V rok NSPZ Teoria i Filozofia Prawa Hans Kelsen V rok NSPZ Teoria i Filozofia Prawa

Normatywizm Jest on uważany za najbardziej ścisłego przedstawiciela normatywizmu prawnego, to znaczy teorii prawa jako systemu norm. Podczas gdy słowo norma oznacza zalecenie lub rozkaz, norma znaczy, że coś musi istnieć lub mieć miejsce.

Językowo wyrażają ją formy imperatywne lub stwierdzenia normatywne Językowo wyrażają ją formy imperatywne lub stwierdzenia normatywne. Akt, w którym coś jest nakazane lub narzucone, jest aktem woli, a nakazane lub narzucone są przede wszystkim określone zachowania.

Powinność, norma jest oznaką woli, a kiedy norma jest rozporządzeniem lub nakazem, akt skierowany na zachowanie innej osoby ma takie znaczenie, że inna osoba lub osoby musi zachowywać się w określony sposób.

Kelsen odróżnia zachowanie, które nazywa również wydarzeniem zewnętrznym (domyślnie w świecie prawa), od znaczenia przypisywanego temu zachowaniu. To znaczenie może być subiektywne (przypisane przez jednostkę) lub obiektywne (przypisane przez prawo). Jedynie znaczenie obiektywne może uczynić z jakiegoś zachowania akt prawnie ważny.

Teoria Kelsena jest pozytywistyczna w tym sensie, że dąży do radykalnego oddzielenia prawa od moralności. Prawo definiuje się tu subiektywnie, z jednej strony poprzez kantowskie kryterium zewnętrzności oraz immanentnej sankcji, określonej i scentralizowanej przez państwo, z drugiej strony obiektywnie, poprzez zgodność z już obowiązującymi normami prawnymi oraz ustalanie warunków dotyczących kompetencji pozwalających na sformułowanie rozkazu prawnego.

Prawo a fakt Kelsen ustanawia radykalny podział pomiędzy prawem a faktem. Prawo to całość norm, które nie pochodzą od faktów, lecz od innych norm. Jest to autonomiczny system norm powiązanych nie poprzez zasadę przyczynowości, ale zasadę przypisania. Ważność każdej normy opiera się na obiektywnym znaczeniu aktu woli, który ją zapoczątkował w warunkach ustalonych przez normę wyższą w hierarchii normatywnej.

Ta hierarchiczna kwestia odwołuje się do słynnej metafory Kelsena – piramidy, na której szczycie znajduje się konstytucja. W piramidzie ważność każdej normy opiera się na normie najwyższej, a każdy poziom hierarchii reprezentuje kierunek od największej ogólności ku najbardziej wyrazistej indywidualizacji.

Czysta teoria norm opiera się na niedającym się udowodnić postulacie istnienia normy uprzedniej wobec całości systemu normatywnego.

Skoro o ważności normy stanowi powinność, a nie samo istnienie, ważność jest czymś odmiennym od skuteczności normy, to znaczy od faktu, że norma jest rzeczywiście stosowana i przestrzegana oraz, że zgodnie z nią ludzkie zachowanie rzeczywiście następuje. Stwierdzenie, że norma jest ważna, nie jest równoznaczne, ze stwierdzeniem faktu, że jest ona stosowana i przestrzegana.

Kelsen uznaje jednak, że istnieje pewna korelacja pomiędzy ważnością a skutecznością. Normę prawną uważa się za obiektywnie ważną tylko wtedy, kiedy przynajmniej w pewnym stopniu odpowiada jej zachowanie człowieka, jakie ona reguluje. Norma, która nie jest ani stosowana, ani nigdzie i nigdy się jej nie przestrzega, czyli taka, która nie jest nawet minimalnie skuteczna nie jest normą obiektywnie ważną.

Umieszczenie warunku skuteczności w definicji ważności porządku prawnego stwarza ryzyko, że do czystej nauki o prawie zostaną wprowadzone obce elementy, których wyłączenie było dla Kelsena głównym założeniem metodologicznym.

Kwestia skuteczności prawa prowadzi Kelsena do położenia akcentu na rozwój socjologii prawnej, która nie zastępowałaby nauki normatywnej, ale była dla niej nauką pomocniczą.

Przedmiotem socjologicznej nauki o prawie nie jest ważność norm, stanowiąca przedmiot normatywnej nauki o prawie, ale zachowania ludzkie. Zachowanie, jedynie te, które są w jakiś sposób powiązane z prawem.

Funkcja socjologii prawa polega więc na dostarczeniu sposobów oceny skuteczności prawa, co nie jest zadaniem teorii prawa, lecz nauki pomocniczej.

Skoro zachowania społeczne nie stanowią części nauki o prawie, nauka ta, zwłaszcza, gdy wprowadza kategorię skuteczności, potrzebuje dyscypliny, która zajęłaby się obserwacją faktów.