Rynek pieniężny i polityka pieniężna

Pieniądz i współczesny system bankowy Pieniądz jest to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata długu). Inaczej mówiąc, jest to środek wymiany.

Pieniądz i jego funkcje Pieniądz - środek wymiany, za pośrednictwem którego ludzie dokonują wymiany dóbr i usług. Funkcje pieniądza Jednostka rozrachunkowa – jest to jednostka w której są wyrażone ceny i są prowadzone rozliczenia. Środek przechowywania wartości (tezauryzacji) – można go wykorzystać do dokonania zakupów w przyszłości. Miernik odroczonych płatności – funkcja jednostki rozrachunkowej w dłuższym okresie.

Rodzaje pieniądza Pieniądz symboliczny – środek płatniczy, którego wartość, czy też siła nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach. Pieniądz symboliczny, któremu nadano status prawnego środka płatniczego - jest w imieniu prawa środkiem stanowiącym akceptowany środek zapłaty. Pieniądz bezgotówkowy – jest to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej.

Złotnicy i początki systemu bankowego Sztabki złota – pełniły funkcję pieniądza. Pierwsi bankierzy – złotnicy. Dokumenty potwierdzające prawa własności złota nazwano – czekami. Sumę przechowywaną u złotnika nazywano wkładem (depozytem). Pierwszy kredyt bankowy. Rezerwy – ilość złota pozwalająca dokonać natychmiastowych wypłat na żądanie właścicieli wkładów. Stopa rezerw – stosunek rezerw do wkładów. (Im niższa stopa rezerw, tym więcej kredytów udziela złotnik. Wraz ze zmniejszającą się ilością złota w skarbcu – podejmowane jest coraz większe ryzyko niewypłacalności.)

Panika finansowa Panika finansowa – jest to samospełniająca się prognoza. Ludzie dochodzą w pewnym momencie do wniosku, że bank nie będzie zdolny do wypłacenia pieniędzy posiadaczom wkładów. Wpadają więc w popłoch i biegną do banku, aby wydostać swoje pieniądze. Tym samym sprawdzają, że bank rzeczywiście nie jest w stanie wypłacić pieniędzy i będzie musiał ogłosić bankructwo.

Działalność bankowa złotników a podaż pieniądza Podaż pieniądza – całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, występującego w roli środka wymiany. Podaż pieniądza = złoto w obiegu + złoto zdeponowane u złotnika u złotnika + kredyty udzielone przez złotnika Podaż pieniądza = zasób złota + kredyty udzielone przez złotnika

Współczesny system bankowy Pośrednik finansowy – to instytucja, która stanowi ogniwo ułatwiające kontakty pomiędzy kredytodawcami i kredytobiorcami (np. banki, instytucje ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne i towarzystwa budowlane). Banki komercyjne – pośrednicy finansowi, którym Państwo udzieliło licencji na działalność polegającą na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów, włączając w to wkłady, w których ciężar mogą być wystawiane czeki. System clearingowy – ogół porozumień, na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków rozlicza się przez zestawienie wszystkich transakcji dokonanych w danym okresie i dokonanie spłaty zobowiązań netto powstałych w rozliczeniach międzybankowych.

Współczesny system bankowy c.d. Płynność – szybkość i pewność, z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie , w którym zażyczą sobie tego jaj posiadacze. Z tego punktu widzenia składnikiem aktywów o najwyższej płynności jest sam pieniądz (gotówka). Wkłady a vista mogą być wycofywane na każde żądanie, a dowolnym momencie określonym przez właściciela wkładu. Wkłady terminowe – wycofanie pieniędzy z banku możliwe jest tylko z zachowaniem pewnego minimalnego okresu wypowiedzenia. Certyfikaty depozytowe – to krańcowa forma wkładu terminowego. Bank zaciąga u społeczeństwa pożyczkę na ściśle określony czas, co oznacza, że dokładnie wiadomo, kiedy pożyczka musi zostać spłacona.

Rynki finansowe dla początkujących Aktywa finansowe – papiery uprawniające posiadacza do utrzymywania określonego strumienia płatności odsetek w ściśle określonym czasie. Są przedmiotem obrotu wtórnego pomiędzy ludźmi jeszcze przed upływem terminu, w którym ich pierwotny emitent jest zobowiązany do ich wykupu po określonej cenie. Gotówka – banknoty i bilon nie przynoszące odsetek, najbardziej płynny rodzaj aktywów. Weksle – krótkoterminowe aktywa finansowe (poniżej 1 roku), których termin wykupu przez pierwotnego wystawcę (pożyczkobiorcę) jest z góry określony.

Rynki finansowe dla początkujących c.d. Obligacje – długoterminowe aktywa finansowe, mają mniejszą płynność niż weksle, trudno jest przewidzieć ich cenę. Obligacje dające bezterminowe prawo do dochodu – obligacje nie podlegające wykupowi przez pierwotnego emitenta, który za to wypłaca odsetki w nieskończoność. Papiery wartościowe pozbawione ryzyka – określenie stosowane do obligacji skarbowych. Akcje przedsiębiorstw – papiery wartościowe będące tytułem własności części kapitału akcyjnego spółek i uprawniające do uczestniczenia w podziale dywidendy, tj. części zysku przedsiębiorstwa przeznaczonego do wypłaty akcjonariuszom, a nie zatrzymanego w nim w celu finansowania nowych inwestycji.

Banki komercyjne a podaż pieniądza Pieniądz – def. współczesna wszystkie rodzaje powszechnie akceptowanych środków płatniczych, których zdolność do zapłaty jest nieograniczona. Baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy) – jest to łączna ilość banknotów i bilonu znajdujących się w obiegu poza bankowym i będących w posiadaniu systemu bankowego. Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę. Podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza x baza monetarna

Miary pieniądza M0 = gotówka w obiegu pozabankowym (C) + rezerwy gotówkowe banków (R) = baza monetarna (H) M1= gotówka w obiegu pozabankowym (C) + depozyty na żądanie (D) = C + D M2 = M1+ depozyty terminowe z terminem pierwotnym od 2 lat włącznie + depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy włącznie M3 = M2+ operacje z przyrzeczeniem odkupu + dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie

Przykładowy bilans banku centralnego Aktywa Pasywa Aktywa zagraniczne netto NFA Pieniądz rezerwowy RM Aktywa krajowe netto NDA Gotówka w obiegu pozabankowym C Kredyt krajowy netto NDC Rezerwy gotówkowe w bankach komercyjnych R Kredyt udzielony sektorowi rządowemu NCG   Kredyt udzielony sektorowi bankowemu CDMB Kredyt udzielony pozostałym sektorom CPS Pozostałe aktywa OIN Razem aktywa NFA+NDA+OIN Razem pasywa

Bilans banku centralnego Ograniczenie budżetowe banku centralnego to: RM ≡ NFA + NDA + OIN = NFA + NCG + CDMB + CPS + OIN lub: ΔRM ≡ ΔNFA + ΔNCG + ΔCDMB + ΔCPS + ΔOIN

Mnożnik kreacji pieniądza Zmiana którejkolwiek wielkości po stronie pasywów wiąże się z taką samą zmianą po stronie aktywów. Podaż wąskiego pieniądza (czyli M1) to C+D. Czyli: M = C + D gdzie: C to gotówka w obiegu pozabankowym, zaś D to depozyty na żądanie. Aby mieć pieniądze na pokrycie depozytów banki komercyjne utrzymują pewną ilość rezerw gotówkowych R: R = cB∙D Gdzie: 0<cB<1.

Mnożnik kreacji pieniądza Oznaczając stosunek gotówki w obiegu do depozytów przez: cP= C/D oraz dzieląc zasób wąskiego pieniądza przez bazę monetarną (czyli pieniądz rezerwowy) otrzymamy: Gdzie: M = m∙H

Mnożnik kreacji pieniądza H = RM = C + R = baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy)

Mnożnik kreacji pieniądza będzie większy, im: Niższa jest planowana przez sektor pozabankowy stopa gotówkowa (wkłady na żądanie, co daje bankom więcej gotówki, umożliwiając zwielokrotnioną kreację kredytu (pieniądza depozytowego). Niższa jest zamierzona przez banki stopa rezerwy gotówkowej/wkłady, co umożliwia kreacje większej ilości depozytów przy każdym poziomie rezerw gotówkowych.

Wysokość wielkości mnożnika kreacji pieniądza Wysokość wielkości mnożnika kreacji pieniądza zależy od: - planowanej przez banki stopy rezerw gotówkowych( tj. stosunku rezerw do całkowitej wartości wkładów) - planowanego stosunku gotówki w obiegu pozabankowym do całkowitej wartości wkładów w bankach. Im niższa jest zamierzona stopa rezerw gotówkowych, tym większą sumę wkładów stworzą banki na podstawie danych rezerw i tym większa będzie podaż pieniądza. Im niższy jest planowany przez sektor pozabankowy stosunek gotówki w obiegu do wkładów tego sektora w bankach, tym większa będzie będzie podaż pieniądza dla danej ilości pieniądza wielkiej mocy wyemitowanego przez bank centralny.

Narzędzia polityki monetarnej Bank centralny może regulować podaż pieniądza zmieniając bazę monetarną lub mnożnik. Zmiana bazy monetarnej dokonywana jest poprzez operacje otwartego rynku (skup/sprzedaż obligacji skarbowych, aktywów zagranicznych). Zmiana mnożnika dokonywana jest poprzez wpływ na parametry cB oraz cP. Parametr cP można zmienić wpływając np. na zaufanie obywateli do sektora bankowego (np. poprzez gwarancje depozytów itp.). Parametr cB można zmienić ustalając: stopę rezerw obowiązkowych stopę dyskontową

Popyt na pieniądz Motywy trzymania pieniądza Motyw transakcyjny (wymiana) Motyw przezornościowy Motyw portfelowy (unikanie ryzyka)

Popyt na pieniądz Popyt na pieniądz zależy dodatnio od dochodu (Y) oraz ujemnie od stopy procentowej (R). Stopa procentowa to koszt alternatywny trzymania pieniędzy. Pod pojęciem popytu na pieniądz będziemy rozumieli popyt na gotówkę oraz depozyty na żądanie (czyli popyt na M1). Tak więc całkowity popyt na pieniądz składa się z popytu na gotówkę (C) oraz wkłady na żądanie (D).

Popyt na pieniądz Najprostszą funkcją popytu na pieniądz jest funkcja liniowa: LL = k∙Y −h ∙r Gdzie: LL - popyt na pieniądz, Y - dochód, r - rynkowa stopa procentowa, k - wrażliwość LL na zmiany Y, h - wrażliwość L L na zmiany r. Mówiąc o popycie na pieniądz mamy na myśli popyt na realne zasoby pieniądza (tzn. uwzględniające poziom cen).

Popyt na pieniądz - analiza graficzna Im wyższy dochód, tym większy popyt na pieniądz przy każdym poziomie stopy procentowej. r Y LL2 = kY2 - hr LL1 = kY1 - hr kΔY

Równowaga na rynku pieniężnym Równowaga na rynku pieniężnym oznacza, że popyt na pieniądz równy jest realnej podaży pieniądza, czyli: L = M/P Rozwijając funkcję popytu na pieniądz otrzymamy: M / P = k∙Y −h ∙r

Równowaga na rynku pieniężnym co po przekształceniach da nam: r = (k/h)∙Y −(1/h) ∙(M/P) Otrzymamy w ten sposób równanie krzywej LM, która pokazuje wszystkie kombinacje dochodu (Y) i stopy procentowej (R), dla których popyt na pieniądz równy jest podaży czyli dla których rynek pieniężny jest w równowadze.