Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi Michał Gintowt

PRZEBIEG REFERATU Dlaczego ekonomiczna analiza instytucji rękojmi? Podstawowe zagadnienia związane z twierdzeniem Coase’a oraz kosztami transakcyjnymi Asymetryczna dystrybucja informacji a „The Market for Lemons“ Rękojmia w polskim kodeksie cywilnym jako narzędzie wpływu na zachowania rynkowe Mechanizm działania rękojmi: teoria gier, równowaga Bayesa oraz efekt rozwinięcia Informacja nieweryfikowalna a gwarancja: screening i signalling Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

DLACZEGO RĘKOJMIA? Kierunek Law & Economics dostarcza nowego, mało popularnego spojrzenia na ratio legis tej instytucji Analiza ekonomiczna pozwala zrozumieć jak oferowane przez system prawa rozwiązania mogą sprzyjać efektywności ekonomicznej Przykład wpływu warunków prawnych na decyzje ekonomiczne Przy analizie zastosowanie znajdują nie tylko podstawowe, ale także bardziej zaawansowane narzędzia Law & Economics (np. teoria gier) Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

TWIERDZENIE COASE’A  Prawo powinno oferować rozwiązania, które przyczyniają się do obniżania kosztów transakcyjnych oraz minimalizują skutki zawodności wymiany rynkowej dokonywanej prywatnie. Jeżeli koszty transakcyjne są równe zeru, efektywna alokacja uprawnień wynikających z prawa własności nastąpi niezależnie od tego, komu uprawnienia te zostaną początkowo przyznane przez przepis prawa lub wskutek orzeczenia sądu.  Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

ASYMETRYCZNA DYSTRYBUCJA INFORMACJI Jedna z najważniejszych zawodności rynku Opisana przez Georga Akerlofa w „The Market for Lemons: quality uncertainty and the market mechanism“ Stan w którym potencjalne strony transakcji posiadają różny zasób informacji o jej przedmiocie Źródło kosztów transakcyjnych Motywacja do zachowań oportunistycznych ex ante oraz ex post Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

„THE MARKET FOR LEMONS“ W wyniku występowania asymetrii informacyjnej oferowane są dobra o możliwie najgorszej jakości Mechanizm opisany przez Akerlofa na przykładzie rynku używanych samochodów Analogia do prawa Kopernika-Greshama: artykuły złej jakości wypierają artykuły dobrej jakości („race to the bottom“), tak jak „zła“ moneta wypiera „dobrą“ Warunki dla zaistnienia selekcji negatywnej: Jakość dobra oferowanego na rynku nie jest kupcom znana przed dokonaniem transakcji („próżnia prawna“ oraz brak możliwości uzyskania informacji) Rynek nie jest w stanie wyeliminować podmiotu oferującego artykuł/usługę złej jakości – konsumenci reagują jedynie na średnią jakość towaru Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

INSTYTUCJA RĘKOJMI: Wraz z wprowadzeniem oddzielnego dla umów konsumenckich reżimu odpowiedzialności z tytułu niezgodności produktu z umową znaczenie jej zmalało Realizuje postulat efektywności przerzucając koszty transakcyjne na podmiot mogący wyrównać asymetrię niższym kosztem Stanowi szczególną formę odpowiedzialności za nienależyte wykonanie zobowiązania Art. 557 k.c. uwalnia od sankcji w sytuacjach w których w stosunku do konkretnej wady nie zachodzi asymetria w informacji Zmierza do eliminacji nadmiernych obciążeń wynikających z działań mających na celu ograniczenie asymetrii w dystrybucji informacji Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

ART. 556 KODEKSU CYWILNEGO §1 Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony lub wynikający z okoliczności lub przeznaczenia rzeczy, jeżeli rzecz nie ma właściwości o których istnieniu zapewnił kupującego, albo jeżeli została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (rękojmia za wady fizyczne). §2 Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej; w razie sprzedaży praw sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie praw (rękojmia za wady prawne). Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

KONSTRUKCJA REŻIMU RĘKOJMI (ART. 556 K.C.) „wady zmniejszające wartość lub użyteczność rzeczy ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy“ oraz wady prawne odpowiedzialność spoczywa na sprzedawcy z tytułu wprowadzenia dobra na rynek inne właściwości odpowiedzialność spoczywa na sprzedawcy gdy zapewnił o ich istnieniu Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

DZIAŁANIE ART. 556 KC Kupujący ma podstawy: by wychodzic z założenia, że ilekroć otrzymuje zapewnienie o istnieniu danej właściwości, właściwość ta rzeczywiście istnieje wnioskować, z samego faktu wprowadzenia danego dobra do obrotu, że nie ma ono wad umniejszających jego „wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy“ Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

RĘKOJMIA A HOMO OECONOMICUS Kodeks cywilny dostarcza skutecznej motywacji dla strony lepiej poinformowanej do wyjawienia niezbędnych w danych okolicznościach informacji Sankcje z tytułu rękojmi: stanowią system bodźców czynią sprzedawcę odpowiedzialnym za konsekwencje błędnej wyceny oraz nieefektywnej alokacji rzeczy w założeniu prowadzą do niwelacji uzyskanej przez sprzedawcę korzyści do poziomu rzeczywistej rynkowej wartości sprzedanego dobra, wyjątkowo poniżej tego progu Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

RĘKOJMIA A TEORIA GIER gra o pełnej informacji gracze posiadają pełen zestaw informacji z wyjątkiem tej dotyczącej wyboru drugiego gracza gracze posiadają różny zasób wiedzy stan równowagi Nasha znajduje ograniczone zastosowanie, nie pozwala uwzględnić w grze przekonań (beliefs) graczy rozwiązaniu gier służy przede wszystkim stan równowagi Nasha gra o niepełnej informacji Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

RÓWNOWAGA BAYESA Każdy z graczy rozpoczyna grę z pewnymi przekonaniami Przekonania są aktualizowane z uwzględnieniem reguły Bayesa Reguła Bayesa tłumaczy jak zmieniają się przekonania graczy w sytuacji gdy wzajmnie obserwują oni swoje poczynania Strategie graczy w stanie równowagi są racjonalne i optymalne, gdy uwzględniają przekonania gracza wynikające z działa innych uczestników gry Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

RODZAJE INFORMACJI INFORMACJE WERYFIKOWALNE Mogą zostać łatwo przekazane, a potem zweryfikowane przez adresata (np. kod do zamka szyfrowego) INFORMACJE NIEWERYFIKOWALNE To takie których bezpośrednie przekazanie jest niemożliwe, można o nich jedynie wnioskować z zachowania osoby poinformowanej (np. kwalifikacje zatrudnianego pracownika Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

EFEKT ROZWIĄZANIA  Informacja jest weryfikowalna, Strona niedoinformowana wie, że druga strona ją posiada Istnieje panaceum prawne (legal remedy)  W pierwszej kolejności „ujawni się“ podmiot o najkorzystniejszych informacjach Gracze ujawniają informacje zgodnie z kolejnością ich korzystności Z milczenia można wyciągnąć wnioski  Na rynku następuje niwelacja asymetrii Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

EFEKT UJAWNIENIA Wady zmniejszające wartość lub użyteczność rzeczy ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy oraz wady prawne Wprowadzenie rzeczy na rynek Inne właściwości Zapewnienie o ich istnienu Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

INFORMACJA NIEWERYFIKOWALNA Na rynku funkcjonują gracze dysponujący nieweryfikowalnymi informacjami dotyczącymi jakości oferowanego dobra, którzy operują jedynie danymi opartymi o rachunek prawdopodobieństwa  na rynku funkcjonują gracze z informacjami nieweryfikowalnymi Efekt ujawnienia nie obejmuje całego rynku, jedynie graczy z weryfikowalnymi informacjami Reżim rękojmi dla graczy z informacjami nieweryfikowalnymi jest nieopłacalny: instytucja przystosowana jest do informacji weryfikowalnych przez co wymusza jasne deklaracje REZULTAT:  Z milczenia graczy nie można wyciągnąć jednoznacznych wniosków, wszyscy będą wrzucani do jednego kosza „graczy z niekorzystnymi informacjami“ Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

GWARANCJA JAKO SYGNAŁ SIGNALLING: GWARANCJA (art. 577 oraz 578 k.c.): Teoria zgodnie z którą gracze posiadający informacje nieweryfikowalne mogą podejmować działania na podstawie których gracze niedoinformowani mogą te informace wywnioskować jeden z głównych i podstawowych sygnałów jaki w warunkach rynkowej wymiany dóbr może wysłać sprzedający dysponujący nieweryfikowalnymi informacjami o jakości swoboda utworzenia węzła prawnego i kształtowania kosztów odpowiedzialności sygnał polega na gotowości do wzięcia na siebie ekonomicznego ryzyka jakie dla nabywcy wynika z faktu, że w chwili transkacji nie posiada on pełnego zasobu informacji niezbędnego dla satysfakcjonującej wyceny rynkowej wartości dobra GWARANCJA (art. 577 oraz 578 k.c.): Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi

BIBLIOGRAFIA G. Akerlof, The Market for Lemons: Quality Uncertainty and the Market Mechanism, Quarterly Journal of Economics 84 (3) D. G. Baird, R. H. Gertner, R. C. Picker, Game Theory and the Law, Cambridge 2004 R. H. Coase, The Problem of Social Cost, Journal of Law and Economics 3 (1960) R. Cooter, T. Ulen, Law and Economics, New York 1996 Z.K. Nowakowski, Ochrona nabywcy rzeczy z wadami, RPEiS nr 2 1967 A. Ohanowicz, Zbieg norm w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1963 Z. Radwański, System prawa cywilnego. Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 1980 H.-B. Schaffer, C. Ott, Economic Analysis of Civil Law, Cheltenham 2004 R. Stroiński, Ekonomiczna analiza prawa czyli w poszukiwaniu efektywności, Kwartalnik Prawa Prywatnego 3/2002 R. Stroiński, Wprowadzenie do ekonomicznej analizy prawa, w: M. Bednarski, J. Wilkin, Ekonomia dla prawników i nie tylko, Warszawa 2008 Asymetryczna dystrybucja informacji jako ratio legis instytucji rękojmi