DANE INFORMACYJNE Nazwa szkoły: Zespół Szkół Samorządowych Gimnazjum im. Armii Krajowej ID grupy: 96/92 MP_G1 Opiekun: Barbara Drożdżewicz Kompetencja: Matematyczno-przyrodnicza Temat projektowy: Zmysłami otwieram okno i drzwi na mój świat Semestr/rok szkolny: Drugi/ 2010/2011`

„Żadna myśl nie może zrodzić się w naszym mózgu niezależnie od naszych pięciu zmysłów” ~ Albert Einstein

Co działa na nasze zmysły?

PLAN PREZENTACJI Zmysł wzroku – budowa i funkcje elementów oka, doświadczenia i ciekawostki. Zmysł słuchu – budowa i funkcje elementów ucha, doświadczenia i ciekawostki. Zmysł węchu – budowa i funkcje nosa, doświadczenia i ciekawostki. Zmysł smaku – budowa i funkcje języka, doświadczenia i ciekawostki. Zmysł dotyku – budowa i funkcje skóry, doświadczenia i ciekawostki.

PLAN PREZENTACJI C.D Higiena narządów zmysłów. Ciekawe spotkania. Szósty zmysł. Podsumowanie.

Mapa zmysłów

I. WZROK Wzrok, zmysł wzroku – zdolność do odbierania bodźców świetlnych ze środowiska oraz ogół czynności związanych z analizą tych bodźców, czyli widzeniem. Narządem wyspecjalizowanym do rejestrowania obrazu jest oko czyli gałka oczna

Funkcje poszczególnych elementów narządu wzroku: TWARDÓWKA ochrania wnętrze oka i utrzymuje kulisty kształt gałki ocznej ROGÓWKA przepuszcza promienie świetlne TĘCZÓWKA zmienia wielkość źrenicy w zależności od natężenia światła ŹRENICA promienie świetlne dostają się przez nią do gałki ocznej SOCZEWKA ogniskuje promienie świetlne tak, by tworzyły obraz odwrócony na siatkówce NACZYNIÓWKA odżywiających i dotleniających fotoreceptory i ciało szkliste; brunatna barwa naczyniówki poprawia własności optyczne oka SIATKÓWKA odbiera bodźce wzrokowe CZOPKI różnicują barwy i zapewniają ostrzejsze widzenie PRĘCIKI odpowiadają za postrzeganie kształtów i ruchu

Przebieg bodźca świetlnego gałce ocznej: promień świetlny rogówka źrenica soczewka ciało szkliste siatkówka nerw wzrokowy - zmiana bodźca świetlnego na impulsy nerwowe ośrodek wzroku w płacie potylicznym mózgu.

PRZEBIEG BODŹCA ŚWIETLNEGO W OKU Prawidłowe oko człowieka zbudowane jest w ten sposób, że na siatkówce otrzymywany jest ostry obraz obserwowanego przedmiotu. Jest to możliwe dzięki takiej budowie oka, która zapewnia skupianie wszystkich promieni świetlnych wpadających do oka w jego ognisku.  

KRÓTKOWZROCZNOŚĆ Krótkowzroczność jest jedną z najczęściej spotykanych wad oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt dużych rozmiarów przednio - tylnych oka lub zbyt dużą siłą łamiącą układu optycznego oka. Jak widać, promienie równoległe, które w nie akomodującym oku zdrowym ogniskowane są na siatkówce, w nie akomodującym oku krótkowzrocznym ogniskowane są przed siatkówką.

DALEKOWZROCZNOŚĆ Dalekowzroczność jest drugą obok krótkowzroczności najczęściej spotykaną wadą oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt małych rozmiarów przednio - tylnych oka lub niewystarczającą siłą łamiącą układu optycznego oka. Dalekowzroczność wzrasta z wiekiem (starczowzroczność) wskutek postępującego osłabienia aparatu oka, w wyniku zmniejszenia sprawności mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki. Jak widać, promienie równoległe w oku zdrowym ogniskowane są na siatkówce, w oku dalekowzrocznym ogniskowane są za siatkówką. Wskutek tego wrażenie wzrokowe dalekowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot dalekowidz odsuwa przedmiot od oczu.

ASTYGMATYZM Astygmatyzm jest wadą polegającą na zniekształceniu widzenia wskutek niesymetryczności rogówki oka. Jeżeli promień krzywizny rogówki oka w płaszczyźnie pionowej jest inny niż w płaszczyźnie poziomej, to promienie świetlne padające na różne części rogówki załamywane są w różnym stopniu. Powoduje to, że obraz widziany przez pacjenta jest nieostry. Często zdarza się, że gdy pokazuje się pacjentowi znak krzyżyka, on widzi ostro tylko jedno jego ramię - pionowe lub poziome. Taki astygmatyzm nazywa się regularnym, a oko takie posiada dwie ogniskowe.

DOŚWIADCZENIA Sprawdzenie obecności plamki ślepej – użyliśmy kartonika z plamką i krzyżykiem; Badanie równomierności sferyczności siatkówki – aby wykonać to doświadczenie użyliśmy keratoskopu

Doświadczenia c.d. Ręka z wysuniętym przed siebie kciukiem, na przemian otwieramy zamykamy raz jedno oko, raz drugie; wydaje się, że kciuk zmienia położenie. Wykonaliśmy dwa zdjęcia przedmiotu, w oświetlonym miejscu i w ciemności, okazało się, że przedmiot ma różne barwy

ĆWICZENIA Rozwiązywaliśmy zadania o bryłach geometrycznych, korzystając ze specjalnych okularów i anaglifów

ZŁUDZENIA OPTYCZNE Na zajęciach oglądaliśmy formy rysunków, podczas oglądania których spostrzeżenia wzrokowe podlegają złudzeniom:

CIEKAWOSTKI Przeważająca liczba ptaków ma oczy osadzone po bokach czaszki, dzięki czemu pole ich widzenia wynosi 340 stopni. Oczy niezależnie od siebie potrafią, śledzić dwa różne obiekty. Wzrok kota potrzebuje 1/6 światła, którą potrzebuje człowiek, co oznacza, że koty w nocy widzą sześć razy lepiej niż człowiek.

II. SŁUCH Słuch – zmysł umożliwiający odbieranie fal dźwiękowych. Narządy słuchu nazywa się uszami. Słuch jest wykorzystywany przez organizmy żywe do komunikacji oraz rozpoznawania otoczenia.

FUNKCJE NARZĄDU SŁUCHU: 1. Ucho zewnętrzne: -małżowina uszna - służy do lokalizowania źródła dźwięku i do skupiania fal dźwiękowych -przewód słuchowy - przekazuje, wzmacnia i ukierunkowuje drgania fali dźwiękowej na błonę bębenkową 2.Ucho środkowe: -jama bębenkowa -kosteczki słuchowe ( młoteczek, kowadełko, strzemiączko ) - drgania z błony bębenkowej przenoszone są na kosteczki, których rola polega na wzmacnianiu fal dźwiękowych i regulowaniu właściwości akustycznych powietrza i ucha wewnętrznego -trąbka słuchowa ( Eustachiusza ) - służy do wyrównywania ciśnień i zarazem zabezpiecza ucho środkowe przed skutkami zbyt silnych fal dźwiękowych 3.Ucho wewnętrzne: -3 kanały półkoliste - są właściwym narządem równowagi -ślimak- skręcony kanał zawierający endolimfę; znajduje się w nim narząd Cortiego - właściwy narząd słuchu; na skutek drgania fal dźwiękowych endolimfa jest pobudzana

doświadczenia Na pergamin naciągnięty na miskę wysypaliśmy mak. Koleżanka w niedalekiej odległości uderzała w blachę drewnianym przedmiotem. Mak ,,podskakiwał”. Jest to dowód na to, że dźwięk rozchodzi się w powietrzu (filmik). 22

DOŚWIADCZENIA C.D. Nagrywamy swój głos, a następnie odsłuchujemy nagranie. Głos brzmi inaczej niż ten do którego przyzwyczailiśmy się. Gdy słyszymy swój głos, dociera do nas poprzez powietrze i kości czaszki. Natomiast przysłuchania nagrania nie ma przewodnictwa kostnego

Rodzaje dźwięków Ultradźwięki to fale dźwiękowe, których częstotliwość jest zbyt wysoka, aby usłyszał je człowiek. Za górną granicę słyszalnych częstotliwości uważa się wartość około 16 kHz. Niektóre zwierzęta mogą emitować i słyszeć ultradźwięki, np. pies, delfin, chomik czy nietoperz.

Rodzaje dźwięków c.d. Infradźwięki – fale dźwiękowe niesłyszalne dla człowieka, ponieważ ich częstotliwość jest za niska, poniżej 20Hz, aby odebrało je ludzkie ucho. Słonie i wieloryby, które słyszą infradźwięki wykorzystują je do komunikacji na duże odległości.

ciekawostki Zakres słyszalności zwierząt: Mrówki są zupełnie niewrażliwe na dźwięki przenoszone powietrzem, dlatego nie potrafią porozumieć się ze zwierzętami, natomiast odbierają dźwięki przenoszone przez podłoże. Niektórym zwierzętom trudno jest się porozumieć z innymi, ponieważ zakres dźwięków wydawanych przez jedne, leży na granicy zakresu dźwięków słyszanych przez drugie.

ciekawostki c.d. Różnica ciśnień jest powodem uczucia ucisku w uszach i pogorszenia słyszenia. Dzięki trąbce Eustachiusza człowiek potrafi wyrównać różnicę ciśnień w uchu, np. podczas lądowania samolotu, zjazdu na nartach

zmysł równowagi: błędnik - część ucha wewnętrznego, odpowiedzialna za zmysł słuchu i równowagi. linia boczna– występujący u niektórych zwierząt zespół ciałek zmysłowych wrażliwych na ruchy wody. Pełni ona niektóre funkcje narządu słuchu i dotyku. Rybom ławicowym linia boczna pozwala synchronizować ruchy

III. Węch Węch – zmysł chemiczny. Działanie węchu polega na wykrywaniu i rozpoznawaniu bodźców, jakimi są cząsteczki określonych związków chemicznych lub ich mieszaniny.

Funkcje nosa Za sprawą nosa oddychamy, wyznacza ważną barierę obronną: zanim wdychane powietrze dotrze do płuc, ogrzewa się, nawilża i oczyszcza w nosie. Poza tym jest rezonatorem głosu.

doświadczenia Z zamkniętymi oczami próbujemy po kawałku jabłka i cebuli. Później powtarzamy to samo z zatkanym nosem. Okazuje się, że nie widzimy różnicy w smaku jabłka i cebuli.

AROMATERAPIA Aromaterapia- leczenia za pomocą zapachu. Dzięki antyseptycznym właściwościom olejków eterycznych stosowanych w aromaterapii możliwe jest wspieranie terapii antybiotykowej.

PACHNĄCA SYMETRIA R- karwon – zapach mięty S- karwon – zapach kminku Istnieją związki chemiczne, które mają identyczny wzór, ale różnią się od siebie strukturą przestrzenną. Nazywamy je izomerami. Izomery mogą różnić się pewnymi własnościami np. zapachem. R- karwon – zapach mięty S- karwon – zapach kminku

IV. SMAK Na zajęciach wykonaliśmy model języka z masy solnej. Smak – jeden z podstawowych zmysłów dostępnych organizmom, służący do chemicznej analizy składu pokarmu. Narządem smaku jest język. Na zajęciach wykonaliśmy model języka z masy solnej.

DOŚWIADCZENIE Za pomocą soli, kawy, miodu i cytryny, badaliśmy, jak poszczególne obszary języka odczuwają smak.

KUBKI SMAKOWE Smak kwaśny Smak gorzki Smak słony Smak słodki

CIEKAWOSTKI Narząd Jacobsona, nazywany również narządem lub organem lemieszowym - występujący u wielu zwierząt, chemoreceptywny, parzysty narząd zmysłu wykrywający szereg substancji chemicznych. Posiadają go np. węże

CIEKAWOSTKI Kiper - degustator, osoba zawodowo zajmująca się oceną smaku, jakości i klasyfikacją wszelkiego rodzaju potraw i napojów.

V.DOTYK Dotyk (układ czuciowy) jest uznawany za jeden ze zmysłów, jednak wrażenia określane łącznie jako dotyk są kombinacją sygnałów przesyłanych przez komórki reagujące na ciepło lub zimno, nacisk oraz uszkodzenie (ból). Zmysł dotyku mieści się w skórze.

FUNKCJE SKÓRY izolacja środowiska wewnętrznego od zewnętrznego– mechaniczna osłona i obrona organizmu udział w oddychaniu (tylko kręgowce niższe), termoregulacja ustroju, udział w gospodarce wodno-elektrolitowej (gruczoły potowe), percepcja (odbiór) bodźców ze środowiska zewnętrznego (dotyk, ból, ciepło, zimno) poprzez receptory w skórze i naskórku, melanogeneza (melanina chroni organizm przed promieniowaniem ultrafioletowym), wchłanianie niektórych substancji, gospodarka tłuszczowa, gospodarka witaminowa (synteza witaminy D3 z 7-dehydrocholesterolu), wydzielanie dokrewne i reakcje odpornościowe

CHOROBY SKÓRY Są to choroby, które występują na skórze ciała oraz w gruczołach łojowych, potowych, włosach i paznokciach. Do najczęstszych chorób należą choroby ropne, grzybice skóry, choroby pasożytnicze, choroby alergiczne. Skóra jest także narażona na wszelkiego rodzaju uszkodzenia mechaniczne (otarcia, sińce, rany), termiczne (odmrożenia, oparzenia), uszkodzenia popromienne. Choroby skóry uzależnione są także od rodzaju wykonywanej pracy (choroby zawodowe). Chodzi tu szczególnie o zawody, w których ludzie są narażeni na działanie związków toksycznych. Występują także nowotwory łagodne skóry, nowotwory złośliwe.

PH SKÓRY pH skóry dorosłego człowieka wynosi około 5,5. W utrzymaniu właściwego poziomu pH skóry pomagają odpowiednie kremy.

CO TO JEST MELANINA ? W skórze znajdują się komórki – melanocyty, które produkują brązowy barwnik – melaninę. Różne rasy mają zwykle tą sama liczbę melanocytów, są one jednak inaczej rozmieszczone w skórze. U ludzi rasy czarnej melanocyty występują w ścisłych skupiskach i wytwarzają wiele ziaren melaniny. Melanina decyduje o kolorze skóry, włosów i tęczówki.

STARZENIE SIĘ SKÓRY W skórze właściwej znajdują się włókna kolagenowe, elastylowe, sprężyste. Od ich kondycji zależy wygląd zewnętrzny skóry. Wraz z wiekiem, bardziej narażone na promieniowanie ultrafioletowe stają się bardziej kruche co powoduje utratę młodzieńczego wyglądu.

DOŚWIADCZENIA Płytki z różnych materiałów mają pokojową temperaturę. Przy dotyku wydają się że niektóre z nich są ciepłe a inne zimne. Jeśli dotykamy metal, który jest dobrym przewodnikiem ciepła, ciepło z ręki szybko wypływa i temperatura skóry spada. Styropian to słaby przewodnik ciepła a więc ciepło z ręki uchodzi powoli i skóra zachowuje swoją temperaturę.

Powierzchnia skóry wynosi od 1,5 m2 do 2 m2 Ciekawostki Powierzchnia skóry wynosi od 1,5 m2 do 2 m2 Powierzchnia płuc dorosłego człowieka to około 70 m2

BADANIE ODRUCHÓW Odruch kolanowy – uderzenie w rzepkę powoduje wyprostowanie stawu kolanowego, Odruch podeszwowy – podrażnienie receptorów skóry na podeszwie powoduje zgięcie palców w kierunku podeszwy, Odruch rogówkowy- cofanie głowy i zamykanie oczu, kiedy szybkim ruchem zbliżamy do oka jakiś przedmiot

Higiena narządów zmysłów Opracowanie ulotek przedstawiających różne formy higieny narządów zmysłów. Nie czytać przy słabym świetle, zachowywać odpowiednią odległość książki od oczu Nie słuchać głośnej muzyki Myć dokładnie całe ciało każdego dnia Rozważnie korzystać z solarium

W gabinecie pani pielęgniarki zbadaliśmy wzrok CIEKAWE SPOTKANIA W gabinecie pani pielęgniarki zbadaliśmy wzrok Na festiwalu naukowym –kilka doświadczeń wykonaliśmy na zajęciach Wykład pani Emilii Grzędy- podpowiedziała nam jak korzystać z keratoskopu oraz w jaki sposób zbadać odruchy.

SZÓSTY ZMYSŁ To hipotetyczna dodatkowa zdolność wyczucia czegoś bez używania żadnego z pięciu „normalnych” zmysłów. Może przybierać wiele form, jednak najczęstszymi umiejętnościami są zdolność przewidywania przyszłych zdarzeń oraz wyczuwania myśli innych osób. Mam przeczucie, że dostanę dziś jedynkę.

PODSUMOWANIE Poznaliśmy budowę i funkcje narządów zmysłów. Zdobyliśmy wiedzę o chorobach wynikających z nieprawidłowego funkcjonowania narządów zmysłów. Poszerzyliśmy wiadomości na temat powstawania dźwięku i obrazu. Wykonaliśmy ciekawe doświadczenia Pozyskiwaliśmy informacje z różnych źródeł na temat zmysłów.

ŹRÓDŁA Z KTÓRYCH KORZYSTALIŚMY Google Google Grafika Wikipedia.org Bryk.pl Ściąga.pl YouTube.com Plansze interaktywne – z biologii i fizyki

Dziękujemy za uwagę!!! Grupa z Dąbrowy białostockiej