„ZBRODNIA I KARA” Fiodor Dostojewski

Fiodor dostojewski (1821-1881) Pochodził z niezamożnej rodziny z Moskwy. Związany z tajnym kołem dyskusyjnym, został w 1849 roku wraz z jego członkami aresztowany. Kara śmierci, na którą był skazany została wymieniona na cztery lata katorgi. Po odbyciu Po odbyciu kary przebywał w zesłaniu w Semipałatyńsku. W 1859 roku zamieszkała w Petersburgu. Jego najwybitniejszymi utworami były m.in: „Wspomnienia z domu umarłych”(1860-1862), „Zbrodnia i kara”(1866), „Idiota” (1868) . Klasyk światowej powieści psychologicznej.

GENEZA UTWORU Powieść „Zbrodnia i kara” ukazywała się początkowo w czasopiśmie „ Russkij Wiestnik” w 1866 roku. Wydanie książkowe ukazało się w 1867 roku. Na napisanie powieści złożyło się kilka powieści, a mianowicie areszt czy też kara śmierci zamieniona na 4 lata katorgi na Syberii. Na katordze Dostojewski przeczytał Puszkina „Cyganie”, który prawdopodobnie był jedną z inspiracji do napisania „Zbrodni i kary”. Innym źródłem do napisania tego utworu było śledzenie przez autora w prasie wzmianek na temat zbrodni i zbrodniarzy, którzy uważali się za jednostki wybitne. Sam w chwili pisania utworu znajdował się w trudnej sytuacji finansowej. W powieści wiernie opisuje świat biedoty.

ZNACZENIE TYTUŁU „ZBRODNIA”- odnosi się do morderstwa na starej lichwiarce jakiego dokonał Rodion Raskolnikow „KARA”- odnosi się do konsekwencji czynu jaki popełnił główny bohater.

CZAS I MIEJSCE AKCJI Akcja prawdopodobnie rozgrywa się w latach 60. XIX wieku, obejmuje 14 dni lipca. Miejscem akcji jest Petersburg- ówczesna stolica Rosji. Epilog opowiada o wydarzeniach toczących się kilka miesięcy później na Syberii, gdzie Raskolnikow odbywa karę.

TREŚĆ KSIĄŻKI Były student prawa Rodion Romanowicz Raskolnikow postanawia zamordować starą lichwiarkę Alonę Iwanownę i zagarnąć jej majątek. Młody człowiek jest przekonany o moralnym uzasadnieniu swego czynu. Raskolnikow jest niezmiernie ambitny i wrażliwy, boleśnie odczuwa swoją poniewierkę i nędzę, ostro doświadcza poczucia rozziewu pomiędzy własnymi możliwościami duchowymi i intelektualnymi a ograniczeniem przypisanej mu kondycji społecznej.  Spotkanie w szynku z Marmieładowem i refleksja nad bezmiernym upodleniem ojca Soni Marmiełodowej uświadamia mu niesprawiedliwość świata i budzi poczucie solidarności ze skrzywdzonymi i upadłymi. Jego zagubienie i świadomość sytuacji bez wyjścia pogłębiają listy od matki, z których dowiaduje się o ciężkiej sytuacji materialnej swoich bliskich i upokorzeniach swojej siostry Duni, skompromitowanej przez Swidrygajłowa i gotowej dla ratowania finansów rodziny oddać rękę znacznie starszemu od niej i antypatycznemu radcy Łużynowi. Obrazy ludzkiego cierpienia, wizje okrutnych zdarzeń z dzieciństwa (bestialskie zatłuczenie konia przez jego prymitywnego i brutalnego właściciela) konkretyzują w świadomości Rodiona rozpaczliwą decyzję zamordowania starej lichwiarki i zdobycia w ten sposób pieniędzy, które umożliwią godne życie jemu i rodzinie, pomogą nieść pomoc cierpiącym i poniżonym. W zamiarze tym utwierdza go rozmowa podsłuchana w triaktierni: oficer i student rozważają moralną słuszność tego czynu, przywołując dla przykładu rozpaczliwą postać starej. 

W chorobliwym podnieceniu Raskolnikow udaje się z wizytą do lichwiarki, morduje ją siekierą, rabuje złote zastawy i sakiewkę z pieniędzmi. Zaskoczony przez jej siostrę, Lizawietę, zabija także niebezpiecznego świadka i w popłochu ucieka. Zbrodnia zostaje wykryta niemal natychmiast i jej sprawca ma kłopoty z opuszczeniem kamienicy. Przeżyty wstrząs i gorączkowe zabiegi mające na celu ukrycie śladów pogłębiają nerwową przypadłość Raskolnikowa i widoczną już dla wszystkich niezborność psychiczną. Rodion chowa zrabowane pieniądze i kosztowności w ustronnym miejscu, błąka się w stanie niepełnej świadomości po mieście, wreszcie - już w swojej izdebce - doznaje ataku choroby, która przez cztery dni unieruchamia go w gorączce i malignie. Przez ten czas opiekuje się nim przyjaciel – student Razumichin. Po oprzytomnieniu Raskolnikow dowiaduje się, że podejrzenia o zamordowanie lichwiarki kierują się w stronę malarza pokojowego Mikołaja, u którego znaleziono kolczyki z zastawów starej (kolczyki te zgubił Raskolnikow).Niespodziewana wizyta starającego się o rękę Duni Łużyna wzmaga napięcie Raskolnikowa, oburzony młodzieniec obraża i wyrzuca z domu niefortunnego konkurenta siostry. Łużyn podczas kolacji przygotowanej przez matkę Rodiona obraża kobiety. W konsekwencji zaręczyny zostają zerwane.

W swoich wędrówkach po mieście Raskolnikow staje się świadkiem wypadku ulicznego, w którym zostaje ranny stary Marmieładow. Rodion eksportuje ofiarę do domu i poznaje jego córkę, Sonię. Z przysłanych przez matkę pieniędzy ofiarowuje dziewczynie na pogrzeb Marmiełodowa dwadzieścia rubli. Tego samego wieczoru w jego izdebce pojawiają się przybyłe do Petersburga jego matka i siostra Dunia. W burzliwej rozmowie Rodion namawia Dunię do zerwania z Łużynem; ma bowiem świadomość, że decyzja małżeństwa jest także rodzajem poświęcenia się dla brata. Obie kobiety są zresztą przerażone stanem psychicznym Raskolnikowa. Opiekę nad nim roztacza zawsze gotów do altruistycznych czynów Razumichin; Raskolnikowa zaczyna także odwiedzać Sonia. Przychodzi wreszcie pora na stawienie czoła niebezpiecznemu przeciwnikowi, jakim jest oficer śledczy Porfiry Pietrowicz. Już przy pierwszej rozmowie z Porfirym Raskolnikow jest zaniepokojony inteligencją, żelazną logiką i dociekliwością psychologiczną śledczego.  Poznaje także w tym czasie Swidrygajłowa i już pierwsze kontakty z krzywdzicielem Duni powodują wystąpienie u niego ambiwalentnych uczuć odrazy i fascynacji. W trakcie coraz częstszych odwiedzin w domu Marmieładowych i przy bliższym poznaniu Soni Raskolnikow uświadamia sobie niezwykłą szlachetność i dobroć tej "upadłej" dziewczyny.

Poczucie wspólnoty w upadku i naruszeniu praw moralnych zbliża Raskolnikowa do Soni. Dalsze wizyty u Porfirego uświadamiają Rodionowi coraz wyraźniej zagrożenie, jakie czyha na niego ze strony dociekliwego śledczego. Nosząc w sobie ciężar skrywanej zbrodni, wyznaje wreszcie swoją winę Soni i spotyka się nie z oczekiwanym potępieniem, ale współczuciem i litością. Odrzuca także podsuwaną przez Sonię myśl o dobrowolnym wzięciu odpowiedzialności za swój czyn. Do Petersburga przybywa Swidrygajłow. Wynajmuje mieszkanie obok mieszkania Soni i tam podsłuchuje jej rozmowę z Raskolnikowem. Pojawienie się Swidrygajłowa niepokoi Rodiona, szczególnie lęka się on o swoją siostrę, którą Swidrygajłow usiłuje zdobyć. Jego postępowanie jest niezrozumiałe i podejrzane, np. otacza opieką osierocone dzieci Marmieładowych. Ostatecznie w poczuciu przegranej popełnia samobójstwo. Rozmowa z Porfirym, po której Raskolnikow zdaje sobie sprawę, że śledczy jest przekonany o jego winie i czeka jedynie na przyznanie się zbrodniarza, wywiera jednak wpływ na jego dalsze postępowanie. Rodion żegna się z matką i Dunią i chociaż nadal usiłuje bagatelizować wagę swego czynu (w odruchu megalomanii wyrzuca sobie nawet "lichość" zbrodni), udaje się na policję i oświadcza, że jest mordercą lichwiarki i jej siostry. Podczas procesu jasno i szczegółowo przedstawia okoliczności zabójstwa,. Zostaje skazany na ośmioletnią katorgę - sąd bierze pod uwagę stan psychiczny oskarżonego w momencie dokonania czynu, dobrowolne zgłoszenie się na policję i inne okoliczności łagodzące. Skazańcowi podczas katorgi syberyjskiej towarzyszy Sonia. Raskolnikow w czasie odbywania kary dowiaduje się, że matka umarła, a Dunia wyszła za Razumichina. Przebywszy ciężką, groźną dla życia chorobę przeżywa także głęboką duchową przemianę. Powraca do dawno porzuconej wiary religijnej, pod wpływem Soni zaczyna rozumieć wartość transcendentnych praw moralnych i chrześcijańskie podstawy wiary w odkupienie win skruchą i cierpieniem.

BOHATEROWIE Rodion Raskolnikow- 23-letni były student prawa. Był to młodzian o pięknych oczach, ciemnoblond włosach, wysoki, wysmukły i przystojny. Żył w skrajnej nędzy. Mieszkał w jednej z najbiedniejszych dzielnic Petersburga. Cierpiał z powodu swej nędzy i tego, że matka i siostra poświęcają się dla niego. W jego umyśle zrodził się plan zamordowania lichwiarki czego dokonał. Twierdził, że ludzie dzielą się na dwie kategorie: zwykłych i niezwykłych. Po dokonaniu zbrodni bohater zachowuje się jak obłąkany. Izoluje się od ludzi, ciężko choruje, boi się zdemaskowania. Słysząc na komisariacie o zbrodni mdleje. Dzięki Soni przyznaje się do winy. Odbywa 4 lata katorgi na Syberii.

Sonia- córka Marmieładowa z pierwszego małżeństwa Sonia- córka Marmieładowa z pierwszego małżeństwa. Sonia była dość przystojną, choć szczupłą blondynką niskiego wzrostu o pięknych niebieskich oczach. Lat miała osiemnaście. Rodzinna sytuacja finansowa i alkoholizm ojca spowodowały, że została prostytutką. Była bardzo religijna. Zakochała się w Raskolnikowie. Siemion Zacharowicz Marmieładow- były radca tytularny, mąż Katarzyny Iwanowny, ojciec Soni. Ma około 50 lat. Jest alkoholikiem doprowadzającym rodzinę do ruiny. Nie był w stanie utrzymać żadnego miejsca pracy, przepijał wszystko co zarobił, pożyczał pieniądze, kradł we własnym domu. Twierdził, że w alkoholu szuka nie ukojenie, lecz cierpienie. Zginął w wypadku-został stratowany przez konie, gdy pijany przechodził przez ulicę.

Katarzyna Iwanowna- żona Marmieładowa, macocha Soni Katarzyna Iwanowna- żona Marmieładowa, macocha Soni. Choruje na gruźlicę, jest przemęczona, przepracowana. Nałóg męża sprawia, że odnosi się agresywnie do dzieci. Po śmierci męża popada psychiczną i umiera. Dzieci trafiają do sierocińca. Alona Iwanowna- 60-letnia lichwiarka, skąpa, bezwzględna, podejrzliwa. Zostaje zamordowana przez Raskolnikowa. Lizawieta Iwanowna-przyrodnia siostra Alony. Osoba bardzo religijna, źle traktowana przez siostrę, poniżana, wykorzystywana, wykonuje polecenia siostry. Ginie przypadkiem wraz z siostrą. Dymitr Razumichin-wierny przyjaciel Raskolnikowa, którego poznał na studiach. Wspiera Rodiona w trudnych chwilach, opiekuje się nim w czasie choroby. Zakochał się od pierwszego wejrzenia w Duni, został jej mężem.

Porfiry Pietrowicz - sędzia śledczy, ma ok. 50lat Porfiry Pietrowicz - sędzia śledczy, ma ok. 50lat. Doskonały znawca psychiki ludzkiej. Przyodziewa maskę by po chwili odsłonić prawdziwe oblicze. Prowokuje podejrzanego, stosuje ironię, blef, szyderstwo. Dunia(Awdotia)Raskolnikow – starsza siostra Raskolnikowa. Wykształcona, pracuje jako guwernantka. Energiczna, skromna, zdecydowana i szlachetna. Wychodzi za Razumichina. Pulcheria Raskolnikow- matka Raskolnikowa, wdowa. Pełna miłości i poświęcenia dla dzieci. Po przyznaniu się do morderstwa syna przechodzi załamanie nerwowe. Umiera w czasie pobytu Raskolnikowa na Syberii.

Piotr Pietrowicz Łużyn- 45-letni prawnik, wyniosły, próżny Piotr Pietrowicz Łużyn- 45-letni prawnik, wyniosły, próżny. Pragnie ożenić się z kobietą ubogą, by ta do końca życia była mu wdzięczna, oddana i podporządkowana. Mściwy, zadufany w sobie intrygant. Arkadiusz Iwanowicz Swidrygajłow- mąż Marfy, ziemianki, u której pracowała Dunia. Ma około 50 lat. Dopuścił się wielu przestępst, m.in. Molestowanie 14-latki, doprowadzenie do samobójstwa służącego, prawdopodobnie otruł żonę.

NAJWAŻNIEJSZE MOTYWY Motyw zbrodni: najważniejszy motyw w powieści. Raskolnikow dokonuje podwójnego morderstwa. Bohater nie może udźwignąć ciężaru zbrodni, czuje na sobie piętno zbrodniarza, okazuje się słaby psychicznie. Ma koszmary, boi się zdemaskowania, izoluje się od ludzi. Skruchę okazuje dopiero na Syberii. Motyw przemiany: Raskolnikow przechodzi pozytywną przemiane- z mordercy w człowieka, który chce swym cierpieniem odkupić zbrodnie. Decydującą rolę w tej metamorfozie odegrała Sonia. Motyw miłości: Sonia i Raskolnikow zakochują się w sobie. Sonia wyznaje Rodionowi miłość przed jego przyznaniem się do winy. Raskolnikow uświadamia sobie uczucie podczas katorgi, gdzie zaczyna odżywać jako człowiek.

Motyw Biblii: Biblia towarzyszy Soni, tę księgę otrzymał też od niej Raskolnikow na Syberii. Widoczne są nawiązania do postaci biblijnych-Sonia przypomina biblijną grzesznicę Marię Magdalenę, Raskolnikow może być porównany do Łazarza, podobnie jak on „zmartwychwstaje”. Motyw buntu: Raskolnikow buntuje się przeciwko porządkowi świata, próbuje go zmienić. Cierpi powodu swej nędzy i niesprawiedliwości społecznej. Buntuje się też przeciwko Bogu, chce stworzyć własne zasady.

Motyw snu: bohaterowie Dostojewskiego często mają koszmary senne Motyw snu: bohaterowie Dostojewskiego często mają koszmary senne. W czasie snu ujawniają się ich najskrytsze myśli, sny też są zapowiedzią i komentarzem wydarzeń. Motyw miasta: miasto jest jednym z bohaterów powieści. Petersburg ukazany jest oczami osób biednych, poznajemy zaułki nędzarzy, dzielnice zamieszkane przez lichwiarzy, prostytutki, pijaków. Dostojewski wiernie opisuje topografię Petersburga.

Źródła informacji Opracowania lektur i wierszy Zbrodnia i kara - streszczenie w pigułce Paulina Hołub, 3th