GLEBA Opracował: Anna Pietruszka

SKŁAD GLEBY FAZA STAŁA GLEBY FAZA PŁYNNA GLEBY FAZA GAZOWA GLEBY

SKŁAD GLEBY Faza stała to składniki mineralne, organiczne, oraz żyjące w glebie organizmy. Pomiędzy jej cząstkami tworzą się przestrzenie, wypełnione przez płyny lub gazy.

SKŁAD GLEBY Faza płynna to woda oraz rozpuszczone w niej pierwiastki i związki chemiczne. Faza gazowa to powietrze glebowe. Faza płynna i gazowa są konkurencyjne wobec siebie. Zadaniem rolnika/ogrodnika jest stworzenie odpowiednich dla roślin stosunków wodno-powietrznych w glebie.

FAZA STAŁA GLEBY SKŁAD MECHANICZNY GLEBY SKŁADNIKI MINERALNE GLEBY SKŁADNIKI ORGANICZNE GLEBY ORGAZNIZMY ŻYWE W GLEBIE

SKŁAD MECHANICZNY (GRANULOMETRYCZNY) GLEBY Skład mechaniczny (granulometryczny) gleby określa procentową zawartość w glebie cząstek o różnej średnicy. Wyróżniamy: Części szkieletowe Części ziemiste

SKŁAD MECHANICZNY (GRANULOMETRYCZNY) GLEBY Części szkieletowe Kamienie Okruchy skał i minerałów o średnicy 20 i więcej mm Żwir Cząstki o średnicy 10-20 mm (żwir gruby) i 1-10 mm (żwir drobny)

SKŁAD MECHANICZNY (GRANULOMETRYCZNY) GLEBY Części ziemiste – średnica <1 mm Piasek Pył Części spławialne

SKŁAD MECHANICZNY (GRANULOMETRYCZNY) GLEBY Piasek Składa się z minerałów, głównie kwarcu, skaleni i miki Średnica cząstek 0,1 – 1 mm Piasek gruby, średni i drobny Pył Drobne cząstki gleby o średnicy 0,02–0,1 mm Głównie krzemionka, kwarc, domieszki minerałów ilastych

SKŁAD MECHANICZNY (GRANULOMETRYCZNY) GLEBY Części spławialne (ilaste) Składają się z minerałów ilastych, cząstek próchnicy, wodorotlenków żelaza, glinu, fosforu i manganu, także z bezpostaciowej krzemionki Średnica cząstek poniżej 0,02 mm Cząstki te: Zwiększają pojemność wodną gleb i zawartość składników pokarmowych

SKŁAD MECHANICZNY (GRANULOMETRYCZNY) GLEBY Części spławialne Gleby o zbyt dużej zawartości cz. spł.: Zbyt zwięzłe Mało przewiewne Ciężki Zimne Problem z uprawą Skłonność do zaskorupiania się i głębokiego pękania podczas suszy

Wpływ frakcji na właściwości gleby piasek Wpływa rozluźniająco na spoistość gleby Zwiększa przepuszczalność i przewiewność Gleby o dużej zawartości piasku tworzą układy i zbyt wielkiej liczbie dużych porów Zbyt szybkie przesiąkanie wód opadowych do głębszych warstw Zasięg podsiąkania wód jest ograniczony Skutek: GLEBY TAKIE SĄ ZBYT SUCHE Zwykle gleby takie są ubogie w składniki pokarmowe

Wpływ frakcji na właściwości gleby pył Poprawia właściwości fizyczne gleby: Zwiększa pojemność wodną Zwiększa zdolność podsiąkania wody Domieszka pyłu wpływa na poprawę struktury gleby Niepożądane: jednolite warstwy pyłu, które mogą twardnieć (utrudniony wzrost korzeni) Gleby z warstwą pyłu w podłożu łatwo przesychają

Wpływ frakcji na właściwości gleby ił gruby (0,02-0,05 mm) Nieduża zawartość w glebie wpływa korzystnie: Poprawa struktury Zwiększona pojemność wodna Zwiększona kapilarność Duże ilości w glebie: Wywołuje słabe zgruźlenie gleby Nieodpowiednie właściwości wodne i powietrzne

Wpływ frakcji na właściwości gleby ił drobny (0,005-0,002 mm) Ułatwia podnoszenie wody kapilarnej Przyczynia się do wyparowywania wody

Wpływ frakcji na właściwości gleby ił koloidalny (<0,002 mm) Zwiększa pojemność sorpcyjną gleb (zawiera minerały ilaste o dużej pojemności sorpcyjnej) Zlepia cząstki glebowe w agregaty – poprawia właściwości fizyczne gleby Umiarkowana zawartość w glebie – zwiększa jej wartość użytkową (gleby o strukturze gruzełkowatej i zasobne w składniki pokarmowe)

Wpływ frakcji na właściwości gleby ił koloidalny (<0,002 mm) Duża zawartość: Zwiększa pęcznienie gleby przy nawilgotnieniu Zwiększa lepkość, zwięzłość i plastyczność gleby Takie gleby: Zasobne w składniki pokarmowe Złe właściwości fizyczne – trudno przepuszczalne, często podmokłe

SKŁAD MECHANICZNY (GRANULOMETRYCZNY) GLEBY Gleby dzielimy (ze względu na skład mechaniczny) Gleby kamieniste Gleby żwirowe Gleby piaskowe Gleby pyłowe Gleby ilaste Gleby gliniaste

GLEBY KAMIENISTE Zawierają 25% i więcej kamieni Zbyt przewiewne Słaba zdolność zatrzymywania wody Duża przepuszczalność Mała zdolność do zatrzymywania składników pokarmowych Nie nadają się do uprawy roślin Są to gleby bardzo lekkie

Wpływ frakcji na właściwości gleby kamienie i żwir Znaczna zawartość części szkieletowych w glebach lekkich wpływa ujemnie na ich właściwości fizyczne Powodują zbytnią przewiewność i przepuszczalność Gleby takie: Niska urodzajność Utrudniona uprawa W glebach ciężkich ich domieszka zwiększa przewiewność gleby, jej zdolność ogrzewania oraz przepuszczalność

GLEBY ŻWIROWE Ponad 50% stanowią cząstki żwiru Zawierają też części spławialne (do 25%) Wodę i składniki pokarmowe zatrzymują w stopniu niewystarczającym Nawożenie – łatwość wypłukiwania składników przez wody opadowe Są to gleby lekkie

GLEBY PIASKOWE Ponad 50% składu to piasek Zawierają zwykle poniżej 20% części spławialnych Jeśli do 5% cz. Spław. – piaski luźne Więcej części spław. – piaski gliniaste lub piaski pylaste Przy starannej uprawie i nawożeniu nadają się do uprawy roślin Są to gleby lekkie lub średnie

GLEBY PIASKOWE Szybkie obsychanie i nagrzewanie się tych gleb (na nich najwcześniej na wiosnę może zacząć się uprawa) Zazwyczaj nie zamakają w wyniku długotrwałych opadów Składniki pokarmowe są łatwo wymywane Zwłaszcza N i K Powinny być wnoszone małymi dawkami, głównie na wiosnę

GLEBY PYŁOWE Zawierają ponad 40% frakcji pyłowych Duża ilość części spławialnych (do 50%) Dobrze magazynują wodę i składniki pokarmowe Prawidłowa uprawa – dobre warunki dla roślin Gleby średnie lub ciężkie

GLEBY PYŁOWE Gleby wytworzone z utworów pyłowych są dość trudno przepuszczalne i często mało przewiewne Gleby pyłowe wytworzone z lessów: Lepsze wł. Wodno-powietrzne, są bardziej przepuszczalne, przewiewne i ciepłe Pyły wodnego pochodzenia: Tendencja do zaskorupiania się oraz do rozpylania Wymagają starannej uprawy mechanicznej

GLEBY ILASTE Ponad 50% części spławialnych Niewielka domieszka piasku Są to gleby ciężkie i bardzo ciężkie Zasobne w składniki pokarmowe Trudna uprawa Stawiają duże opory narzędziom uprawowym (wymagają dużej siły pociągowej – duże zużycie paliwa)

GLEBY ILASTE Gleby wytworzone z iłów są zimne, słabo przepuszczalne, nieprzewiewne, bardzo zasobne w składniki pokarmowe (duże zdolności sorpcyjne) Powolne obsychanie – późno rozpoczyna się uprawa na wiosnę Silnie wysychają, głębokie spękania Łatwo się zbrylają, pory ulegają zasklepieniu

GLEBY GLINIASTE Zawierają cząstki glebowe o różnej średnicy Gliny lekkie – do 30% części spławialnych Gliny średnie i ciężkie - >50% cz. spław. Nadają się pod uprawę roślin W dobrej uprawie gleby gliniaste średnie wykazują dobre właściwości wodno-powietrzne Gleby gliniaste ciężkie są trudne do uprawy, łatwo ulegają zbrylaniu, mają złe właściwości wodno-powietrzne

SKŁADNIKI MINERALNE GLEBY Pierwiastki rozpuszczone w wodzie stanowią podstawę odżywiania roślin Rośliny korzystają z pierwiastków jedynie, gdy występują one w formie dostępnej dla roślin Niewystarczające dla roślin w glebie ilości: N, K, P, Mg, Ca, czasem B i Mo

SKŁADNIKI MINERALNE GLEBY Makroelementy Rośliny pobierają je w największych ilościach N, K, P, Mg, Ca, S, Fe, C, O2, H Węgiel i tlen rośliny pobierają z powietrza Wodór rośliny pobierają z wody

SKŁADNIKI MINERALNE GLEBY Mikroelementy Pobierane przez rośliny w niewielkich ilościach Ich brak uniemożliwia prawidłowy wzrost i rozwój roślin B, Mn, Cu, Zn, Mo

SKŁADNIKI MINERALNE GLEBY Gleby w Polsce wykazują najczęściej największe niedobory azotu N łatwo ulega wymywaniu z gleb Najmniej azotu – w glebach piaszczystych Najwięcej azotu – w glebach bogatych w związki organiczne (głównie próchnicę)

SKŁADNIKI ORGANICZNE GLEBY Substancja organiczna powstaje w glebie z obumierających części roślin, ciał drobnoustrojów i zwierząt Związki organiczne ulegają przemianom: Mineralizacja humifikacja

SKŁADNIKI ORGANICZNE GLEBY Mineralizacja Zwykle przeważa nad humifikacją Jest to rozpad związków organicznych do prostych składników mineralnych Przebiega w warunkach tlenowych (butwienie) Lub w warunkach beztlenowych (gnicie)

SKŁADNIKI ORGANICZNE GLEBY Humifikacja Powoduje powstawanie w glebie próchnicy Procesowi temu podlega ok. 25% substancji organicznej To proces długotrwały i złożony Substancja wyjściowa to różne związki organiczne np. białka, kwasy organiczne, tłuszcze, celulozy, pektyny, lignina (największa rola) Pierwszy etap: rozkładanie złożonych związków organicznych do prostych Drugi etap: synteza, w wyniku której powstaje próchnica czyli humus

SKŁADNIKI ORGANICZNE GLEBY Próchnica (humus) – jest mieszaniną koloidalnych związków organicznych Występuje w postaci różnych związków chemicznych Zawiera: Ok. 58% C, 5% N, 30% O2, 4,5% H Śladowe ilości innych pierwiastków Bardzo ważna rola w glebie

SKŁADNIKI ORGANICZNE GLEBY Rola próchnicy w glebie: Wpływa na właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby Stanowi źródło składników pokarmowych dla roślin Ma zdolność magazynowania w glebie pierwiastków i ochrony ich przed wymywaniem Wpływa na utrzymanie właściwego odczynu, przeciwdziałając nadmiernemu zakwaszeniu

SKŁADNIKI ORGANICZNE GLEBY Magazynuje w glebie wodę, zapobiegając suszy Ma właściwości klejące – powoduje sklejanie cząstek gleby w agregaty (gruzełki) i przeciwdziała ich odpadowi Struktura gruzełkowata nadaje glebom lekkim zwięzłość, gleby ciężkie rozluźnia Struktura gruzełkowata stwarza najkorzystniejsze warunki dla roślin

SKŁADNIKI ORGANICZNE GLEBY Próchnica nadaje glebie ciemniejszą barwę – łatwiejsze nagrzewanie się Gleby próchniczne są ciepłe (wiosną rośliny wcześnie rozpoczynają wegetację) Gleby w Polsce zawierają niewielką ilość próchnicy – 1-2%

ORGANIZMY ŻYWE W GLEBIE MIKROORGANIZMY MIKROFLORA (bakterie, promieniowce, grzyby, glony) MIKROFAUNA (pierwotniaki) ORGANIZMY ROŚLINNE ORGANIZMY ZWIERZĘCE

ORGANIZMY ŻYWE W GLEBIE Jakie funkcje pełnią w glebie organizmy żywe? Na czym polega funkcja czynna organizmów żywych w glebie? Na czym polega funkcja bierna? Na jakiej głębokości w glebie znajduje się największa ilość organizmów żywych?

ORGANIZMY ŻYWE W GLEBIE 5. Scharakteryzuj funkcje mikroorganizmów glebowych (ogólnie). 6. Wymień grupy bakterii glebowych i podaj ich funkcję. 7. Co to jest nitryfikacja? 8. Co to jest denitryfikacja? 9. Jakie znaczenie mają promieniowce, glony, grzyby i pierwotniaki występujące w glebie?

ORGANIZMY ŻYWE W GLEBIE 10. Opisz wpływ roślin wyższych na glebę. 11. Jaka jest rola nicieni występujących w glebie? 12. Jakie funkcje spełniają w glebie dżdżownice? 13. Jakie jest znaczenie owadów i drobnych gryzoni występujących w glebie?