AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY

Jedna z części układu nerwowego zapewnia regulację funkcji narządów organizmu dostosowując je do wymagań oraz kontroluje środowisko wew- nętrzne ustroju. Czynności te w dużej mierze nie podlegają kontroli woli, a zatem kierującą nimi część układu nerwo- wego nazywamy układem nerwowym autonomicznym

Autonomiczny układ nerwowy dzielimy na 2 części eferentne:  część współczulna  część przywspółczulna oraz na:  część jelitową, działająca w całym układzie pokarmowym przez lokalne krótkie łuki odruchowe  część trzewno czuciową, do której na-leżą receptory trzewne (nocyceptory lub interoceptory) oraz ich włókna aferentne i neurony czuciowe, stano-wiące drogi odruchów autonomicznych, autonomiczno- sommatycznych i aksonalnych

PIERWSZORZĘDOWE NEURONY AFERENTNE I INTERNEURONY JĄDRO PASMA SAMOTNEGO (NTS) DOOGONOWY BRZUSZNO-BOCZNY OBSZAR RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO (CVLM) BOCZNE POLE NAKRYWKI I RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO NARZĄDY OKOŁOKOMOROWE (SFO, OVLT, AP) JĄDRA MÓŻDŻKU JĄDRO OKOŁORAMIENNE (PBN) MIEJSCE SINAWE (LC) ISTOTA SZARA OKOŁOWODOCIĄGOWA ŚRÓD- MÓZGOWIA (PAG) PODWZGÓRZE (Hyp) OKOLICA PRZEDNIO-BRZUSZNA TRZECIEJ KOMORY MÓZGU (AV3V) CIAŁO MIGDAŁOWATE (Am) PRZEGRODA (Sept) WYSPA RECEPTORY OBWODOWE Receptory somatyczne, trzewne Baroreceptory, chemoreceptory, receptory obszaru sercowo-płucnego Receptory nosa, gardła NEURONY PRZEDWSPÓŁCZULNE NEURONY PRZEDZWOJOWE WSPÓŁCZULNE DOGŁOWOWA BRZUSZNA CZĘŚĆ RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO (RVLM) DOGŁOWOWA BRZUSZNO- PRZYŚRODKOWA CZĘŚĆ RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO (RVMM) TYLNE JĄDRA SZWU BRZUSZNO-BOCZNE JĄDRA MOSTU (GRUPA NORADRENERGICZNA A5) JĄDRO PRZYKOMOROWE (PVN) NEURONY PRZEDZWOJOWE PRZYWSPÓŁCZULNE SŁUP POŚREDNIO- BOCZNY JĄDRO WTRĄCONE JĄDRO SRODKOWE AUTONOMICZNE NEURONY W OBRĘBIE SUBSTANCJI BIAŁEJ PRZYLEGAJĄCEJ DO SZNURU BOCZNEGO JĄDRO DWUZNACZNE W BRZUSZNO-BOCZNEJ CZĘŚCI RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO (Amb) GRZBIETOWE JĄDRO RUCHOWE NERWU BŁĘDNEGO (DVC) NEURONY W OKOLICY MIĘDZY JĄDREM DWUZNACZNYM I GRBIETOWYM

Na zasadzie hamowania wzajemnie zwrot- nego wzmożenie aktywności neuronów jednej części układu autonomicznego regulujących czynność danego narządu zmniejsza aktywność antagonistycznych neuro- nów jego drugiej części NTS CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA

NTS Am A5 AP LH PAG PBN PVN wyspa Połączenie zwrotne Połączenie do NTS RVLM CVLM Połączenie z NTS IML DVC Amb NTS

Regulacja częstości skurczów serca i szybkości przewodzenia Regulacja częstości skurczów serca i szybkości przewodzenia CVLM NTS RVLM BARORECEPTORY HEMORECEPTORY REC. SERCOWO-PŁUCNE CO  BP  TPR  Kurczliwość mięśnia sercowego  HAMOWANIE POBUDZENIE Amb, DVC

 ORGANIZACJA SEGMENTU RDZENIA KRĘGOWEGO  niezmielinizowane przywspół- czulne włókna nerwowe NARZĄD DOCELOWY zwój czuciowy zwój współczulny gałąź oponowa gałąź tylna gałąź przednia korzeń tylny korzeń przedni ciało neuronu czuciowego ciało interneuronu ciało motoneuronu jądro pośrednio-przyśrodkowe (współczulne) jądro pośrednio-boczne (przywspółczulne) włókna nerwowe czuciowe z kierunkiem przepływu pobudzenia włókna nerwowe ruchowe z kierunkiem przepływu pobudzenia zmielinizowane współczulne włókna nerwowe niezmielinizowane współczulne włókna nerwowe zmielinizowane przywspółczulne włókna nerwowe istota biała istota szara róg tylny róg przedni kanał środkowy zwój przywspółczulny

 UKŁAD AUTONOMICZNY: WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY  Pęcherz moczowy Przewód pokarmowy Nerka Żołądek Włókna pozazwojowe Włókna przedzazwojowe UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY UKŁAD WSPÓŁCZULNY Oko Wątroba Serce Nadnercze Oskrzela Tchawica Ślinianki Włókna pozazwojowe Włókna przedzwojowe Pęcherzyk żółciowy Th 1 -Th 12 L 1 -L 3 Neurony przedzwojowe współczulne K 1 -K 4 Neurony przedzwojowe przywspółczulne

 UKŁAD AUTONOMICZNY: WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY   Neurotransmiterem na poziomie zwo- jów w układzie współczulnym i przywspół- czulnym jest acetylocholina (ACh), oraz wydzielane z nią kotransmitery, głów- nie wazoaktywny peptyd jelitowy ( VIP)  W zwojach autonomicznych ACh działa przez receptor nikotynowy (N) – niespecyficzny kanał kationowy, bloko- wany przez heksametonium  Neurotransmiterem na poziomie zwo- jów w układzie współczulnym i przywspół- czulnym jest acetylocholina (ACh), oraz wydzielane z nią kotransmitery, głów- nie wazoaktywny peptyd jelitowy ( VIP)  W zwojach autonomicznych ACh działa przez receptor nikotynowy (N) – niespecyficzny kanał kationowy, bloko- wany przez heksametonium

 PRZEKAŹNIKI. ACETYLOCHOLINA (ACh)  Cholina + acetylo-CoA ACh + CoA Reakcja zachodzi w mózgu. Cholina przechodzi przez barierę krew - mózg na zasadzie transportu nośni- kowego, zależnego od Na + Cholina + acetylo-CoA ACh + CoA Reakcja zachodzi w mózgu. Cholina przechodzi przez barierę krew - mózg na zasadzie transportu nośni- kowego, zależnego od Na + acetylotransferaza cholinowa acetylotransferaza cholinowa ŹRÓDŁA CHOLINY POKARM Rozkład ACh w szczelinie synaptycznej do choliny i kwasu octowego Rozkład fosfatydylocholiny

 CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO   Głównym trasmiterem pozazwojowym jest acetylocholina (ACh)  Kotransmitery: - VIP - CGRP (peptyd pochodny genu kalcytoninowego), - ATP - NO (tlenek azotu)  Receptory postsynaptyczne – N, M 1-5  Receptory presynaptyczne hamujące wydzielania ACh – M 2, α 2, Y 1 (dla NPY), P (dla ATP), receptor dla galaniny  Głównym trasmiterem pozazwojowym jest acetylocholina (ACh)  Kotransmitery: - VIP - CGRP (peptyd pochodny genu kalcytoninowego), - ATP - NO (tlenek azotu)  Receptory postsynaptyczne – N, M 1-5  Receptory presynaptyczne hamujące wydzielania ACh – M 2, α 2, Y 1 (dla NPY), P (dla ATP), receptor dla galaniny

 CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO   Receptory nikotynowe (N) oprócz zwojów autonomicznych znajdują się również w synapsach nerwowo-mięśniowych (blokowa- ne przez d-tubokurarynę ), w ośrodkowym układzie nerwowym, w rdzeniu nadnerczy (zwoje układu współczulnego)  Substancją działającą pobudzająco na recep- tor nikotynowy jest nikotyna. Duże stężenia nikotyny prowadzą do zahamowania recepto- rów nikotynowych  Receptory nikotynowe (N) oprócz zwojów autonomicznych znajdują się również w synapsach nerwowo-mięśniowych (blokowa- ne przez d-tubokurarynę ), w ośrodkowym układzie nerwowym, w rdzeniu nadnerczy (zwoje układu współczulnego)  Substancją działającą pobudzająco na recep- tor nikotynowy jest nikotyna. Duże stężenia nikotyny prowadzą do zahamowania recepto- rów nikotynowych

β α α γ δ Na+ Na+ Na+ Na+ Na+ Na+ Na+K+ K+ K+ K+ K+ K+ K+ K+ K+ Na+ Na+ ACh mV 0 ACh Na+ Na+ Na+ Na+  RECEPTOR NIKOTYNOWY DLA ACETYLOCHOLINY  A

 CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO   Receptory muskarynowe (M) znajdują się w ośrodkowym układzie ner- wowym i w cholinergicznych przywspół- czulnych zakończeniach nerwowych (poza- zwojowych) unerwiających narządy docelowe  Substancją działającą pobudzająco na receptor muskarynowy jest muskaryna (trucizna muchomora). Blokerem receptorów jest atropina  Receptory muskarynowe (M) znajdują się w ośrodkowym układzie ner- wowym i w cholinergicznych przywspół- czulnych zakończeniach nerwowych (poza- zwojowych) unerwiających narządy docelowe  Substancją działającą pobudzająco na receptor muskarynowy jest muskaryna (trucizna muchomora). Blokerem receptorów jest atropina

 CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO   Receptory cholinergiczne muskarynowe M 1, M 2, M 3, M 4, M 5 i M 6 mają charakter metabo- tropowy, czyli działają przez drugie przeka- źniki wewnątrzkomórkowe  Receptory cholinergiczne M 2 i M 4 działają poprzez białko G i, hamując powstanie cAMP  Receptory M 1, M 3, M 5 i M 6 działają przez trifosforan inozytoli (IP 3 ) i diacylo- glicerol (DAG)  Receptory cholinergiczne muskarynowe M 1, M 2, M 3, M 4, M 5 i M 6 mają charakter metabo- tropowy, czyli działają przez drugie przeka- źniki wewnątrzkomórkowe  Receptory cholinergiczne M 2 i M 4 działają poprzez białko G i, hamując powstanie cAMP  Receptory M 1, M 3, M 5 i M 6 działają przez trifosforan inozytoli (IP 3 ) i diacylo- glicerol (DAG)

cAMP GDP GαIGαI RECEPTORY METABOTROPOWE β GαSGαS γAC β γ - GDP ATP - C CBiałkoseryna Zmiana aktywności enzymów wewnątrzkomórkowych Zmiana aktywności enzymów wewnątrzkomórkowych CREB Regulacja transkrypcji określonych genów Regulacja transkrypcji określonych genów Receptor związany z heterotrimerycznym białkiem G LIGAND HAMOWANIE A

GDP RECEPTORY METABOTROPOWE GαIGαI β γ β γ GαSGαS cAMP C C AC Białko seryna Zmiana aktywności enzymów wewnątrzkomórkowych Zmiana aktywności enzymów wewnątrzkomórkowych CREB Regulacja transkrypcji określonych genów Regulacja transkrypcji określonych genów fosfodiesteraza ATP AMP Receptor związany z heterotrimerycznym białkiem G LIGAND A a

PKC Ca 2+ KALMODULINA GDP LIGAND GαqGαq GαqGαq GTP GαqGαq GDP PLC β 1 Ca 2+ Difosforan fosfatydyloinozytolu fosfatydyloinozytolu PIP 2 IP 3 Aktywacja kinaz IP 4 SER Ca 2+ Białko seryna treonina Zmiana aktywności enzymów wewnątrzkomórkowych Zmiana aktywności enzymów wewnątrzkomórkowych DAG RECEPTORY METABOTROPOWE Receptor związany z heterotrimerycznym białkiem G A

GαSGαS GDP Białko kanału jonowego RECEPTORY METABOTROPOWE Receptor związany z heterotrimerycznym białkiem G LIGAND A

 CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO   Działanie acetylocholiny kończy się na skutek rozpadu ACh przy udziale enzymu esterazy acetylocholinowej  Karbochol i pilokarpina (bezpośred- nie parasympatykomimetyki) są wolniej roz- kładane przez ACh - esterazę niż acetylocholina i stosowane w celach terapeutycznych do pobu- dzenia układu przywspółczulnego  Neostygmina i inne pośrednie parasym- patykomimetyki działają przez hamowaznie ACh - esterazy

 CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO   Głównym trasmiterem pozazwojowym części współczulnej układu autonomicznego jest noradrenalina (NA)  Kotransmitery: NPY (neuropoetyd Y), ATP, DA (dopamina)  Receptory postsynaptyczne – α 1, α 2, β 1, β 2, β 3 i β 4  Receptory presynaptyczne - których pobudzenie hamuje wydzielanie NA – α 2, Y 2, P 1, P 2y, M 2, 5-HT 1, D 2 - których pobudzenie pobudza wydzielanie NA – β 2, AT 1 (dla angiotensyny), A 2 (dla tromboksanu)  Głównym trasmiterem pozazwojowym części współczulnej układu autonomicznego jest noradrenalina (NA)  Kotransmitery: NPY (neuropoetyd Y), ATP, DA (dopamina)  Receptory postsynaptyczne – α 1, α 2, β 1, β 2, β 3 i β 4  Receptory presynaptyczne - których pobudzenie hamuje wydzielanie NA – α 2, Y 2, P 1, P 2y, M 2, 5-HT 1, D 2 - których pobudzenie pobudza wydzielanie NA – β 2, AT 1 (dla angiotensyny), A 2 (dla tromboksanu)

 PRZEKAŹNIKI. AMINY KATECHOLOWE  L – tyrozyna L – dopa Dopamina (DA) Noradrenalina (NA) Adrenalina rdzeń nerki ośrodkowy układ nerwowy ok 1% 80% < 20% <20% 80% ok. 1% β – hydroksylaza dopaminy N-metylotransferaza fenyloetanolaminy

 Receptory, na które działa noradrenalina (NA) i adrenalina, należą do grupy receptorów metabotropowych. Receptory adrenergiczne występują w ośrodkowym układzie nerwowym i narządach wewnętrznych.  Receptory adrenergiczne typu β działają poprzez białko G s, pobudzając powstanie cAMP  Receptory adrenergiczne typu α 2 działają poprzez białko G i, hamując powstanie cAMP  Receptory adrenergiczne typu α 1 działają przez trifosforan inozytoli (IP 3 ) i diacyloglicerol (DAG)  Receptory adrenergiczne typu β działają poprzez białko G s, pobudzając powstanie cAMP  Receptory adrenergiczne typu α 2 działają poprzez białko G i, hamując powstanie cAMP  Receptory adrenergiczne typu α 1 działają przez trifosforan inozytoli (IP 3 ) i diacyloglicerol (DAG)  CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO 

 Niewybiórczym agonistą receptorów adren- ergicznych β jest izoproterenol. Nieswois- tym antagonistą propranolol  Receptory β 1 przeważają w sercu. Wiążą się z noradrenaliną i adrenaliną. Ich swoistym antagonistą jest atenolol  Receptory β 2 przeważają w mięśniach gładkich naczyń i oskrzeli. Mają większe powi- nowactwo do adrenaliny niż do noradrenaliny. Ich antagonistą jest pindolol  Niewybiórczym agonistą receptorów adren- ergicznych β jest izoproterenol. Nieswois- tym antagonistą propranolol  Receptory β 1 przeważają w sercu. Wiążą się z noradrenaliną i adrenaliną. Ich swoistym antagonistą jest atenolol  Receptory β 2 przeważają w mięśniach gładkich naczyń i oskrzeli. Mają większe powi- nowactwo do adrenaliny niż do noradrenaliny. Ich antagonistą jest pindolol

 CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO  RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β 1 Serce: - Przyśpieszenie rytmu (efekt chronotropowy) - Wzrost kurczliwości (efekt inotropowy) - Wzrost szybkości przewodzenia pobudzenia (efekt dromotropowy) Nerki: - Wzrost wydzielania reniny RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β 1 Serce: - Przyśpieszenie rytmu (efekt chronotropowy) - Wzrost kurczliwości (efekt inotropowy) - Wzrost szybkości przewodzenia pobudzenia (efekt dromotropowy) Nerki: - Wzrost wydzielania reniny

 CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO  RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β 2 HAMUJĄCO Tętnice i żyły: - Rozszerzenie na skutek rozkurczu mięśni gładkich Oskrzela: - Rozkurcz mięśni gładkich i rozszerzenie oskrzeli. Wzrost wydzielania śluzu Macica i pęcherz moczowy - Rozluźnienie mięśniówki POBUDZAJĄCO glikogenoliza; lipoliza; uwalnianie insuliny; presynaptycznie uwalnianie noradrenaliny (np. podczas stresu, ligand adrenalina) RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β 2 HAMUJĄCO Tętnice i żyły: - Rozszerzenie na skutek rozkurczu mięśni gładkich Oskrzela: - Rozkurcz mięśni gładkich i rozszerzenie oskrzeli. Wzrost wydzielania śluzu Macica i pęcherz moczowy - Rozluźnienie mięśniówki POBUDZAJĄCO glikogenoliza; lipoliza; uwalnianie insuliny; presynaptycznie uwalnianie noradrenaliny (np. podczas stresu, ligand adrenalina)

 CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO  RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β 2  Receptory adrenergiczne typu β 2 znajdujące się na błonie presynaptycznej należą do grupy auto- receptorów. Noradrenalina (NA) uwalniania z zakończeń synaptycznych jest w stosunku do nich nieaktywna, ale silnym ich agonistą jest adrena- lina, która w dużych ilościach jest wydzielana przez rdzeń nadnercza w sytuacjach emocjonalno - stre- sowych. działając na receptor presynaptyczny β 2 adrenalina zwiększa wydzielanie noradrenaliny i wzmaga efekty aktywności współczulnej podczas stresu lub wysiłku RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU β 2  Receptory adrenergiczne typu β 2 znajdujące się na błonie presynaptycznej należą do grupy auto- receptorów. Noradrenalina (NA) uwalniania z zakończeń synaptycznych jest w stosunku do nich nieaktywna, ale silnym ich agonistą jest adrena- lina, która w dużych ilościach jest wydzielana przez rdzeń nadnercza w sytuacjach emocjonalno - stre- sowych. działając na receptor presynaptyczny β 2 adrenalina zwiększa wydzielanie noradrenaliny i wzmaga efekty aktywności współczulnej podczas stresu lub wysiłku

 CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO  RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU α 1 Oko: - Skurcz mięśnia zwieracza źrenicy i rozszerzenie źrenicy Naczynia krwionośne: - Skurcz mięśni gładkich i zwężenie światłą naczyń Oskrzela: - Zmniejszenie wydzielania śluzu Narządy wewnętrzne: - Skurcz mięśni gładkich macicy, zwieraczy przewodu pokarmo- wego i pęcherza moczowego - Zahamowanie wydzielania w gruczołach trawiennych, zmniejszenie wydzielania insuliny RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU α 1 Oko: - Skurcz mięśnia zwieracza źrenicy i rozszerzenie źrenicy Naczynia krwionośne: - Skurcz mięśni gładkich i zwężenie światłą naczyń Oskrzela: - Zmniejszenie wydzielania śluzu Narządy wewnętrzne: - Skurcz mięśni gładkich macicy, zwieraczy przewodu pokarmo- wego i pęcherza moczowego - Zahamowanie wydzielania w gruczołach trawiennych, zmniejszenie wydzielania insuliny

 CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO  RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU α 2 Mięsień komór serca: - Przerost mięśnia  Receptory adrenergiczne typu α 2 to są głownie autoreceptory znajdujące się na błonie presy- naptycznej. Noradrenalina (NA) uwalniania z zakończeń synaptycznych działa pobudzająco na komórkę docelową przez receptory α 1 na błonie postsynaptycznej, działając natomiast na autore- ceptor α 2 umiejscowiony na błonie presynaptycznej hamuje swoje własne uwalnianie RECEPTORY ADRENERGICZNE TYPU α 2 Mięsień komór serca: - Przerost mięśnia  Receptory adrenergiczne typu α 2 to są głownie autoreceptory znajdujące się na błonie presy- naptycznej. Noradrenalina (NA) uwalniania z zakończeń synaptycznych działa pobudzająco na komórkę docelową przez receptory α 1 na błonie postsynaptycznej, działając natomiast na autore- ceptor α 2 umiejscowiony na błonie presynaptycznej hamuje swoje własne uwalnianie

 DEZAKTYWACJA AMIN KATECHOLOWYCH   Po uwolnieniu do szczeliny synaptycznej i zadziałaniu na swoiste receptory część amin katecholowych zostaje rozkładana jest na związki nieaktywne za pomocą enzymu metylotransferazy katecholowej. Druga część amin katecholowych jest trasportowana za pomocą transporterów przez błonę synaptyczną do zakończeń synaptycznych i po wniknięciu do pęcherzyków staje się nowym transmiterem. Zwrotny wychwyt amin katecholowych ze szczeliny synaptycznej jest blokowany przez imipraminę. Powoduje to nagromadzenie przekaźnika w synapsie i przedłużenie jego działania  Blokatorem działania transportera amin katecholowych jest rezerpina. Zablokowanie transportera powoduje magazynowanie amin katecholowych w cytoplazmie zakończenia nerwowego  W cytoplazmie zakończenia nerwowego znajduje się enzym MAO (monoaminooksydaza), rozkładający aminy katecholowe na związki nieaktywne. Cząsteczka aminy jest zabezpieczona przez rozkładaniem dopiero wtedy, gdy znajduje się w pęcherzyku. Leki inhibitory MAO chronią aminy katecholowe przed rozkładem w cytoplazmie i umożliwiają ich gromadzenie w pecherzykach  Po uwolnieniu do szczeliny synaptycznej i zadziałaniu na swoiste receptory część amin katecholowych zostaje rozkładana jest na związki nieaktywne za pomocą enzymu metylotransferazy katecholowej. Druga część amin katecholowych jest trasportowana za pomocą transporterów przez błonę synaptyczną do zakończeń synaptycznych i po wniknięciu do pęcherzyków staje się nowym transmiterem. Zwrotny wychwyt amin katecholowych ze szczeliny synaptycznej jest blokowany przez imipraminę. Powoduje to nagromadzenie przekaźnika w synapsie i przedłużenie jego działania  Blokatorem działania transportera amin katecholowych jest rezerpina. Zablokowanie transportera powoduje magazynowanie amin katecholowych w cytoplazmie zakończenia nerwowego  W cytoplazmie zakończenia nerwowego znajduje się enzym MAO (monoaminooksydaza), rozkładający aminy katecholowe na związki nieaktywne. Cząsteczka aminy jest zabezpieczona przez rozkładaniem dopiero wtedy, gdy znajduje się w pęcherzyku. Leki inhibitory MAO chronią aminy katecholowe przed rozkładem w cytoplazmie i umożliwiają ich gromadzenie w pecherzykach

AK Synapsyna I AK rozkład metylotransferaza katecholowa transporter AK imipramina  rezerpina   DEZAKTYWACJA AMIN KATECHOLOWYCH (AK)  AK MAO  rozkład inhibitor MAO 

 HETERORECEPTORY W AUTONOMICZNYM UKŁADZIE NERWOWYM  NA zakończenie współczulne M2M2 α1α1 β ACh α2α2 M1M1 zakończenie przywspółczulne  Transmitery i neuromodulatory wydzielane w pobliskich zakończe- niach nerwowych docierają do receptorów na drodze dyfuzji (działanie parakrynne) lub przez krążenie krwi  W miejscach, gdzie cholinergiczne zakończenia przywspółczulne splecione są z zakończeniami współczulnymi (np. w sercu) aktywność nerwu błędnego skutecznie ogranicza wpływ układu współczulnego  Transmitery i neuromodulatory wydzielane w pobliskich zakończe- niach nerwowych docierają do receptorów na drodze dyfuzji (działanie parakrynne) lub przez krążenie krwi  W miejscach, gdzie cholinergiczne zakończenia przywspółczulne splecione są z zakończeniami współczulnymi (np. w sercu) aktywność nerwu błędnego skutecznie ogranicza wpływ układu współczulnego

UNERWIENIE SERCA 1. Unerwienie współczulne Lewy pień współczulny - komory Prawy pień współczulny - przedsionki i węzeł zatokowo-przedsionkowy 2. Unerwienie przywspółczulne (nerwy błędne) Węzły zatokowo - przedsionkowe, przedsionkowo - komorowe oraz mięś- niówka robocza przedsionków UNERWIENIE SERCA 1. Unerwienie współczulne Lewy pień współczulny - komory Prawy pień współczulny - przedsionki i węzeł zatokowo-przedsionkowy 2. Unerwienie przywspółczulne (nerwy błędne) Węzły zatokowo - przedsionkowe, przedsionkowo - komorowe oraz mięś- niówka robocza przedsionków  UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA 

RECEPTORY ADRENERGICZNE SERCA Receptory β 1 i β 2 – oba sprzężone z CA przez białko G s w przedsionkach znajduje się ok. 70 % receptorów β 1, w komorach – ok. 80 % Noradrenalina (NA) ma powinowactwo zarówno do receptorów β 1 jak β 2 Andrenalina wiąże się z receptorem β 2 Efekt pobudzenia: dodatni efekt ino-, dromo- i chronotropowy Receptory α 1 – szlak PLC (DAG i IP 3 ) Efekt pobudzenia: słaby efekt inotro- powy dodatni RECEPTORY ADRENERGICZNE SERCA Receptory β 1 i β 2 – oba sprzężone z CA przez białko G s w przedsionkach znajduje się ok. 70 % receptorów β 1, w komorach – ok. 80 % Noradrenalina (NA) ma powinowactwo zarówno do receptorów β 1 jak β 2 Andrenalina wiąże się z receptorem β 2 Efekt pobudzenia: dodatni efekt ino-, dromo- i chronotropowy Receptory α 1 – szlak PLC (DAG i IP 3 ) Efekt pobudzenia: słaby efekt inotro- powy dodatni  UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA WSPÓŁCZULNE 

RECEPTORY CHOLINERCICZNE SERCA Receptory M 2 – sprzężone z CA przez białko G i Efekt pobudzenia: ujemny efekt chrono- i dromotropowy, w przedsionkach słaby ujemny efekt inotropowy  UNERWIENIE UKŁADU KRĄŻENIA PRZYWSPÓŁCZULNE 

Unerwienie przez zwojowe włókna współczulne zwężające naczynia dotyczy wszystkich naczyń za wyjątkiem mikrokrążenia i naczyń łożyska Obficie są unerwione zespolenia tętniczo-żylne w skórze. Bardzo słabo unerwione są naczynia mózgu i naczynia wieńcowe Najlepiej unerwione są tętniczki, słabiej tętnice i żyłki. Żyły są słabo unerwione Neurogenne rozszerzenie naczyń krwionośnych odbywa się głównie przez zahamowanie tonicznej aktywności współczulnej. Rzadko naczynia rozszerzane są w sposób czynny przez współczulne lub przywspółczulne włókna rozszerzające i nie jest to wpływ toniczny Unerwienie przez zwojowe włókna współczulne zwężające naczynia dotyczy wszystkich naczyń za wyjątkiem mikrokrążenia i naczyń łożyska Obficie są unerwione zespolenia tętniczo-żylne w skórze. Bardzo słabo unerwione są naczynia mózgu i naczynia wieńcowe Najlepiej unerwione są tętniczki, słabiej tętnice i żyłki. Żyły są słabo unerwione Neurogenne rozszerzenie naczyń krwionośnych odbywa się głównie przez zahamowanie tonicznej aktywności współczulnej. Rzadko naczynia rozszerzane są w sposób czynny przez współczulne lub przywspółczulne włókna rozszerzające i nie jest to wpływ toniczny  NEUROGENNE NAPIĘCIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH 

Współczulne włókna naczynioroz- szerzające nieadrenerciczne uwal- niają: - ACh - Histaminę - Dopaminę Przywspółczulne włókna naczynio- rozszerzające uwalniają: - ACh (naczynia opon mózgowych i mózgu) - VIP (naczynia ślinianek) - ATP za pośrednictwem NO (naczynia narządów płciowych zewnętrznych) Współczulne włókna naczynioroz- szerzające nieadrenerciczne uwal- niają: - ACh - Histaminę - Dopaminę Przywspółczulne włókna naczynio- rozszerzające uwalniają: - ACh (naczynia opon mózgowych i mózgu) - VIP (naczynia ślinianek) - ATP za pośrednictwem NO (naczynia narządów płciowych zewnętrznych)  UNERWIENIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH 

Cholinergiczne pozazwojowe zakoń- czenia nerwu błędnego wywierają toniczny wpływ kurczący mięsnie gładkie dróg oddechowych  UNERWIENIE PRZYWSPÓŁCZULNE DRÓG ODDECHOWYCH   Zakończenia nerwu błędnego w oskrzelach uwalniają acetylocholinę, która silnie kur- czy mięsnie gładkie i zwęża oskrzela za pośred- nictwem receptora muskarynowego M3. Pobudzenie włókien cholinergicznych nerwu błędnego powoduje również wydzielanie śluzu i rozszerzenie naczyń krwionośnych oskrzeli

cGMP K ATP WŁÓKNA CHOLINERGICZNE WŁÓKNA TRZEWNO- CZUCIOWE typu C WŁÓKNA NANC 1.Skurcz mięśni gład- kie oskrzeli 2. Zwiększenie wydzie- lania śluzu 3. Rozszerzenie naczyń oskrzeli Rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli 1.Skurcz mięśni gład- kich oskrzeli 2. Zwiększenie wydzie- lania śluzu 3. Rozszerzenie naczyń oskrzeli 4. Wzrost filtracji Skurcz mięsni gładkich oskrzeli, obrzęk H1H1 i  UNERWIENIE PRZYWSPÓŁCZULNE (n X) DRÓG ODDECHOWYCH M3M3 Acetylocholina (Ach) wpływ toniczny Tlenek azotu (NO) VIP e NK 2 NKA NK 1 Substancja P autakoidy Histamina

 Unerwienie współczulne obejmuje tylko naczynia krwionośne górnych i dolnych dróg oddechowych. Wydzielana z zakończeń nor- adrenalina kurczy mięsnie gładkie naczyń za pośrednictwem receptorów α 1  Miocyty oskrzeli posiadają receptory β 2 w swojej błonie komórkowej. Noradrena- lina i adrenalina docierają do nich z krwią na drodze humoralnej i rozsze- rzają oskrzela, rozkurczając mięsnie gładkie  UNERWIENIE WSPÓŁCZULNE DRÓG ODDECHOWYCH 

 UKŁAD AUTONOMICZNY: WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY  UKŁAD WSPÓŁCZULNY  Toniczne współczylne unerwienie mięśni gładkich dróg oddecho- wych u człowieka jest bardzo słabo zaznaczone. Znajdują się tu jednak receptory dla NA krążącej we krwi a produkowanej w nadnerczach  Strukturami mającymi znaczną przewagę unerwienia współczul- nego nad przywspółczulnym są naczynia krwionośne UKŁAD WSPÓŁCZULNY  Toniczne współczylne unerwienie mięśni gładkich dróg oddecho- wych u człowieka jest bardzo słabo zaznaczone. Znajdują się tu jednak receptory dla NA krążącej we krwi a produkowanej w nadnerczach  Strukturami mającymi znaczną przewagę unerwienia współczul- nego nad przywspółczulnym są naczynia krwionośne UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY  Toniczne przywspółczylne uner- wienie mięśni gładkich dróg odde- chowych u człowieka jest bardzo dobrze rozwinięte. Nerw błędny uczestniczy w regulacji oporów dróg oddechowych  Przywspółczulne unerwienie na- czyń jest bardzo słabo rozwinięte. Przywspółczulne unerwienie mają naczynia gruczołów ślinowych i potowych, ciała jamiste, naczynia oponowe mózgu, ale nie jest to wpływ toniczny UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY  Toniczne przywspółczylne uner- wienie mięśni gładkich dróg odde- chowych u człowieka jest bardzo dobrze rozwinięte. Nerw błędny uczestniczy w regulacji oporów dróg oddechowych  Przywspółczulne unerwienie na- czyń jest bardzo słabo rozwinięte. Przywspółczulne unerwienie mają naczynia gruczołów ślinowych i potowych, ciała jamiste, naczynia oponowe mózgu, ale nie jest to wpływ toniczny