POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 „Postępowanie zabezpieczające. Postępowanie klauzulowe”. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii POSTĘPOWANIE CYWILNE r.pr.

Prezentacja na temat: "POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 „Postępowanie zabezpieczające. Postępowanie klauzulowe”. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii POSTĘPOWANIE CYWILNE r.pr."— Zapis prezentacji:

1 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 „Postępowanie zabezpieczające. Postępowanie klauzulowe”. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii POSTĘPOWANIE CYWILNE r.pr. Marek Niewiadomski Marek.Niewiadomski@prawo.uni.wroc.pl 159639@uwr.edu.pl

2 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Cel i istota Postępowanie zabezpieczające ma charakter postępowania pomocniczego w stosunku do postępowania rozpoznawczego oraz postępowania egzekucyjnego. Pomimo pomocniczego charakteru postępowanie to cechuje samodzielność funkcjonalna i strukturalna. Samodzielność funkcjonalna wyraża się w odrębności funkcji postępowania zabezpieczającego, która polega na udzielaniu ochrony prawnej o tymczasowym (prowizorycznym) charakterze. Odrębność strukturalna znajduje odzwierciedlenie w tym, że postępowanie zabezpieczające, choć toczy się często w ramach postępowania rozpoznawczego, jest postępowaniem w pełni odrębnym od niego. Ogromnemu znaczeniu praktycznemu postępowania zabezpieczającego oraz odmienności udzielanej w nim ochrony prawnej daje się wyraz w systematyce kodeksu, wprowadzonej nowelą z dnia 2 lipca 2004 r., zgodnie z którą postępowanie to (dotąd uregulowane łącznie z postępowaniem egzekucyjnym) normowane jest w wyodrębnionej części drugiej kodeksu. Na uwadze należy mieć zwłaszcza to, że przy uwzględnieniu nowej systematyki kodeksu jeszcze bardziej wyrazista staje się teza, iż postępowania zabezpieczającego nie należy wiązać wyłącznie z egzekucją i jego zadanie wykracza poza zapewnienie wykonalności przyszłego merytorycznego orzeczenia w sprawie

3 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Cel i istota Celem jest udzielenie podmiotowi uprawnionemu tymczasowej ochrony prawnej w zakresie roszczenia będącego przedmiotem przyszłego bądź już toczącego się postępowania sądowego lub postępowania przed sądem polubownym. Wyjątkowo również po uzyskaniu tytułu wykonawczego mogą być zabezpieczane roszczenia objęte jego treścią; dotyczy to roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. Obecnie nie może już budzić wątpliwości, że postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia może być wydane także w sprawach, w których nie zapadają orzeczenia nadające się do wykonania w drodze egzekucji. Dopuszczalne jest zatem zabezpieczenie zarówno w sprawach z powództw o zasądzenie świadczenia, jak i w sprawach z powództw o ustalenie albo o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa, a także w sprawach rozpoznawanych w trybie postępowania nieprocesowego. Celem postępowania zabezpieczającego jest więc nie tylko zapewnienie wykonalności orzeczeń, które nadają się do wykonania egzekucyjnego, lecz także zapewnienie skuteczności tych orzeczeń, które do egzekucji się nie nadają.

4 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Rodzaje zabezpieczenia Wyróżnić można dwa rodzaje zabezpieczenia: konserwacyjne oraz nowacyjne. Pierwsze z nich polega na zabezpieczeniu wykonania orzeczenia (np. udzielone na podstawie art. 747), istotą drugiego jest uregulowanie stosunków między stronami na okres toczącego się postępowania rozpoznawczego (np. udzielone na podstawie art. 753 k.p.c.). Zabezpieczenie nowacyjne przewidziane jest także w przepisach pozakodeksowych, np. w art. 152 ustawy z 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981 ze zm.). W praktyce najczęściej spotyka się zabezpieczenie pierwszego rodzaju. Przy zabezpieczeniu drugiego rodzaju nie chodzi o utrzymanie istniejącego status quo dla zagwarantowania wykonalności wyroku, lecz o czasowe stworzenie nowej sytuacji. (Trzecią grupę zabezpieczeń stanowią takie postanowienia, które antycypacyjnie zapewniają uprawnionemu taką samą ochronę jak orzeczenie co do istoty sprawy. Przykładem takiego zabezpieczenia jest zabezpieczenie roszczeń związanych z ustaleniem ojcostwa (art. 754, 752 4 § 3). Nie istnieje jednak ścisła granica między zabezpieczeniem o charakterze nowacyjnym i antycypacyjnym, skoro wśród tych ostatnich wymienia się także postanowienie o zabezpieczeniu roszczeń alimentacyjnych.)

5 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Strony postępowania Stronami postępowania zabezpieczającego są uprawniony oraz obowiązany. Uprawnionym jest ten, komu sąd udziela ochrony, niezależnie od pozycji procesowej zajmowanej bądź którą zajmie w postępowaniu rozpoznawczym. Obowiązanym jest ten, na którym spoczywa obowiązek zachowania się (znoszenia zachowania się), zgodnego z treścią postanowienia o zabezpieczeniu. Art. 730 1. § 1. Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania (…)

6 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Dopuszczalność zabezpieczenia Postępowanie zabezpieczające jest dopuszczalne w odniesieniu do roszczeń rozpoznawanych we wszystkich rodzajach postępowania cywilnego i niezależnie od trybu postępowania mającego zastosowanie przy ich rozpoznawaniu (procesowego lub nieprocesowego). Art. 730 § 1. W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Definicję sprawy cywilnej zawiera art. 1. Warunkiem udzielania zabezpieczenia jest istnienie w danej sprawie drogi sądowej. Z art. 2 § 1 wynika bowiem domniemanie drogi sądowej w sprawach cywilnych. Przy tym, zgodnie z art. 2 § 3, w postępowaniu sądowym nie są rozpoznawane sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów. Wyłączenie dopuszczalności zabezpieczenia może mieć charakter podmiotowy (np. roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa z wyjątkiem wspomnianych roszczeń z art. 753 1 ) lub przedmiotowy (dotyczy rzeczy, wierzytelności i praw, z których egzekucja jest wyłączona - art. 750).

7 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Regulacja prawna Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego poświęcone postępowaniu zabezpieczającemu nie regulują jego przebiegu w sposób całkowicie samodzielny i zupełny. Oznacza to, że w sprawach nieunormowanych przepisami tego postępowania mogą mieć zastosowanie przepisy o procesie (art. 13 § 2), a w zakresie wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia - przepisy o postępowaniu egzekucyjnym (art. 743). Przepisy regulujące postępowanie zabezpieczające zawarte są nie tylko w części drugiej Kodeksu postępowania cywilnego (art. 730-757), lecz także w przepisach tego Kodeksu regulujących zabezpieczenie: w sprawach rodzinnych (art. 445 i 445 1 ), w postępowaniu nakazowym (art. 492 i 492 1 ), w sprawach o ustalenie nieistnienia prawa objętego planem podziału sumy uzyskanej z egzekucji (art. 1028), kosztów procesu od powoda cudzoziemca (art. 1119-1128), w postępowaniu przed sądem polubownym (art. 1181 i 1182). Przepisy o zabezpieczeniu zawarte są także w ustawach pozakodeksowych, z których największe znaczenie praktyczne mają przepisy: Kodeksu spółek handlowych (art. 268, 295 § 2, art. 486 § 2 i 3), ustawy z 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej (art. 286 1 ), ustawy z 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (art. 37 ust. 4), ustawy z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (art. 36-42), ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (art. 80). W przepisach Kodeksu postępowania karnego (art. 291-292) i Kodeksu karnego wykonawczego (art. 25-26) także są zawarte normy z zakresu postępowania zabezpieczającego.

8 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Legitymacja do złożenia wniosku W świetle art. 730 1 § 1 legitymację do złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia (legitymacja czynna) uzależnia się od tego, czy zgłaszającemu wniosek o udzielenie zabezpieczenia przysługuje status strony postępowania, przepis stanowi bowiem, że „udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania”. Oznacza to, że uprawnionym jest nie tylko powód (w sprawie rozpoznawanej w procesie) czy wnioskodawca (w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu nieprocesowym), lecz także pozwany, uczestnik postępowania nieprocesowego (np. uczestnik postępowania w sprawie o podział majątku może skutecznie żądać zabezpieczenia, jeśli wykaże podstawy zabezpieczenia, a więc istnienie roszczenia podlegającego zabezpieczeniu oraz interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia). W literaturze zgodnie przyjmuje się, że legitymacja przysługuje także interwenientowi ubocznemu samoistnemu, natomiast nie ma jej interwenient uboczny niesamoistny, nie jemu bowiem przysługuje roszczenie, które ma być zabezpieczone. Z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia może wystąpić także prokurator (art. 7), organizacja pozarządowa w sprawach, w których może brać udział w postępowaniu rozpoznawczym (art. 61), a także Rzecznik Praw Obywatelskich oraz inne organy w sprawach, w których mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli [inspektor pracy - art. 63 1, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów - art. 63 3 ].

9 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Przesłanki udzielenia zabezpieczenia Udzielenie zabezpieczenia zależy od spełnienia dwóch przesłanek: 1) uprawdopodobnienia istnienia roszczenia, 2) wykazania interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia. Z uprawdopodobnieniem roszczenia mamy do czynienia wtedy, gdy istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, że ono istnieje. Dla uzyskania zabezpieczenia nie wystarczy więc we wniosku żądającym jego udzielenia zawrzeć jedynie twierdzenia o istnieniu roszczenia. Twierdzenie takie należy uwiarygodnić przez przytoczenie okoliczności faktycznych, z których ono wynika, oraz powołanie dowodów uwiarygodniających te okoliczności. Nie budzi wątpliwości, że jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłoszony został w toku sprawy, sąd - oceniając wiarygodność roszczenia - powinien mieć na względzie dowody, które zostały już przeprowadzone. Zgodnie z art. 243, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu, zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne. Roszczenie jest uprawdopodobnione, jeżeli prima facie istnieje znaczna szansa na jego istnienie, co nie wyklucza tego, że w świetle głębszej analizy stanu faktycznego i prawnego wniosek może okazać się bezzasadny. Istotą postępowania zabezpieczającego jako postępowania incydentalnego nie jest uznanie dochodzonego roszczenia za udowodnione, ale jedynie za uprawdopodobnione, czemu służy dokonywana przez sąd jedynie pobieżna analiza dostarczonego przez wnioskodawcę materiału dowodowego.

10 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Przesłanki udzielenia zabezpieczenia Według ustawy (art. 730 1 § 2) interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Wykazanie interesu prawnego polegającego na tym, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia aktualne jest w przypadku zabezpieczenia konserwacyjnego, gdy uprawniony dąży do zagwarantowania sobie zaspokojenia w postępowaniu egzekucyjnym świadczenia, które zostanie mu przyznane w tytule egzekucyjnym. Wykazanie interesu prawnego w drugim znaczeniu, gdy uprawniony twierdzi, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie, staje się aktualne w sprawach, w których orzeczenia (tytuły egzekucyjne) nie podlegają wykonaniu w trybie egzekucyjnym, a więc w sprawach, których przedmiotem jest żądanie o ustalenie lub ukształtowanie prawa, a także w wielu sprawach rodzinnych oraz sprawach rozpoznawanych w trybie nieprocesowym (np. ustanowienie drogi koniecznej, zniesienie współwłasności, podział majątku wspólnego). Nie jest wymagane uprawdopodobnienie interesu prawnego w przypadku zabezpieczenia w sprawach o alimenty, o rentę, sumę potrzebną na koszty leczenia, z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub utratę życia żywiciela albo rozstrój zdrowia, a także o zmianę uprawnień objętych treścią dożywocia na dożywotnią rentę oraz w sprawach o wynagrodzenie za pracę (art. 753 § 1in fine, art. 753 1 § 1 pkt 1 i 2 i § 3).

11 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Tryb postępowania Art. 732. Zabezpieczenie udzielane jest na wniosek, a w wypadkach, w których postępowanie może być wszczęte z urzędu - także z urzędu. Zasadą jest udzielanie zabezpieczenia na wniosek uprawnionego. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia może być złożony przed wszczęciem postępowania rozpoznawczego, w jego toku, bądź po jego zakończeniu. Wniosek ten powinien być zamieszczony w piśmie wszczynającym postępowanie rozpoznawcze (pozew, wniosek) bądź w odrębnym piśmie procesowym. Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia jest zawarty w odrębnym piśmie procesowym, to podlega opłacie sądowej. Jednakże w wypadkach, w których postępowanie rozpoznawcze może być wszczęte z urzędu, dopuszczalne jest także udzielenie zabezpieczenia z urzędu. Do spraw, które mogą być wszczęte z urzędu, zalicza się m.in. sprawy opiekuńcze (art. 570), sprawy o zabezpieczenie spadku (art. 635 § 1) czy spisanie inwentarza spadku (art. 637 § 2). Są to sprawy rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym. Udzielenie zabezpieczenia z urzędu może nastąpić jedynie w toku postępowania. Szczególna regulacja dotyczy postępowania nakazowego. Z art. 492 § 1 wynika, że nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Jest to przypadek, gdy do zabezpieczenia roszczeń dochodzi z mocy prawa, bez potrzeby udzielania zabezpieczenia przez sąd.

12 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Tryb postępowania Art. 734. Do udzielenia zabezpieczenia właściwy jest sąd, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy w pierwszej instancji. Jeżeli nie można ustalić takiego sądu, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma być wykonane postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, a z braku tej podstawy lub w przypadku, w którym postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia miałoby być wykonane w okręgach różnych sądów - sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłoszony w toku postępowania rozpoznaje sąd tej instancji, w której toczy się postępowanie, z wyjątkiem przypadku, gdy sądem tym jest SN. Wtedy o zabezpieczeniu orzeka sąd pierwszej instancji. Art. 735. § 1. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. § 2. W sprawie, którą rozpoznaje sąd w składzie trzyosobowym, w przypadku niecierpiącym zwłoki postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia może być wydane przez sąd w składzie jednego sędziego. Art. 737. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Jeżeli ustawa przewiduje rozpoznanie wniosku na rozprawie, należy ją wyznaczyć tak, aby rozprawa mogła odbyć się w terminie miesięcznym od dnia wpływu wniosku. Art. 733. Udzielając zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania w sprawie, sąd wyznacza termin, w którym pismo wszczynające postępowanie powinno być wniesione pod rygorem upadku zabezpieczenia. Termin ten nie może przekraczać dwóch tygodni.

13 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Tryb postępowania Sąd bada: 1.Warunki formalne wniosku ( w tym opłatę); 2.Dopuszczalność wniosku; 3.Zasadność wniosku. Stosownie do okoliczności sąd zdecyduje o: 1.W razie braków formalnych – wezwie do uzupełnienia, a jeśli nie usunięte – zwróci wniosek; 2.W razie niedopuszczalności – odrzuci wniosek; 3.W razie niezasadności – oddali wniosek; 4.W razie zasadności – uwzględni i wyda postanowienie o zabezpieczeniu. Art. 739. § 1. Wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia sąd może uzależnić od złożenia przez uprawnionego kaucji na zabezpieczenie roszczeń obowiązanego powstałych w wyniku wykonania postanowienia o zabezpieczeniu. Z kaucji tej będzie przysługiwało obowiązanemu pierwszeństwo zaspokojenia przed innymi należnościami zaraz po kosztach egzekucyjnych. § 2. Przepisu § 1 nie stosuje się, gdy uprawnionym jest Skarb Państwa oraz w wypadku zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych, o rentę, a także należności pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy, w części nieprzekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika.

14 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Tryb postępowania Rozpoznając wniosek o udzielenie zabezpieczenia, sąd jest związany granicami tego wniosku, a w szczególności: wskazanymi przez wnioskodawcę sposobami zabezpieczenia (art. 747 i 755), zakresem żądanego zabezpieczenia (określonym przez jego rozmiar i czas trwania) oraz podlegającym zabezpieczeniu roszczeniem. W sprawach o roszczenia pieniężne granice wniosku określa ponadto podana przez uprawnionego suma zabezpieczenia. Wskutek związania sąd nie może zabezpieczyć innego roszczenia niż wskazane we wniosku ani roszczenia wskazanego wprawdzie przez wnioskodawcę, lecz w szerszym zakresie lub innymi sposobami od zawnioskowanych. Możliwe jest natomiast uwzględnienie wniosku jedynie częściowo, poprzez udzielenie zabezpieczenia z zastosowaniem tylko niektórych ze wskazanych przez wnioskodawcę sposobów zabezpieczenia, jeżeli są one wystarczające do zapewnienia uprawnionemu potrzebnej ochrony. Wówczas wniosek w pozostałej części podlega oddaleniu. Częściowe oddalenie wniosku uzasadnia również udzielenie zabezpieczenia w węższym od wnioskowanego zakresie bądź tylko co do niektórych wskazanych przez wnioskodawcę roszczeń. Związanie sądu granicami wniosku nie występuje w sprawach, w których sąd może udzielić zabezpieczenia z urzędu, mimo że uprawniony złożył wniosek.

15 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Zasady orzekania o zabezpieczeniu Art. 730 1. § 3. Przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd uwzględni interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę. Bardzo ważna dyrektywa interpretacyjna - można ją nazwać zasadą minimalnej uciążliwości zabezpieczenia. Obowiązywanie tej zasady jest wynikiem tego, że postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia co do reguły ma charakter tymczasowy. Nie jest wyłączone, że pomimo wcześniejszego udzielenia zabezpieczenia uprawnionemu sąd w postępowaniu merytorycznym wyda rozstrzygnięcie dla niego niekorzystne. Przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd powinien z urzędu porównać interesy uprawnionego i obowiązanego, i preferować takie środki, które z jednej strony zapewnią należytą ochronę prawną uprawnionemu, a z drugiej strony nie obciążą ponad potrzebę obowiązanego. Ocena taka musi być dokonana ad casu. Nie oznacza to, że obowiązany w ogóle nie będzie ponosił określonych ciężarów, ale że rozmiar obciążenia nie może przekraczać obciążenia niezbędnego do zapewnienia uprawnionemu zabezpieczenia. Wymaganie to odnosi się zarówno do wypadku, gdy sąd udziela zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania, jak i w jego toku (por. także art. 736 § 2). Każdą sprawę należy traktować indywidualnie i dobór sposobu zabezpieczenia powinien być dostosowany do specyfiki tej sprawy

16 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Zasady orzekania o zabezpieczeniu Art. 731 Zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Kolejną zasadą jest zakaz stosowania takiej formy zabezpieczenia, która zmierza do zaspokojenia zabezpieczonego roszczenia. Reguła ta niewątpliwie służy ochronie interesów obowiązanego i uwzględnia charakter oraz funkcję postępowania zabezpieczającego, którego celem jest udzielenie uprawnionemu ochrony prawnej o tymczasowym charakterze. Stosowanie zabezpieczenia w takiej formie, która stanowiłaby zaspokojenie dochodzonego w postępowaniu sądowym roszczenia, oznaczałaby uzyskanie przez uprawnionego ochrony prawnej, zrównanej ze skutkami orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, jeszcze przed ostatecznym rozstrzygnięciem sporu sądowego. Prowadziłoby to do nadmiernego uprzywilejowania uprawnionego i stwarzało jednocześnie zagrożenie interesów obowiązanego, związane z ryzykiem wykonania obowiązku nałożonego przez sąd przy dokonaniu zabezpieczenia. W przypadku świadczeń pieniężnych zasada określona w art. 731 została dodatkowo uwzględniona w treści art. 747. Przewidziana w art. 731 możliwość uregulowania w przepisach szczególnych dopuszczalności takiej formy zabezpieczenia roszczenia, która może zmierzać do jego zaspokojenia, została uwzględniona w odniesieniu do roszczeń pieniężnych określonych w art. 753, 753 1 i 754. W przypadku zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych przepisem szczególnym, wprowadzającym wyjątek od zasady wynikającej z art. 731 jest art. 755 § 2 1.

17 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Wniosek o udzielenie zabezpieczenia Wniosek o udzielenie zabezpieczenia może być wniesiony w odrębnym piśmie procesowym bądź stanowić element pozwu (art. 187 § 2). Oprócz odpowiadania przepisom regulującym treść pisma procesowego (art. 126), wniosek o udzielenie zabezpieczenia musi spełniać szczególne wymagania, gdyż powinien zawierać: wskazanie sposobu zabezpieczenia oraz uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek (art. 736 § 1). Ponadto w sprawach o roszczenia pieniężne we wniosku należy wskazać sumę zabezpieczenia, zaś jeżeli wniosek złożono przed wszczęciem postępowania, należy w nim zwięźle przedstawić przedmiot sprawy (art. 736 § 2). Wymóg wskazania sposobu zabezpieczenia jest spełniony, gdy wnioskodawca poda przynajmniej jeden ze sposobów zabezpieczenia roszczenia, którego zastosowania się domaga. Sposoby zabezpieczenia roszczeń pieniężnych są określone w art. 747, natomiast w przypadku zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych art. 755 pozostawia znaczną swobodę doboru sposobów zabezpieczenia. Ustawodawca wprawdzie nie zdefiniował pojęcia sumy zabezpieczenia, lecz w art. 736 § 3 wskazał metodę jej określania. Stwierdził, że suma zabezpieczenia nie może być wyższa od dochodzonego roszczenia, liczonego wraz z odsetkami do dnia wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia oraz z kosztami wykonania zabezpieczenia. Przy tym suma ta może obejmować także przewidywane koszty postępowania.

18 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Doręczenia Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 357 § 2 postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu obu stronom, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Taką właśnie odrębną regulację zawiera art. 740 § 1, który nakazuje doręczać wyłącznie uprawnionemu wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia, jeśli podlegają one wykonaniu przez organ egzekucyjny. Zasada ta dotyczy wszystkich postanowień w przedmiocie zabezpieczenia, zarówno pozytywnych (udzielających zabezpieczenia), jak i negatywnych (oddalających lub odrzucających wniosek). Jednak również w art. 740 § 1 ustawodawca przewidział możliwość odmiennego uregulowania kwestii doręczania postanowień podlegających wykonaniu przez organ egzekucyjny. Przykładem takiego przepisu jest art. 753 § 2, z którego wynika, że w sprawach o alimenty sąd z urzędu doręcza (obydwu) stronom odpis postanowienia o zabezpieczeniu. Natomiast jeżeli wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia nie podlega wykonaniu przez komornika, sąd powinien je doręczyć obu stronom (art. 357 § 2), gdyż wówczas nie istnieje zagrożenie udaremnienia jego wykonania przez obowiązanego. W szczególności w art. 748 ustawodawca wyraźnie wskazał, że wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, obejmujące sposoby zabezpieczenia określone w art. 747 pkt 2-6, doręcza się również obowiązanemu.

19 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Uchylenie lub zmiana zabezpieczenia Wniosek o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia udzielającego zabezpieczenia może zostać zgłoszony w każdym czasie, jeżeli odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia (art. 742 § 1). Natomiast wniosek o uchylenie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia może być uzasadniony także złożeniem przez obowiązanego na rachunek depozytowy Ministra Finansów sumy wystarczającej do zabezpieczenia (art. 742 § 4). Legitymacja do żądania uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia przysługuje obowiązanemu, a także prokuratorowi i Rzecznikowi Praw Obywatelskich. Natomiast nie mają jej uprawniony ani organizacja pozarządowa. W orzecznictwie przyjęto, że każdy wniosek uprawnionego o zwiększenie zakresu uzyskanego zabezpieczenia należy traktować jako wniosek o dodatkowe zabezpieczenie, które tylko potocznie może być nazywane zmianą zabezpieczenia (orzeczenie SN z dnia 29 lipca 1954 r., II C 757/53, OSNCK 1955, nr 2, poz. 36). Wniosek o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia może być zgłoszony w każdym czasie, jednak dopiero po uprawomocnieniu się tego postanowienia. Przyczyna zabezpieczenia odpada lub zmienia się wówczas, gdy po udzieleniu zabezpieczenia roszczenie przestało być wiarygodne bądź przestał istnieć interes prawny uprawnionego w udzieleniu zabezpieczenia, co może nastąpić w sytuacji, gdy obowiązany zaspokoił zabezpieczone roszczenie w całości lub w części, bądź zwiększył się stopień wypłacalności obowiązanego.

20 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Uchylenie lub zmiana zabezpieczenia Postanowienie w przedmiocie uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia może zapaść wyłącznie po przeprowadzeniu obligatoryjnej rozprawy (art. 742 § 2). Zmiana postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia może obejmować zmianę sposobu zabezpieczenia lub zmianę jego zakresu przy zachowaniu dotychczasowego sposobu. Postanowienie w przedmiocie uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia podlega zaskarżeniu zażaleniem na podstawie art. 741. Wniesienie zażalenia na postanowienie uchylające lub zmieniające postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wstrzymuje wykonanie tego postanowienia (art. 742 § 3). Jeżeli obowiązany złoży na rachunek depozytowy Ministra Finansów sumę zabezpieczenia żądaną przez uprawnionego we wniosku o udzielenie zabezpieczenia, zabezpieczenie upada (art. 742 § 1). Skutek w postaci upadku zabezpieczenia następuje z mocy prawa z chwilą złożenia sumy zabezpieczenia na rachunek depozytowy i sąd nie wydaje w tym przedmiocie postanowienia o charakterze konstytutywnym. Jednak - ponieważ obowiązany może mieć interes w uzyskaniu dokumentu potwierdzającego ten fakt - na jego wniosek sąd wydaje deklaratoryjne postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia (art. 754 1 § 3).

21 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Upadek zabezpieczenia Zabezpieczenie upada z chwilą uprawomocnienia się: zarządzenia o zwrocie pozwu (wniosku w postępowaniu nieprocesowym), postanowienia o odrzuceniu pozwu (wniosku), postanowienia o umorzeniu postępowania albo wyroku oddalającego powództwo (art. 744 § 1). Ponadto zabezpieczenie w całości upada, jeżeli zostało udzielone przed wszczęciem postępowania, zaś uprawniony nie wystąpił we wszczętym postępowaniu w sprawie o całość roszczenia lub też wystąpił o roszczenia inne niż to, które zostało zabezpieczone (art. 744 § 2). Dalsze możliwości upadku zabezpieczenia ustawodawca uregulował w art. 742 § 1, 754 1 i 757. Upadek zabezpieczenia następuje ex lege, więc zbędne jest wydanie przez sąd w tym przedmiocie konstytutywnego postanowienia. Jednakże na wniosek obowiązanego, na podstawie art. 754 1 § 3 w zw. z art. 744 § 3, sąd może wydać deklaratoryjne postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia. Orzeczenie takie może być potrzebne obowiązanemu m.in. do wykreślenia hipoteki przymusowej z księgi wieczystej. Natomiast w większości sytuacji wystarczające do wykazania upadku zabezpieczenia będzie okazanie prawomocnego orzeczenia, o którym mowa w art. 744 § 1. Upadek zabezpieczenia nie powoduje ipso iure umorzenia przeprowadzonych na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia czynności egzekucyjnych, gdyż do tego niezbędne jest zgłoszenie organowi egzekucyjnemu przez obowiązanego wniosku o umorzenie postępowania na podstawie art. 825 pkt 2 (postanowienie SN z dnia 14 grudnia 1987 r., IV PZ 102/87, LEX nr 8853).

22 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Wykonalność postanowień Sposób wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia zależy od określonego w nim sposobu zabezpieczenia (art. 747, 755). Nie dotyczy to jednak nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym, które z chwilą wydania stanowią tytuł zabezpieczenia wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności (art. 492 § 1), więc nie określają sposobu zabezpieczenia. Art. 743 wprowadził podział postanowień o udzieleniu zabezpieczenia na podlegające wykonaniu w drodze egzekucji (§ 1) oraz niepodlegające wykonaniu w drodze egzekucji, lecz w inny sposób (§ 2). Do pierwszej grupy należą m.in. postanowienia udzielające zabezpieczenia przez zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności lub prawa majątkowego. Do drugiej grupy zaś należą m.in. postanowienia udzielające zabezpieczenia przez obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową czy wpis ostrzeżenia do księgi wieczystej. Jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia nadaje się do wykonania w drodze postępowania egzekucyjnego, sąd nadaje mu z urzędu klauzulę wykonalności (art. 743 § 1). Do wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, z uwzględnieniem przepisów o postępowaniu zabezpieczającym. W większości sytuacji czynności komornika w postępowaniu zabezpieczającym będą tożsame z czynnościami, jakie byłyby dokonywane w postępowaniu egzekucyjnym, przy czym są prowadzone tylko do pewnego etapu (np. zajęcia ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego).

23 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Wykonalność postanowień W przypadku wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia mającego na celu tymczasowe zaspokojenie roszczeń uprawnionego (np. zabezpieczenie polegające na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty alimentów na rzecz uprawnionego) zakres postępowania zabezpieczającego będzie się pokrywał całkowicie z zakresem postępowania egzekucyjnego, obejmując także wypłatę środków pieniężnych na rzecz uprawnionego. Postępowanie prowadzone w celu wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, tak jak postępowanie egzekucyjne, może być wszczęte na wniosek uprawnionego, na żądanie sądu I instancji, który udzielił zabezpieczenia, oraz na żądanie uprawnionego organu (art. 796). Jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w sposób inny niż w drodze egzekucji, przewodniczący składu orzekającego zaopatruje je z urzędu we wzmiankę o wykonalności (art. 743 § 2). W literaturze wskazuje się, że zamieszczenie na postanowieniu wzmianki o wykonalności postanowienia jest niezbędne, gdy realizacja zabezpieczenia wymaga podjęcia czynności przez podmiot inny niż organ egzekucyjny, któremu należy wykazać, że postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu. Dotyczy to m.in. obciążenia nieruchomości hipoteką przymusową, ustanowienia zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości czy ustanowienia zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

24 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Zaskarżalność postanowień Z art. 741 wynika, że zażalenie przysługuje na postanowienia sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia. W literaturze przyjmowane jest stanowisko, zgodnie z którym komentowany przepis jest podstawą zaskarżalności nie tylko postanowień o udzieleniu zabezpieczenia bądź oddalających lub odrzucających wniosek o udzielenie zabezpieczenia, lecz także postanowień uchylających lub zmieniających postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, uzależniających ich wykonanie od uiszczenia kaucji przez uprawnionego oraz postanowień stwierdzających upadek zabezpieczenia.

25 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Art. 743 1. [Osoba pozostająca w związku małżeńskim] Art. 745. [Koszty postępowania zabezpieczającego] Art. 746. [Roszczenie o naprawienie szkody]

26 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych Art. 747. Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez: 1.zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego; 2.obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową; 3.ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu; 4.obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską; 5.ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu; 6.ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego. Do zajęcia ruchomości jako sposobu udzielenia zabezpieczenia mają zastosowanie art. 844-863, przy uwzględnieniu odrębności przyjętej w art. 752 § 1 k.p.c., który stranowi lex specialis w stosunku do art. 855 k.p.c.

27 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych Art. 748. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wydane na posiedzeniu niejawnym, w wypadkach, o których mowa w art. 747 pkt 2-6, doręcza się również obowiązanemu. Art. 749. Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa jest niedopuszczalne. Art. 750. Zabezpieczenie nie może obejmować rzeczy, wierzytelności i praw, z których egzekucja jest wyłączona. Art. 751. [Rzeczy ulegające szybkiemu zepsuciu]

28 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych Art. 753. § 1. W sprawach o alimenty zabezpieczenie może polegać na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej. W sprawach tych podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia. § 2. W wypadkach wymienionych w § 1 sąd z urzędu doręcza stronom odpis postanowienia o zabezpieczeniu. Art. 753 1.§ 1. Przepis art. 753 stosuje się odpowiednio do zabezpieczenia roszczeń o: 1) rentę, sumę potrzebną na koszty leczenia, z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub utratę życia żywiciela albo rozstrój zdrowia oraz o zmianę uprawnień objętych treścią dożywocia na dożywotnią rentę; 2) wynagrodzenie za pracę; 3) należności z tytułu rękojmi lub gwarancji jakości albo kary umownej, jak również należności z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedaży konsumenckiej, przeciwko przedsiębiorcy do wysokości dwudziestu tysięcy złotych; 4) należności z tytułu najmu lub dzierżawy, a także należności z tytułu opłat obciążających najemcę lub dzierżawcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego lub użytkowego - do wysokości, o której mowa w pkt 3; 5) naprawienie szkody wynikającej z naruszenia przepisów o ochronie środowiska; 8) wynagrodzenie przysługujące twórcy projektu wynalazczego; 9) przyznanie państwowej kompensaty przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych, w części na pokrycie niezbędnych kosztów leczenia, rehabilitacji lub pogrzebu. § 2. W sprawach wymienionych w § 1, z wyjątkiem spraw, o których mowa w pkt 9, sąd udziela zabezpieczenia po przeprowadzeniu rozprawy. Oddalenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia może nastąpić na posiedzeniu niejawnym. Przepisu art. 749 nie stosuje się. 3. W sprawach wymienionych w § 1 w pkt 1, 2 i 9 do udzielenia zabezpieczenia nie jest wymagane uprawdopodobnienie interesu prawnego.

29 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych Art. 753 2. [Uznanie roszczenia] W sprawach, o których mowa w art. 753 i art. 753 1, jeżeli osoba obowiązana do świadczeń uzna roszczenie, wyrok zasądzający świadczenie w zakresie niezaspokojonym może być wydany na posiedzeniu niejawnym. Art. 754. [Przyszłe roszczenia alimentacyjne] Sąd może jeszcze przed urodzeniem się dziecka zabezpieczyć przyszłe roszczenia alimentacyjne związane z ustaleniem ojcostwa, o których mowa w art. 141 i art. 142 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przez zobowiązanie obowiązanego do wyłożenia odpowiedniej sumy na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na utrzymanie dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. W sprawach tych termin do wytoczenia powództwa wynosi trzy miesiące od dnia urodzenia się dziecka. Postanowienie sąd wydaje po przeprowadzeniu rozprawy. Przepisy art. 733 i art. 753 2 stosuje się odpowiednio. Art. 754 1. [Upadek zabezpieczenia] § 1. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej albo jeżeli sąd inaczej nie postanowi, zabezpieczenie udzielone według przepisów niniejszego tytułu upada po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. § 2. W sprawach, w których udzielono zabezpieczenia przy zastosowaniu art. 747 pkt 1 lub pkt 6, zabezpieczenie upada, jeżeli uprawniony w terminie dwóch tygodni od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie nie wniósł o dokonanie dalszych czynności egzekucyjnych. § 3. Na wniosek obowiązanego sąd wyda postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia.

30 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych Art. 755. § 1. Jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może: 1) unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania; 2) ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem; 3) zawiesić postępowanie egzekucyjne lub inne postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia; 4) uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem; 5) nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze. § 2. W sprawach o ochronę dóbr osobistych zabezpieczenie polegające na zakazie publikacji może być udzielone tylko wtedy, gdy nie sprzeciwia się temu ważny interes publiczny. Udzielając zabezpieczenia, sąd określa czas trwania zakazu, który nie może być dłuższy niż rok. Jeżeli postępowanie w sprawie jest w toku, uprawniony może przed upływem okresu, na który orzeczono zakaz publikacji, żądać dalszego zabezpieczenia; przepisy zdania pierwszego i drugiego stosuje się. Jeżeli uprawniony zażądał dalszego zabezpieczenia, zakaz publikacji pozostaje w mocy do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku. § 2 1. Przepisu art. 731 nie stosuje się, jeżeli zabezpieczenie jest konieczne dla odwrócenia grożącej szkody lub innych niekorzystnych dla uprawnionego skutków. § 3. Sąd doręcza obowiązanemu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym, w którym nakazuje mu wykonanie lub zaniechanie czynności albo nieprzeszkadzanie czynnościom uprawnionego. Nie dotyczy to postanowień nakazujących wydanie rzeczy będących we władaniu obowiązanego.

31 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie zabezpieczające Zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych Art. 756. W sprawach o rozwód, o separację oraz o unieważnienie małżeństwa, sąd może również orzec o wydaniu małżonkowi, opuszczającemu mieszkanie zajmowane wspólnie przez małżonków, potrzebnych mu przedmiotów. Art. 756 1. W sprawach dotyczących pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem sąd orzeka w przedmiocie zabezpieczenia po przeprowadzeniu rozprawy, chyba że chodzi o wypadek niecierpiący zwłoki. Art. 756 2. § 1. Uwzględniając wniosek o zabezpieczenie przez uregulowanie: 1) stosunków na czas trwania postępowania, 2) sposobów kontaktów z dzieckiem, 3) sposobu roztoczenia pieczy nad małoletnim dzieckiem w ten sposób, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach - sąd, na wniosek uprawnionego, może w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia zagrozić obowiązanemu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego na wypadek naruszenia obowiązków określonych w tym postanowieniu. § 2. Przepisy art. 1050 1 i art. 1051 1, a jeżeli zabezpieczenie polega na uregulowaniu sposobu kontaktów z dzieckiem albo ustaleniu, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach - przepis art. 582 1 § 3, stosuje się odpowiednio.

32 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie egzekucyjne Postępowanie klauzulowe Art. 776. Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, chyba że ustawa stanowi inaczej. Postępowanie klauzulowe jest specyficznym postępowaniem sądowym, samodzielnym (choć pomocniczym), w ramach którego sąd ocenia możliwość realizacji roszczenia stwierdzonego w tytule egzekucyjnym w drodze przymusu – tj. poprzez wszczęcie egzekucji przeciwko podmiotowi wskazanemu we wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. W literaturze charakter postępowania klauzulowego nie jest jednolicie ujmowany. Wątpliwości dotyczą zwłaszcza tego, czy jest ono elementem postępowania egzekucyjnego, czy też ma charakter samodzielny. Należy uznać, że charakter ten jest samodzielny, albowiem zgodnie z art. 796 wszczęcie postępowania egzekucyjnego następuje poprzez złożenie wniosku w tym przedmiocie – a zatem postępowanie klauzulowe poprzedza etap inicjujący postepowanie egzekucyjne. Na samodzielność wskazuje również to, iż sąd nadając klauzulę jest organem procesowym, a nie egzekucyjnym. Można stwierdzić, iż postępowanie klauzulowe jest swoistym pomostem, łączącym postępowanie rozpoznawcze z egzekucyjnym.

33 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Tytuły egzekucyjne Art. 777§ 1. Tytułami egzekucyjnymi są: 1) orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem; 1 1 ) orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu; 3) inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej; 4) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie; 5) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności; 6) akt notarialny określony w pkt 4 lub 5, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi. § 2. Oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji może być złożone także w odrębnym akcie notarialnym.

34 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Tytuły egzekucyjne Art. 777§ 1. Tytułami egzekucyjnymi są: 1) orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem; 1 1 ) orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu; 3) inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej; 4) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie; 5) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności; 6) akt notarialny określony w pkt 4 lub 5, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi. § 2. Oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji może być złożone także w odrębnym akcie notarialnym.

35 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Tytuły egzekucyjne Do innego rodzaju orzeczeń, ugód i aktów prawnych stanowiących tytuły egzekucyjne, wymienionych w art. 777 § 1 pkt 3 należą w szczególności: –wyciągi z listy wierzytelności ustalone w postępowaniu upadłościowym łącznie z wypisem prawomocnego postanowienia zatwierdzającego układ (art. 296 p.u.n.), –wyciągi z list wierzytelności związane z zawarciem układu w postępowaniu naprawczym (art. 516 ust. 2 p.u.n.), –ugody zawarte w postępowaniu rozgraniczeniowym (art. 30–31 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne), –ugody zawarte przed komisją pojednawczą rozpoznającą spory o roszczenia pracowników ze stosunku pracy (art. 255 k.p.), –bankowe tytuły egzekucyjne (!!), –administracyjne tytuły egzekucyjne podlegające wykonaniu w drodze egzekucji sądowej. Szczególne uwarunkowania dotyczące niektórych tytułów egzekucyjnych: 1.Art. 776 1 – dłużnik w związku małżeńskim (41, 42, 33 KRO) 2.Art. 778 – wspólny majątek wspólników spółki cywilnej (864 KC) 3.Art. 778 1 – wspólnicy spółek osobowych 4.Art. 779 – spadkobiercy 5.Art. 780 – zarządca, kurator spadku 6.Art. 1153 1

36 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula wykonalności Klauzula wykonalności jest aktem sądowym zawierającym stwierdzenie sądu, iż tytuł egzekucyjny określający przysługujące wierzycielowi roszczenie uprawnia do prowadzenia egzekucji i oznaczającym w razie potrzeby jej zakres. Klauzula wykonalności sama w sobie nie jest rozstrzygnięciem – takim co do zasady jest postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Art. 783 § 1. Postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności wymienia także tytuł egzekucyjny, a w razie potrzeby oznacza świadczenie podlegające egzekucji i zakres egzekucji oraz wskazuje czy orzeczenie podlega wykonaniu jako prawomocne, czy jako natychmiast wykonalne. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, tytułowi egzekucyjnemu opiewającemu na świadczenie pieniężne w walucie obcej sąd nada klauzulę wykonalności ze zobowiązaniem komornika do przeliczenia tej kwoty na walutę polską według średniego kursu waluty obcej ogłoszonego przez NBP nadzień sporządzenia planu podziału, a jeżeli planu podziału nie sporządza się - na dzień wypłaty kwoty wierzycielowi.

37 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula wykonalności Treść klauzuli została określona przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 sierpnia 2014 r. w sprawie określenia brzmienia klauzuli wykonalności: § 1. 1. Ustala się następujące brzmienie klauzuli wykonalności: "W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, dnia..... 20..... r. Sąd..... w..... / Referendarz sądowy w Sądzie stwierdza, że niniejszy tytuł uprawnia do egzekucji w całości/w zakresie..... oraz poleca wszystkim organom, urzędom oraz osobom, których to może dotyczyć, aby postanowienia tytułu niniejszego wykonały, a gdy o to prawnie będą wezwane, udzieliły pomocy.". 2. Jeżeli klauzulę wykonalności umieszcza się na wyroku, opuszcza się wyrazy: "W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej". 3. Jeżeli klauzulę wykonalności umieszcza się na orzeczeniu, w treści klauzuli należy zaznaczyć, czy orzeczenie podlega wykonaniu jako prawomocne, czy jako natychmiast wykonalne.

38 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula wykonalności § 2. Jeżeli sąd lub referendarz sądowy, nadając klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, który opiewa na świadczenie pieniężne w walucie obcej, zobowiązuje komornika do przeliczenia tego świadczenia na walutę polską, klauzula wykonalności zawiera ponadto następującą treść: "Sąd/Referendarz sądowy zobowiązuje komornika do przeliczenia świadczenia pieniężnego wyrażonego w walucie obcej na walutę polską według średniego kursu waluty obcej ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski na dzień sporządzenia planu podziału, a jeżeli planu nie sporządza się - na dzień wypłaty kwoty wierzycielowi.". § 3. W przypadku, o którym mowa w art. 794 1 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, klauzula wykonalności zawiera ponadto następującą treść: "Koszty postępowania klauzulowego należne wierzycielowi od dłużnika wynoszą.......". § 4. W treści klauzuli wykonalności ponadto wskazuje się:1) numer PESEL lub NIP wierzyciela i dłużnika będących osobami fizycznymi, jeżeli są oni obowiązani do jego posiadania lub posiadają go, nie mając takiego obowiązku, lub 2) numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku - numer w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP wierzyciela i dłużnika niebędących osobami fizycznymi, którzy nie mają obowiązku wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji, jeżeli są oni obowiązani do jego posiadania. § 5. Przepisu § 4 nie stosuje się do klauzul wykonalności nadawanych orzeczeniom sądów lub referendarzy sądowych, które wydano w postępowaniach wszczętych przed dniem 7 lipca 2013 r., oraz ugodom sądowym zawartym w postępowaniach wszczętych przed tym dniem.

39 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula wykonalności Art. 783. § 1 1. Niezwłocznie po ogłoszeniu postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności, a gdy ogłoszenia nie było niezwłocznie po jego wydaniu, klauzulę wykonalności umieszcza się na tytule egzekucyjnym, a w przypadkach, o których mowa w art. 781 § 1 2, na zweryfikowanym przez sąd dokumencie uzyskanym z systemu teleinformatycznego potwierdzającym istnienie i treść tytułu egzekucyjnego. Klauzula wykonalności zawiera stwierdzenie, że tytuł egzekucyjny uprawnia do egzekucji, a w razie potrzeby - także informacje wskazane w § 1. Klauzulę wykonalności podpisuje sędzia albo referendarz sądowy. § 3. Postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym, o których mowa w art. 777 § 1 pkt 1 i 1 1, jest wydawane bez spisywania odrębnej sentencji, przez umieszczenie na tytule egzekucyjnym klauzuli wykonalności i opatrzenie jej podpisem sędziego albo referendarza sądowego, który wydaje postanowienie. Na oryginale orzeczenia umieszcza się wzmiankę o nadaniu klauzuli wykonalności. § 4. Jeżeli tytułem egzekucyjnym jest orzeczenie wydane w elektronicznym postępowaniu upominawczym, postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności jest wydawane bez spisywania odrębnej sentencji, przez umieszczenie klauzuli wykonalności w systemie teleinformatycznym i opatrzenie jej podpisem elektronicznym sędziego albo referendarza sądowego, który wydaje postanowienie.

40 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula wykonalności

41 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula wykonalności Sposób sporządzenia klauzuli określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 2015 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych: § 175. 1. Postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności łączy się trwale z tytułem egzekucyjnym. Jeżeli na tytule egzekucyjnym nie można zapisać klauzuli wykonalności z powodu braku miejsca, klauzulę zamieszcza się na karcie trwale połączonej z tytułem egzekucyjnym, z tym że początek tekstu klauzuli powinien być umieszczony na tytule egzekucyjnym. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio w przypadku określonym w art. 783 § 3. § 176. 1. Klauzulę wykonalności umieszcza się na wypisie orzeczenia sądu pierwszej instancji. Jeżeli jednak w postępowaniu odwoławczym orzeczenie to zostało zmienione lub zasądzono dalsze koszty postępowania, wypis orzeczenia sądu pierwszej instancji powinien obejmować także treść rozstrzygnięcia w drugiej instancji. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy sąd rozpoznawał sprzeciw od wyroku zaocznego lub zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty wydanemu w postępowaniu nakazowym. § 177. Jeżeli tytułem egzekucyjnym jest ugoda zawarta przed sądem lub innym organem, klauzulę wykonalności umieszcza się na wypisie protokołu obejmującego treść ugody. § 180. 1. Wzmianka o nadaniu klauzuli wykonalności umieszczona na oryginale orzeczenia lub protokołu ugody zawiera wskazanie osoby, której wydano tytuł wykonawczy z podpisem kierownika sekretariatu i datę wydania. 2. Wzmiankę o wydaniu tytułu wykonawczego zamieszcza się na oryginale orzeczenia sądu pierwszej instancji, jednakże w razie gdy orzeczenie sądu pierwszej instancji zostało zmienione przez sąd odwoławczy, wzmiankę o wydaniu tytułu wykonawczego zamieszcza się również na oryginale orzeczenia sądu odwoławczego, a gdy sądem tym był Sąd Najwyższy - na dołączonym do akt sprawy odpisie orzeczenia tego sądu. Klauzuli wykonalności, postanowieniu w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia lub nieprawomocnemu wyrokowi, których wykonanie uzależnione jest od złożenia zabezpieczenia przez wierzyciela, nadaje się ze wzmiankę o dacie złożenia zabezpieczenia. 3. W razie nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu przez sąd z urzędu we wzmiance zamieszcza się wyrazy: "z urzędu".

42 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Tryb postępowania Właściwość sądu w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności została określona w sposób szczegółowy w art. 781. Może nim być sąd pierwszej lub drugiej instancji, a także referendarz sądowy w odniesieniu do niektórych tytułów egzekucyjnych. Art. 781 1. Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności sąd rozpoznaje niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego złożenia. Art. 782 § 1. Klauzulę wykonalności nadaje sąd jednoosobowo na wniosek wierzyciela. Tytułowi wydanemu w postępowaniu, które zostało lub mogło być wszczęte z urzędu, sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu. § 2. Nakazowi zapłaty wydanemu w elektronicznym postępowaniu upominawczym nadaje się klauzulę wykonalności z urzędu niezwłocznie po jego uprawomocnieniu się.

43 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Tryb postępowania Do wniosku należy dołączyć: 1)tytuł egzekucyjny, jeżeli nie pochodzi on od sądu, 2) zaświadczenie, że tytuł egzekucyjny podlega wykonaniu, jeżeli jest to tytuł pochodzący od organu administracji publicznej (art. 784), 3) dokument urzędowy lub prywatny z podpisem urzędowo poświadczonym, jako dowód wystąpienia okoliczności, od której zależy wykonanie tytułu egzekucyjnego, z wyjątkiem określonym w art. 786 § 1 zd. drugie, 4)dokument urzędowy lub prywatny wskazujący na przejście uprawnienia lub obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym na inną osobę w razie takiego przejścia (art. 788), 5) inny dokument lub zaświadczenie, które według ustawy organy państwowe obowiązane są wydać, a które są potrzebne do uzyskania klauzuli wykonalności, 6) dokumenty wymienione w art. 1147 § 1 i 2 oraz zaświadczenie, o którym mowa w art. 1151 § 2, w przypadku wniosku o nadanie klauzuli wykonalności zagranicznemu tytułowi egzekucyjnemu.

44 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Tryb postępowania Do wniosku należy dołączyć: 1)tytuł egzekucyjny, jeżeli nie pochodzi on od sądu, 2) zaświadczenie, że tytuł egzekucyjny podlega wykonaniu, jeżeli jest to tytuł pochodzący od organu administracji publicznej (art. 784), 3) dokument urzędowy lub prywatny z podpisem urzędowo poświadczonym, jako dowód wystąpienia okoliczności, od której zależy wykonanie tytułu egzekucyjnego, z wyjątkiem określonym w art. 786 § 1 zd. drugie, 4)dokument urzędowy lub prywatny wskazujący na przejście uprawnienia lub obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym na inną osobę w razie takiego przejścia (art. 788), 5) inny dokument lub zaświadczenie, które według ustawy organy państwowe obowiązane są wydać, a które są potrzebne do uzyskania klauzuli wykonalności, 6) dokumenty wymienione w art. 1147 § 1 i 2 oraz zaświadczenie, o którym mowa w art. 1151 § 2, w przypadku wniosku o nadanie klauzuli wykonalności zagranicznemu tytułowi egzekucyjnemu. Nadanie klauzuli wykonalności następuje na posiedzeniu niejawnym. Sąd może uznać, że przed rozstrzygnięciem dotyczącym nadania klauzuli wykonalności zachodzi potrzeba wyznaczenia posiedzenia jawnego niebędącego rozprawą, w szczególności w celu wysłuchania stron lub innych osób albo odbycia rozprawy, jeżeli uzna, że zachodzi potrzeba jej wyznaczenia (art. 766). Obowiązek wyznaczenia rozprawy wynika z art. 768, 794, a obowiązek wysłuchania w sprawach klauzulowych przewiduje art. 789 1.

45 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Tryb postępowania Zakres kognicji sądu rozpoznającego wniosek o nadanie klauzuli wykonalności jest ograniczony. Przed nadaniem klauzuli sąd bada, czy przedstawiony tytuł egzekucyjny jest nim w rozumieniu art. 777 oraz czy nadaje się do wykonania w drodze egzekucji. Sąd nie jest natomiast uprawniony do oceny, czy roszczenie istnieje, a w szczególności nie może badać zasadności roszczenia i obowiązku świadczenia dłużnika wynikającego z tytułu egzekucyjnego ( postanowienie SN z 5 września 1967 r., I CZ 20/67). W postępowaniu klauzulowym dłużnik nie może wykazywać, że roszczenie nie istnieje oraz że zobowiązanie wygasło lub uległo przedawnieniu. Wykazanie tych okoliczności może nastąpić w powództwie opartym na art. 840 § 1 pkt 2. Rozpoznając wniosek o nadanie klauzuli wykonalności, sąd może wniosek odrzucić, oddalić lub uwzględnić w całości lub w części, oznaczając wówczas zakres, w jakim ten wniosek został uwzględniony.

46 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Zaskarżalność Zgodnie z art. 795 § 1 na postanowienie co do nadania klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie. Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym doręcza się tylko wierzycielowi (art. 794 2 § 1 zd. pierwsze), natomiast postanowienie co do nadania klauzuli wykonalności, o której mowa w art. 783 § 4, a więc sporządzone bez spisania odrębnej sentencji i dotyczące tytułów egzekucyjnych, o których mowa w art. 777 § 1 pkt 1 i 1 1, doręcza się w sposób przewidziany w art. 131 1, a więc za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Zgodnie z art. 794 2 § 2 w razie wydania postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności w sposób określony w art. 783 § 3 albo 4, a więc sporządzone bez spisania odrębnej sentencji i dotyczące tytułów egzekucyjnych, o których mowa w art. 777 § 1 pkt 1 i 1 1, uzasadnienie postanowienia sporządza się i doręcza wierzycielowi na jego wniosek zgłoszony w terminie tygodniowym od dnia wydania mu tytułu wykonawczego albo zawiadomienia go o utworzeniu tytułu wykonawczego w systemie teleinformatycznym. Dłużnik o treści tytułu wykonawczego z reguły dowiaduje się z zawiadomienia o wszczęciu egzekucji oraz doręczonego mu przez organ egzekucyjny odpisu tytułu wykonawczego (art. 805 § 1). Przepis art. 794 2 § 3 stanowi, że dłużnik może żądać sporządzenia uzasadnienia postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności i doręczenia postanowienia z uzasadnieniem w terminie tygodniowym od dnia doręczenia mu zawiadomienia o wszczęciu egzekucji. Jeżeli postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności zostało wydane bez spisywania odrębnej sentencji, dłużnikowi doręcza się wyłącznie uzasadnienie postanowienia.

47 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Zaskarżalność Termin do wniesienia zażalenia biegnie dla wierzyciela od dnia wydania mu tytułu wykonawczego lub zawiadomienia go o utworzeniu tytułu wykonawczego w systemie teleinformatycznym albo od dnia ogłoszenia postanowienia odmownego, a gdy ogłoszenia nie było - od doręczenia postanowienia. Dla dłużnika termin ten biegnie od dnia doręczenia mu zawiadomienia o wszczęciu egzekucji. W razie zgłoszenia wniosku, o którym mowa w art. 794 2 § 2 albo 3, termin ten biegnie od dnia doręczenia stronie uzasadnienia postanowienia albo postanowienia z uzasadnieniem (art. 795 § 2). Reguły te stosuje się odpowiednio do biegu terminu do wniesienia skargi na postanowienie referendarza sądowego (art. 795 § 3). Legitymowanym do wniesienia zażalenia jest wierzyciel, zarządca masy majątkowej, kurator spadku lub wykonawca testamentu (art. 788 § 2) oraz dłużnik, którym jest każdy, przeciwko komu sąd nadał klauzulę wykonalności. Dłużnik nie jest uczestnikiem postępowania klauzulowego przeciwko małżonkowi dłużnika i nie przysługuje mu legitymacja do zaskarżenia postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności. Zbywca wierzytelności nie jest legitymowany do wniesienia zażalenia na postanowienie wydane na podstawie art. 788 § 1 o nadaniu klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności (uchwała SN z 20 maja 2003 r., III CZP 19/2003). Zażalenie wnosi się do sądu drugiej instancji za pośrednictwem sądu, który wydał postanowienie w przedmiocie klauzuli wykonalności. Zachowało aktualność postanowienie SN z 15 czerwca 1966 r. (I CZ 55/66) stwierdzające, że na postanowienie co do nadania klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie tylko wtedy, gdy nadaje ją lub odmawia jej wydania sąd pierwszej instancji, natomiast nie przysługuje zażalenie na postanowienie, jeżeli orzeczenie w przedmiocie klauzuli wydał sąd drugiej instancji. Z przytoczonych przepisów wynika, że termin tygodniowy do wniesienia zażalenia rozpoczyna bieg odrębnie dla wierzyciela i dłużnika. Celem takiego rozróżnienia w zakresie biegu terminu do zaskarżenia postanowienia w przedmiocie klauzuli wykonalności jest zaskoczenie dłużnika.

48 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula przeciwko małżonkowi dłużnika Art. 787. Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Art. 787 1. Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Art. 787 2. Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli wykonalności według przepisów art. 787 i art. 787 1 oraz prowadzenia na podstawie tak powstałego tytułu wykonawczego egzekucji do tych składników, które należałyby do majątku wspólnego, gdyby umowy majątkowej nie zawarto. Przepis niniejszy nie wyłącza obrony małżonków w drodze powództw przeciwegzekucyjnych, jeżeli umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela.

49 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula przeciwko małżonkowi dłużnika W postępowaniu klauzulowym sąd powinien ograniczyć się do wyjaśnienia trzech kwestii: 1) czy wskazana przez wierzyciela osoba jest małżonkiem dłużnika, 2) czy wierzytelność powstała za zgodą małżonka dłużnika [w sprawie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika (art. 787) nie jest dopuszczalne stosowanie domniemania faktycznego przy ustalaniu, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała za zgodą małżonka dłużnika - uchwała SN z 18 marca 2011 r. (III CZP 117/2010,)], 3) czy wierzytelność ta powstała z czynności prawnej. Uzyskanie przez wierzyciela klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika umożliwia zajęcie przedmiotów objętych małżeńską wspólnością ustawową. Do zajęcia mienia ruchomego dłużnika, wchodzącego w skład majątku objętego wspólnością ustawową, wystarczy jednak tytuł wykonawczy wydany jedynie przeciwko dłużnikowi. Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 30 czerwca 1987 r. (III CZP 41/86), mającej moc zasady prawnej. Niedopuszczalne jest zajęcie przedmiotów stanowiących majątek osobisty małżonka dłużnika.

50 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula na wypadek sukcesji Stronami postępowania egzekucyjnego są podmioty wymienione w tytule egzekucyjnym. Różne zdarzenia prawne powodują jednak konieczność wprowadzenia już do klauzuli wykonalności zamiast osób wymienionych w tytule egzekucyjnym innych lub dodatkowych podmiotów. Zdarzenia te mogą mieć miejsce w toku postępowania rozpoznawczego, a więc przed wydaniem tytułu egzekucyjnego, lecz także po powstaniu tytułu egzekucyjnego. Skutki takich zdarzeń powodujących zmiany w osobach wierzyciela lub dłużnika reguluje art. 788. Przepis ten obejmuje wszelkie wypadki następstw, a więc zależnych i niezależnych od woli stron, powstałych zarówno pod tytułem ogólnym, jak i szczególnym. Istotne jest, aby zmiana wierzyciela lub dłużnika nastąpiła najwcześniej po wszczęciu postępowania rozpoznawczego. Jeżeli uprawnienie lub obowiązek przeszły w toku postępowania rozpoznawczego, to może dojść już w tym postępowaniu do zmiany wierzyciela lub dłużnika na podstawie art. 192 pkt 3. Jeśli do takiej zmiany nie dojdzie (brak zezwolenia strony przeciwnej), sprawa zakończy się z udziałem dotychczasowych stron, a dopiero w postępowaniu klauzulowym na podstawie art. 788 zmiana podmiotowa zostanie dokonana przez nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności na rzecz lub przeciwko osobie, która stała się wierzycielem lub dłużnikiem.

51 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula na wypadek sukcesji Do najczęstszych przypadków zmiany stron stosunku zobowiązaniowego należy zaliczyć: śmierć wierzyciela lub dłużnika, utratę bytu prawnego przez wierzyciela lub dłużnika niebędącego osobą fizyczną i przejęcie jego majątku przez następcę prawnego (np. art. 492 § 1 pkt 1 i 2 k.s.h.), przelew wierzytelności (art. 509 k.c.), wstąpienie w prawa wierzyciela (cessio legis) uregulowane w art. 518 k.c., przejęcie długu (art. 519 k.c.), nabycie spadku na podstawie umowy ze spadkobiercą (art. 1051 i nast. k.c.), zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa objętego sporem (art. 192 pkt 3 k.p.c.). Poza ostatnim z wymienionych przypadków, który ma miejsce w toku rozpoznania sprawy, zmiana osoby wierzyciela lub dłużnika następuje po powstaniu tytułu egzekucyjnego. Zmiana nazwiska lub zmiana nazwy firmy nie stanowi przejścia praw i obowiązków na inną osobę. Jeśli zmiana osoby wierzyciela lub dłużnika, a także zmiana nazwiska lub nazwy firmy nastąpiła po wszczęciu właściwego postępowania egzekucyjnego, to nie ma podstaw do uwidaczniania takich zmian w klauzuli wykonalności, skoro egzekucja jest już prowadzona. Wystarczy wykazać organowi egzekucyjnemu odpowiednim dokumentem, że nastąpiło przejście prawa lub obowiązku albo nastąpiła zmiana nazwiska (nazwy osoby prawnej).

52 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Postępowanie klauzulowe Klauzula na wypadek sukcesji Art. 788. § 1. Jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu TE lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. § 2. Za przejście uprawnień lub obowiązków, o których mowa w paragrafie poprzedzającym, uważa się również zmiany w prawie rozporządzania mieniem wywołane ustanowieniem zarządcy masy majątkowej, kuratora spadku i wykonawcy testamentu, jak również wygaśnięciem funkcji tych osób. Art. 789. Przepis § 1 artykułu 788 stosuje się odpowiednio do nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, jeżeli tytuł egzekucyjny stał się prawomocny przed nabyciem. Art. 789 1. Jeżeli wierzyciel nie może uzyskać dokumentu (…). Art. 789 2. § 1. TW wystawiony przeciwko zbywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest także podstawą egzekucji przeciwko nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, jeżeli wierzyciel złożył wniosek o wszczęcie egzekucji w ciągu m-ca od dnia nabycia przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. § 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, gdy przejęcie obowiązków nastąpiło w wyniku podziału, połączenia lub innego przekształcenia przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego albo w wyniku wniesienia do spółki przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części dokonanego w trybie komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. § 3. Przepisy § 1 i § 2 nie uchybiają przepisom o ograniczeniu odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego za zobowiązania zbywcy. Art. 792. Jeżeli następca ponosi odpowiedzialność tylko z określonych przedmiotów albo do wysokości ich wartości, należy w klauzuli wykonalności zastrzec mu prawo powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność, o ile prawo to nie jest zastrzeżone już w TE.