Działania antydyskryminacyjne w szkołach – diagnoza i wyzwania Wrocław, 6 listopada 2015 Małgorzata Dymowska Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej

Badanie „Dyskryminacja w szkole” Wywiady grupowe z młodzieżą szkolną: 7 wywiadów, 62 uczniów i uczennic, 5 szkół (gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych). Pogłębione wywiady indywidualne z nauczycielami/nauczycielkami: liderami i liderkami równości - 22 wywiady (16K, 6M), 8 województw. Dane zgromadzone w Systemie Ewaluacji Oświaty (ankiety i wywiady - rodzice, kadra, uczniowie): rok szkolny 2013/2014, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne (294 placówki), 4 województwa. 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Wniosek 1: Dyskryminacja w szkole przybiera bardzo różne formy, często współwystępujące i wzmacniające się wzajemnie. Są to m.in.: izolacja, wyśmiewanie, wyzywanie, obrażanie, ocenianie, deprecjonujące komentarze, wywyższanie się, paternalistyczne postawy i dyscyplinowanie do „normalności”, brak zrozumienia, przemoc fizyczna, przemoc seksualna. 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Wniosek 2: Do dyskryminacji dochodzi zarówno w relacjach rówieśniczych, jak i ze strony nauczycielek i nauczycieli. Przyczyną dyskryminacji może być przynależność do każdej mniejszości występującej w szkole. W szkolnej przestrzeni osoby, które spotykają się z dyskryminacją to: osoby biedniejsze, osoby nieheteroseksualne, dziewczęta i chłopcy, w szczególności nierealizujący normy „kobiecości” i „męskości”, osoby z niepełnosprawnościami i przewlekłymi chorobami, osoby „nie stąd” ─ o innym niż polskie pochodzeniu narodowym i etnicznym (w tym uchodźcy), osoby o innym kolorze skóry niż biały, osoby o innym wyznaniu niż katolickie, osoby o wyglądzie nieprzystającym do obowiązującego wzorca (nadwaga, ubiór, wzrost). 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Inni nie chcą gadać z nimi [uchodźcami]. Siadać, nie mieć nijakiego kontaktu. Traktują jak z innej planety, nie jak ludzi, jak innych. Ja mam w klasie kolegę, który jest ciemnej karnacji, a nie jest z pochodzenia no...z zagranicy, po prostu ciemna karnacja, i zjazdy zaraz, że on to jest murzynem, że zlewa się z asfaltem i w ogóle. Jak oni [uchodźcy] pierwszy raz przyjadą do Polski, nie znają języka, nic.[…] Myślisz, że wszyscy rozmawiają o tobie, że śmieją się z ciebie, że nie rozumiesz, o co chodzi. To jest trudne, kiedy jeszcze tęsknisz do domu […]. Oni [uczniowie] nie chcą [rozmawiać z uchodźcami] i traktują inaczej też.

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Był tu jeden Czeczen, który przyjechał i ze wszystkimi Polakami, prawie ze wszystkimi ze szkoły to on pokłócił się bardzo i już potem […] [jak] coś się stało, to od razu – to zrobiły Czeczeny. Były takie, że były inne dzieci i ich traktowali bardzo źle. Że „ja nie będę siadał z tym, […] on jest z drugiego kraju, on jest muzułmaniniem” czy coś takiego. Jeżeli jest to dziecko romskie, to jest wyzywane od „brudnego cygana, głupiego, śmierdzącego”, mimo że jest w białej koszulce ze sztywnym kołnierzykiem i spodniach w kant i pachnące, wyżelowane czy wymyte, to i tak słyszy te obelgi. Omijanie w dobieraniu w grupy (…). To jest takie zostawianie na boku tego ucznia.

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Uczniowie powiedzieli, że jeden z nauczycieli (mężczyzna) inaczej – gorzej traktuje dziewczęta, np. mówi aluzje dotyczące wyglądu („teraz będzie czytała dziewczyna z walorami”, „chcesz mieć dwójkę, to pod stół”), patrzy w szczególny sposób. Jak chłopak ubierze te rurki takie czy coś, to ludzie zazwyczaj mówią... pedał, pedał. Uczeń homoseksualny przebiera się z dziewczynkami w szatni. Z jakiego powodu? Dlatego, że boi się agresji w szatni męskiej. Chłopak mówi, że nie chce się z dziewczynami przebierać, ale słyszy: „jak jesteś pedałem, to proszę”. Tak na luzaka mówi wyluzowany wuefista. Otyli, to dotyczy wszystkich otyłych. To głupie docinki, szczególnie na zajęciach z wychowania fizycznego, na wycieczkach, gdzie te osoby się naprawdę męczą, na wuefie nie mogą zrobić fikołka.

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Wniosek 3: Młodzież nie zna konstruktywnych sposobów reagowania na sytuacje dyskryminacji. Dominują dwie strategie: „na przetrzymanie” siłowe rozwiązania. Uczniowie i uczennice w niewielkim stopniu mają gotowość skorzystania ze wsparcia kadry pedagogicznej w sytuacji dyskryminacji. Przyczyną jest brak zaufania i wiary, że dorośli „załatwią” sprawę pozytywnie. 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Trzeba przyjąć i samemu się z tego pośmiać, to wtedy to cię nie dotyka (…) i tak łagodzi. No wiadomo, jest przykro, ale co można zrobić. Niewiele można zrobić, bo każdy za siebie odpowiada. Trzeba załatwić to po swojemu (…), może nie pobicie, ale gdyby dostał raz czy dwa, to by pomogło. Jak ma się ufać komuś, kogo się nie zna, [o nauczycielu], tylko prowadzi lekcje. O tym się nie rozmawia w szkole.

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Wniosek 4: Najpopularniejszą reakcją nauczycielek i nauczycieli na dyskryminację w szkołach jest rozmowa przeprowadzana z osobą, która dopuściła się danego zachowania. Reakcja ma formę wykładu, pogadanki, w minimalnym stopniu zakłada dialog, czy edukację. Drugą popularną reakcją nauczycieli/nauczycielek na sytuację dyskryminacji jest jej brak. 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Nauczyciele albo nic nie zrobią, albo zaraz aferę robią: „wow!”: policja, sąd, rodzice zawiadomieni. Wszystko naraz. To tylko pogarsza sprawę. Doraźna działalność pedagoga szkolnego na poziomie rozmów indywidualnych. Podjęte działania: natychmiastowe doraźne rozmowy indywidualne, przedstawienie problemu na godzinie wychowawczej, rozmowa z pedagogiem szkolnym. 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Wniosek 5: Działania antydyskryminacyjne, które mają jasny cel przeciwdziałania dyskryminacji, stanowią w szkołach rzadkość. Nauczyciele i nauczycielki, którzy/które reagują na dyskryminację i przemoc motywowaną uprzedzeniami należą do całkowitej mniejszości. Problemem jest niewystarczająca wiedza i świadomość nauczycieli i nauczycielek dotycząca dyskryminacji. Konsekwencją jest zaprzeczanie istnieniu zjawiska, niereagowanie na dyskryminację oraz bardzo niska obecność działań antydyskryminacyjnych. 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Dyskryminacja – charakterystyka zjawiska Zauważyłam wtedy, że nauczyciele nie wiedzą po prostu, jak rozwiązywać takie problemy (…). Pogrożenie, a więcej nie ma nic, nie ma jakiejś takiej rozmowy. (…) I że po prostu, jeżeli chodzi o jakieś właśnie stereotypy, uprzedzenia i tą dyskryminację, nie sądzę, żeby, wiesz, ktoś tak jak z mojej kadry, żeby wiedział jak to [zrobić]. Nie było potrzeby prowadzenia takich działań. Nie ma dyskryminacji, zapobiegamy. To jest wciąż tak, że nauczyciela, który wprowadza takie wątki traktuje się jako kogoś, kto prezentuje coś spod lady, takiego właśnie śliskiego, tak trochę „nie mówcie o tym w domu”. Wiadomo, że tak nie powinno się dziać. To jest donkiszoteria. 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Działania antydyskryminacyjne Istnieje niejasność dotycząca tego, jak rozumieć wymóg nadzoru pedagogicznego dot. realizacji działań antydyskryminacyjnych (jako takie ujmowane są m.in. działania ekologiczne, prozdrowotne, religijne, charytatywne).

działania antydyskryminacyjne? W świetle aktualnych danych dotyczących dyskryminacji w szkołach, jak można zdefiniować działania antydyskryminacyjne?

…czym jest dyskryminacja Zanim działanie, najpierw (odpowiedź na) pytanie… …czym jest dyskryminacja

Dyskryminacja - definicja Gorsze traktowanie, w tym przemoc… … ze względu na tożsamość – przynależność do grupy mniejszościowej… … związane ze stereotypami, uprzedzeniami, normami społecznymi.

Działania antydyskryminacyjne – propozycja definicji Działania antydyskryminacyjne są odpowiedzią na konkretny przypadek dyskryminacji lub działaniem, którego celem jest zmniejszenie ryzyka, że dyskryminacja wystąpi w przyszłości.

Działania antydyskryminacyjne – „złote” zasady Działania antydyskryminacyjne odwołują się do kontekstu współczesnego i bliskiego życiu szkoły – rzeczywistości uczniów i uczennic. Działania antydyskryminacyjne wskazują na jeden mechanizm dyskryminacji, ale obrazują go poprzez odniesienia do różnych grup, wymiarów tożsamości (płeć, niepełnosprawność, wyznanie, kolor skóry, orientacja seksualna, status społeczno-ekonomiczny….) Działania antydyskryminacyjne przełamują stereotypy i uprzedzenia, wskazują na działanie społecznych norm.

Działania antydyskryminacyjne – „złote” zasady Działania antydyskryminacyjne powinny być uczące = wiązać się z edukacją antydyskryminacyjną. Edukacja antydyskryminacyjna to świadome działanie podnoszące wiedzę, umiejętności i wpływające na postawy, które ma na celu przeciwdziałanie dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami oraz wspieranie równości i różnorodności: rozwija wiedzę na temat mechanizmów dyskryminacji i wykluczenia, buduje kompetencje przeciwdziałania dyskryminacji, rozwija wiedzę na temat grup dyskryminowanych oraz ruchów emancypacyjnych, wzmacnia grupy i osoby dyskryminowane i wykluczone na zasadach włączania i upodmiotowienia.

Działania antydyskryminacyjne w szkole Włączanie uczniów i uczennic z grup narażonych na dyskryminację Reagowanie na gorsze traktowanie Działania antydyskryminacyjne sensu stricto Działania potencjalnie związane z przeciwdziałaniem dyskryminacji: Zajęcia integracyjne, interpersonalne skierowane do uczniów i uczennic Działania przeciwko przemocy Działania ukazujące różnorodność społeczną Działania pomocowe skierowane do konkretnych uczniów i uczennic

Działania antydyskryminacyjne – sensu stricto W kwietniu tego roku został przeprowadzony konkurs plastyczny na temat równości szans kobiet i mężczyzn, udział w konkursie wzięli uczniowie uczęszczający na koło plastyczne. Celem konkursu było propagowanie równości kobiet i mężczyzn na świecie, uwrażliwienie uczniów na dyskryminację ze względu na płeć, zwrócenie uwagi na prawa człowieka. Konkurs miał również za zadanie obalenie stereotypów dotyczących postrzegania ról kobiety i mężczyzny. Na zajęciach WdŻ prowadziłam warsztaty na temat uprzedzeń i stereotypów. (…) Współorganizowanie i udział w akcji Maraton Pisania Listów z Amnesty International.

Działania antydyskryminacyjne – sensu stricto Uczestniczyłam z młodzieżą w seansach filmowych Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej – cykl Trudne Tematy. Prowadzę godziny wychowawcze dotyczące poruszanych tam zagadnień: homofobii, antysemityzmu, problemów osób niepełnosprawnych. W ramach lekcji języka obcego poruszam cyklicznie tematy związane z równouprawnieniem kobiet i mężczyzn na rynku pracy, traktowaniem i integracją społeczną osób niepełnosprawnych, zjawiskiem homofobii, tematyką nacjonalizmu, szowinizmu i faszyzmu. Uczniowie w mojej klasie biorą rokrocznie czynny udział w akcji „Biała Wstążka” poświęconej przemocy fizycznej wobec kobiet.

Dobra praktyka - edukacja antydyskryminacyjna W ostatnich tygodniach zastanawiałem się, jak wprowadzić na lekcje temat uchodźców. I robiłem to. Wtedy, gdy czytaliśmy "Małego Księcia", uczniowie przygotowali instrukcję oswajania uchodźców. Gdy rozmawialiśmy o Miłosiernym Samarytaninie, próbowaliśmy się odnaleźć w jego roli. Ostatnio byłem z klasą w kinie na "Małym Księciu". Dla moich uczniów to po tych dyskusjach było wielkie przeżycie. Jedna z uczennic powiedziała mi później, że rozmawiała z mamą, która źle się odnosiła do uchodźców. A ona nie chce już słyszeć takich słów. Może nie uda mi się zmienić wszystkich, nawet całej klasy, ale trzeba się starać . Jakub Niewiński – nauczyciel z Murowanej Gośliny w Wielkopolsce, laureat nagrody im. Ireny Sendlerowej "Za naprawianie świata”, przyznawanej przez Centrum Edukacji Obywatelskiej oraz Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu. 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Dobra praktyka - edukacja antydyskryminacyjna Bednarska Szkoła Podstawowa (Warszawa), działania w ramach akcji Dzień Solidarności z Uchodźcami: Spotkanie z uchodźcami, którzy się uczą lub uczyli w naszym Zespole Szkół Ogłoszenie konkursu plastycznego „Kolorowa – Wielokulturowa” Prezentacja filmów: „Opowieść o Uchodźcach , „Karolinka: opowiadanie o małej dziewczynce uchodźczyni” Wspólne czytanie bajek z całego świata: „Przygody Innego”, „Bajkowa mozaika” Wysyłanie kartek z życzeniami/ obrazkami do ośrodka dla uchodźców źródło: www.uchodzcymilewidziani.com 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Dobra praktyka – edukacja antydyskryminacyjna Na lekcjach przyrody – Szukanie na mapie państw, z których pochodzą uchodźcy Na lekcjach matematyki – Procentowy udział uchodźców w danym państwie Na lekcjach języka hiszpańskiego – Przygotowanie akcji informacyjnej o uchodźcach – plakaty Na lekcjach religii i etyki – Warsztaty wielokulturowe oraz religie i wyznania uchodźców mieszkających w Polsce Na lekcjach języka angielskiego – Plakat z nazwami narodowości i hasłami nawołującymi do pomocy uchodźcom oraz rozmowy o przyczynach ucieczki z rodzimych krajów i trudach związanych z podróżą Na lekcji muzyki – Muzyka krajów z których pochodzą uchodźcy. źródło: www.uchodzcymilewidziani.com 3 szkoły – mieszane, 2 szkoły – osobno w grupie Dz i Ch

Empatia/ Miłość bliźniego Działania antydyskryminacyjne - wyzwania Dobra wola Zrozumienie/ Wiedza/ Kompetencje Rozpoznawanie/ Nazywanie/ Reagowanie Empatia/ Miłość bliźniego

Mówię: no ale trudno, ja muszę [zareagować], bo ja nie mogę tego słuchać. Nie mogę po prostu udawać, że tego nie słyszę i że to akceptuję. (…) Wychodziłam [do toalety, gdzie wyzywano ucznia] i mówiłam „ludzie, co wy robicie, no co wy robicie w ogóle, jak wy tak możecie, na czym wam teraz zależy, co wy robicie, czy macie świadomość, czego ja słucham, jak ja o was myślę, ja was teraz widzę, a ja przed chwilą byłam za tymi drzwiami, to jest po prostu…., skąd wy żeście się wzięli w tej szkole. Mnie to przeraża” – mówiłam. I jakby na tym kończyłam. Mówiłam: „nie życzę sobie tego słuchać, bo ja myślę, że wy jesteście, nie wiem, lepszymi ludźmi”.

„Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona” Raport - informacje „Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona” Katarzyna Gawlicz, Paweł Rudnicki, Marcin Starnawski Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej: Warszawa, 2015 Finansowanie: Fundusze EOG.

Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej (TEA) Dziękuję za uwagę! Małgorzata Dymowska Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej (TEA) www.tea.org.pl m.dymowska@tea.org.pl FB „Szkoła Równości”