PAMIĄTKI PO CZĘSTOCHOWSKIM GETCIE

SPIS TREŚCI WSTĘP ŻYDZI W CZĘSTOCHOWIE GETTO - HISTORIA GETTO – ZASIĘG GETTO OBECNIE STARY RYNEK UL. MOSTOWA UL. KOZIA UL. GARNCARSKA UL. STRAŻACKA UL. NADRZECZNA UL. GRANICZNA UL. GARIBALDIEGO PODSUMOWANIE AUTOR BIBLIOGRAFIA/ŹRÓDŁA

WSTĘP Robiąc sondę wśród znajomych o częstochowskim getcie doszedłem do wniosku, że historia o żydowskiej dzielnicy powoli zanika. Mało osób wie, że w ogóle istniała, a prawie nikt nie potrafi podać jej dokładnej lokalizacji. Ta prezentacja powstała, by podnieść społeczną świadomość o getcie. Do naszych czasów zachowały się nieliczne kamienice żydowskie m in. przy Starym Rynku czy ul. Mirowskiej. Przy pozostałych ulicach dawnego getta stoją budynki już powojenne, ale często stawiane na fundamentach żydowskich domów. Same ulice byłej dzielnicy żydowskiej są pamiątką niebywałą. Powrót do ST

ŻYDZI W CZĘSTOCHOWIE Powrót do ST Pierwsze wzmianki o Żydach częstochowskich pochodzą z 1610 r. Gmina żydowska formalnie utworzona została w końcu XVIII w. ( po oddzieleniu od gminy z miasta Janowa). W początkach XIX w. Żydzi częstochowscy odgrywali znaczącą rolę w handlu granicznym. Duży był też udział rzemieślników. Po odzyskaniu Niepodległości przez Polskę zwiększyły się możliwości udziału Żydów w życiu publicznym miasta. Reprezentowani byli w Radzie Miasta. W 1939 r. liczba ludności żydowskiej w Częstochowie wynosiła 29 tysięcy. Powrót do ST

GETTO - HISTORIA Getto zostało utworzone 9 kwietnia 1941 r. obwieszczeniem podpisanym przez stadthauptmanna Wedlera. Do getta zwożono ludność żydowską zamieszkałą w okolicach Częstochowy, a także Płocka i Łodzi. W 1942 r. znajdowało się w nim ok. 40 tys. Ludzi. Zatłoczenie, brak lekarstw i żywności było powodem wysokiej śmiertelności i wzrostu zachorowań. Likwidacja getta rozpoczęła się 22 września 1942 r. Do obozu zagłady wywieziono w przeciągu kilku miesięcy 30 tys. Żydów. Blisko 2 000 osób zamordowano na miejscu grzebiąc ich ciała w zbiorowej mogile przy ul. Kawiej. Przy życiu pozostało ok. 5 tys. Żydów. Skoszarowano ich w obozie pracy na terenie Starego Miasta, zwanym „małym gettem”. Odrębne obozy pracy utworzono przy fabrykach należących do koncernu HASAG. Powrót do ST

Mapa pochodzi ze strony www.czestochowajews.org GETTO - ZASIĘG Pierwotne getto obejmowało zasięgiem Stare Miasto, plac Daszyńskiego, I Aleje NMP. Na północ sięgało do ul. Kawiej, na południe do ul. Fabrycznej (obecnie Mielczarskiego). „Małe getto” ograniczone: od północy ul. Jaskrowską, od południa ul. Mostową, od zachodu chodnikiem ul. Senatorskiej, a od wschodu ul. Nadrzeczną. Powrót do ST Mapa pochodzi ze strony www.czestochowajews.org

STARY RYNEK Powrót do ST Stary Rynek najmniej ucierpiał w akcji niszczenia getta. Wiele kamienic pozostało w nienaruszonym stanie do naszych czasów. Odnowiona została tylko elewacja. Powrót do ST

UL. MOSTOWA Kamienice przy ul. Mostowej odbudowano po wojnie, jednak dalej atmosferą przypominają okres II wojny światowej. Ulica wyłożona jest, jak dawniej, kocimi łbami. Powrót do ST

UL. KOZIA 1944 2011 źródło: www.ushmm.org Ulica Kozia to jedna z głównych ulic „małego getta”. Obecnie znajdują się na niej tylko dwa opuszczone domy od strony ul. Spadek i Przedszkole Miejskie nr 17. Kozia również wyłożona jest kocimi łbami. Powrót do ST

UL. GARNCARSKA Ul. Garncarska 61, 1941 r. źródło: www.ushmm.org Obecny widok na powojenne kamienice Ul. Garncarska została zrównana z ziemią. Na niektórych jej częściach wylany jest asfalt. Trudno jest ustalić, czy jakieś kamienice pamiętają czasy przedwojenne, ale idealnie oddają realia tamtych czasów. Powrót do ST

UL. STRAŻACKA 1939 r. źródło: www.strony.com Ul. Strażacka leżała w granicach „dużego getta”. Stała się miejscem licznych łapanek w pierwszych dniach września 1939 r. Obecnie została poddana wpływom miasta. Otworzono liczne sklepy, wprowadzono czynny ruch samochodowy. Kamienice poddano remontom, nie zważając na ich historię, skutkiem czego ul. Strażacka nie przypomina tej z przed 70 lat. Powrót do ST 2011 r.

UL. NADRZECZNA Zniszczenia w 1943 r. Źródło: http://www.deathcamps.org/occupation/czestochowa%20ghetto.html Ulica Nadrzeczna została wyburzona, prawie w całości. Już na początku wojny spalono Starą Synagogę. Obecnie ul. Nadrzeczna zostaje urbanizowana, stawiane są bloki mieszkalne. To ostatnie momenty na spacer z tamtej epoki. Powrót do ST

UL. GRANICZNA Na ul. Granicznej czas jakby się zatrzymał. Kocie łby, stylowe latarnie i kamienice – obraz niczym z dawnego getta. Jest to doskonałe miejsce na plener historycznego filmu. Niestety, ul. Graniczna jest mało znana wśród częstochowian. Powrót do ST

Ul. GARIBALDIEGO 2005 r. Źródło: wikipedia.org Ul. Garibaldiego należała do „dużego getta”. Na tej ulicy znajdowała się mykwa – żydowska łaźnia. Jej budynek zachował się do dzisiaj. Obecnie jest remontowany. Można też dostrzec kilka kamienic przedwojennych. W miejscu gdzie stoi filharmonia, znajdowała się Nowa Synagoga, spalona przez Niemców. Powrót do ST Lata 30 XX w. źródło: http://www.ushmm.org/

PODSUMOWANIE Powrót do ST Podsumowując moją pracę, myślę, że warto odbyć spacer po Starym Mieście, poszukać znaków dawnego getta, poczuć klimat dawnych lat. Miejsca są zaniedbywane i przez niektórych nazywane potocznie „slumsami”. To ostatnie chwile na decyzję, bo kamienice zostają wyburzane, a w ich miejsce wstawiane są nowe mieszkalne bloki. Kocie łby powoli zastępuje asfalt. Nie dajmy zapomnieć historii, bo „naród, który traci pamięć, traci sumienie” – tak mawiał Zbigniew Herbert. Powrót do ST

AUTOR MATEUSZ FRYSZER uczeń VII LO im. Mikołaja Kopernika w Częstochowie Wszystkie zdjęcia użyte w prezentacji są moje autorstwa. Po za wyjątkami, przy których podane są źródła obrazków. E-mail: mateuszf15@gmail.com Powrót do ST

BIBLIOGRAFIA/ŹRÓDŁA „Judaika Jurajskie”, Katowice 2005 „Cień swastyki nad Jasną Górą” – J. Pietrzykowski, 1985 Brener L., Martyrologia i nauka w getcie częstochowskim, Wrocław 1950. Żydzi Częstochowianie – współistnienie, holocaust, pamięć, pod red. Jerzego Mizgalskiego, Częstochowa 2006. http://pl.wikipedia.org/wiki/Getto_w_Cz%C4%99stochowie Powrót do ST