Sonety krymskie to cykl 18 utworów wydanych w 1826 roku w Moskwie, w tomie pod tytułem Sonety. Stanowią one owoc podróży Mickiewicza na Krym w roku 1825.

STEPY AKERMAŃSKIE Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi, Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi, Omijam koralowe ostrowy burzanu. Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu; Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi; Tam z dala błyszczy obłok - tam jutrzenka wschodzi; To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu. Stójmy! - jak cicho! - słyszę ciągnące żurawie, Których by nie dościgły źrenice sokoła; Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie, Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła. W takiej ciszy - tak ucho natężam ciekawie, Że słyszałbym głos z Litwy. - Jedźmy, nikt nie woła.

Sytuacja Obraz pielgrzyma i tęsknota za ojczyzną Wyobraźnia akwatyczna („wodna”) Romantyczna przyroda Typ liryki Podmiot liryczny i jego kreacja

Sytuacja liryczna – bohater znajduje się na stepie. Trudno określić, kto mu towarzyszy, jaka to pora roku, a nawet dnia. Z jednej strony podmiot mówi:  Już mrok zapada, a zaraz potem pyta: tam jutrzenka wschodzi?  Biorąc jednak pod uwagę romantyczne widzenie świata, tajemniczość, można chyba założyć, że wszystko dzieje się w nocy lub wieczorem. Taka pora sprzyja kontemplacji, mistycyzmowi, refleksji, nostalgii.

Obraz pielgrzyma i tęsknota za ojczyzną Pielgrzym nie jest sam, ale z całą pewnością jest samotny. Cechuje go typowa dla romantyków tęsknota i pewien smutek. Wędrówka po stepie ukraińskim jest okazją do kontemplacji przyrody, chwilą refleksji, zadumy. To człowiek znajdujący się w dość trudnym momencie życia. Wskazują na to słowa ostatniej strofy: Że słyszałbym głos z Litwy. – Jedźmy, nikt nie woła. Mamy więc do czynienia z nostalgią romantyczną, ponieważ dramaturgia wypowiadanych tu słów wskazuje, iż bohater nie tylko tęskni za ojczyzną, ale ma również pełną świadomość, że do niej nie powróci. Jest to też bohater poszukujący nadziei:  Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi.  

Wyobraźnia akwatyczna Mickiewicz łączy tu elementy pejzażu stepu z elementami „wodnymi”, czyli akwatycznymi. Prawdopodobnie jest to efektem kojarzenia falujących krzewów, krzaków, traw stepowych z oceanem: fal łąk szumiących, kwiatów powodzi, Wóz nurza się w zieloność. Warto także podkreślić, iż mamy tu bardzo wysoki stopień metaforyzacji tekstu, co niewątpliwie stanowi odzwierciedlenie wyobraźni romantycznej.

Romantyczna przyroda  Przyroda odgrywa w romantyzmie szczególną rolę. Podmiot liryczny widzi zielone, szumiące krzaki i krzewy, kwiaty, odlatujące żurawie, motyla, który kołysze się w trawie, węża, ślizgającego się po ziemi. Pejzaż romantyczny dopełniają gwiazdy, błyszczące obłoki, mieniący się Dniestr, księżyc.

Józef Chełmoński - Dniestr w nocy

Typ liryki Wiersz jest przykładem liryki bezpośredniej, w której podmiot liryczny wyraża swoje odczucia, marzenia, pragnienia, ale również tęsknoty w pierwszej osobie liczby pojedynczej: wpłynąłem, omijam, patrzę.

Podmiot liryczny i jego kreacja Podmiotem lirycznym jest pielgrzym, wędrowiec, tułacz. Jest on jednocześnie głównym bohaterem lirycznym tekstu. Znajduje się, jak sam tytuł wskazuje, na stepie, otwartej przestrzeni, która romantykom kojarzyła się ze swobodą i wolnością. Prawdopodobnie bohater ten nie jest sam. Wskazuje na to użyty w trzeciej strofie wykrzyknik: Stójmy!

Bakczysaraj

BAKCZYSARAJ Jeszcze wielka, już pusta Girajów dziedzina BAKCZYSARAJ Jeszcze wielka, już pusta Girajów dziedzina. Zmiatane czołem baszów ganki i przedsienia, Sofy, trony potęgi, miłości schronienia, Przeskakuje sarańcza, obwija gadzina. Skróś okien różnofarbnych powoju roślina, Wdzierając się na głuche ściany i sklepienia, Zajmuje dzieło ludzi w imię przyrodzenia I pisze Balsazara głoskami "RUINA". W środku sali wycięte z marmuru naczynie; To fontanna haremu, dotąd stoi cało I perłowe łzy sącząc woła przez pustynie: "Gdzież jesteś. o miłości, potęgo i chwało! Wy macie trwać na wieki, źródło szybko płynie, O hańbo! wyście przeszły, a źródło zostało".

Fontanna łez https://www.youtube.com/watch?v=VNiMoY626HM

Czufut-Kale (ukr. Чуфут-Калe, krm. Çufut Qale, ros Czufut-Kale (ukr. Чуфут-Калe, krm. Çufut Qale, ros.Чуфут-Кале) – skalne miasto i średniowieczne miasto-twierdza w zachodniej części Krymu na Ukrainie odległe o 2,5 km od Bakczysaraju. Nazwa w języku Tatarów krymskich oznaczała „twierdzę żydowską” (çufut — Żyd, qale — twierdza). Przez znaczną część swoich dziejów (od XVI wieku) zamieszkane w większości przez Karaimów.

DROGA NAD PRZEPAŚCIA W CZUFUT-KALE MIRZA I PIELGRZYM Typ liryki Utwór Mickiewicza jest przykładem dialogu lirycznego prowadzonego między Mirzą a Pielgrzymem. Podmiot liryczny i jego kreacja Trzy pierwsze strofy o charakterze opisowym są monologiem Mirzy, ostatnia strofa, refleksyjna, to słowa Pielgrzyma. Sytuacja liryczna – Mirza jest najprawdopodobniej przewodnikiem Pielgrzyma, który w otoczeniu natury krymskiej jest obcy, inny. Mirza jednakże jest nie tylko przewodnikiem w podróży w czasie i przestrzeni, ale również jawi się jako mędrzec, pokazujący tajemnice natury, uświadamiający mu siłę i potęgę przyrody. Jak sam tytuł wskazuje, znajdują się na drodze prowadzącej do miasteczka Czufut-Kale. Przypis autora mówi, że miasto to jest dość specyficzne – usytuowane w górach, prowadzi do niego niebezpieczna, wąska ścieżka wisząca nad przepaścią. Mirza zwraca uwagę na to, iż człowiek powinien poddać się instynktowi konia, by móc przebyć tę drogę. Przepaść bowiem nęci człowieka, kusi, wabi swym niebezpieczeństwem. Sama myśl o niej jest jak kotwica, ściąga człowieka na samo dno, powodując śmierć. W ten sposób Mirza stara się uzmysłowić człowiekowi wychowanemu w innej kulturze i cywilizacji, że należy mieć respekt przed siłami natury. Pielgrzym jednak jest typowym romantycznym buntownikiem i mimo ostrzeżeń spogląda w dół. Doświadczenie to ma na zawsze zmienić jego świadomość, to odkrycie pewnej tajemnicy, która powinna być człowiekowi niedostępna. Zresztą sam przyznaje, że owo doświadczenie nie jest wyrażalne w żadnym z ludzkich języków. Trudno zrozumieć, co zobaczył Pielgrzym „przez szczelinę świata”. Warto jednak zwrócić uwagę, że znów mamy tu do czynienia z kierunkiem wertykalnym. Dno, dół, przepaść kojarzone są w literaturze z siłami zła, mroku i ciemności. Orientalizm – Droga nad przepaścią w Czufut-Kale to kolejny sonet, w którym widoczna jest fascynacja kulturą orientalną. Sama postać Mirzy, który pojawia się w kilku tekstach Mickiewicza, jest tego dowodem. To człowiek, który zna ten świat, jest wychowany w tej kulturze, zna jej prawa. Romantyczna przyroda – ogrom gór, ich potęga i niebezpieczeństwo, jakie niosą wyprawy górskie skontrastowane zostało tu z przepaścią, która również stanowi dla człowieka zagrożenie. Jednocześnie Mickiewicz pokazuje różnorodność krajobrazu krymskiego, zaskoczenie, jakie wywołuje w człowieku kultury europejskiej. Wszystko to oczywiście wpisuje się w typową dla romantyzmu poetykę tajemnicy, grozy, frenezji, niebezpieczeństwa, irracjonalności. Mirza Zmów pacierz, opuść wodze, odwróć na bok lica, Tu jeździec końskim nogom swój rozum powierza; Dzielny koń! patrz, jak staje, głąb okiem rozmierza, Uklęka, brzeg wiszaru kopytem pochwyca, I zawisnął - Tam nie patrz, tam spadła źrenica, Jak w studni Al-Kairu, o dno nie uderza. I ręką tam nie wskazuj - nie masz u rąk pierza; I myśli tam nie puszczaj, bo myśl jak kotwica, Z łodzi drobnej ciśniona w nieźmierność głębiny, Piorunem spadnie, morza do dna nie przewierci, I łódź z sobą przechyli w otchłanie chaosu. Pielgrzym Mirzo, a ja spojrzałem! Przez świata szczeliny Tam widziałem - com widział, opowiem - po śmierci, Bo w żyjących języku nie ma na to głosu.

Ajudah (Aju-Dah, Ayuv Dağ) – góra i przylądek na południowym wybrzeżu Półwyspu Krymskiego. Wysokość góry wynosi 572 m n.p.m. Obszar ogólny wynosi ∼4 km². W 1947 r. kompleks „Ajudah” składający się z góry Ajudah i okolicznych lasów został ustanowiony rezerwatem i zabytkiem przyrody.

Słowo „Ajudah” składa się z dwóch krymskotatarskich słów: ayuv — niedźwiedź, dağ góra. Jednak, badacz Krymu Piotr Keppen stwierdził, że jeszcze na początku XIX w. Tatarzy krymscy wymieniali tę górę „Büyük Kastel”, co oznacza „Wielka forteca”. P. Keppen przypuszczał, że w okresie średniowiecza ta góra mogła nosić nazwę „Ἁγία” — święta

AJUDAH Lubię poglądać wsparty na Judahu skale, Jak spienione bałwany to w czarne szeregi Ścisnąwszy się buchają, to jak srebrne śniegi W milijonowych tęczach kołują wspaniale. Trącą się o mieliznę, rozbiją na fale, Jak wojsko wielorybów zalegając brzegi, Zdobędą ląd w tryumfie i, na powrót zbiegi, Miecą za sobą muszle, perły i korale. Podobnie na twe serce, o poeto młody! Namiętność często groźne wzburza niepogody; Lecz gdy podniesiesz bardon, ona bez twej szkody Ucieka w zapomnienia pogrążyć się toni I nieśmiertelne pieśni za sobą uroni, Z których wieki uplotą ozdobę twych skroni. Portret Adama Mickiewicza na Judahu skale – portret olejny Adama Mickiewicza namalowany przez Walentego Wańkowicza w latach 1827–1828.

Inspiracją do powstania dzieła były Sonety krymskie, a ściślej sonet XVIII Ajudah, zaczynający się słowami: „Lubię poglądać wsparty na Judahu skale, Jak spienione bałwany to w czarne szeregi Ścisnąwszy się buchają, to jak srebrne śniegi W milijonowych tęczach kołują wspaniale.” — A. Mickiewicz, Sonety krymskie, 1826 Charakterystyczny dla tego obrazu jest sztafaż romantyczny: Adam Mickiewicz pokazany został w byronicznej pozie, wsparty na skale, okryty burką krymskich górali. Portret zdobył uznanie krytyki oraz samego poety. Uznanie było tak wielkie, iż Walenty Wańkowicz z czasem namalował kilka replik obrazu, ale już w mniejszych rozmiarach. W 1828 oryginał eksponowano na wystawie w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, której absolwentem był Wańkowicz. W tym samym roku artysta wykonał z portretu litografię. Przez długie lata ten właśnie wizerunek wieszcza narodowego był niejako ikoną Romantyzmu, symbolem polskości i natchnieniem poetów.