ROZWÓJ "JA"   percepcja samego siebie ("Ja" egzystencjalne) - spostrzeganie siebie jako bytu odrębnego od innych osób i obiektów fizycznych. samoświadomość ("ja" kategorialne) - zdolność do rozpoznania siebie i autorefleksji (zastanawiania się nad sobą i swoimi działaniami, przypisywania sobie różnych właściwości itp).

PRZESŁANKI ROZWOJU PERCEPCJI SIEBIE: (od narodzin do ok PRZESŁANKI ROZWOJU PERCEPCJI SIEBIE: (od narodzin do ok. 1,5 roku życia).   1. Inne doświadczenia percepcyjne niemowlęcia z własnym ciałem niż z obiektami fizycznymi i innymi ludźmi (np. doświadczenia dotykania; gryzienia; percepcja ruchu) 2. Uczenie się kontyngencji między własnymi ruchami a zmianami w fizycznym i społecznym otoczeniu. Odkrywanie kontyngencji własne działanie-zmiana prowadzi nie tylko do percepcji siebie jako odrębnego od otoczenia, ale i - percepcja siebie jako kogoś wywierającego wpływ na bieg zdarzeń. 3. Rosnąca z wiekiem stałość obiektu, związana z rozwojem pamięci długoterminowej - stałość "mnie samego" jako obiektu.

PRZESŁANKI ROZWOJU SAMOŚWIADOMOŚCI   Pierwotne przejawy - zdolność do rozpoznania samego siebie.    Badania Gallupa (1970) nad rozpoznawaniem siebie u szympansów - reakcje na widok siebie w lustrze. Początkowo szympans traktuje swoje odbicie jak obraz innego szympansa. Jednakże, po kilku dniach wykorzystuje lustro do zachowań skierowanych na siebie (np. iskanie). Eksperyment: Uśpionemu szympansowi umieszczono na twarzy jaskrawoczerwone, pozbawione zapachu znamię. Po przebudzeniu, i po spojrzeniu lustro, szympanse natychmiast dotykały plamy na twarzy usiłując "zbadać" co to jest i usunąć.

Lewis & Brooks-Gunn (1979). Używając podobnej metody, porównywali reakcje dzieci na swój widok w lustrze w trzech grupach: 9-12 miesięcy, 15-18 miesięcy, i 21-24 miesięcy. Matka niepostrzeżenie przyklejała dziecku do noska czerwone znamię.   - dzieci z g. 9-12 miesięcy - uśmiechały się do lustra i dotykały je, ale brak było działań skierowanych na to znamię (reagowały "społecznie"). - dopiero dzieci z obu starszych grup - dotykały znamienia i próbowały coś z nim zrobić - dając świadectwo rozpoznania siebie w lustrze.

Inne aspekty rozwoju zbieżne z hipotezą "budzenia się samo-wiadomości" ok. 15-go miesiąca życia:   (a) posługiwanie się językiem w sposób wskazujący na rozróżnianie siebie i innych; (b) przejawianie uczuć związanych z samoświadomością [self-conscious emotions] - emocje zakłopotania, dumy, i wstydu.

PROCESY, ODPOWIEDZIALNE ZA TWORZENIE I ROZWÓJ SAMOWIEDZY   Podejście kulturowe - społeczne konstruowanie "Ja". Treść "ja" pochodzi od innych ludzi (systemu kulturowego) - np. wartości, cele, pożądane i niepożądane wzorce zachowania. Z drugiej strony - znaczny udział własnej aktywności jednostki w interpretowaniu informacji na swa temat, w wyborze celów i zadań osobistych, w konstruowaniu własnej drogi życiowej.

Shweder (1982) - 10 podstawowych tematów społecznej samowiedzy jednostki ("themes of social existence").   Odpowiedzi na pytania (problemy, dylematy) dotyczące: 1. granic między Ja i nie-Ja; 2. tożsamości płciowej: Na czym polega męskość, a na czym kobiecość? 3. dojrzałości: Nas czym polega dorosłość a na czym bycie dzieckiem?

4. pokrewieństwa (wspólnoty rodzinnej): Kto jest krewnym a kto nie?   5. przynależności etnicznej: Kto jest "swój" a kto "obcy"? 6. Hierarchii społecznej: Dlaczego obciążenia i korzyści są nierówno rozdzielone między ludzi? Jakie jest moje miejsce w hierarchii? 7. natury i kultury: Co jest ludzkie, a co zwierzęce? 8. autonomii: Czy jestem niezależny od innych, zależny, czy też współzależny? 9. norm społecznych i celów osobistych: Czego ja pragnę vs. czego grupa oczekuje ode mnie? 10. osobistego bezpieczeństwa: Jak można uniknąć przemocy ze strony innych?

W jaki sposób dylematy te są wprowadzane?   Znaczenie codziennych, potocznych konwersacji pomiędzy rodzicami i dziećmi, i pomiędzy samymi dziećmi - komunikaty ważne dla konstruowania "ja", Np.: "Tylko dzieci płaczą", "Musisz z tym sam sobie poradzić", "Co dzisiaj robiłeś w szkole?", "Kim chciałbyś być jak dorośniesz?" . "Inni" - nie tylko stawiają problemy, ale podsuwają kulturowo polecane sposoby ich rozwiązania.

2. Jaźń odzwierciedlona (Cooley, 1902). PODSTAWOWE ŹRÓDŁA SAMOWIEDZY:   1. Wczesne interakcje opiekunka-dziecko - źródło tzw. wewnętrznych, roboczych modeli Ja (Bowlby, 1969). Model roboczy - to źródło zgeneralizowanych oczekiwań dotyczących całego świata społecznego, "rama" poznawczo-afektywna, decydująca o sposobie konstruowania przyszłych doświadczeń. 2. Jaźń odzwierciedlona (Cooley, 1902). Dowiadujemy się, jacy jesteśmy, z obrazów jaki tworzymy w oczach innych ludzi - rodziców, kolegów, nauczycieli. 3. Wnioskowanie z własnych zachowań i doświadczeń. Wnioskowanie z tego, co robimy, o tym, co lubimy, i jakie mamy dyspozycje (procesy autopercepcji - teoria Bema); znaczenie informacji zwrotnej o wyniku działania - np. wnioskowanie z sukcesów i niepowodzeń o własnych zdolnościach i możliwościach - poczucie własnej skuteczności (Bandura).

4. Porównania społeczne (L. Festinger).   Istnieje naturalne dążenie do samookreślenia (samowiedzy, która jest pewna) - tj. wiedzy dotyczącej posiadania pewnych zdolności, umiejętności i cech charakteru, prawdziwości własnych poglądów i opinii.   -pozwalają określić, jak się plasujemy pod względem naszych umiejętności czy zdolności na tle innych; -pozwalają zmniejszyć niepewność co do trafności własnych poglądów i postaw (rola consensusu); -stwarzają szansę osobistego rozwoju (porównania w górę); -pozwalają obronić zagrożone poczucie własnej wartości (porównania w dół). 5. Procesy identyfikacji. Całościowe "inkorporowanie" postaw, przekonań, wartości i aspiracji, stylu komunikowania się od konkretnej osoby.