawiano teologię? głosić/nauczać/zwiastować ABY Chrystusa ukrzyżowanego wywyższonego typologii historii jako dowodu działania Boga w świecie aktualizacja/peszeryzacja

24 Chrystus – jeden z przedmiotów teologii Pawła brak naukowego obiektywizmu ALE teologia ujmowana personalistycznie egzystencjalnie historiozbawczo uprzywilejowanie przeżycia mistycznego (Damaszek) brak doktrynalnej systematyzacji; progresywny i kontekstualny charakter zwiastowania subiektywiz m

25 inkulturacja oraz metoda intertekstualna cytaty + kryptocytaty z dzieł autorów hellenistycznych poganie jako instancja odbiorcza teologia ujmowana kerygmatycznie antycypacja wydarzenia Chrystusa wspólne doświadczenie Żydów i nie- Żydów proroctwafilozofię/literaturę teologię naturalną (Rz 1,14.19- 20) doświadczenie własne doświadczenie adresatów wykorzystanie analogii w nauczaniu/zwiastowaniu Ewangelii (np. Rz 2,9-14)

26 Teologia zorientowana antygnostycko II/III w. główne nurty chrześcijaństwa nurty peryferyjne ruchy filozoficzno-religijno- teologiczne synkretyzujące gnoza (jako terminus technicus) np. Marcjon ortodoksjaheterodoksja 1. odrzucenie ST i elementów judaizujących NT; 2. kwestia kanonu 3. specyfika obrazu Boga ST; 4. antagonizacja Boga ST i NT: reakcja mainstreamu

27 Teologia zorientowana antygnostycko II/III w. Ireneusz z Lyonu (zm. 202) Tertulian (zm. 220) Hipolit Rzymski (zm. 235) por. Ewangelia Jana; nauka o Logosie i Sofii Bóg - Logos - Sapientia = Bóg - Syn - Duch (Tertulian) ortodoksja w odniesieniu do herezji adaptacja elementów herezji odrzucenie elementów herezji Bóg ST jako demiurg; gradacja stworzenia; hierarchia Bogów początki tradycji apostolskiej stosunek do ST kanoniczność pism chrześcijańskich gwarancja przekazu prawdy rekonstrukcji nauczania Jezusa i apostołów koncepcja Trójcy i równości osób (Tertulian) tożsamość Boga ST i NT– stwórcy świata pragnącego i dążącego do zbawienia człowieka koncepcja historii zbawienia (Ireneusz) potem nauka o sukcesji apostolskiej

28 Teologia zorientowana centrowo separatystyczne tendencje średniowiecznych teologów sprzeciw wobec arystotelizmu teologia Roger Bacon Grzegorz IX Bonawentura artes liberales filozofia szkoła franciszkańska niebezpieczeństwo przewartościowania przez połączenie ze Słowem Bożym; zburzenie naturalnego porządku T F nauka pomocnicza/służebna utrata znaczenia biblistyki na korzyść teologii filozoficznej/systematycznej

29 Przedmiot teologii średniowiecznej Bonawentura – teologia = Pismo Święte BÓG tożsamość przedmiotu celu Biblii i teologii który JEST który STWARZA który PANUJE nad światem i historią który ZBAWIA stworzenie przez swojego SYNA przedmiot teologii filozofującej/scholastycznej? Bóg (?) Chrystus (?)prawdy/zasady wiary (?) niebezpieczna zależność od fokusu teologa

30 Przedmiot teologii średniowiecznej BÓG – podstawowy ostateczny przedmiot teologii akcent scholastyczny CHRYSTUS – integrujący przedmiot teologii PRAWDY WIARY – ogólny przedmiot teologii intelligentia fidei redefinicja teologii jako próby racjonalizacji wiary intelligentia revelationis scientia fidei Fides quaerens intellectum Anzelm z Canterbury (zm. 1109)

31 Cel teologii średniowiecznej wiara = cel pośredni teologia biblijna ut boni fiamus et salvemur poznani e teologia filozoficzna umiłowanie szczęście/zbawieni e - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

32 Teologia teoretyczna a praktyczna Tomasz z Akwinu – prymat teologii teoretycznej/spekulatywnej cel Bonawentura – prymat teologii praktycznej/egzegezy wyjaśnianie ku zbawieniu skutecznoś ć środki: wykład normatywny wykład parenetyczny wykład proszący wykład napominający ukierunkowanie na odbiorcę/funkcja konatywna

33 Teologia teoretyczna a praktyczna teologia scholastyczna – doctrina sacra cel intelektualne/rozumowe pogłębianie wiary wyjaśnianie objawienia SUBALTERNACJA postawienie teologii w centrum wszelkiej nauki ponad wszystkimi dyscyplinami ukierunkowanie na teologię (tekst oraz jego kontekst i kod) funkcja etetyczna oraz poznawcza i metajęzykowa

34 Teologia teoretyczna – doctrina sacra o celu człowieka; o drogach do tego celu; Tomasz z Akwinu – wyraźna dysymilacja wobec Pisma Św. cel przybliżenie człowiekowi objawienia Bożego Biblia wiedza teoretyczna minimalizacja aspektu praktycznego Bóg (?) Chrystus (?) odkupienie (?) przedmiot

35 Teologia teoretyczna – doctrina sacra teocentryzm Tomasza z Akwinu PUNKT ODNIESIENIA różny od stworzeń od stworzenia istota innych bytów (duchowych,materialnych) istnienie Bóg (?) BÓG istota Boga = istnienie

36 Typy teologii dążenie do zrozumienia Objawienia (intelligentia revelationis) do zrozumienia wiary (intelligentia fidei) teologia spekulatywna – prymat rozumu i poznania charakter pomocniczy praca nad Biblią analiza aspektów historycznych elementy liturgiczne (dewocyjne) teologii sensu stricto Bóg (?) rozwoj i dominacja w teologii systematycznej aż do dogmatyki

37 Typy teologii teologia pozytywna – prymat biblistyki analizy tekstów religijnych charakter zasadniczy praca nad Biblią analiza aspektów historycznych elementy liturgiczne (dewocyjne) Bóg (?) synteza nauczania

38 Typy teologii teologia mistyczna – prymat wewnętrznego doświadczenia, przeżycia religijnego teologia pozytywna jako punkt wyjścia zwieńczenie teologii = scientia fidei Bóg (?) mistyka racjonalna humanistyczna wykorzystanie elementów filozofii platońskiej scholastyki akcent na wewnętrznym przeżyciu jednostkowość odracjonalizowanie inspiracja biblijna mówienie o Bogu mówienie z Bogiem

39 Typy teologii teologia poszukująca – poszukiwanie odpowiedzi na aktualne pytania oddolna droga/metoda teologiczna problemy człowieka jako punkt wyjścia Bóg (?) od człowieka pytania o Trójcę kto może być zbawionym natura/natury Chrystusa wola Chrystusa do Słowa Bożego homoseksualizm aborcja antykoncepcja twórcza theologia in statu nascendi

40 Typy teologii teologia przekazująca – poszukiwanie syntez teologicznych ukierunkowanie na jasność wierność przekazu tez kolejnym pokoleniom zachowawcza podręczniki dogmatyki formowanie (samo)świadomości konfesyjnej Bóg (?) teologia konfesyjna odtwórcza

41 Typy teologii teologia polemiczna – ukształtowana przez wpływająca na spory religijne Bóg (?) teologia ireniczna – uzasadnienie pokojowego (współ)istnienia różnych wyznań teologia symboliczna – akcent na księgach symbolicznych na prezentacji poglądów CEL polemiczno- apologetyczny ireniczno-ekumeniczny teologia ekumeniczna

42 Typy teologii teologia katafatyczna – gr. katafatiko,j – pozytywny poznanie Boga/nauka o Bogu na podstawie źródeł i rozumu Bóg (?) teologia pozytywna teologia apofatyczna – gr. avpofatiko,j – negatywny wyłącznie negatywne orzekanie o Bogu BÓG JEST jaki NIE jest NIE jest jak człowiek NIEograniczony NIEpojęty NIEpoznawalny orzekanie pozytywne nieprawda w mówieniu o Bogu NIEwypowiedziany

43 Typy teologii rozróżnienie Marcina Lutra Bóg (?) teologia chwały scholastyka spekulacje filozoficzne drogą do poznania Boga podstawowe miejsce i sposób objawiania się Boga poznawania Boga teologia krzyża theologia gloriae theologia crucis koncentracja na krzyżu kenozie w krzyżu/kenozie jednocześnie Deus absconditus/ukryty (najgłębiej) Deus revelatus (najpełniej)

44 Typy teologii teologia kerygmatyczna – teologia zwiastowania (por. Paweł) Bóg (?) misja Kościoła = zwiastowanie Ewangelii postulat odnowy teologii ukierunkowanie zadaniowe powrót do źródeł