Porady ortograficzne i interpunkcyjne dla tłumaczy Mgr Jan Gościński.

Prezentacja na temat: "Porady ortograficzne i interpunkcyjne dla tłumaczy Mgr Jan Gościński."— Zapis prezentacji:

1 Porady ortograficzne i interpunkcyjne dla tłumaczy Mgr Jan Gościński

2 Czy polska interpunkcja jest skomplikowana? Spójrzmy na przykład…

3 Zasada pierwsza Rozdzielamy przecinkiem połączenia: przeciwstawne (ale, lecz, jednak, natomiast, zaś, a), wynikowe (więc, dlatego, zatem, przeto), synonimiczne (czyli, to jest, to znaczy). Był zdolny, ale trochę leniwy. To był Węgier, więc przyjaciel. Spotkamy się jutro, czyli w sobotę.

4 Zasada druga Nie rozdzielamy przecinkiem połączeń: łącznych (i, oraz, tudzież, a), rozłącznych (albo, lub, bądź, czy), wyłączających (ani, ni). Jemy zupę i rybę. Będzie burza albo deszcz. Nie mógł spać ani czytać książki.

5 Ale Jeżeli powyższe spójniki łączne, rozłączne i wyłączające powtarzają się, stawiamy przecinek przed drugim i ewentualnie dalszym członem: Mówiła i za dużo, i za głośno, i niepotrzebnie. Albo zarobi dużo pieniędzy, albo wszystko straci. Nie chciał ani jeść, ani pić.

6 Jednakże Jeżeli powyższe spójniki łączą człony nierównorzędne, wówczas przed powtórzonym spójnikiem nie stawiamy przecinka. Dokończy jutro rozdział lub wybierze się nad morze lub na basen. Najpierw spójnik występuje pomiędzy dwoma zdaniami, zaś następnie pomiędzy dwiema częściami zdania.

7 Reasumując 1. Przed „lub” nie stawiamy przecinka. 2. Chyba że „lub” powtarza się. 3. Chyba że „lub” powtarza się, ale w funkcji nierównorzędnej.

8 Czy zatem polska interpunkcja jest skomplikowana? Jeśli wciąż nie jesteśmy pewni odpowiedzi, spójrzmy na trzy kolejne przykłady.

9 Spójnik „a” 1. Kupuj obuwie wygodne, a nie ładne. 2. Znaleźli się między młotem a kowadłem. 3. Ledwie błysnęło słońce, a już zrobiło się ciepło. 4. Mieli obszerne i wygodne mieszkanie, a składało się ono z pięciu pokojów.

10 Spójnik „a” 1. Stawiamy przecinek, ponieważ spójnik „a” łączy części zdania i ma charakter przeciwstawny. 2. Nie stawiamy przecinka, ponieważ spójnik „a” łączy części zdania i ma charakter łączny. 3 i 4. Stawiamy przecinek, ponieważ spójnik „a” łączy zdania.

11 Spójnik „czy” 1. Nie wiem, czy tam w końcu pojadę. 2. Słuchał czy udawał, że słucha.

12 Spójnik „czy” 1. Stawiamy przecinek, jeżeli spójnik „czy” wprowadza zdanie podrzędne. 2. Nie stawiamy przecinka, jeżeli spójnik „czy” ma charakter rozłączny.

13 Przydawka Stawiamy przecinek między przydawkami równorzędnymi, np. Minął kolejny dzień senny, monotonny, nudny. Zostawił po sobie rękopis bez wstępu, bez zakończenia, bez przypisów.

14 Przydawka Natomiast w przypadku przydawek nierównorzędnych, to znaczy takich, gdy pierwsza przydawka określa połączenie drugiej przydawki i określanego przez nią rzeczownika, nie stawiamy przecinka, np. Pierwszy powojenny film polski dotyczył kwestii okupacyjnych. Współczesna polska literatura ma wiele tłumaczeń na języki obce.

15 Skomplikowana czy nie? Niezależnie od odpowiedzi na powyższe pytanie, która jest przecież kwestią prywatnej opinii, trzeba stwierdzić, co następuje: a) zasad interpunkcyjnych jest wiele, b) poziom zawiłości niektórych z nich jest znaczny, c) zawierają one liczne wyjątki, a nawet wyjątki od wyjątków, d) nie zawsze da się je stosować automatycznie, gdyż użycie znaku interpunkcyjnego czasem zależy od znaczenia wypowiedzi, e) opanowanie reguł interpunkcji wymaga przynajmniej rudymentarnej znajomości gramatyki.

16 Wyjątki od wyjątków Po liczebnikach porządkowych wyrażonych cyframi arabskimi stawiamy kropkę. Na 4. piętrze pod numerem 10.

17 Chyba że… …po liczebniku porządkowym wyrażonym cyfrą arabską występuje nazwa miesiąca. Przyjechał 4 sierpnia 2007 roku.

18 Chyba że… …nazwa miesiąca jest zapisana za pomocą cyfr arabskich. Przyjechał 4.08.2008 roku.

19 Ale …jeżeli nazwa miesiąca jest zapisana za pomocą cyfr rzymskich, nie dajemy kropki. Przyjechał 4 VIII 2008 roku.

20 Trzeba też pamiętać o tym, że Kropka po liczebniku może zostać opuszczona, jeśli z kontekstu jednoznacznie wynika, że użyty został liczebnik porządkowy, np. Chodzę do 8 klasy.

21 Data Oto możliwe sposoby zapisu daty: 6.8.1997 r. 6.08.1997 r. 06.08.1997 r. 6 VIII 1997 r. 6 sierpnia 1997 r.

22 Zakończmy temat cyfr… Nie stawiamy kropki po cyfrach rzymskich. Jan III Sobieski walczył w XVII wieku. na IV piętrze Nie stawiamy kropki po liczebnikach głównych. Na spotkanie przybyło 12 osób. Wszyscy siedzieli w 1. rzędzie. Wszyscy siedzieli w 1 rzędzie.

23 Zakończmy temat kropki… Nie stawiamy kropki po cyfrach arabskich, jeżeli oznaczają one godzinę (niezależnie od tego, czy wyraz godzina jest wymieniony). 0d 6 do 8 wieczorem Stawiamy kropkę pomiędzy cyframi oznaczającymi godziny i minuty. 9.09 Kropkę opuszczamy przy oznaczaniu tomów i stron. tom 2, strona 185 Kropkę stawiamy po cudzysłowie. Wyspiański jest autorem dramatu „Wesele”. Nie stawiamy drugiej kropki, jeżeli na końcu zdania już występuje. Kupiła zeszyty, ołówki, kalendarze itp.

24 Jeszcze jedno o kropce… a., p., ul., bł. – początkowa litera lub początkowe litery skróconego wyrazu cdn., ds., itd., np. – polska nazwa wielowyrazowa, drugi wyraz zaczyna się od spółgłoski m.in., r.ub., n.e., p.o. – polska nazwa wielowyrazowa, drugi wyraz zaczyna się od samogłoski a.m., e.i. – obce nazwy wielowyrazowe (ante meridiem, eo ipso) dol., kor., kop., pes. – waluty z kropką m, kg, zł, gr – jednostki miar i wag oraz polska waluta bez kropki log, sin, A, C – skróty matematyczne i fizyczne bez kropki dr, nr, mgr, mjr – skróty zawierające początek i koniec skróconego wyrazu bez kropki ale Byłem u dr. (dra) Kubackiego. Rozmawiałem z mgr. (mgrem) Wesołowskim.

25 Najważniejsze zasady Ponieważ dokładna analiza reguł interpunkcyjnych wymagałaby specjalnego kursu, ograniczę się teraz do przedstawienia najbardziej użytecznych zasad.

26 Zdania podrzędne i nadrzędne Zdanie podrzędne zawsze oddzielamy przecinkiem od zdania nadrzędnego bez względu na kolejność tych zdań, np. Słowacki w okresie mistycznym wyznawał, że pisze tylko to, co mu aniołowie dyktują. Myślę, że czeka nas jeszcze w przyszłości zasadnicza dyskusja o kryteriach, które rządzą doborem materiału literackiego wprowadzanego w pole edukacji, chociaż można powiedzieć, że dyskusja taka toczy się permanentnie, ponieważ niewiele jest rzeczy w szkole wzbudzających większe emocje niż lista lektur szkolnych. Zdanie podrzędne wplecione w zdanie nadrzędne musi być wydzielone przecinkami z obu stron — bez względu na typ spójnika następującego po owym zdaniu podrzędnym: Po wschodzie słońca, gdy niebo trochę się wypogodziło, wypłynęli na jezioro. Pójdę na pocztę, która jest za rogiem, i wyślę list. Zabierzemy ze sobą Anię, która tu jest, albo poczekamy na Jolę.

27 Połączenia bez przecinka chyba że, chyba żeby, ile że, jak gdyby, jako że, mimo że, pomimo to, pomimo że, tylko że, tym bardziej że, właśnie gdy, właśnie jak, właśnie kiedy, podczas gdy, zwłaszcza gdy, zwłaszcza jeżeli, zwłaszcza kiedy, zwłaszcza że Przecinek należy postawić przed całym wyrażeniem. Przykłady: Nie chciał się położyć, pomimo że był śpiący. Napiszę na pewno, chyba żebym zapomniał. Pomogę ci, chyba że nie znajdę czasu. Lubił go, mimo że na to nie zasługiwał.

28 Spójniki i zaimki względne Sąsiadujące spójniki oraz spójniki i zaimki względne nie są oddzielane przecinkiem. a że, a choć, a gdy, a jeśli, a kiedy, a mianowicie, a ponieważ, a więc, i choć, który jeśli, że aby, że gdy, że jeśli, np. Przyrzekł mi, że jeśli będzie trzeba, zawsze mi pomoże. Opowiadał wszystkim, że gdy wygra dużo pieniędzy, rozda je ubogim. Często chadzał na spacery, a gdy się zmęczył, siadał zawsze na tej samej ławce.

29 Imiesłowy przysłówkowe 1 Imiesłów zakończony na -ąc, -łszy, -wszy oddziela się przecinkiem wraz z ewentualnymi jego określeniami od poprzedzającej go lub następującej po nim reszty zdania lub wydziela się go przecinkami, jeśli jest wtrącony w zdanie: Patrząc z bliska na telewizor, męczysz wzrok. Przeskoczywszy rów, znalazł się już na swoim polu. Uczniowie, słuchając napomnień, spoglądali na siebie z zakłopotaniem. Dzięki temu, robiąc nadal swoje, nikomu się nie narażali.

30 Imiesłowy przysłówkowe 2 Przecinka nie stawia się pomiędzy zwrotem imiesłowowym a bezpośrednio poprzedzającym go spójnikiem (np. i, a, iż, że) lub zaimkiem względnym (np. jaki, który, co): Nie spodziewał się, że napisawszy bardzo dobry artykuł, będzie go musiał jeszcze poprawiać. Płakała matka, płakał i ojciec, błogosławiąc na tak daleką drogę chłopczynę, który zrobiwszy potrzebny przybór, niebawem wyruszył z domu.

31 Imiesłowy przysłówkowe 3 Według zasady podawanej dotychczas w słownikach ortograficznych „nie jest potrzebny przecinek przy zwrocie imiesłowowym, jeżeli imiesłów nie ma określeń”. Zgodnie z nią należałoby pisać: Wlókł się kulejąc brzegiem lasu. Obudziwszy się o niczym już nie pamiętał. Jednak Komisja Kultury Języka PAN, kierując się chęcią uproszczenia przepisów interpunkcyjnych, opowiedziała się za rozciągnięciem zasady oddzielania lub wydzielania przecinkiem imiesłowów na -ąc, łszy, -wszy mających określenia także na imiesłowy bez określeń. Zgodnie z tą zasadą napiszemy: Wlókł się, kulejąc, brzegiem lasu. Obudziwszy się, o niczym już nie pamiętał.

32 Porównania paralelne Stawiamy przecinek w porównaniach paralelnych: Błędy językowe robią zarówno dziennikarze, jak i politycy. (zarówno, jak i) To obejmuje tak zwierzęta, jak rośliny. (tak, jak)

33 Niejednorodne okoliczniki Spotkali się około czwartej przy Arsenale. Pierwsze określenie jest okolicznikiem czasu, drugie okolicznikiem miejsca. Niejednorodnych okoliczników nie oddzielamy przecinkiem. Umówmy się jutro w instytucie. Pracowała intensywnie w bibliotece.

34 Jednorodne okoliczniki W przyszłym miesiącu, we wrześniu, muszę napisać referat. (drugi okolicznik doprecyzowuje treść pierwszego) Spędzili wakacje w górach, nad morzem, na wsi. (okoliczniki mają charakter wyliczenia) Jednorodne okoliczniki rozdzielamy przecinkiem.

35 Przydawki wyznaczające zakres Nie oddziela się przecinkami przydawek wyznaczających zakres określanego rzeczownika: Podróżni jadący tym pociągiem są obowiązani mieć miejscówki [ci z podróżnych, którzy jadą tym pociągiem]. Robotnikom zatrudnionym przy budowie mostu zapewniono bezpieczne warunki pracy [tym spośród robotników, którzy zostali zatrudnieni przy budowie mostu].

36 Jak sobie radzą dziennikarze? Kiedy wywożono Żydów z Rzymu do obozów koncentracyjnych nie interweniował ani słownie, ani na piśmie - głosi podpis. W zamian za ochronę Kościoła, Watykan uznał wtedy reżim nazistowski. Publiczne milczenie Piusa XII wobec Holocaustu oraz zbrodni Hitlera na Polakach i innych podbitych narodach, wywołuje gwałtowne spory już od rozpoczęcia postępowania beatyfikacyjnego w 1965 r. (jego drugi etap zaczął w 1990 r. Jan Paweł II). Ale po raz pierwszy przeniosło się ono na relacje między Izraelem oraz Watykanem, doprowadzając do jednego z najostrzejszych napięć w historii ich stosunków dyplomatycznych.

37 Jak sobie radzą dziennikarze? Po cichu dyplomaci burzą się też przeciw innym wypowiedziom o. Gumpela, który "oszczerców Piusa XII" postawił w jednym szeregu z tymi Żydami, którzy "do dziś oczerniają Kościół przekonując, że Chrystus był synem prostytutki oraz rzymskiego żołnierza". Luigi Accattoli, watykanista z "Corriere dela Sera" twierdzi, że awantura o beatyfikację może przesunąć ją nawet o kilka lat. Po drugiej zmianie opon już tylko krążyłem po torze oszczędzając silnik i opony – przyznał Brytyjczyk.

38 Jak sobie radzą prawnicy? Strony dopuszczają możliwość renegocjacji umowy, jeżeli nastąpią okoliczności, których przy negocjacji umowy strony nie brały pod uwagę, ani nie przewidywały przy jej zawieraniu.

39 Jak sobie radzą autorzy stron internetowych? Sposób, w jaki pracujemy jest szczególny i szczycimy się tym. Nasze umiejętności nie są określane wyłącznie przez działalność gospodarczą, jaką prowadzimy, ale przez sposób, w jaki się zachowujemy. Określają, w czym jesteśmy naprawdę dobrzy. A zrozumienie, w czym jesteśmy naprawdę dobrzy pomaga nam stale się rozwijać.

40 Przejdźmy do ortografii… Imiesłowy przymiotnikowe i partykuła „nie” Do 1997 roku obowiązywała zasada łącznej i rozdzielnej pisowni „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi. Imiesłowy przymiotnikowe o znaczeniu czasownikowym pisano rozdzielnie, a o znaczeniu przymiotnikowym łącznie. Z tego powodu na przykład „niepalący” w znaczeniu czyjejś stałej cechy pisano łącznie, zaś „nie palący” w znaczeniu niewykonywania w danym momencie jakiejś czynności – oddzielnie. Rada Języka Polskiego, wychodząc z założenia, że zasada powyższa nie dawała się jednoznacznie stosować, zaleciła pisownię łączną partykuły „nie” z wszystkimi imiesłowami przymiotnikowymi. Piszemy więc dziś: niebędący, nieoceniony, nieżyjący ojciec, człowiek nieżyjący obecnie w Japonii. Trzeba jednak pamiętać, że „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi musimy napisać oddzielnie, jeżeli zdanie zbudowane jest na przeciwstawieniu (Jest to środek nie kojący, ale drażniący), oraz w konstrukcjach, których ośrodkiem jest spójnik ani lub ni (np. nie piszący ani nie czytający), czasem powtórzony (np. ani nie piszący, ani nie czytający).

41 Coś dla germanistów Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego z 2001 roku niemieckie litery ü, ö, ä można w tekstach polskich pozostawiać bez zmian lub zapisywać jako ue, oe, ae.

42 E-mail Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego z 2002 roku poprawna forma nazwy listu elektronicznego to e-mail, potocznie: mejl.

43 Wielkie i małe litery Wyraz numer w nazwach własnych piszemy małą literą zarówno w wersji skróconej, jak i pełnej. Szkoła Podstawowa nr 5 Szkoła Podstawowa numer 5 Podobnie rzecz się ma z takimi elementami nazw, jak: imienia, pod wezwaniem, na rzecz, do spraw.

44 Wielkie i małe litery Tytuły książek, rozpraw, artykułów, rozdziałów, odezw, deklaracji, ustaw piszemy małymi literami z wyjątkiem pierwszego wyrazu, np.: - Kodeks cywilny, Kodeks postępowania administracyjnego - Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2008 r. w sprawie utworzenia formacji obrony cywilnej - Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie