Formy rehabilitacji wzroku

Prezentacja na temat: "Formy rehabilitacji wzroku"— Zapis prezentacji:

1 Formy rehabilitacji wzroku
Agata Grzegorzewska terapeuta Regionalna Fundacja Pomocy Niewidomym, Specjalistyczny Punkt Wczesnej Rewalidacji

2 Stymulacja widzenia - integralna część programu wczesnego wspomagania rozwoju słabo widzącego dziecka

3 Warunki prawidłowego rozwoju widzenia
Prawidłowo zbudowany i funkcjonujący układ wzrokowy Odpowiednie światło Obecność bodźców wzrokowych Tylko dzięki równoczesnej obecności tych trzech czynników dziecko terminowo osiąga kolejne etapy w procesie rozwoju widzenia.

4 Natomiast ograniczenie ilości wrażeń wzrokowych w pierwszych miesiącach i latach życia może zahamować strukturalny i funkcjonalny rozwój siatkówki oraz dróg wzrokowych.

5 Zaburzenia w rozwoju układu wzrokowego ograniczają liczbę odbieranych drogą wzrokową informacji i niekorzystnie wpływają na ich jakość. Przypadkowość w zdobywaniu informacji wzrokowych wywiera negatywny wpływ na funkcjonowanie małego dziecka.

6 Rehabilitacja wzroku - rozwijanie umiejętności posługiwania się wzrokiem tak, by wzrósł poziom skuteczności wykorzystywania wzroku w codziennym funkcjonowaniu.

7 Inaczej: rehabilitacja wzroku jako konieczna, systematyczna, dostosowana do aktualnego poziomu funkcjonowania wzrokowego pomoc w uporządkowaniu i zapamiętaniu odbieranych drogą wzrokową informacji / bodźców.

8 Kluczem do uporządkowania podawanych informacji wzrokowych jest diagnoza funkcjonowania wzrokowego dziecka. Skoncentrowana jest ona na ocenie osiągniętego etapu rozwoju widzenia oraz próbie dobrania najbardziej korzystnych dla aktywności wzrokowej czynników zewnętrznych.

9 Kształtowanie pojęć i pamięci wzrokowych
Stymulacja rozwoju widzenia prowadzona zgodnie z etapami rozwoju widzenia przebiega wg następującej kolejności: Pobudzanie widzenia Stymulacja widzenia Rozwijanie podstawowych sprawności wzrokowych związanych z motoryką gałek ocznych Kształtowanie pojęć i pamięci wzrokowych Rozwijanie wyższych sprawności wzrokowych

10 Jednak ocena, na jakim etapie rozwoju funkcji wzrokowych należy rozpocząć (czy kontynuować) rehabilitację wzroku, uzupełniona być musi o wiedzę na temat wszystkich czynników mających wpływ na funkcjonowanie wzrokowe każdego, nie tylko słabo widzącego, dziecka.

11 Czynniki fizjologiczne Wyposażenie i predyspozycje indywidualne
Zebrane wszystkie razem, usystematyzowane czynniki wpływające na funkcjonowanie wzrokowe słabo widzącego znajdziemy w popularnym Modelu Ann Corn: Czynniki fizjologiczne Wyposażenie i predyspozycje indywidualne Warunki zewnętrzne

12 Czynniki fizjologiczne
Ostrość wzroku (do bliży, do dali oraz do średnich odległości); Pole widzenia (centralne i obwodowe); Motoryka gałek ocznych; Funkcje pól mózgowych odpowiedzialnych za fiksację, akomodację, postrzeganie ruchu i łączenie obrazów z obu oczu; Recepcja światła i barwy, czyli odbieranie wrażeń wzrokowych związanych ze światłem i barwą, natomiast w przypadku występowania ślepoty na barwy, recepcja różnych odcieni szarości

13 Wyposażenie i predyspozycje indywidualne
Zdolności poznawcze, czyli inteligencję, rozwój i zasób pojęć, pamięć, doświadczenie, umiejętność rozwiązywania problemów; Rozwój pozostałych zmysłów oraz ich integrację; Zdolności percepcyjne, czyli takie, między innymi umiejętności, jak umiejętność wyodrębniania figury od tła, dopełnianie wzrokowe; Cechy psychiczne - istotnymi cechami są tutaj uwaga, motywacja, stabilność emocjonalna; Cechy fizyczne obejmują przede wszystkim rozwój motoryczny, wytrzymałość i ogólny stan zdrowia

14 Warunki zewnętrzne Barwa - jej stopień nasycenia, odcień i jaskrawość;
Kontrast wytwarzany przez barwy i światło padające na obiekty; Czas obejmujący: częstotliwość, czas trwania i tempo ekspozycji; Przestrzeń, czyli wielkość, liczbę, odległość, układ i relacje między przedmiotami; Oświetlenie: natężenie światła oraz odbicia od obiektów

15 Każdy z wymienionych czynników pozostaje w związku z pozostałymi i wywiera mniejszy bądź większy wpływ na jakość reakcji wzrokowych. Celem diagnozy funkcjonalnej jest więc „skomponowanie” zestawu: odpowiedni etap rozwoju widzenia, optymalne warunki zewnętrzne oraz poczucie bezpieczeństwa i komfort fizjologiczny.

16 Etapy rozwoju widzenia
Reagowanie w sposób świadczący o spostrzeganiu bodźców wzrokowych (1 – 3 m. ż.); Rozwijanie i usprawnianie dowolnej kontroli ruchów gałek ocznych. Pojawiają się wybieranie i różnicowanie konkretnych obiektów o wyraźnych barwach i kształtach (4 – 12 m. ż.); Rozróżnianie, rozpoznawanie i posługiwanie się konkretnymi obiektami (1 – 3 lata) Rozróżnianie i identyfikowanie kształtów i szczegółów obiektów oraz obrazków przedstawiających przedmioty, ludzi i czynności (2 – 4 lata); Zapamiętywanie szczegółów w złożonych obrazkach i wzorach. Odnoszenie części do całości, rozróżnianie figury na tle w relacji blisko – daleko (3 – 5 lat); Rozróżnianie, identyfikowanie i odtwarzanie figur abstrakcyjnych i znaków (4 – 5 lat); Rozróżnianie, identyfikowanie i spostrzeganie układów na obrazkach, w figurach przestrzennych i znakach (5 – 6 lat); Identyfikowanie, spostrzeganie i odtwarzanie pojedynczych i złożonych znaków (6 – 7 lat)

17 Praca z Dziećmi

18 Dziewczynka lat 5 pod opieką Fundacji od 6 miesięcy
Diagnoza medyczna: hypoplazja nerwów wzrokowych Funkcjonowanie na poziomie upośledzenia umysłowego w stopniu głębokim Reakcje wzrokowe: brak konsekwentnych reakcji wzrokowych Warunki oświetleniowe – ciemnia Rodzaj bodźca – bezpośrednie źródło światła Cel: reagowanie w sposób świadczący o spostrzeganiu bodźców wzrokowych

19 Slajdy do stymulacji widzenia (Wuerzburg), obiekty odbijające światło, reflektor…

20 Dziewczynka lat 3 pod opieką Fundacji od 2 lat
Diagnoza medyczna: wodogłowie wrodzone, zanik nerwów wzrokowych Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim Reakcje wzrokowe: reagowanie w sposób świadczący o spostrzeganiu bodźców wzrokowych, krótkotrwała fiksacja Warunki oświetleniowe – ciemnia, warunki znacznego i umiarkowanego zaciemnienia Rodzaj bodźca – światło odbite, podświetlone obiekty Cel: rozwijanie i usprawnianie dowolnej kontroli ruchów gałek ocznych

21 Slajdy do stymulacji widzenia, obiekty podświetlane, reflektor, kontrastowe tło…

22 Chłopiec lat 4 pod opieką Fundacji od 6 miesięcy
Diagnoza medyczna: hemofilia, niedorozwój nerwów wzrokowych Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim Reakcje wzrokowe: reagowanie w sposób świadczący o spostrzeganiu bodźców wzrokowych, niekonsekwentnie: dowolne ruchy gałek ocznych, wybieranie i różnicowanie konkretnych obiektów o wyraźnych barwach i kształtach Warunki oświetleniowe – warunki znacznego i umiarkowanego zaciemnienia, naturalne warunki oświetleniowe Rodzaj bodźca – światło odbite, podświetlone obiekty, obiekty w wysokim kontraście, obiekty w ruchu Cel: rozwijanie i usprawnianie dowolnej kontroli ruchów gałek ocznych, stymulowanie do różnicowania obiektów

23 Plansze odbijające światło, plansze w wysokim kontraście, reflektor…

24 Kontrastujące z tłem obiekty, zabawki przyczynowo – skutkowe…

25 Dziewczynka lat 3 Pod opieką Fundacji od 2 lat
Diagnoza medyczna: Zespół Axenfelda-Riegera (obustronne wady przedniego odcinka oka) Funkcjonowanie na poziomie normy intelektualnej Reakcje wzrokowe: rozróżnianie i identyfikowanie kształtów i szczegółów obiektów oraz obrazków przedstawiających przedmioty i ludzi Warunki oświetleniowe – dobre i naturalne warunki oświetleniowe Rodzaj bodźca – obiekty, reprezentacje obiektów Cel: identyfikowanie obrazków przedstawiających przedmioty, ludzi i czynności, zapamiętywanie szczegółów w złożonych obrazkach i wzorach, odnoszenie części do całości

26 Program Lily & Gogo

27 Chłopiec lat 5 Pod opieką Fundacji od 2 lat
Diagnoza medyczna: Wcześniactwo, ROP III st. Funkcjonowanie na poziomie normy intelektualnej Reakcje wzrokowe: zapamiętywanie szczegółów w złożonych obrazkach i wzorach, odnoszenie części do całości, rozróżnianie figury na tle w relacji blisko – daleko, rozróżnianie figur abstrakcyjnych i znaków Warunki oświetleniowe – dobre i naturalne warunki oświetleniowe Rodzaj bodźca – obiekty, reprezentacje obiektów Cel: identyfikowanie i odtwarzanie figur abstrakcyjnych i znaków, rozróżnianie, identyfikowanie i spostrzeganie układów na obrazkach, w figurach przestrzennych i znakach

28 Light Box, Program Frostig, zamiast ołówka – miękka kredka…

29 Często najważniejszy sprzęt terapeuty pracującego ze słabo widzącym dzieckiem


30 Jednak poziom oświetlenia dostosowany być musi do bodźca oraz potrzeb dziecka

31 Często ogromną poprawę w funkcjonowaniu wzrokowym dziecka obserwujemy już po zastosowaniu wzmożonego kontrastu

32 Najczęściej konieczne okazuje się własnoręczne „ulepszanie” lub tworzenie zabawek

33 Jednak okazjonalnie producenci przedmiotów użytkowych ułatwiają nam zadanie 

34 Podsumowując: Kolejność osiągania etapów rozwoju widzenia
Wyposażenie i predyspozycje indywidualne podopiecznego Czynniki fizjologiczne warunkują dobór metod i form pracy podczas rehabilitacji wzroku….

35 …oraz układają się w etapy stymulowania rozwoju widzenia:
Poczucie widzenia – uwaga wzrokowa – spostrzeganie ruchu – fiksacja; Pojęcie i spostrzeganie obiektu; Percepcja form trójwymiarowych; Percepcja form dwuwymiarowych – reprezentacje konkretnych przedmiotów; Obrazki przedstawiające postaci i sceny; Układanki trójwymiarowe i obrazkowe – porządkowanie, dopełnianie wzrokowe, pamięć wzrokowa, scalanie wzrokowe; Znaki abstrakcyjne – litery, wyrazy, zdania, ich różnicowanie, kojarzenie, interpretowanie i czytanie

36 Dziękuję za uwagę Bibliografia
Adamowicz-Hummel A.: Na czym polega ocena funkcjonalna? Maszynopis, Warszawa 1988 Barraga N., Morris J.: Program rozwijania umiejętności posługiwania się wzrokiem. Założenia do wszechstronnego programu. Materiały źródłowe na temat słabowidzących. WSPS-PZN, Warszawa 1989 Corn A.: Model funkcjonowania wzrokowego słabowidzących. „Materiały tyflologiczne 1991, nr 7. PZN, Warszawa