Niezwykłe zespoły w psychiatrii Maria Brejnak-Garmol SKN przy Katedrze i Klinice Psychiatrycznej Warszawski Uniwersytet Medyczny

Zespół Capgrasa Po raz pierwszy opisany przez Capgrasa i Reboula- Lachoux w 1923 roku Polega na urojeniowym przekonaniu, że bliska osoba została podstawiona przez sobowtóra lub oszusta

Zespół Capgrasa 4 zespoły określane wspólnie jako zespoły urojeniowej błędnej identyfikacji osób (Christodoulu, 1991): Urojeniowe zaprzeczenie tożsamości znanej osoby; Zespół Fregolego – urojeniowa identyfikacja bliskiej osoby w osobie obcej; Zespół przemiany – urojeniowe przekonanie, że osoby ze środowiska pacjenta wcielają się wzajemnie w siebie (~ z. Fregolego); Zespół własnego sobowtóra - urojeniowe przekonanie, że osoba obca została fizycznie przemieniona w pacjenta.

Zespół Capgrasa Zwykle błędnie rozpoznawana jest stale jedna, bliska pacjentowi osoba (małżonek, bliski krewny), ale może to również być ktoś inny (np. członek personelu medycznego) Podobny obraz zaburzenia występuje w tzw. paramnezji podwajającej (podwojenie miejsca)

Zespół Capgrasa Zespół bardzo rzadko występuje w czystej izolowanej postaci, zazwyczaj jest elementem zaburzeń o charakterze psychotycznym (w 70% przypadków), zdarza się również w zaburzeniach afektywnych NIE jest objawem zaburzeń urojeniowych Pojawia się ponadto w: zaburzeniach organicznych (urazy, infekcje, zapalenia OUN; zaburzenia hormonalne, padaczka, AIDS, zatrucia substancjami psychoaktywnymi lub zespoły abstynencyjne), czasem poprzedza wystąpienie objawów otępienia (towarzyszą mu wtedy zwykle zaburzenia świadomości i deficyty poznawcze)

Zespół Capgrasa Teorie wyjaśniające: psychodynamiczna (konflikt miłość-nienawiść) i neuropsychologiczna (prozopagnozja i dysfunkcja prawej półkuli) Postępowanie – leczenie podstawowego zaburzenia (częściej jest to objaw, a nie izolowany zespół) Zagrożenia – możliwe zachowania agresywne w stosunku do osoby „podstawionej”

Zespół Clerambaulta Opisany przez de Clerambault’a w 1992 roku Znany również jako psychose passionelle, erotomania, urojenia zakochania lub urojenia namiętności Występuje zwykle u kobiet i polega na urojeniowym przekonaniu, że inna osoba (najczęściej o wyższej pozycji społecznej lub ekonomicznej) jest zakochana w pacjentce

Zespół Clerambault Najczęstsze przekonania pacjenta: Bez pacjenta obiekt nie może być szczęśliwy lub traci poczucie własnej wartości Obiekt jest stanu wolnego, a jeśli jest w związku małżeńskim, to ten jest nieważny Obiekt próbuje nawiązać kontakt, stale nadzoruje pacjenta oraz ochrania go stosując różne nadzwyczajne środki „Związek” cieszy się powszechną sympatią i poparciem ze strony otoczenia Gdy obiekt przejawia paradoksalne lub sprzeczne postawy wobec pacjenta, ten interpretuje to jako sekretne potwierdzenie miłości lub „test” na siłę ich uczuć

Zespół Clerambault Może występować jako pierwotne zaburzenie urojeniowe, a także jako objaw schizofrenii lub zaburzeń afektywnych Kryteria diagnostyczne pierwotnego zespołu to: nagły początek przekonanie, że pierwszy zakochuje się obiekt i to on robi pierwszy krok utrzymywanie się stale tego samego obiektu miłości przewlekły przebieg brak omamów i deficytów poznawczych

Zespół Clerambault Może również - choć jest to rzadkość - występować u mężczyzn, zazwyczaj towarzyszy wtedy innym zaburzeniom (Menzies i wsp., 1995) Bardzo często obiektem staje się osoba należąca do personelu medycznego (Mullen i Pathe, 1994)

Zespół Clerambault Postępowanie: leki antypsychotyczne w dawkach niskich do umiarkowanych z jednoczesną psychoterapią (Mullen i Pathe, 1994) konieczne może się okazać leczenie szpitalne w przypadku zespołu wtórnego, wybór leczenia zależy od zaburzenia pierwotnego Zagrożenia: agresja - szczególnie w zespole wtórnym oraz u mężczyzn, którzy mają więcej niż jeden obiekt i w przeszłości występowały u nich zachowania antyspołeczne; zjawisko „podchodzenia”

Zespół Otella Charakteryzuje się urojeniami niewierności partnera seksualnego Występuje u obu płci, jednak znacznie częściej u mężczyzn, pojawia się zwykle w czwartej dekadzie życia Zazdrość może też przybrać formę idei nadwartościowej lub występować jako element stanów depresyjnych oraz lękowych

Zespół Otella Charakteryzuje go: nagły początek narastająca podejrzliwość w wywiadzie szukanie oznak zdrady (przeszukiwanie, obserwowanie, szpiegowanie, przesłuchiwanie) może pojawić się zwiększona aktywność seksualna, domaganie się częstszych kontaktów seksualnych

Zespół Otella Może występować jako: izolowane zaburzenie urojeniowe jeden z objawów schizofrenii lub innych zaburzeń psychotycznych objaw choroby afektywnej (najczęściej depresji) objaw współistniejący z uzależnieniem od alkoholu (6- 20%), wg Soyki (1991) zależność ta dotyczy tylko mężczyzn objaw niektórych schorzeń organicznych, szczególnie infekcji, zaburzeń hormonalnych i otępienia

Zespół Otella Teoria psychodynamiczna: projekcja uczuć niewierności i ukryte skłonności homoseksulane Urojeniowej zazdrości często towarzyszą dysfunkcje seksualne (szczególnie zaburzenia erekcji), jednak trudno rozstrzygnąć czy mają one charakter pierwotny czy wtórny Poczucie nieprzystosowania do partnera jest problemem dominującym (i zwiększa się, gdy partner staje się bardziej atrakcyjny seksualnie) Wśród krewnych pacjentów z objawami urojeniowej zazdrości często występują inne zaburzenia psychiczne, przede wszystkim depresja (Enoch i Trethovan, 1991)

Zespół Otella Wśród krewnych pacjentów z objawami urojeniowej zazdrości często występują inne zaburzenia psychiczne, przede wszystkim depresja (Enoch i Trethovan, 1991) Pokrewnym zespół to tzw. retrospektywna ruminacyjna zazdrość – nadmierne zaabsorbowanie przeszłością seksualną partnera, bez urojeń niewierności

Zespół Otella Postępowanie – leki antypsychotyczne, psychoterapia Zagrożenia: wysokie ryzyk0 agresji, częsta przyczyna maltretowania, a nawet zabójstwa (Mullen 1990) wysoki wskaźnik nawrotów

Folie à deux Po raz pierwszy użyli tego terminu Laségue i Felreta w 1987 roku Inaczej obłęd udzielony, obłęd zaraźliwy, obłęd zakaźny, psychoza skojarzona lub psychoza indukowana Obejmuje różne zespoły, które charakteryzują się tym, że objawy psychiczne (szczególnie urojenia paranoiczne) przenoszone są z jednej osoby na inne; w rzadkich przypadkach zaburzenie może obejmować całą rodzinę (folie à famille), najczęściej jednak jest to folie imposèe (osoba z objawami psychozy narzuca swoje urojeniowe przekonania innym)

Folie à deux Kryteria diagnostyczne: istotne ogólne podobieństwo objawów i specyficzna treść psychozy partnera jednoznaczne dowody wskazujące, że partnerzy akceptują, popierają i podzielają wzajemnie swoje urojenia potwierdzenie niezwykle bliskiego związku między partnerami, trwającego przez dłuższy czas (w 90% przypadków są to relacje rodzinne, najczęściej typu siostra-siostra)

Folie à deux Teoria wyjaśniająca: identyfikacja jako mechanizm psychologiczny u osoby podatnej na sugestię i podporządkowanej bierze się też pod uwagę czynniki genetyczne (zaburzenie nie występuje w relacji mąż-żona) U osoby z pierwotną psychozą rozpoznaje się najczęściej schizofrenię, zaburzenia urojeniowe lub afektywne; u osoby z urojeniami indukowanymi również możliwa jest diagnoza schizofrenii lub innych zaburzeń psychicznych

Folie à deux Postępowanie: oddzielenie dwóch osób, u których występują urojenia (u 40% osób z indukowanymi przekonaniami po separacji objawy ustępują) osoby, u których separacja nie dała efektu wymagają leczenia przeciwpsychotycznego, podobnie jak osoby z pierwotnymi urojeniami (decyduje rozpoznanie) pomocna bywa terapia rodzinna, ważne jest społeczne wsparcie aby uniknąć nawrotów należy dążyć do rozwiązania problemu izolacji społecznej

Zespół Cotarda Zespół opisany przez Cotarda w 1880 roku, a nazwany „zespołem Cotarda” w 1897 roku przez Seglasa Charakteryzuje się urojeniami nihilistycznymi - od zanegowania integralności narządów wewnętrznych własnego ciała, aż do zaprzeczenia egzystencji własnej lub otoczenia Najczęściej występuje u osób w wieku średnim

Zespół Cotarda Poza urojeniami negacji występują w nim również często: urojenia winy i nieśmiertelności lęk obniżony nastrój tendencje samobójcze urojenia hipochondryczne halucynacje słuchowe o treści depresyjnej

Zespół Cotarda Nadal istnieją wątpliwości czy zespół istnieje jako izolowane zaburzenie W 89% przypadków zespół współistnieje z objawami depresji (Berrios i Luque, 1995) Opisano też zespół Cotarda w schizofrenii oraz w zaburzeniach organicznych

Zespół Cotarda Postępowanie: leczenie pierwotnego zaburzenia, w przebiegu którego zespół występuje przy objawach psychotycznych wskazane może być leczenie elektrowstrząsami Zagrożenia – wysokie jest ryzyko samobójstwa

Zespół Ekboma Opisany przez Ekboma w 1938 roku u ośmiu pacjentów przekonanych o obecności małych organizmów w ich ciele (Dermatozoewahn) Inaczej urojenie choroby pasożytniczej, urojeniowa choroba pasożytnicza, obłęd pasożytniczy Częściej występuje u osób w podeszłym wieku, kobiet (k:m=2:1)

Zespół Ekboma Pacjenci skarżą się najczęściej na zarażenie owadami, pająkami, ważkami, pchłami; często jako dowód przynoszą „pudełka od zapałek” zawierające rzekome okazy insektów Powszechne są rytuały mycia i czyszczenia, pacjenci często przeżywają lęk obawiając się zarażenia innych osób Pacjenci rzadko zgłaszają się do psychiatrów, dużo częściej szukają pomocy u dermatologów

Zespół Ekboma Izolowane urojenia zarażenia pasożytami rozpoznawane są jako zaburzenia urojeniowe lub psychoza hipochondryczna z jednym objawem (Munro, 1980) Zespól ten pojawić się może też w przebiegu zaburzeń organicznych, schizofrenii i zaburzeń afektywnych, najczęściej towarzyszy mu depresja (Morris i Jolley, 1987), niekiedy folie à deux (w 5-15% wg Enoch i Trthoven, 1991), a także wraz z omamami dotykowymi u osób używających kokainę („kokainowe robaczki”)

Zespół Ekboma Postępowanie – leki antypsychotyczne, najlepiej atypowe, w przeszłości często stosowano pimozyd

Zespół Münchhausena Po raz pierwszy opisany przez Ashera w 1951 roku Inaczej zwany zespołem wędrującego po szpitalach, wędrującym problematycznym pacjentem, zespołem uzależnienia od szpitala lub zaburzeniem pozorowanym Pacjent zgłasza się do szpitala z dramatycznymi objawami, sugerującymi nagły stan wymagający badania oraz leczenia, z zabiegiem chirurgicznym włącznie (!); pacjent ma za sobą długą historię zgłoszeń do różnych szpitali z podobnymi objawami (nie ma jednak z tego wyraźnych korzyści)

Zespół Münchhausena Początkowo Asher opisał 3 podtypy zespołu: ostry brzuszny krwotoczny neurologiczny Objawy są jednak często bardzo różnorodne, pacjent może też symulować zaburzenia psychiczne (brak jasnych kryteriów diagnostycznych tego zespołu; Enoch i Trethoven, 1991) Obraz kliniczny może być nie tak dramatyczny, objawy fizyczne lub nieprawidłowe wyniki laboratoryjne są jednak zawsze umyślnie produkowane przez pacjenta

Zespół Münchhausena Częstszy u mężczyzn Pacjent często posiada wiedzę o różnych stanach chorobowych, może wykonywać zawód medyczny lub pokrewny Pacjent często notowany jest w rejestrach przestępczych Objawy występują przede wszystkim w godzinach nocnych i w weekendy Opisywano związek zespołu z różnymi dolegliwościami fizycznymi i zaburzeniami psychicznymi: zaburzenia odżywiania się, depresja, zaburzenia osobowości typu borderline, cukrzyca, astma, uszkodzenie mózgu (Robertson i Hossain, 1997)

Zespół Münchhausena Teorie wyjaśniające – nie do końca poznane, Sussman i wsp. (1987) sugerują istnienie zespołu jako konsekwencji interakcji między cechami osobowości pacjenta a stresorami psychospołecznymi Postępowanie : utrudnione z powodu braku współpracy pacjenta i jego niechęci do prowadzenia terapii ważne jest wczesne rozpoznanie leczeniem z wyboru jest psychoterapia mająca na celu poprawę społecznych interakcji pacjenta oraz ograniczenie nieprawidłowych zachowań (Robertson i Cervilla, 1997), ale rokowanie jest na ogół niekorzystne

Udzielony zespół Münchhausena Po raz pierwszy opisany w 1997 roku przez Meadowa Inaczej przeniesiony zespół Münchhausena, zespół Polle’a lub zespół Meadowa Charakteryzuje się powtarzanym umyślnym wywoływaniem objawów choroby u dziecka, aby uzyskać pomoc lekarską – działania te szkodzą i zagrażają dziecku Prawie we wszystkich przypadkach osobą wywołującą objawy jest biologiczna matka dziecka (Rosenberg 1987)

Udzielony zespół Münchhausena Objawy choroby zmniejszają się po ograniczeniu kontaktu matki z dzieckiem (Bools i wsp., 1992) Zagrożenie dla dziecka może wynikać bezpośrednio z wywoływanych objawów fizycznych lub stanów chorobowych, jak i stosowanych procedur medycznych U dziecka najczęściej obserwuje się: napady drgawek, wymioty i biegunki, brak prawidłowego rozwoju i wzrostu dziecka, astmę, reakcje alergiczne i infekcje

Udzielony zespół Münchhausena Najczęściej zaburzenie dotyka małych dzieci (powyżej pierwszego roku życia), śmiertelność szacowana jest na 9%, jednak część przypadków może być nigdy nie rozpoznana Często myląca jest nadmierna troskliwość i opiekuńczość matki W 30-35% objawy choroby ponownie pojawiają się po powrocie dziecka do domu

Udzielony zespół Münchhausena Postępowanie : najistotniejsze jest wczesne rozpoznanie (czasami korzysta się ze stałego nadzoru za pomocą ukrytej kamery) Po ustaleniu rozpoznania przede wszystkim należy ochraniać dziecko i jego rodzeństwo Leczenie osoby wywołującej objawy to terapia rodzin lub leczenie psychiatryczne

DZIĘKUJĘ 