Socjologia kultury 5LBD i 5 LBD-GK Leszek Baran Gender Socjologia kultury 5LBD i 5 LBD-GK Leszek Baran

Gender: etymologia pojęcia… Gender = ang. rodzaj (męski, żeński, człowiek rodzaju żeńskiego, męskiego), w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce mówi się: płeć kulturowa.

Gender: korzenie teorii Antropolożka kultury, Margaret Mead, już w latach 30. XX w., porównując trzy społeczeństwa pierwotne (Sex and Temperament in Three Primitive Societies), stwierdziła, że to, co zwie się temperamentem, charakterem, zależy nie tyle lub nie tylko od biologii człowieka, ale też od wzorów wychowania, które są pochodną oczekiwań kulturowych wobec członków każdej z płci /H. Sekuła-Kwaśniewicz, Płeć, w: Encyklopedia socjologii, T. 4, Oficyna Naukowa, Warszawa/

Gender: korzenie teorii… Termin „gender” zaczął pojawiać się w latach 50. i 60. XX w. przy okazji badań nad tożsamością płciową; używali go m.in.: psycholog i seksuolog John Money (dla rozróżnienia „płci” w sensie biologicznym i „gender” w znaczeniu roli społecznej, doświadczenia męskości i kobiecości; Money zauważył bowiem, że u osób zwanych hermafrodytami [biologicznie dwupłciowych] tożsamość płciowa nie pokrywa się z tożsamością biologiczną) psychiatra i psychoanalityk Robert Stoller (jego zdaniem – płeć jest wypadkową „ilości tego, co męskie i żeńskie” w jednostce, a rodzice i kultura w większym stopniu określają tożsamość płciową dziecka niż jego cechy biologiczne) /ks. Jacek Prusak, Być kobietą, być mężczyzną, „Tygodnik Powszechny”, 15 grudnia 2013/ Z końcem lat 70. psycholożka Rhoda Unger określiła gender jako „ścieżki, wzory, zachowania, które są traktowane przez kulturę jako odpowiednie dla kobiet i mężczyzn” /A. Titkow, D. Duch-Krzysztoszek, B. Budrowska, Nieodpłatna praca kobiet: mity, realia, perspektywy, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2004/

Gender: korzenie teorii… W socjologii termin zagościł dzięki Ann Oakley na początku lat 70. Twierdziła ona, że tożsamości płciowej nie należy tłumaczyć wyłącznie biologią, anatomią „Męskość” lub „kobiecość” to, jej zdaniem, „kompleksy cech, które charakteryzują zachowania i cechy osobowości wyznaczone na podstawie biologicznej płci jednostki oraz uwzględniające wartości społeczeństwa, w którym są uznawane i do którego się odnoszą” /A. Titkow i in., dz. cyt./ Inaczej: „…każde społeczeństwo konstruuje własne reguły bycia kobietą lub mężczyzną, czyli tzw. wzorce kobiecości i męskości, w ramach których obu płciom stawia się wymagania zarówno pod względem pożądanych cech osobowości, jak i właściwych zachowań w ważnych dla życia zbiorowego dziedzinach” /H. Sekuła-Kwaśniewicz, Płeć…/

Pojęcie „gender” Gender/płeć kulturowa zatem to: „zespół atrybutów i zachowań oczekiwanych od kobiety i mężczyzny oraz postrzeganych jako przydatne w ich społecznym funkcjonowaniu” /A. Titkow i in., dz. cyt./ Kategoria ta odsyła do „procesów tworzenia się społeczno-kulturowych modeli kobiecości bądź męskości, a przede wszystkim odpowiadających im wzorów ról społecznych” /H. Sekuła-Kwaśniewicz, Płeć…/

Gender – status, funkcje Gender to nie tyle uzupełnienie, ile „kulturowa nadbudowa” (zob. skojarzenie z marksizmem i jego kategoriami „bazy” oraz „nadbudowy”) płci biologicznej (ang. sex); na pewno - z naukowego punktu widzenia - nie jest to coś zastępczego, z gruntu przeciwstawnego płci biologicznej… To kategoria naukowa, która ma uchwycić, ująć różnice między kobietami i mężczyznami wynikające nie tylko z różnic biologicznych pomiędzy nimi, ale też ze zdeterminowania społeczno-kulturowego /A. Titkow i in., dz. cyt./

Gender – status, funkcje Koncepcja gender idzie krok dalej niż koncepcja pozycji i ról społecznych (zob. np. Ralph Linton) W teorii pozycji i ról chodziło przede wszystkim o wytłumaczenie, że rola społeczna zawiera pewne komponenty/składowe, bo jest konsekwencją pozycji społecznej zajmowanej przez jednostkę, a z tą wiązane są określone atrybuty/oczekiwania w postaci roli Koncepcja gender dotyczy/dotyka samych pozycji: podporządkowanej (kobiet) i… dominującej (mężczyzn) /Por. A. Titkow i in., dz. cyt./

Gender – nauka czy ideologia? „W ramach gender studies bada się empirycznie zwłaszcza te różnice, które są społecznie uwarunkowane” /Małgorzata Fuszara , wypowiedź w: Gender – rozmawiajmy serio, „Tygodnik Powszechny” z 15 grudnia 2013/ „Gender jest teorią – nie ideologią – z obszaru wiedzy humanistycznej, która pozwala patrzeć na zmianę stosunków społecznych poprzez relację między mężczyznami i kobietami. Na to, jakie funkcje pełniły i pełnią w danym okresie kobiety, a jakie mężczyźni.” / Barbara Limanowska, Gender, czyli jak odśnieżać miasto, „Wysokie Obcasy” z 28 grudnia 2013 r./

Gender – nauka czy ideologia? „Gender to studia nad równością płci, w polityce – to równouprawnienie, a nie program zrównania płci w ich biologicznych cechach, przerabiania chłopców na dziewczynki” /Agnieszka Kozłowska-Rajewicz, pełnomocniczka rządu ds. równego traktowania płci/, Gender to nie zagłada cywilizacji, „Gazeta Wyborcza” z 7 stycznia 2014/ „Gender zadaje pytania. O to, kto ma władzę, kto korzyści, kto jakie obowiązki i przywileje. (…) poznawanie i rozumienie stosunków władzy prowadzi do wniosków…” Gender mainstreaming – Wg Unii Europejskiej jest to „wdrażanie, integrowanie problematyki równościowej we wszelkie działania instytucji unijnych i państw członkowskich”. Oznacza to, że: „Podejmując decyzje polityczne, gospodarcze, społeczne, należy zadawać pytanie, jakie skutki będą one miały dla kobiet i mężczyzn. Na każdym polu” /Barbara Limanowska, Gender, czyli jak odśnieżać miasto, op. cit./

Gender – nauka czy ideologia? „…należałoby rozgraniczyć dwa aspekty gender: pierwszy jako narzędzia badawczego w humanistyce, w narracji historycznej czy analizie socjologicznej; i drugi wymiar: funkcjonowania tego terminu w życiu społecznym, czyli współczesnych ruchów feministycznych, formułowanych opinii na temat rodziny, relacji między rodzicami i dziećmi czy stosunku do religii” /Magdalena Gawin, wypowiedź w: Gender – rozmawiajmy serio, op. cit./

Rzeczywistość: kilka wymiarów płci kulturowej… Sex – płeć determinowana biologicznie Gender – płeć określana społecznie, kulturowo Gender identity – psychologiczny, osobowościowy wymiar płci; to identyfikacja jednostki z odpowiadającą jej płcią (tożsamość płciowa) Stąd można wyprowadzać wniosek – jak uczyniła to psycholog Sandra L. Bem - o istnieniu trzech typów psychologicznej identyfikacji płciowej: kobiecego, męskiego, androgynicznego /H. Sekuła-Kwaśniewicz, Płeć…/ Jeśli wskazać kilkadziesiąt cech, przypisywanych w danej kulturze kobietom bądź mężczyznom, to przedstawicieli tej kultury można podzielić na cztery kategorie gender. /Titkow i in./

Rzeczywistość: kilka kategorii płci kulturowej Osoby określone płciowo (kobiece kobiety i męscy mężczyźni; jak mawiał rzeszowski dziennikarz Julian Ratajczak: „piękne panie, męscy panowie”) Osoby androgyniczne (kobiety i mężczyźni w równym, wysokim stopniu kobiece/kobiecy i męskie/męscy – wedle swych deklaracji co do wskazywanych im cech na obu skalach) Osoby nieokreślone płciowo (osoby uzyskujące niskie wyniki na obu skalach) Osoby krzyżowo określone płciowo (męskie kobiety, kobiecy mężczyźni) /A. Titkow i in./

Media a stereotypy płciowe…