Klasyfikacja & Indywidualizacja Gabriela Piekut

Cel kary pozbawienia wolności Art. 67 § 1. Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.

Realizacja celów Kary Realizacji celów kary służyć ma zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych w ramach: Systemów wykonywania kary Rodzajów zakładów karnych Typów zakładów karnych

Indywidualizacja Jedna z podstawowych zasad prawa karnego wykonawczego Jej celem jest dopasowanie kar, a także innych środków penalnych do indywidualnych potrzeb danej osoby Polega na uwzględnianiu w toku postępowania wykonawczego szeregu okoliczności, m.in.: danych osobowych skazanego, informacji dotyczących jego życia rodzinnego, kontaktów społecznych skazanego, przyczyn i okoliczności popełnienia czynu zabronionego, uprzedniej karalności, stopnia podatności skazanego na wpływ podkultury, ewentualnego uzależnienia, występowania u skazanego zaburzeń psychicznych Ściśle łączy się z klasyfikacją

Klasyfikacja skazanych Klasyfikacja ma na celu stworzenie warunków sprzyjających indywidualnemu postępowaniu ze skazanymi, zapobieganie szkodliwym wpływom, zapewnienie bezpieczeństwa osobistego, właściwy wybór systemu wykonywania kary, rodzaju i typu zakładu karnego (klasyfikacja zewnętrzna, prawna), jak i rozmieszczenie skazanych wewnątrz zakładu karnego (klasyfikacja wewnętrza, pedagogiczna) Nadrzędnym zadaniem klasyfikacji jest realizacja celu wykonywania kary pozbawienia wolności.

Kryteria Klasyfikacji Statyczne Dynamiczne Płeć Uprzednie odbywanie kary pozbawienia wolności Umyślność/nieumyślność czynu Rodzaj popełnionego przestępstwa Wiek Czas pozostały do odbycia kary Stan zdrowia fizycznego i psychicznego Stopień demoralizacji i zagrożenia społecznego

Tryby Klasyfikacji Sąd może w wyroku orzekającym karę pozbawienia wolności określić rodzaj i typ zakładu karnego, a także orzec system terapeutyczny (jedyny system, który sąd in meriti może orzec). Zmiana określonego w wyroku rodzaju i typu zk oraz orzeczonego systemu terapeutycznego należy do kompetencji sądu penitencjarnego, z wyjątkiem sytuacji, w której skazany dokonał ucieczki z zk typu półotwartego lub otwartego albo nie zgłosił się do takiego zk po jego opuszczeniu na podstawie stosownego zezwolenia (w takich wypadkach o zmianie orzeka komisja penitencjarna). Jeżeli po wydaniu postanowienia przez sąd penitencjarny, zajdą nowe okoliczności przemawiające za zmianą rodzaju i typu zk lub systemu terapeutycznego, decyzję w tym przedmiocie może podjąć komisja penitencjarna. Komisja penitencjarna kieruje skazanego do właściwego zakładu karnego (typu i rodzaju), a także do określonego systemu wykonywania kary pozbawienia wolności, jeżeli sąd nie określił tego w wyroku

Zakłady Karne Zakłady Karne podlegają Ministrowi Sprawiedliwości Zakładem karnym kieruje dyrektor (wyodrębnionym oddziałem może kierować kierownik, który podlega dyrektorowi) Zakłady karne mogą być tworzone jako: a) samodzielne zakłady lub b) wyodrębnione oddziały zakładów karnych i aresztów śledczych. Minister Sprawiedliwości tworzy i znosi zakłady karne w drodze zarządzenia. Dyrektor Generalny Służby Więziennej określa przeznaczenie zakładów karnych w drodze zarządzenia

Rodzaje Zakładów Karnych ZK Dla młodocianych Dla recydywistów penitencjarnych Dla odbywających karę po raz pierwszy Dla odbywających karę aresztu wojskowego

Zgodnie z art. 71 Kkw Minister Sprawiedliwości może, w drodze rozporządzenia, tworzyć również inne rodzaje zakładów karnych, zgodnie z ustalonymi w Kkw celami wykonywania kary pozbawienia wolności i z ustalonymi zasadami kwalifikacji skazanych. Na tej samej podstawie może również ustalać inne niż określone w art. 81 systemy wykonywania kary. Uwzględnia przy tym m.in. potrzeby w zakresie sprawdzania nowych środków i metod oddziaływania na skazanych

Zakłady karne dla młodocianych Ratio legis wyodrębnienia zk dla młodocianych wiąże się z przeświadczeniem, że osobowość młodocianych jest jeszcze na tyle elastyczna, że oddziaływanie resocjalizacyjne ma największe szanse powodzenia W zakładach karnych dla młodocianych skazani mają prawo do dodatkowego widzenia w miesiącu

Osadzeni w ZK dla Młodocianych MŁODOCIANI: - skazani, którzy nie ukończyli 21 roku życia * obligatoryjnie odbywają karę w systemie programowanego oddziaływania SKAZANI DOROŚLI (fakultatywnie): - skazani, którzy odbywają (kontynuują) karę po ukończeniu 21 roku życia w uzasadnionych wypadkach - skazani po raz pierwszy dorośli, którzy wyróżniają się dobrą postawą, mogą odbywać karę w zakładzie dla młodocianych (o ile wyrażą taką zgodę), jeśli jest to uzasadnione potrzebami oddziaływania

Zakłady Karne dla Recydywistów Penitencjarnych Ratio legis wyodrębnienia takiej grupy skazanych polega na chęci oddzielenia skazanych zdemoralizowanych od pozostałych osadzonych Odmienne ujęcie recydywy penitencjarnej i materialnokarnej

Osadzeni w ZK dla Recydywistów penitencjarnych RECYDYWIŚCI PENITENCARNI - dorośli skazani za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani za wykroczenia umyślne karą aresztu lub zastępczą karę aresztu, którzy uprzednio już odbywali takie kary lub karę aresztu wojskowego za umyśle przestępstwa lub wykroczenia * szczególne względy resocjalizacyjne mogą przemawiać za skierowaniem takich skazanych do zakładów karnych dla odbywających karę po raz pierwszy INNI SKAZANI (fakultatywnie) - skazani, którzy uczynili sobie z popełniania przestępstw (lub przestępstw skarbowych) stałe źródło dochodów - skazani, którzy popełnili przestępstwo (lub przestępstwo skarbowe) w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa - skazani za przestępstwo o charakterze terrorystycznym przy czym za osadzeniem takich skazanych muszą przemawiać względy resocjalizacyjne

Zakłady karne dla odbywających karę po raz pierwszy W zakładzie karnym dla odbywających karę po raz pierwszy osadza się pozostałych skazanych Jest to bardzo złożona grupa skazanych W zakładzie karnym dla odbywających karę po raz pierwszy osadza się również skazanych odbywających zastępczą karę pozbawienia wolności orzeczoną w tej samej sprawie

Zakłady karne dla odbywających karę aresztu wojskowego Mają one marginalne znaczenie z uwagi na brak takich skazanych Wysnuwane są liczne postulaty de lege ferenda aby zlikwidować omawiany rodzaj zakładów karnych

Typy zakładów karnych Typy ZK Zamknięty Półotwarty Otwarty

Poszczególne typy różnią się od siebie: Stopniem zabezpieczenia Stopniem izolacji skazanych Zakresem praw i obowiązków skazanych Poruszaniem się wewnątrz i poza zakładem karnym

Zakłady typu zamkniętego Cechują się największym stopniem izolacji Przyczyniają się do procesów prizonizacji Zmniejszają możliwość prowadzenia oddziaływań penitencjarnych

Kategorie Skazanych odbywających karę w ZK typu zamkniętego W zakładach karnych typu zamkniętego zostają osadzeni skazani: Stwarzający poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej (art. 88 § 3 kkw); Za przestępstwo popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw* (art. 88 § 4 kkw); Na karę dożywotniego pozbawienia wolności lub na karę 25 lat pozbawienia wolności (art. 88 § 5 kkw); Objęci ochroną na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 1997r. o świadku koronnym (art. 88 § 5a kkw); Z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, w tym skazani za przestępstwo określone w art. 197-203 kk popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych lub upośledzeni umysłowo (art. 88 § 5b kkw); Przeniesieni z zakładów innych typów z uwagi na ujemną ocenę postawy i zachowania tzw. degradacja (art. 89 § 4 kkw). *Chyba że szczególne względy przemawiają przeciwko takiemu osadzeniu

Dodatkowa możliwość osadzenia w zk typu zamkniętego Ze względu na zagrożenie społeczne albo zagrożenie dla bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej w zakładzie typu zamkniętego można osadzić również: skazanego za przestępstwo nieumyślne, odbywającego zastępczą karę pozbawienia wolności, osobę odbywającą karę aresztu oraz skazane kobiety, a także innych skazanych, których właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, zachowanie po dokonaniu przestępstwa, negatywna ocena postawy i zachowania w areszcie śledczym, względy bezpieczeństwa zakładu albo inne szczególne okoliczności wskazują, że należy wobec nich wykonywać karę w warunkach zwiększonej izolacji i zabezpieczenia, skazanego, który podczas pobytu w areszcie śledczym lub zakładzie karnym naruszył w poważnym stopniu dyscyplinę i porządek, skazanego przebywającego dotychczas w zakładzie karnym typu otwartego lub półotwartego, jeżeli negatywna ocena jego postawy i zachowania, a także względy bezpieczeństwa zakładu wskazują, że należy wobec niego wykonywać karę w warunkach zwiększonej izolacji i zabezpieczenia, skazanego, który popełnił przestępstwo o znacznym stopniu społecznej szkodliwości, jeżeli jego postawa i zachowanie przemawiają za przebywaniem w zakładzie karnym typu zamkniętego.

Skazani niebezpieczni Są to skazani, którzy stwarzają poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu ze względu na właściwości, warunki osobiste, motywacje, sposób zachowania się przy popełniania przestępstwa, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, sposób zachowania się w trakcie pobytu w zk lub stopień demoralizacji i którzy: - popełnili ciężkie przestępstwo (m.in. ze szczególnym okrucieństwem, z użyciem borni palnej, materiałów wybuchowych albo łatwopalnych, zamach na niepodległość lub integralność RP, czy życie Prezydenta RP, wzięcia lub przetrzymania zakładnika) - podczas pobytu w zk lub aś stwarzali/stwarzają zagrożenie dla jednostki penitencjarnej poprzez: organizację lub aktywny udział zbiorowego wystąpienia przeciwko jednostce, dopuszczenie się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub inną osobę zatrudnioną w jednostce, zgwałcenia, dokonanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu albo znęcanie się nad współosadzonymi, samouwolnienie się (lub jego usiłowanie) z zk typu zamkniętego lub aś albo w czasie konwoju Osadza się ich w zakładzie typu zamkniętego w warunkach zapewniających wzmożoną ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwa zakładu (w wyznaczonym oddziale lub celi). W takich warunkach umieścić można również skazanego za przestępstwo popełnione w zorganizowanej grupie przestępczej albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw oraz skazanego objętego ochroną na mocy ustawy o świadku koronnym za jego zgodą O osadzeniu takiego skazanego zawiadamia się sędziego penitencjarnego. Szczegółowe warunki odbywania kary przez takich skazanych określa art. 88b i 88c Kkw

Kobiety Osadzane są odrębnie od mężczyzn (wystarczy oddzielenie w celi). Co do zasady kobieta odbywa karę pozbawiania wolności w zakładzie typu półotwartego, jednak może zostać osadzona w zakładzie innego typu, jeśli jest to uzasadnione stopniem jej demoralizacji lub względami bezpieczeństwa. Kobietom przysługują pewne dodatkowe uprawnienia (dotyczące głównie sfery bytowej). Szczególny status przysługuje kobietom ciężarnym i karmiącym: - prawodawca zagwarantował im opiekę specjalistyczną - mogą one skorzystać z odroczenia wykonania kary na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka - dyrektor zk może dokonywać odstępstw od przewidzianego w regulaminie sposobu wykonywania kary pozbawienia wolności - co do zasady kobieta od 28. tygodnia ciąży nie może zostać przyjęta do odbywania kary pozbawienia wolności (wyjątki: kobieta zgłasza się lub zostaje doprowadza po przerwie w wykonaniu kary lub ucieczce, kobieta nie powróciła w wyznaczonym terminie z przepustki, kobieta zgłosiła się albo została doprowadzona do aresztu śledczego przy którym funkcjonuje szpital z oddziałem mogącym zapewnić jej specjalistyczną opiekę lekarską) - na dwa miesiące przed przewidywanym terminem porodu skazaną kobietę ciężarną przenosi się do szpitalnego oddziału ginekologiczno-położniczego w zk lub aś

Domy dla matki z dzieckiem tworzone są przy zk w celu umożliwienia matce pozbawionej wolności sprawowania stałej i bezpośredniej opieki nad dzieckiem (obecnie funkcjonują dwa takie domy: w Grudziądzu i Krzywańcu) dziecko może przebywać w takim miejscu, do ukończenia 3 r.ż. (okres ten może ulec przedłużeniu lub skróceniu z uwagi na względy wychowawcze lub zdrowotne) potrzebny jest pisemny wniosek matki decyzję o przyjęciu skazanej do domu matki z dzieckiem podejmuje dyrektor danego zakładu dziecko nie może przebywać z matką, jeśli względy wychowawcze lub zdrowotne (potrwierdzone przez lekarza lub psychologa) przemawiają za oddzieleniem matki i dziecka powyższe decyzje wymagają zgody sądu opiekuńczego (dyrektor zk nie jest związany tą zgodą i może odmówić przyjęcia matki z dzieckiem) oraz zgody ojca, któremu przysługuje władza rodzicielska (w razie braku takiej zgody lub niemożności jej uzyskania decyduje sąd opiekuńczy) Względem kobiet umieszczonych w domach matki z dzieckiem nie stosuje się przepisów dotyczących rodzajów zakładów karnych

Zakłady Typu półotwartego Stwarzają warunki elastycznego postępowania ze skazanymi Sprzyjają prowadzeniu oddziaływań penitencjarnych Największa grupa skazanych odbywa karę pozbawienia wolności w zakładach typu półotwartego

Skazani odbywający karę w zK typu półotwartego W zakładach typu półotwartego osadza się: Skazanych odbywających karę w systemie programowanego oddziaływania, chyba że szczególne okoliczności przemawiają za osadzeniem skazanego w zakładzie typu zamkniętego Skazanych za przestępstwa nieumyślne* Skazanych obywających zastępczą karę pozbawienia wolności* Odbywających karę aresztu* Kobiety (chyba, że stopień demoralizacji lub względy bezpieczeństwa przemawiają za odbywaniem kary w zakładzie innego typu) *Szczególne okoliczności mogą przemawiać za osadzeniem takich osób w zakładzie karnym innego typu.

Skazani odbywający karę w zk typu otwartego Ustawodawca expressis verbis przewidział, że do zakładów typu otwartego kieruje się skazanych odbywających karę aresztu wojskowego Odbywanie kary w zakładzie typu otwartego może być również swoistą nagrodą za dobre zachowanie i przestrzeganie obowiązujących przepisów (awans z zakładu typu półotwartego)

zasada Wolnej progresji Wywodzi się z systemów progresywnych Wolna progresja ułatwia osiągnięcie celu kary pozbawienia wolności tj. wzbudzenia w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw. Polega na uzależnieniu losu skazanego (w szczególności warunków odbywania kary pozbawienia wolności) od dobrego zachowania i przestrzegania obowiązującego w zakładzie karnym porządku, jak również od podejmowania przez osadzonego działań zmierzających do poprawy swojej postawy (np. podjęcie terapii w związku z uzależnieniem). Pozytywna ocena postawy i zachowania skazanego umożliwia mu awans z zakładu typu zamkniętego do półotwartego lub otwartego albo z typu półotwartego do otwartego, natomiast ujemna ocena postawy lub względy bezpieczeństwa mogą pociągać za sobą degradację do zakładu cechującego się większym rygoryzmem (półotwartego lub zamkniętego).

W stosunku do niektórych kategorii skazanych ustawodawca przewidział dodatkowe warunki, które muszą być spełnione, aby możliwe było przeniesienie danego skazanego do zakładu łagodniejszego typu: - przeniesienie skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności do zakładu typu półotwartego może nastąpić po odbyciu przez niego co najmniej 15 lat, a do typu otwartego – po odbyciu co najmniej 20 lat kary - przeniesienie skazanego za przestępstwo określone w art. 197-203 kk popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych wymaga zgody sędziego penitencjarnego

Systemy Wykonywania kary pozbawienia wolności Programowanego oddziaływania Terapeutyczny Zwykły

System Programowanego Oddziaływania Najlepiej umożliwia osiągnięcie celu wykonywania kary pozbawienia wolności, gdyż podstawą wykonywania kary w tym systemie jest indywidualny program oddziaływania, opracowany przy współudziale skazanego nakierowany na jego resocjalizację. Do systemu programowanego oddziaływania obligatoryjnie kierowani są młodociani. Pozostali skazani odbywają karę w tym systemie, jeżeli po przedstawieniu im projektu oddziaływania wyrażą zgodę na współudział w jego opracowaniu i wykonaniu. Co do zasady skazani, którzy odbywają karę w systemie programowanego oddziaływania osadzeni zostają w zakładzie typu półotwartego.

Programy oddziaływania W programach oddziaływania ustala się m. in. rodzaje zatrudnienia i nauczania skazanych, kontakty ze światem zewnętrznym (zwłaszcza z rodziną i innymi osobami bliskimi), wykorzystywanie czasu wolnego, możliwości wywiązywania się z ciążących na osadzonym obowiązków oraz inne przedsięwzięcia niezbędne dla przygotowania skazanych do powrotu do społeczeństwa Programy oddziaływania mogą ulegać zmianom Realizacja programu podlega okresowej ocenie przez komisję penitencjarną

System terapeutyczny W systemie terapeutycznym dostosowuje się wykonywanie kary do potrzeb skazanego w zakresie leczenia, zatrudnienia, nauczania i wymagań higienicznosanitarnych. W tym systemie stosuje się różnorodne metody lecznicze, oddziaływania psychologiczne (np. psychoterapię czy psychokorekcję), a także rehabilitacyjne. Przy wykonywaniu kary w tym systemie, w postępowaniu ze skazanymi uwzględnia się w szczególności potrzebę zapobiegania pogłębianiu się patologicznych cech osobowości, przywracania równowagi psychicznej oraz kształtowania zdolności współżycia społecznego i przygotowania do samodzielnego życia.

System terapeutyczny ma spełniać następujące zadania: - zapobieganie pogłębianiu się nieprawidłowych cech osobowości; - przywracanie równowagi psychicznej; - kształtowanie umiejętności współżycia społecznego; - przygotowanie do samodzielnego życia. Karę pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym należy wykonywać w miarę możliwości w oddziale terapeutycznym o określonej specjalizacji.

Kategorie skazanych odbywających karę w systemie terapeutycznym W systemie terapeutycznym odbywają karę skazani z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, w tym skazani z zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzeni umysłowo, a także uzależnieni od alkoholu lub innych środków odurzających lub psychotropowych oraz skazani niepełnosprawni fizycznie, którzy wymagają oddziaływania specjalistycznego, w szczególności opieki psychologicznej, lekarskiej lub rehabilitacyjnej. Jeżeli skazany nie wymaga już oddziaływania specjalistycznego przenosi się go do odpowiedniego systemu. Ze względów leczniczych i wychowawczych w systemie terapeutycznym karę mogą odbywać również inni skazani, o ile wyrażą na to zgodę.

System Zwykły W systemie zwykłym skazany może korzystać z dostępnego w zakładzie karnym zatrudnienia, nauczania, a także zajęć kulturalno – oświatowych i sportowych.

Kategorie skazanych odbywających karę w systemie zwykłym W systemie zwykłym odbywają karę: skazani dorośli, którzy nie wymagają specjalistycznego oddziaływania i którzy nie wyrazili zgody na objęcie ich programem oddziaływania lub którzy nie przestrzegali obowiązującego ich programu oddziaływania skazani, w stosunku do których zastosowanie innego systemu jest niecelowe z uwagi na krótki okres pozostały do odbycia kary lub brak konieczności podjęcia względem nich procesu resocjalizacji: - osoby odbywające zastępczą karę pozbawienia wolności - ukarani karą aresztu orzeczoną za wykroczenie lub karami porządkowymi, a także osoby, względem których zastosowano środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności

Statystyki – rok 2014 Dane pochodzą z Rocznej Informacji Statystycznej prowadzonej przez Centralny Zarząd SW: http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/rok-2014.pdf

Liczba tymczasowo aresztowanych, skazanych i ukaranych

Rodzaje Zakładów Karnych

Systemy wykonywania kary pozbawienia wolności