Zaburzenia wyższych czynności nerwowych Anna M Kocwa Klinika Neurologii II WL AM

Neuropsychologia Neuropsychologia to część psychologii, która zajmuje się m.in. ustalaniem relacji pomiędzy czuciem, ruchem, poznaniem, rozumieniem, nastrojem, emocjami a aktywnością struktur mózgowia.

Proces psychiczny Proces psychiczny człowieka to sekwencja zmian zachodzących w przebiegu aktywności motoryczno-intelektualnej człowieka, zmiany w psychice w wyniku oddziaływania bodźców na zmysły i mózg, a determinujące poznawanie rzeczywistości i regulujące stosunek człowieka do otoczenia

Procesy poznawcze Funkcje poznawcze (cognitive processes) pełnią zasadniczą rolę w procesach adaptacji jednostki do środowiska, a więc w walce o byt i przetrwanie. Obejmują prawidłowy odbiór sygnałów (percepcja), selekcję, gromadzenie oraz przechowywanie niesionych przez nie informacji (pamięć), operacje na informacjach (rozpoznawanie, rozumowanie, myślenie abstrakcyjne)

Procesy poznawcze Procesy poznawcze obejmują: Procesy postrzegania i językowe Pamięć Myślenie Funkcje wzrokowo-przestrzenne Funkcje wykonawcze

Zaburzenia mowy i języka A f a z j a (dysfazja) to utrata lub upośledzenie rozumienia czy też wytwarzania języka mówionego i/lub pisanego, spowodowane nabytą chorobą mózgu. Jest zaburzeniem mowy i języka pochodzenia korowego. Miejsce, które najpewniej spowoduje zaburzenia mowy i funkcji języka to okolice bruzdy bocznej Sylwiusza w półkuli dominującej dla mowy (LP).

Kliniczne odmiany afazji Główne zespoły afazji Afazja ruchowa (Broca) Afazja czuciowa (Wernickego) Afazja amnestyczna (anomia) Afazja globalna (całkowita) Zespoły dodatkowe (zespoły rozłączenia) Afazja przewodzeniowa Ruchowa/czuciowa afazja transkorowa Ograniczona i przejściowa „mini-Broca” Afazje specyficznie modalne (nabyta dysleksja, czysta głuchota słowna, czysty mutyzm słowny (afemia), agrafia)

Afazja ruchowa A f a z j a r u c h o w a (motoryczna, ekspresyjna, Broca) spowodowana jest uszkodzeniem ośrodka mowy, zlokalizowanego w tylnej części lewego zakrętu czołowego i odpowiedzialny jest za wytwarzanie i „nadawanie” mowy. Najczęstszą przyczyną jest niedrożność górnego (rolandycznego) odgałęzienia tętnicy środkowej mózgu pochodzenia zatorowego. Ale też krwotok, uszkodzenie urazowe, zapalne, nowotworowe, zmiany neurodegeneracyjne.

Obraz kliniczny Afazji Broca zaburzona czynność tworzenia mowy, brak płynności mowy rozumienie mowy zachowane (również słów pisanych) powtarzanie zaburzone liczne parafazje literowe, słowne mowa agramatyczna, dysprozodyczna, bez przyimków, rodzajników, spójników w ciężkich formach zaburzenia pisania i czytania

Objawy towarzyszące afazji Broca niemożność wykonywania ruchów językiem i wargami na polecenie („apraksja” ustno-policzkowa) ośrodkowy niedowład nerwu twarzowego po stronie prawej oraz niedowład prawego ramienia i ręki (uszkodzenie przylegającego pola ruchowego kory)

Afazja czuciowa A f a z j a c z u c i o w a (sensoryczna, odbiorcza, recepcyjna, Wernickego) polega na upośledzeniu rozumienia mowy i języka na wskutek uszkodzenia ośrodka mowy znajdującego się w górnym, tylnym zakręcie skroniowym i nadbrzeżnym, gdzie również znajduje się ośrodek słuchowy mowy. Najczęstszą przyczyną jest niedrożność lewej tętnicy środkowej mózgu pochodzenia zatorowego. Również krwotok, guz, stłuczenie, zmiany zapalne.

Obraz kliniczny afazji czuciowej niemożność rozumienia słów mówionych i pisanych mowa płynnie artykułowana z parafazjami neologizmy, żargon, deficyt czytania, pisania, nazywania, zaburzenia powtarzania Objawy towarzyszące: bez niedowładu, ale: zaburzenia emocjonalne, lęk, pobudzenie, objawy paranoidalne

Afazja amnestyczna A f a z j a a m n e s t y c z n a (nominalna, anomiczna) polega na trudnościach w szybkiej aktualizacji nazw pokazywanych przedmiotów. Rozumienie mowy i powtarzanie prawidłowe wiąże się z uszkodzeniem obszarów położonych głęboko w podstawnej części płata skroniowego tylnego, w płacie czołowym i zakręcie kątowym.

Afazja globalna A f a z j a g l o b a l n a (całkowita niemota) polega na współistnieniu zaburzeń afatycznych ruchowych i czuciowych. Uszkodzenie, zwykle duże, dotyczy lewej półkuli, obejmując obszar unaczynienia tętnicy środkowej móżgu. Objawy towarzyszące: zazwyczaj współtowarzyszy prawostronny niedowład połowiczy.

Zespoły rozłączenia dotyczące mowy Są to zespoły dysocjacyjne zaburzenia językowe wynikające nie z uszkodzenia samych pól korowych mowy, lecz z uszkodzeń powodujących przerwanie dróg kojarzeniowych łączących pola korowe w obrębie jednej półkuli lub włókien spoidłowych, łączących ośrodki w obu półkulach.

Afazja przewodzenia gdy wskutek uszkodzenia oddzielony zostaje ośrodek mowy Wernickego od pola Broca rozumienie mowy zachowane, rozumienie i pisanie również lecz chory nie potrafi powtórzyć tego co usłyszał lub przeczytał. Mowa spontaniczna płynna, z parafazjami najczęściej wynik zawału zakrętu kątowego i uszkodzenie pęczka łukowatego Objawy towarzyszące: ewentualnie niedoczulica lub niedowład twarzowo-ramienny

Afazje transkorowe Są wynikiem odizolowania pola czuciowo-ruchowego kory od otaczającej kory w czuciowej afazji transkorowej informacje z uszkodzonej kory (ciemieniowo-potylicznej) nie mogą być przekazane do ośrodka Wernickego w celu przekształcenia w postać słowną. Rozumienie jest zaburzone, zaś mowa płynna i zdolność powtarzania prawidłowa. w ruchowej afazji transkorowej (w uszkodzeniach podkorowych płata czołowego) mowa jest niepłynna, abuliczna, ale rozumienie i powtarzanie prawidłowe

Afazje podkorowe A f a z j a w z g ó r z o w a jest wynikiem uszkodzenia jąder tylnych wzgórza półkuli dominującej, często ustępuje całkowicie po kilku tygodniach. Przypomina afazję Broca, współwystępuje z dyzartrią. A f a z j a p r ą ż k o w i o w o – t o r e b k o w a – uszkodzenie obejmuje głowę jądra ogoniastego, przednią odnogę torebki wewnętrznej i przednią część skorupy. Przypomina afazję Wernickego z zaburzeniami rozumienia.

Zaburzenia artykulacji i fonacji Fonacja (wytwarzanie dźwięków) jest zadaniem krtani, a ściślej strun głosowych. Artykulacja możliwa jest dzięki sekwencji skurczów mięśni oddechowych, mięśni krtani, gardła, podniebienia języka i warg. D y z a r t r i a polega na zaburzeniach artykulacji dźwięków oraz formułowania słów i dźwięków. Funkcje mowy są nienaruszone. Zaburzenia artykulacji mogą być różnego rodzaju, w zależności od lokalizacji uszkodzenia. Dyzartria zawsze związana jest z uszkodzeniem narządu aparatu mowy.

Dyzartria (porażenie opuszkowe z zanikiem) Związana z uszkodzeniem neuronu obwodowego Jest spowodowana pierwotnym uszkodzeniem jąder ruchowych dolnej części pnia mózgu lub ich obwodowych wypustek. Typową przyczyną jest postępujące porażenie opuszkowe (postać opuszkowa stwardnienia zanikowego bocznego), miopatie, miastenie, uszkodzenia jednego lub wielu nerwów czaszkowych język jest porażony i zanikły trudności w artykułowaniu, mówieniu, połykaniu (dysfagia)

Dyzartria spastyczna Dyzartria spastyczna spowodowana jest obustronnym uszkodzeniem dróg korowo-jądrowych. Typowe przyczyny to: mnogie udary mózgu, SLA, postępujące porażenie ponadjądrowe. mowa jest zamazana, wolna, dysfoniczna, brak zaniku języka, ale występuje dysfagia, dysfonia wzmożenie odruchu żuchwowego i twarzowych często niepowstrzymany płacz i śmiech

Dyzartria ataktyczna Dyzartria ataktyczna występuje w uszkodzeniach móżdżku mowa jest powolna, zamazana,, ale bez napięcia jak w dyzartrii spastycznej zmienna siła głosu często skandowana z nienaturalnym dzieleniem sylab

Korowe zaburzenia ruchowe A p r a k s j a (=bez ruchu) jest to deficyt zdolności ruchowej pochodzenia korowego, to niemożność wykonywania celowych czynności ruchowych przy BRAKU niedowładów, zaburzeń czucia, uwagi, koordynacji, rozumienia. Uszkodzenia korowe dotyczą okolicy czołowej przedruchowej oraz styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego

Rodzaje apraksji A p r a k s j a t w a r z y trudności w wysuwaniu języka, ssaniu, oblizywaniu, cmokaniu, dmuchaniu, etc Apraksja kinetyczno-kończynowa upośledzenie ruchów precyzyjnych kończyn jak ruchy skręcające, synchroniczne, etc.

Rodzaje apraksji cd A p r a k s j a i d e o m o t o r y c z n a niemożność wykonywania poleceń zgodnych z wolą, mimo braku zaburzeń funkcji motorycznych i czuciowych oraz prawidłowego rozumienia języka, np. jak się czesze, jak gra w golfa, etc. A p r a k s j a i d e a c y j n a niezdolność do podjęcia serii ruchów związanych z planowaniem i wyobraźnią przestrzenną

Rodzaje apraksji c.d. A p r a k s j a k o n s t r u k c y j n a niezdolność organizowania złożonych ruchów przestrzennych jak łączenie punktów, puzzli, klocków, kopiowania rysunków

Agnozja A g n o z j a to defekt w rozpoznawaniu, który nie może być przypisany elementarnym deficytom czuciowym, zaburzeniom umysłowym, uwagi, afazji, czy też nieznajomości czuciowo przedstawianego bodźca

Rodzaje agnozji A g n o z j a w z r o k o w a niemożność rozpoznawania obiektów za pomocą postrzegania przy nieuszkodzonym aparacie wzrokowym. Chory nie r o z p o z n a j e pokazywanych przedmiotów i zjawisk W uszkodzeniach okolicy prążkowanej w płacie potylicznym (pola 18 i 19)

Rodzaje agnozji c.d A g n o z j a b a r w P r o z o p a g n o z j a niemożność rozpoznawania barw w uszkodzeniu brzuszno-przyśrodkowej części lewego płata potylicznego P r o z o p a g n o z j a niemożność rozpoznawania twarzy osób bliskich uszkodzenie dolnej okolicy skroniowo-potylicznej po stronie prawej lub obustronnie

Agnozje c.d A l e k s j a A k a l k u l i a wariant agnozji wzrokowej; niemożność czytania przy uszkodzeniu zakrętu kątowego lewej półkuli mózgu A k a l k u l i a niemożność liczenia Przy lewostronnym uszkodzeniu okolicy ciemieniowej i styku płatów: ciemieniowego, skroniowego i potylicznego

Agnozje c.d A g n o z j a d o t y k o w a (astereognozja) niemożność rozpoznawania przedmiotu za pomocą dotyku, bez udziału wzroku przy uszkodzeniu płata ciemieniowego, szczególnie zakrętu zaśrodkowego A n o z o g n o z j a niemożność rozpoznania własnych stanów chorobowych uszkodzenie dolnej części płata ciemieniowego (P)

Agnozje c.d Autotopagnozja (somatotopagnozja) niemożność pokazania części własnego ciała na polecenie słowne uszkodzone są zwykle drogi wzgórzowo -ciemieniowe a zwłaszcza zakręty kątowe

Zespół jednostronnego zaniedbywania przestrzeni zespół obejmuje zaniedbywanie przestrzeni osobistej lub przestrzeni ciała (przestrzeń okołoosobista) lub przestrzeni będącej w zasięgu wzroku (przestrzeń pozaosobista) ognisko uszkodzenia lokuje się zwykle w okolicy skroniowo-ciemieniowej prawej półkuli dlatego zespół ten najczęściej dotyczy zaniedbywania bodźców po stronie lewej.

Pamięć Trzy fazy procesów pamięci: I. z a p a m i ę t y w a n i e (kodowanie), II. p r z e c h o w y w a n i e (magazynowanie), III. o d t w a r z a n i e (przypominanie) jest miarą procesów pamięci (przypominanie, rozpoznawanie, ponowne uczenie się)

Funkcje mnestyczne Podział klasyczny pamięci: Pamięć sensoryczna/ikoniczna, ultrakrótka Pamięć krótkotrwała (bezpośrednia, operacyjna,STM). Pamięć długotrwała (dawna, LTM) Podział pamięci w zależności od analizatora: pamięć wzrokowa, słuchowa, dotykowa, etc.

Pamięć P a m i ę ć b e z p o ś r e d n i a: tu informacje zatrzymywane są na czas krótki 0,5-1 sek związana jest z fazą spostrzegania dlatego też nazywa się ją pamięcią sensoryczną.

Pamięć krótkotrwała STM Pamięć k r ó t k a (Short Term Memory): zależna od zakrętu hipokampa, ciał suteczkowatych i łączącego je ze sobą sklepienia. materiał pozostaje w pamięci STM od kilku do kilkunastu sekund jej pojemność jest ograniczona : 7(+/-)2 elementy współzależna od uwagi i koncentracji podatna na dystrakcję

Pamięć dawna LTM Pamięć d a w n a (Long Term Memory): bez ograniczenia w zakresie pojemności zależna od procesu konsolidacji korowej informacje LTM są dostępne i wielokrotnie wykorzystywane, również modyfikowane

Uczenie się i zapamiętywanie M e c h a n i z m u t r w a l a n i a polega na cyklicznych powtórkach (krążeniu) informacji w obwodach neuronalnych, z zasadniczym udziałem struktur limbicznych i międzymózgowia, zwłaszcza hipokampa. Część informacji ulega dalszym procesom kodowania i utrwalania, z rosnącym udziałem kory mózgu (konsolidacja korowa), aby ulec tam bezterminowemu zmagazynowaniu.

Zaburzenia procesów pamięci A m n e z j a , czyli niepamięć : w s t e c z n a (amnesia retrograda) dotyczy okresu poprzedzającego utratę świadomości n a s t ę p c z a (amnesia anterograda) dotyczy zdarzeń, jakie mają miejsce po odzyskaniu świadomości

Zaburzenia pamięci W neurologii z zaburzeniami pamięci najczęściej spotyka się w takich stanach chorobowych jak: choroby zwyrodnieniowe OUN zakaźne i urazowe uszkodzenia mózgu

Przemijająca Globalna Amnezja Przemijająca Globalna Amnezja (TGA): polega na nagłym wystąpieniu całkowitej niepamięci obejmującej dni, tygodnie, lata trwa kilka, kilkanaście godzin przyczyną może być jednostronne uszkodzenie wzgórza.

Uszkodzenie płatów czołowych JEDNOSTRONNE LEWEGO lub PRAWEGO podwyższenie nastroju, gadatliwość, skłonność do żartów, brak taktu, trudności w adaptacji, utrata inicjatywy anosmia (część przyśrodkowo – oczodołowa)   PRAWY PŁAT CZOŁOWY (dodatkowo) lewostronne porażenie połowicze stany zmącenia przy uszkodzeniach ostrych brak anosmii

Uszkodzenie płata czołowego LEWY PŁAT CZOŁOWY (dodatkowo) prawostronne porażenie połowicze ruchowe zaburzenia mowy z agrafią (typ Broca), brak płynności słownej z/bez apraksją warg i języka apraksja lewej ręki podwyższenie nastroju, gadatliwość, żartowanie, etc anosmia  

Uszkodzenie płata czołowego USZKODZENIE OBUSTRONNE obustronne porażenie spastyczne porażenie opuszkowe (zespół rzekomoopuszkowy) zajęcie okolic przedczołowych – abulia, nawet mutyzm akinetyczny, deficyty uwagi, rozwiązywania złożonych problemów, sztywność myślenia, stępienie afektu, labilność emocjonalna, zmiany osobowości, odhamowanie aktywności ruchowej

Uszkodzenie płatów skroniowych USZKODZENIE LEWEGO PŁATA SKRONIOWEGO   afazja czuciowa afazja amnestyczna, anomia upośledzenie czytania i pisania pod dyktando upośledzenie pisania i czytania nut prawostronne górne niedowidzenie kwadrantowe

Uszkodzenie płata skroniowego USZKODZENIE PRAWEGO PŁATA SKRONIOWEGO   upośledzenie w testach wzrokowej prezentacji materiału niewerbalnego niezdolność do oceny związków przestrzennych lewostronne górne niedowidzenie kwadrantowe delirium przy uszkodzeniach ostrych

Uszkodzenie płata skroniowego USZKODZENIE JEDNEGO Z PŁATÓW SKRONIOWYCH iluzje i halucynacje słuchowe zachowania psychotyczne i delirium przeciwstronne niedowidzenie kwadrantowe delirium przy uszkodzeniach ostrych USZKODZENIA OBUSTRONNE defekt amnestyczny Korsakowa (struktury hipokampa) apatia i brak agresywności wzmożona aktywność seksualna i eksploracyjna w sferze oralnej agnozja znajomej melodii czasem prozopagnozja 

Uszkodzenie płata ciemieniowego USZKODZENIE JEDNOSTRONNE korowy zespół czuciowy i korowe wygaśnięcie niewielki niedowład połowiczy niedowidzenie połowicze (niepełne) lub niedowidzenie kwadrantowe dolne nieuwaga wzrokowa i czasem anozognozja, zespół zaniedbywania lewo/prawostronnego zniesienie oczopląsu optokinetycznego ataksja przeciwstronnych kończyn (rzadko)

Uszkodzenie płata ciemieniowego USZKODZENIE LEWOSTRONNE (dodatkowo) zaburzenia językowe (głównie aleksja) zespół Gerstmanna agnozja dotykowa obustronna apraksja ideomotoryczna i ideacyjna USZKODZENIA PRAWOSTRONNE (dodatkowo) apraksja konstrukcyjna utrata pamięci topograficznej anozognozja przy uszkodzeniach tylnych: możliwe omamy wzrokowe, zniekształcenia widzenia, nadwrażliwość na bodźce dotykowe, spontaniczny ból

Uszkodzenie płata potylicznego USZKODZENIE LEWOSTRONNE niedowidzenie połowicze jednoimienne prawostronne przy głębokim uszkodzeniu istoty białej lub ciała modzelowatego: aleksja i utrata zdolności do nazywania kolorów agnozja wzrokowa przedmiotów USZKODZENIE PRAWOSTRONNE niedowidzenie połowicze jednoimienne lewostronne złudzenia wzrokowe i halucynacje utrata orientacji wzrokowej

Dziękuję za uwagę