Kryzys i interwencje kryzysowe

Kryzys i interwencje kryzysowe
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wrocław 2014 Dr Sybilla Blasczyk-Schiep

Wykład I Wprowadzenie do teorii kryzysu.
Wrocław

Definicja kryzysu E. Lindemann (1944) definiuje aspekt normalności przeżywanego doświadczenia w obliczu skrajnie urazowej sytuacji: normalna ludzka reakcja na niecodzienne, skrajnie urazowe doświadczenie. Zdjął z niej termin nienormalności i patologii.

Definicja kryzysu G. Caplan, /1964/ uważany za kontynuatora prac Lindemanna w swoich publikacjach wskazywał na takie aspekty definicji kryzysu: przeszkoda na drodze do ważnych celów życiowych, jej nieusuwalność za pomocą zwyczajowo stosowanych sposobów radzenia sobie z trudnościami, towarzyszący temu okres dezorganizacji, czasowe załamanie, poronne, bezskuteczne wysiłki podejmowane dla przezwyciężenia trudności.

Definicja kryzysu L.M. Brammer /1985/ definiuje kryzys jako stan dezorganizacji, w którym ludzie doświadczają frustracji ważnych celów życiowych lub głębokiego naruszenia ich cyklów życiowych a także zawodności metod radzenia sobie ze stresorami. Termin kryzys odnosi się zazwyczaj do uczuć osoby takich, jak strach, szok, dystres, powstających w związku z tym naruszeniem a nie samego faktu naruszenia.

Definicja kryzysu B.E. Gilliland i R.K. James /1993/
Kryzys jest sposobem spostrzegania jakiegoś zdarzenia lub sytuacji jako niemożliwej do wytrzymania trudności, która przekracza zasoby i mechanizmy radzenia sobie osoby.

Definicja kryzysu dopóki osoba nie dozna uwolnienia, kryzys może spowodować poważne zburzenia funkcjonowania w obszarach: afektywnym, poznawczym i behawioralnym istota kryzysu leży nie w urazowym wydarzeniu czy trudnej sytuacji, ale w subiektywnej reakcji jednostki.

Cechy kryzysu B. Gilliland i R. James /1993/, wskazują na takie jego właściwości, jak: obecność zarówno zagrożenia jak i szansy, skomplikowana symptomatologia, obecność "ziaren" wzrostu i zmiany, brak panaceum i szybkich rozwiązań, konieczność wyboru uniwersalność i idiosynkratyczność.

Cechy kryzysu obecność zarówno zagrożenia jak i szansy,
Kryzys stanowi zagrożenie ponieważ: w niesprzyjających warunkach może dochodzić do poważnej dekompensacji, która może manifestować się agresją skierowaną na siebie lub na innych ludzi (w akcie samobójstwa lub zabójstwa).

Kryzys stanowi zagrożenie ponieważ: może też dojść do poważnej dekompensacji psychicznej, rodzaju wycofania się z niemożliwej do wytrzymania sytuacji. Zagrożeniem jest również pozorne uporanie się z kryzysem powodujące w efekcie jego chroniczność, upośledzającą funkcjonowanie w podstawowych rolach i relacjach, oraz blokującą możliwości rozwoju.

Szansa jako charakterystyka kryzysu to fakt, że wobec doświadczanego, cierpienia związanego z lękiem, towarzyszącym poczuciu utraty kontroli, znacznie łatwiej przełamać bariery wewnętrzne i uruchomic tendencję do poszukiwania pomocy Poszukiwanie pomocy może otworzyć droge do samorozwoju

Cechy kryzysu skomplikowana symptomatologia - nie można poddać go prostemu opisowi przyczynowo - skutkowemu. Kryzys jest skomplikowany zatem w swojej etiologii, na jego powstanie nakłada się wiele czynników (intrapsychicznych, relacyjnych jak i środowiskowych), ma trudna symptomatologie. Wymaga interwencji wieloaspektowej, uwzględnia konteksty takie, jak: rodzina, miejsce pracy, wspólnota religijna, sąsiedztwo i takie czynniki, jak; wykształcenie, pozycja, stan finansów itd.

Cechy kryzysu obecność "ziaren" wzrostu i zmiany
- brak równowagi, w którym zawsze obecny jest lęk, który osiągając swoje apogeum, „stan wrzenia“ lub "siega dna", stanowi silny czynnik motywujący do zminy i refleksji, że coś musi być zrobione, do podjęcia jakiegoś działania.

Cechy kryzysu brak panaceum i szybkich rozwiązań
- pomimo tego, że w większości sytuacji kryzysu można pomóc stosując metody krótkiej interwencji terapeutycznej to jednak nie można skonstruować metody, swoistego panaceum skutecznego we wszystkich kryzysach.

Cechy kryzysu brak panaceum i szybkich rozwiązań
Jakkolwiek istnieją uniwersalne dyrektywy pomocy, to stanowią one jedynie rodzaj szkieletu, który trzeba wypełnić indywidualną treścią, adekwatną do danej osoby i tej sytuacji. Sięganie po "szybkie" środki, uwalniające od poczucia dyskomfortu, poprawiające nastrój - nie załatwiając problemu - często powoduje powstawanie wtórnego kryzysu /np. uzależnienia/.

Cechy kryzysu konieczność wyboru, decyzji
- /tu spotykamy się z grecką etymologią słowa "kryzys"/ „punkt zwrotny“ Decyzja na działanie to decyzja na życie. Decyzja na "nie-podjęcie decyzji" zazwyczaj zwraca się przeciwko jednostce, prowadzi do negatywnych konsekwencji, do destrukcji.

Cechy kryzysu uniwersalność i idiosynkrazja- dwie sprzeczne jakości w rzeczywistości kryzysu Uniwersalny jest aspekt pewnej dezorganizacji, braku równowagi, który obecny jest w każdym poważniejszym kryzysie. Wspólne też są doświadczenia emocjonalne określane głównie obecnością lęku w różnym nasileniu i różnych "mutacjach", obniżonego nastroju, poczucia utraty kontroli nad biegiem spraw i własnym życiem

Cechy kryzysu Drugi aspekt uniwersalności
to fakt, że nikt nie dysponuje taką antykryzysową odpornością, by mógł być pewny, że nigdy nie znajdzie się w stanie kryzysu. Aktualna wiedza psychologiczna dotycząca tego obszaru dysponuje nadmiarem ewidentnych argumentów wspierających tezę, że potrzeba jedynie odpowiedniej konstelacji warunków /wewnętrznych i zewnętrznych/ by każdy z ludzi wszedł w kryzys.

Cechy kryzysu Idiosynkrazja, aspekt wyjątkowości:
to, co dla jednego będzie stanowiło sytuację trudną o umiarkowanym nasileniu, problem niełatwy lecz rozwiązywalny dla kogoś innego może być przyczyną "utraty gruntu pod nogami", absolutną katastrofą, nawet jeśli wszystkie dostrzegalne przez obserwatora okoliczności wydają się być dokładnie takie same. jedną z podstawowych charakterystyk kryzysu jest jego subiektywność.

Dynamika kryzysu Caplan (1963) dynamikę kryzysu ująć można również w ramach czterech faz: Faza pierwsza konfrontacji z wydarzeniem wywołującym kryzys. doświadczenie nieskuteczności wykorzystywanych dotąd sposobów radzenia sobie, subiektywnej niewystarczalności zasobów pozostających w jej dyspozycji, nieefektywności zewnętrznych źródeł pomocy. W efekcie pojawia się intensywna reakcja emocjonalna charakteryzująca się głównie wzrostem napięcia, obecnością niepokoju i lęku.

Dynamika kryzysu Faza druga: pojawienia się przekonania, że nie jest się w stanie poradzić sobie z zaistniałą trudnością. Pojawia się doświadczenie bycia pokonanym, utraty kontroli nad własnym życiem. To powoduje dalszy wzrost napięcia i jednocześnie oddziałuje destruktywnie na poczucie własnej wartości jednostki.

Dynamika kryzysu Faza trzecia: mobilizacji, napięcie powoduje:
uruchomienia wszelkich dostępnych zasobów i sił psychicznych osoby. Tutaj możliwe są dwie ścieżki: albo pokonanie kryzysu i odzyskanie przedkryzysowej równowagi lub pozorne uporanie się z problemem przy wykorzystaniu mechanizmu zaprzeczania co stwarza zagrożenie przejścia kryzysu w stan chroniczny. Jeżeli żadna z tych możliwości się nie uaktualni to dochodzi do następnego etapu.

Dynamika kryzysu Faza czwarta: dekompensacji jest rezultatem niemożliwego do wytrzymania napięcia. Dochodzi do zniekształcenia procesów poznawczych /zniekształcenie spostrzegania/, poczucia wewnętrznego chaosu. W relacjach interpersonalnych dochodzi do wycofania się z kontaktów. Pojawiają się również zachowania "wentylacyjne", które mogą mieć charakter agresywny, autoagresywny /zachowania suicydalne/, lub prowadzić do nadużywania substancji zmieniających nastrój /alkohol, narkotyki/.

Teorie kryzysu Poznawcza teoria kryzysu: uwzglednia znaczenie procesów poznawczych dla radzenia sobie z kryzysem, R. S. Lazarus./1986/. Osoba, posiadająca przekonania, umiejętności, wartości, konfrontuje się z sytuacją charakteryzującą się wymaganiami, i ograniczeniami. Jeżeli to spotkanie interpretowane jest jako: niszczące /strata/, zagrażające lub stanowiące wyzwanie to jednostka przeżywa stan stresu psychologicznego.

Teorie kryzysu Poznawcza teoria kryzysu: R. S. Lazarus./1986/.
Stres nie jest cechą ani jednostki ani sytuacji - uwarunkowany przez obie strony wynika z ich relacji. Następujące po sobie transakcje tworzą proces, w którym osoba albo doświadcza poczucia kontroli nad sytuacją, albo nasilenia stresu /w swej skrajnej postaci spełniającego kryteria kryzysu/. Procesy oceny poznawczej sa odpowiedzialne za powstanie reakcji emocjonalnych na rzeczywiste, wyobrażone lub przewidywane, transakcje z otoczeniem. Można spostrzegać sytuację jako: - bez znaczenia, -sprzyjająco -pozytywną lub - stresującą. Ta ostatnia występuje w typach: krzywdy, straty, zagrożenia i wyzwania.

Teoria kryzysu Krzywda /strata/ odnosi się do zaistniałej szkody lub urazu, zagrożenie odnosi się do przewidywania /antycypowania/ podobnych poważnych szkód czy urazów. wyzwanie dotyczy oceny własnych możliwości poradzenia sobie z sytuacja lub uzyskania czegoś istotnego.

Teoria kryzysu Najtrudniejszym doświadczeniem jest sytuacja oceniana jako strata lub zagrożenie, ponieważ jest ona wyrazem przekonania o konfrontacji z wrogim i niebezpiecznym otoczeniem, przy braku niezbędnych dla poradzenia sobie z nim zasobów. Kryzys to taki rodzaj stresu, który wynika ze spostrzegania przez jednostkę wymagań sytuacji jako wyczerpujących lub przekraczających dostępne jej zasoby zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne (Lazarus, 1986)

Typy kryzysu Podział i rozróżnienie:
kryzysów rozwojowych, zwanych też normatywnymi /obecne w rozwoju każdej ludzkiej jednostki a także ludzkich wspólnot takich, jak np. rodzina/, od kryzysów sytuacyjnych, zwanych również losowymi, bądź traumatycznymi, związanych z zaistnieniem jakichś szczególnie trudnych sytuacji, odbieranych subiektywnie przez jednostkę /czy wspólnotę/ jako przekraczające jej możliwości poradzenia sobie.

Typy kryzysu Podział i rozróżnienie:
Inny jeszcze podział dotyczy kryzysów ostrych, trwających do 6-8 tygodni, oraz kryzysów chronicznych, które mogą towarzyszyć człowiekowi przez wiele lat, czasami do śmierci.

Rodzaje kryzysu Kryzysy ostre trwają od 6-8 tyg.
dysponując adekwatnymi zasobami mechanizmów radzenia sobie, następuje przezwyciężenie kryzysu i osiągnięcie nowych możliwości rozwojowych

Rodzaje kryzysu W warunkach pozbawienia zasobów wewnętrznych i zewnętrznych może dojść do otwartej dekompensacji, w rodzaju zachowań agresywnych lub autoagresywnych /z zabójstwem i samobójstwem Kryzysy chroniczne, nawracające „stan transkryzysowy“ Kryzysy egzystencjalne fokus: utrata opoczucia sensu (Frankl, 1969)

Chroniczny kryzys Chroniczny stres lub kryzys (Caplan, 1964)
Stres: reakcja człowieka na sytuacje trudną, w której nie może on już wykorzystać swoich umiejętności rozwiązywania problemów, bo stały się one niewystarczające. Wymaga zmian perspektyw w ciągu krótkiego czasu, adaptacji do nowych warunków i zmian osobowościowych (nowych sposobów rozwiązywania problemów) Stresor może wywołać zmiany utrudniające adaptację (zagrażający i obciążający frustracją stres)

Rodzaje kryzysu Chroniczny stres i kryzys Doświadczenie straty
Porażki i doświadczenie odrzucenia w ważnych momentach życia, zmiany życiowe, Utrata ukochanych osób, kryzysy w relacjach międzyludzkich, rozstania i dystans do ważnych osób i miejsc, izolacja (np. emigracja) Zagrożenie Ja i poczucia własnej wartości w sytuacjach stresowych (zawód miłosny, doświadczony jako atak -odzucenie całej osoby lub inne sytuacje traumatyczne)

Rodzaje kryzysu Kryzysy w zależności od wieku (rozwojowe)
U dzieci prawie nie występują Zaczynają się dość gwałtownie we wczesnej adolescencji (wiek 14 – 15 lat do lat), kryzys adolescencyjny Niwelują się do średniej dorosłości, po czym znowu rosną (ok. 40 r.ż), kryzys wieku średniego Wzrastają znowu w czasie przejścia do okresu starzenia się i emerytury (ok. 65 r.ż), kryzys wieku starzenia się Powyżej 75 r.ż notuje się największą liczbę samobójstw

Samobójstwa w Austrii, 2003 (WHO, 2006)

Ocena kryzysu Bengelsdorf i in. (1984) trzy skladowe oceny kryzysu i ryzyka kryzysowego przez interwenta: Zagrożenie zabójstwem wzglednie samobójstwem Umiejętność i zdolność do współpracy z osobami interenujacymi Dostęp do systemu wsparcia

Ocena kryzysu Trójwymiarowy model oceny kryzysu (TAF, James, Guilliland, 2004) Wymiar afektywny reakcji kryzysowej (gniew – strach –smutek) Wymiar poznawczy reakcji kryzysowej (utrata, zagrożenie, przekroczenie granic) Wymiar behawioralny reakcji kryzysowej (paraliż działań, działanie chybione)

Elementy procesu interwencji kryzysowej
Collins i Collins (2005). Nawiazanie relacji i zapewnienie bezpieczeństwa psychologicznego i fizycznego. Dokonanie natychmiastowej oceny poziomu kryzysu i poziomu zagrożenia i podjecie interwencyjnych dzialan aby interweniujacy mógł podjąć kroki zabezpieczające klienta przed doznaniem krzywdy. poczuciu bezpieczeństwa służy np. umieszczenie go w hostelu, w razie potrzeby izadbanie o jego potrzeby, jak i zapewnienie, że w miejscu w którym się znalazł nie grozi mu żadne niebezpieczeństwo.

Collins i Collins (2005). Nawiazanie relacji i zapewnienie bezpieczeństwa psychologicznego i fizycznego. poczucie bezpieczeństwa buduje zaufanie, aby wyrażał swoje emocje, nie spotykał się z lekceważeniem, bagatelizowaniem, moralizowaniem stabilizowanie nasilenie zaburzen rownowagi emocjonalnej

dostarczenie wsparcia komunikat ze strony interwenta, że klient jest kimś na kim mu zależy. Niezbędne wypracowanie w sobie postawy akceptacji, szacunku i szczerosci, empatii - niezależnej od wzajemności lub jej braku po stronie klienta (troska i zainteresowanie dla klienta). Interwent jest czasem jedyną osobą, która tak traktuje osobę przeżywającą kryzys. Ważnym elementem wsparcia jest stwarzanie klientowi okazji do podejmowania niewielkich choćby samostanowiacych decyzji, które mogą pomóc w odzyskiwaniu poczucia szacunku do siebie, kontroli nad soba i swoim życiem

ocena stanu klienta i rozmiaru kryzysu oraz określenie problemu kryzysowego interwent na wstępie stara sie o zrozumienie problemu, jaki klient przeżywa z jego punktu widzenia (jako warunek skuteczności procedur interwencyjnych). empatyczne rozumienie klienta i unikanie własnych wyjaśnień, "uczonych" interpretacji w realcji zaufania. Postawa ta daje klientowi odczuć, że pomagająca mu osoba rzeczywiście go rozumie i w konsekwencji będzie w stanie mu pomóc.

przegląd i analiza możliwości radzenia sobie z kryzysem i rozwijanie alternatywnych opcji klient sądzi, że nie istnieją żadne dobre wyjścia z jego sytuacji. Proponowanie rozważenia pomysłów, które mogą być realistyczne w sytuacji, w jakiej jest klient.

przegląd i analiza możliwości radzenia sobie z kryzysem i rozwijanie alternatywnych opcji możliwości poradzenia sobie powinny uwzględniać zasoby wewnętrzne klienta /wiedzę, umiejętności, sprawność umysłową, sprawdzone kiedyś sposoby radzenia sobie/ oraz zasoby zewnętrzne - wszelkie rodzaje wsparcia: środowiskowe, instytucjonalne i pozainstytucjonalne dostępnego w sytuacji klienta. Identyfikacja zasobów jest użyteczna do wyboru najlepszych możliwości.

sformułowanie planów radzenia sobie i towarzyszenie klientowi w celu mobilizacji osobistych i spolecznych zasobów Po rozważeniu realistycznych wariantów klient ma szansę budować plan wychodzenia z kryzysu mając głębokie poczucie jego wartości. Plan powinien określać co powinno być zrobione, jaki jest udział klienta, a co pozostaje w gestii interwenta.

sformułowanie planów radzenia sobie i towarzyszenie klientowi w celu mobilizacji osobistych i spolecznych zasobów Zaplanować trzeba pierwsze kroki tak, by mogły posłużyć jako motywatory dla całego dalszego wysiłku. Dostarczenie dodatkowych zasobów i wsparcia, gdy jest to konieczne. Towarzyszenie klientowi dla mobilizacji zasobów. Pierwsze działania skonstruowane z pamięcią o zasadzie optymalnej różnicy do stanu poczatkowego mogą być wazne w przełamaniu poczucia bezsilności, odzyskiwaniu poczucia autonomii i kontroli nad biegiem własnego życia.

uzyskanie zobowiązania od klienta i pozytywne antycypowanie przyszłości rodzaj kontraktu zawieranego pomiędzy stronami gdy klient ma poczucie własności wobec poczynionych planów to zawarcie dobrego kontraktu stanowi logiczny, łatwy następny krok interwent w uzgodnionym z klientem czasie i trybie bedzie monitorował działania nad rozwiązywaniem problemu monitorowanie wyjscia z kryzysu i antycypowanie przyszłości

Przebieg i strategie interwencji kryzysowej
Model Jamesa i Gillilanda (2004). Dwutorowe postepowanie w 6 etapach Wysłuchiwanie zajmowanie się klientem z empatia i akceptacja 1) zdefiniowanie problemu klienta 2) zapewnienie klientowi bezpieczenstwa 3) zapewnienie klientowi wsparcia

Przebieg i strategie interwencji kryzysowej
Działanie to zaangażowanie w interwencje, mniej lub bardziej dyrektywne 1) rozważania możliwosci radzenia sobie z kryzysem (dostepnych wyborów, wskazanie sposobu radzenia sobie z problemem i pozytywnego myślenia) 2) pomoc w zakresie planu konkretnych działań na rzecz pozyskania zasobów wsparcia i radzenia sobie 3) pomoc klientowi w zobowiązaniu sie do konstruktywnych działań (autonomiczne, pozytywne działanie, realizujące plan i pomóc zaakceptowac jego rezultaty)

Interwencja kryzysowa a psychoterapia
Krotszy okres czasu do 6 tyg. Do 8-12 interwencji kryzysowej a psychoterapia trwa od 12 sesji Fokus wyjscie z kryzysu a nie zmiana osobowosci Odnosi sie do osob zdrowych, klientów nie pacjentów Psychoterapia leczy problemy i zaburzenia psychiczne Interdyscyplinarna praca służby interwencji kryzysowej Ma wymiar społeczny i interpersonalny oraz wkracza w sfery pozaosobowe np. katastrofy społeczne, psychoterapia ma wymiar osobisty i nie wykracza poza zgodę pacjenta na dalsze kontakty Zakłada inne formy kontaktu

Formy interwencji kryzysowej
Formy pracy w interwencji kryzysowej: interwencje telefoniczne, interwencje bezpośrednie w poradni, centra i zespoły interwencyjne, dyżury interwencyjne interwencja w domu klienta spotkania indywidualne w poradni

Samobójstwa w Austrii 1955-2003 (WHO 2006) i interwencje kryzysowe

Przebieg kryzysu 1. okres szoku
2. reakcja emocjonalna i obronna ocena zdarzeń 3. zwatpienie w siebie 4. ujawniwnie emocji, zdystansowanie do sytuacji, pozostawienie jej za soba 5. eksploracja, badanie sytuacji 6. poszukiwanie sensu i zaczenia wydarzeń 7. osiagnięcie integracji

Drogi rozwiazania kryzysu
Wzorzec stagnacyjny: powrót do stanu przed kryzysem, a problem jest niekonieczne rozwiązany Wzorzec progresyjny: rozwiązanie problemu, dzięki wewnętrzenj sile i wsparciu spolecznemu, co oznacza wejscie na drogę rozwoju: odkrycie nowych zasobów, zwiększenie odporności, polepszenie obrazu wlasnej osoby, poprawa relacji interpersonalnych i odkrycie sensu. Wzorzec regresyjny: poprzez zachowania dysfunkcjonalne osoba stara się zredukowac trudne do wytrzymania napięcie i cierpienie psychiczne

Modele i techniki pracy z osobami w kryzysie nawracającym i oraz ich efektywność
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wrocław Dr Sybilla Blasczyk-Schiep

Kryzys chroniczny Caplan (1963), kryzys chroniczny lub nawracający to ponowne pojawnienie się napięcia emocjonalnego, już po zażegnaniu poprzedniego kryzysu. Kryzysy nierozwiązane pozostawiaja poczucie frustracji i napięcia i mogą byc zarzewiem przyszłych stanów kryzysowych lub kryzysów chronicznych Towarzyszy im zablokowanie mechanizmów zaradczych i zasobów

Kryzys chroniczny Caplan (1963), kryzys chroniczny to ponowne pojawnienie się napięcia emocjonalnego, już po zażegnaniu poprzedniego kryzysu. Kolejne przebyte kryzysy, których nie udało się pozytywnie rozwiązac zwiekszają ryzyko patologizacji zachowania zmniejszając szanse na przywrócenie stanu adaptacji (np. traumy z okresu dzieciństwa, przewlekłe choroby) Utrzymywania się utrwalonych stanów dysfunkcjonalnego stresu

Kryzys chroniczny Ryzyko patologizacji zachowania po nierozwiązanym kryzysie, zmniejsza szanse na przywrócenie stanu adaptacji np. traumy z okresu dzieciństwa i przewlekłe choroby somatyczne i psychiczne w okresie pózniejszym: Zaburzenia osobowości jako utrwalone wzorce zachowań Zaburzenia jedzenia w nawracjącej postaci Uzależnienia i nawroty choroby Choroby afektywne nawracające Stres chroniczny i PTSD Zaburzenia psychotyczne

Kryzys chroniczny Chorzy na zaburzenie osobowosci typu borderline BPD
częściej zgłaszają chroniczny kryzys w porównaniu z pacjentami z innymi zaburzeniami psychicznymi częściej zgłaszają historię nadużyć seksualnych w okresie dzieciństwa oraz doświadczenia przemocy (Carr, Francis, 2009; Elzy, 2011; Dijke i in., 2011; Allen i in., 2013) Osoby z BPD często wywodzą się z rodzin dysfunkcyjnych, gdzie doznały zaniedbania, przemocy psychicznej i fizycznej, porzucenia czy też nadużyć seksualnych

Kryzys chroniczny Linehan (2007) uznaje, że tzw. „unieważniające środowisko“ może utrudniać rozwój emocjonalny dzieci, powodując przy tym niezgodność pomiędzy ich światem wewnętrznym, a zastaną rzeczywistością. Wspomniane wyżej unieważnienie obejmuje pomniejszanie bolesnych doświadczeń, kontrolując zachowanie karą i nie spełniając potrzeb dzieci. W konsekwencji dziecko nauczy się tolerować własne cierpienia, a rozwój błędnych zachowań zacznie stwarzać poczucie niepewności do siebie i w relacji jak i, życiowych wartości (Barron, 1998, za: Swift, 2009).

Kryzys chroniczny PBD i trauma

Kryzys chroniczny Problem nadużyć w dzieciństwie był zidentyfikowany także jako czynnik w rozwoju BPD (Swift, 2009). około 70-80% osób z zaburzeniem osobowości borderline było seksualnie wykorzystywanych w dzieciństwie (Yovell, i in., 2000, za: Ogłodek, Araszkiewicz, 2011). Przeżycie swego rodzaju traumy fizycznej lub emocjonalnej odgrywa istotną rolę w rozwoju i powstawaniu osobowości borderline. „Zachwianie dotyczy sfery emocjonalnej, poznawczej i społecznej, prowadzącej w konsekwencji do dezintegracji osłabionego "JA", a nawet do utraty poczucia tożsamości” (cyt. za: Ogłodek, Araszkiewicz, 2011, s. 253). To przejawia się w braku świadomości własnych potrzeb, uczuć i pragnień.

Kryzys chroniczny Bland i współpracownicy (2007) podają, że 40%-71% hospitalizowanych pacjentów zgłaszało doświadczenia nadużyć w dzieciństwie. Dokonywanie samouszkodzeń może być z kolei reakcją na takie doświadczenia, gdzie osoba krzywdzi i odrzuca siebie (Ogłodek, Araszkiewicz, 2011)

Kryzys chroniczny Reasumując, pacjenci z zaburzeniem osobowości z pogranicza doświadczają zmiennych nastrojów w krótkim odstępie czasu. Ponadto odczuwają wszechogarniający lęk przed opuszczeniem przez bliskie osoby, a jednocześnie obawiają się bliskości (Linehan, 2007). Poczucie tożsamości pacjentów z BPD jest bardzo kruche, a ich życie pełne chaosu, niepokoju i skrajności. Linehan (2007) uważa, że impulsywne i zarazem trudne do opanowania emocje mogą prowadzić do zachowań autodestruktywnych, mających na celu złagodzenie „wewnętrznego bólu”.

Kryzys chroniczny - etiologia
Linehan (2007, s. 66) przedstawia behawioralne wzorce zachowania osob z borderline na trzech wymiarach definiowanych przez ich przeciwstawne bieguny: emocjonalna podatność na zranienie a samounieważnienie; aktywna bierność a pozorna kompetencja; nieuniknione kryzysy a powstrzymywana żałoba.

Wzorce należące do jednego bieguna osi, czyli emocjonalna podatność na zranienie, aktywna bierność i nieuniknione kryzysy są uwarunkowane czynnikami biologicznymi regulacji emocji, czyli wrodzoną dysfunkcją centralnego układu nerwowego w kontekście regulacji emocji, Wzorce mieszczące się na drugim biegunie, czyli samounieważnienie, pozorna kompetencja oraz powstrzymywanie żałoby kształtują się pod wpływem oddziaływań społecznych, doświadczeń wczesnodziecięcych jak i współczesnych oddziaływań środowiskowych

W modelu zaproponowanym przez Marshę Linehan, pacjentów z osobowością borderline cechuje zaburzenie regulacji emocji, które prawdobodobnie jest uwarunkowane temperamentalnie (Linehan, 2007). Ponadto autorka uważa, że niejednokrotnie otoczenie tychże pacjentów było i jest deprecjonujące. Kary, czy też niewłaściwe reakcje rodziców na uczucia przeżywane w dzieciństwie powodują problemy, jakie pacjenci mają z kontrolowaniem, zrozumieniem, akceptacją i wyrażaniem własnych reakcji i emocji.

Rozregulowanie emocjonalne jest wynikiem procesu między dziedziczoną podatnością na zranienie a środowiskiem społecznym, zwanym przez Linehan "środowiskiem unieważniającym" (Linehan, 2007).

Linehan 2007, Model powstawania BPD
Dysfunkcja regulacji emocji Unieważniające środowisko Emocjonalna podatność na zranienie Niestabilność zachowania Niestabilność interpersonalna Niestabilność JA Niestabilność poznawcza

Emocjonalna podatność na zranienie (emotional vulnerability) to najpoważniejszy wzorzec trudności w regulowaniu negatywnych emocji, który obejmuje dużą wrażliwość na bodźce emocjonalne jak i dużą intensywność emocjonalną oraz wydłużony czas powrotu do równowagi emocjonalnej.

A zatem, podatność na zranienie to duża emocjonalna wrażliwość, intensywność, trwałość negatywnych reakcji emocjonalnych i powolny powrót do emocjonalnego poziomu wyjściowego. Autorka przyjmuje, że „duża wrażliwość oznacza, że jednostka szybko reaguje i ma niski próg reakcji emocjonalnych (…), intensywność emocjonalna oznacza, że reakcje emocjonalne są skrajne (…), powolny powrót do emocjonalnego poziomu wyjściowego oznacza, że reakcje są długotrwałe (…)” (cyt. za: Linehan, 2007, s. 43).

Kryzys chroniczny – etiologia
Linehan (2007) uważa, że osoby z zaburzeniem osobowości "z pogranicza" próbują radzić sobie z emocjonalną podatnością na zranienie poprzez: unikanie bodźców emocjonalnych jak i ich poszukiwanie, co sprawia, że osoby takie przeżywają silne, intensywne i często o charakterze negatywnym pobudzenie emocjonalne.

Takie sposoby prowadzą wówczas do powstania wielu dezadaptacyjnych wzorców zachowania, pacjenci obwiniają bowiem środowisko o nierealistyczne oczekiwania, a silne pobudzenie i nieustane wystawianie się na działanie tychże bodźców prowadzi do zachowań autodestruktywnych w postaci zachowań samouszkadzających bądź też prób samobójczych (Linehan, 2007). Linehan zauważa, że te zachowania są niejako odpowiedzią i sposobem radzenia sobie z trudnymi i bolesnymi emocjami.

Kryzys chroniczny a BPD

Kryzys chroniczny – etioloia
Linehan (2007) podkreśla, że unieważnianie własnych stanów afektywnych prowadzi do powstrzymywania własnych przeżyć i wyrażania emocji. Pacjenci z BPD nie mają zaufania do własnych sposobów postrzegania rzeczywistości co jest przeszkodą w rozwoju poczucia tożsamości.

Takie zachowania są niejako konsekwencją "unieważniającego środowiska", ponieważ unieważniający rodzice bagatelizują przeżywane emocje, wyrażają brak akceptacji, odnoszą się negatywnie do ekspresji emocji. Unieważniający rodzice ponadto stymulują dziecko do osiagania sukcesów, nie dając im przy tym potrzebnego wsparcia.

Funkcjonowanie takiej rodziny polega na ukrywaniu swoich prawdziwych emocji, a okazywaniu fałszywych, nieszczerych emocji, ponieważ komunikowanie negatywnych emocji, poczucia bezradności i bezsilności w takich rodzinach jest karane. Zatem, jednostka żyjąc w takim środowisku nie ma szans nauczyć się adekwatnego wyrażania swoich emocji i zaufania do swoich reakcji.

Podsumowując, wzajemna interakcja dziedziczonej, czy też wrodzonej podatności na zranienie i czynników środowiskowych powoduje, iż osoby cierpiące z powodu zaburzenia borderline wykazują szereg deficytów w zakresie rozpoznawania emocji, braku ich kontroli i dostosowania do otoczenia.

Żyjąc w unieważniającym środowisku nie mają zaufania do własnych stanów emocjonalnych, a poprzez naśladownictwo nauczyli się dezaadaptacyjnych wzorców zachowania, jak. np samouszkodzen polegających na braku umiejętności regulacji emocjonalnej (Linehan, 2007). Żyją w poczuciu nieustannego napiecia, chronicznego stresu i nawracajacego kryzysu.

Kryzys chroniczny „Pozorna kompetencja a aktywna biernosc“.
Pozorna kompetencja jest to tendencja do stwarzania pozorów, że jest się bardziej kompetentnym, niż to ma miejsce w rzeczywistości z powodu braku umiejętności generalizacji własnych kompetencji na spodziewane sytuacje, nastroje oraz brakiem umiejętności okazywania własnych stanów i emocji,

Kryzys chroniczny Osoby z BPD wychowywane są w przekonaniu, że są zdolne do osiągania sukcesów, potrafią odważnie stawiać czoła przeciwnościom oraz potrafią kontrolować swoim życiem, natomiast w obliczu niepowodzeń nie radzą sobie. Narastająca frustracja wywołuje w nich poczucie winy, bezradność i bezwartościowość. Natomiast silne emocje, wszechogarniający lęk, poczucie bezradności mogą stać się wówczas pożywką dla zachowań autodestruktywnych, a te lekarstwem na redukcję doświadczanego cierpienia

Kryzys chroniczny Opisana podatność na zranienie powoduje silną zależność od środowiska oraz prowadzi do preferowania biernego stylu radzenia sobie z trudnościami (Linehan, 2007). Osoby z zaburzeniem osobowości borderline nie potrafią zaangażować się w rozwiązywanie własnych problemów. Aktywnie poszukują wówczas pomocy z zewnątrz, doświadczają przy tym poczucia własnej bezsilności i bezradności. Unieważniające środowisko z kolei minimalizuje takie problemy, a jednostka wyolbrzymia wówczas własne braki, niekompetencję oraz poczucie nieskuteczności

Kryzys chroniczny Pozorna kompetencja a aktywna bierność
Osoba z BPD usilnie poszukuje osoby, od której mogłaby stać się całkowicie emocjonalnie zależna i domagać się od niej dozgonnej opieki i rozwiązywania wszystkich jej życiowych problemów sama pozostając jednak przy tym bierna. Wzorzec ten został nazwany przez M. Linehan aktywną biernością (active passivity).

Kryzys chroniczny A zatem „aktywna bierność to tendencja, by podchodzić do problemów w sposób bierny i bezradny” (Linehan, 2007, s. 77). Jednakże, jednostka jest aktywna w nakłanianiu innych do rozwiązywania jej własnych problemów. Aczkolwiek w przypadku odrzucenia bądź utraty osoby znaczącej emocjonalnej takie zachowania mogą prowadzić do wystąpiena silnego lęku czy też przerażenia. Takie odrzucenie jeszcze bardziej zaostrza problem, prowadząc przy tym do stawiania dalszych oczekiwań i żądań, uruchamiając przy tym mechanizm „błędnego koła”.

Ostatnią już dymensją osi są nieuniknione kryzysy (unrelenting crises) a powstrzymywana żałoba (inhibited grieving). Linehan (2007) uznaje, że „wiele jednostek z osobowością z pogranicza i z tendencjami samobójczymi znajduje się w stanie bezustannego, nieuniknionego kryzysu“.

Chociaż samobójstwo, parasamobójstwo i większość innych zachowań dysfunkcjonalnych są konceptualizowane w DBT jako nieadaptacyjne próby rozwiązywania problemów życiowych, bardziej adekwatne byłoby stwierdzenie, ze zachowania te są odpowiedzią na stan przewlekłego, przytłaczającego kryzysu” (Linehan, 2007, s. 85).

Kryzys chroniczny Można przyjąć, że pacjenci z BPD znajdują się pod wpływem silnego, wszechogarniającego stresu. Taki stan rzeczy jest związany z szeregiem zdarzeń stresowych, których doświadczają jak również z wysoką reaktywnością Przewlekłe, stresujące wydarzenia w zestawieniu z brakiem zdolności do radzenia sobie z nimi powodują „osłabienie ducha”, a w konsekwencji prowadzą do zachowań autodestruktywnych czy też samobójczych (1981; za: Linehan, 2007, s. 85).

Kryzys chroniczny Ponadto „osoby z zaburzeniem osobowości typu borderline znajdują się pod wpływem chronicznego wyczerpania“ i zgodnie z koncepcją Seleya (1956) „nie są one zdolne do uaktywnienia adptacyjnych wzorców zachowania” (1956; cyt. za: Linehan, s. 85).

Kryzys chroniczny Linehan (2007) podaje również, że osoby z pogranicznym zaburzeniem osobowości znajdują się pod kontrolą awersyjnego środowiska, jak również same go tworzą, czynniki temperamentalne powodują zaostrzenie reakcji emocjonalnej po każdym stresującym wydarzeniu, a dezadaptacyjne umiejętności interpersonalne prowadzą do stresu i kryzysu, i uniemożliwiają rozwiązywanie szeregu problemów życiowych

Kryzys chroniczny Linehan (2007) podkreśla przy tym, że każdy kryzys niesie ze sobą stratę, która może być konkretna (np. śmierć bliskiej osoby), może mieć wymiar psychologiczny (np. utrata kontroli, przewidywalności) bądź może mieć charakter spostrzeżeniowy (np. utrata akceptacji).

Kryzys chroniczny Linehan opisała „powstrzymywaną żałobę” jako nieświadomą tendencję do powtarzania traumatycznego zdarzenia, opisując ten wymiar w kategoriach deficytu poznawczo-emocjonalnego, osoby z pogranicznym zaburzeniem osobowości nie mają możliwości zintegrowania traumatycznego doświadczenia z rzeczywistością (Linehan, 2007). Linehan zauważa, że nagromadzenie takich strat może skutkować uwrażliwieniem na późniejsze straty bądź może prowadzić do nazwanego przez Kasenbauma „przeciążenia żałobą” (1969; za: Linehan, 2007, s. 88).

Kryzys chroniczny Linehan stwierdza, że zaburzenie osobowości borderline i zachowania parasamobójcze wiążą się z doświadczeniem co najmniej jednej poważnej straty w młodym wieku: doświadczenia nadużycia seksualnego, przemocy fizycznej, śmierci rodziców bądź rodzeństwa, zaniedbywania przez rodziców

Kryzys chroniczny Powołując się na opracowania opisujące normalna żałobę, Linehan przyjmuje, że „normalna żałoba według badań empirycznych ma klika stadiów: 1) fazę szoku i odrętwienia, 2) uświadomienie sobie poniesionej straty, doświadczenie negatywnych emocji, nieustanne wyobrażanie utraconej osoby, 3) rozpacz i poznawczą reorganizację oraz poszukiwanie nowych rozwiązań i akceptację straty” (cyt. za: Linehan, 2007, s. 89).

Kryzys chroniczny Powołując się na powyżej wymieniony przebieg żałoby Linehan stwierdza, że pacjenci z BPD są niezdolni do doświadczania silnych emocji, co w konsekwencji sprawia, że nie potrafią przejść przez fazę reorganizacji i akceptacji, tylko na nowo powracają do fazy odrętwienia (uwazaja, ze emocje związane z żałobą mogłyby ich pochłonąć i zniszczyć ).

Kryzys chroniczny Linehan sugeruje, że powstrzymywanie żałoby u pacjentów z zaburzeniem osobowości typu borderline służy do zaostrzenia oddziaływania stresujących wydarzeń i podtrzymuje to opisane wczesniej błędne koło ponieważ nie mają one zdolności samokontroli i modulacji własnych przeżyć emocjonalnych.

Kryzys chroniczny Wymienione i opisane wyżej wzorce dezadaptacyjnych zachowań pacjentów z diagnozą zaburzenia osobowości typu borderline stanowiły podstawę do stworzenia przez Marshę Linehan dialektycznej terapii behawioralnej (DBT), która wydaje się być coraz bardziej efektywna w leczeniu osób z zaburzeniem osobowości typu borderline (Linehan, 1993; Kliem, Kröger, Kosfelder, 2010; Andion i in., 2012; Groves i in., 2012).

Bibliografia Caplan G. Principles of preventive psychiatry, 1964.
Gilliland B. E. & James R. K., Crisis intervention strategies, 1993. Kubacka-Jasiecka, D. (20010). Interwencja kryzysowa. Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne. Warszawa. Lazarus R. S., Paradygmat stresu i radzenia sobie w: Nowiny Psychologiczne, 3-4/1986 Linehan, M. M. (2007). Zaburzenie osobowości z pogranicza. Terapia poznawczo- behawioralna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kryzys i interwencje kryzysowe

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Kryzys i interwencje kryzysowe"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

Kryzys i interwencje kryzysowe

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Kryzys i interwencje kryzysowe"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres