Biznesplan Spółdzielni socjalnej i jego realizacja

Biznesplan (1) Istotnym elementem planowania strategicznego w przedsiębiorstwie, także prowadzonym w formie spółdzielni socjalnej jest biznesplan. W dokumencie tym określane są cele strategiczne i plany rozwojowe przedsiębiorstwa oraz zadania, przy uwzględnieniu podstawowych uwarunkowań jego funkcjonowania – natury: rynkowej, marketingowej, finansowej, organizacyjnej, kadrowej technicznej. Biznesplan: wyznacza cele, metody działania oraz pomaga dokonać właściwego wyboru kierunków działania i inwestowania w perspektywie 3 – 5 lat; sporządza się go w celu sprawniejszego i bardziej efektywnego zarządzania przedsiębiorstwem; daje odpowiedź na pytanie czy nasz biznes (działalność przedsiębiorstwa społecznego) będzie opłacalny.

Biznesplan (2) Rzetelnie opracowany biznesplan pełni następujące funkcje: decyzyjna – ułatwia podejmowanie decyzji dotyczących kierunków działalności (produkcji, świadczenia usług) i alokowania środków (inwestowania), informacyjna – określa potencjał gospodarczy przedsiębiorstwa organizacyjna – pozwala zorganizować i usystematyzować pracę rachunku ekonomicznego – pozwala na oszacowanie wielkości niezbędnych nakładów, jak również przyszłych dochodów Biznesplan pełni więc funkcję swoistej mapy po działalności gospodarczej, ułatwiającej poruszanie się po lokalnym i ponadlokalnym rynku.

Biznesplan w spółdzielni socjalnej (1) Spółdzielnia socjalna to szczególny podmiot gospodarczy na rynku – łączy w sobie dwie „funkcje”: działalność statutową oraz działalność gospodarczą. W części statutowej zachowuje się w zasadzie jak organizacja pozarządowa realizująca konkretne cele statutowe, natomiast w części gospodarczej to zwykły przedsiębiorca, którego zadaniem jest takie prowadzenie firmy, by uzyskiwać odpowiednie przychody pozwalające na pokrycie wszelkich kosztów funkcjonowania. Podstawowa różnica pomiędzy spółdzielnią socjalną a organizacją pozarządową wynika głównie z faktu finansowania działalności statutowej – organizacje pozarządowe mogą prowadzić działalność gospodarczą poprzez swoje zakłady zewnętrzne, do których można zaliczyć: Centrum Integracji Społecznej, czy też Zakład Aktywności Zawodowej.

Biznesplan w spółdzielni socjalnej (2) Przychodem dla organizacji pozarządowej może być również odpłatna działalność statutowa, przy czym organizacje te z odpłatnej działalności statutowej nie mogą mieć zysku, natomiast ich zakłady zewnętrzne powinny taki zysk wypracowywać, by finansować ich podstawowy cel, jakim jest realizacja działalności statutowej. Spółdzielnie socjalne zachowują się natomiast jak typowy przedsiębiorca (nie prowadzą zakładów zewnętrznych), lecz w wyniku uzyskiwanych przychodów z działalności gospodarczej, część z tych przychodów przeznaczają na pokrycie kosztów działalności statutowej. Spółdzielnie muszą osiągać zysk w działalności gospodarczej. Tylko te spółdzielnie, które staną się niezależne od środków zewnętrznych (programowych), mogą się rozwijać i realizować swoją misję niezależnie od ogłaszanych projektów, czy też specjalnego wsparcia dotyczącego tych spółdzielni.

Biznesplan w spółdzielni socjalnej (3) Kosztem działalności statutowej w przypadku spółdzielni socjalnej jest działalność reintegracji społecznej i zawodowej. Spółdzielnia może również prowadzić działalność kulturalno-oświatową na rzecz swoich członków, ich rodzin oraz środowiska lokalnego. Zrównanie spółdzielni socjalnych z organizacjami pozarządowymi w części statutowej, daje możliwość prowadzenia przez spółdzielnię zadań pożytku publicznego, jednak w tym wypadku, podobnie jak organizacja pozarządowa, nie ma możliwości osiągania z tej działalności zysku, lecz jedynie pokrycia kosztów prowadzenia tej działalności. Zatrudnianie członków i pracowników w spółdzielni socjalnej dotyczy zatem tak części gospodarczej, jak i statutowej, bowiem koszty generowane przez spółdzielnię socjalną obejmują obydwie te części działalności. Przedsiębiorcy natomiast funkcjonujący na rynku nie prowadzą działalności statutowej, lecz wyłącznie działalność gospodarczą nastawioną na zysk.

Kiedy wymagane jest sporządzenie biznesplanu? Biznesplan sporządza się w następujących sytuacjach: w momencie powstawania nowego przedsiębiorstwa w momencie ubiegania się o kredyt lub dofinansowanie działalności ze środków zewnętrznych (np. z funduszy UE) w momencie istotnej zmiany profilu branżowego działalności gospodarczej w momencie łączenia się przedsiębiorstw (spółdzielni socjalnych)

Jaki biznesplan? Nie ma jednego doskonałego wzorca, według którego należy tworzyć biznesplan. Istnieje jednak kilka standardowych modeli według, których najczęściej się go sporządza. Działalność statutowa generuje określone koszty, które powinny zostać również uwidocznione podczas tworzenia biznesplanu. Należy zatem podjąć decyzję: w jaki sposób, jakimi narzędziami, oraz jakimi zasobami ludzkimi chcemy spełniać misję, do jakiej stworzona została spółdzielnia socjalna – ważne są w tym miejscu następujące kwestie: Czy w części działalności statutowej spółdzielnia socjalna przewiduje zatrudnianie? Jak wyglądać będzie sprawa kosztów realizacji i księgowania zadań statutowych? Skąd spółdzielnia pozyska środki finansowe, by realizować swoje zadania statutowe? Czy realizacja wyłącznie zadań wynikających z działalności gospodarczej nie powoduje ucieczki od tego, do czego została spółdzielnia powołana? Jak pogodzić prowadzenie działalności gospodarczej spółdzielni socjalnej z jej działalnością statutową? Przychody z działalności gospodarczej opodatkowane są podatkiem CIT, natomiast przychody z odpłatnej działalności statutowej pożytku publicznego nie stanowią przychodu w rozumieniu ustawy o rachunkowości, zatem nie podlegają opodatkowaniu podatkiem CIT

Pierwsze kroki (1) W naszym biznesplanie musimy ująć całość funkcjonowania spółdzielni socjalnej, nie zaś wyłącznie przychody i koszty związane z działalnością gospodarczą. Aby tego dokonać spółdzielnia socjalna musi na Walnym Zgromadzeniu podjąć uchwałę w zakresie realizacji konkretnego działania wynikającego z ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, wytyczając konkretne działania, które będą stanowiły pożytek publiczny. Ustawa obejmuje 33 działania, wśród których jest „działalność na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym”.

Pierwsze kroki (2) Aby rozpocząć pracę nad biznesplanem należy: opracować schemat organizacyjny spółdzielni, gdzie uwidacznia się strukturę funkcjonowania, w tym ilość zatrudnionych pracowników w poszczególnych branżach, działach itp. przydzielić odpowiednią realizację zadań dla poszczególnych pracowników z uwzględnieniem ich pracy na rzecz działalności statutowej i gospodarczej. określić czasowo, czy też zadaniowo ich pracę w spółdzielni socjalnej. Te dane pozwolą na konstruowanie biznesplanu z ujęciem całości funkcjonowania spółdzielni socjalnej, a nie wyłącznie działalności gospodarczej.

Pierwsze kroki (3) Należy pozyskać wszelkie dane dotyczące kosztów, jakie przyjdzie nam ponosić, takie jak np. adaptacja pomieszczenia do celów gospodarczych i statutowych, z wyznaczeniem konkretnej powierzchni przeznaczonej do tych działań – stąd wynikać będzie stawka, jaką spółdzielnia uiszczać będzie nie tylko za czynsz, ale również za podatek od nieruchomości. Bardzo ważne jest pozyskanie danych dotyczących ewentualnej refundacji kosztów ponoszonych na ZUS, a jednocześnie określenie, czy zwrot kosztów ZUS następował będzie po kwartale, czy też istnieje możliwość zaliczkowania. Jeśli zamierzamy zatrudniać pracowników nie posiadających praw członkowskich, to należy sprawdzić, jaka jest realność pozyskiwania dofinansowania do takich pracowników (tworzenie miejsc pracy, wyposażenie stanowiska, zwrot ZUS, staż itp.). Postarajmy się opracować plan wszelkich kosztów, jakie mogą nas spotkać (księgowość, podatki lokalne, usługi zewnętrzne, reklama, koszty pracownicze, transport itp.). Czym więcej posiadać będziemy danych o naszych kosztach funkcjonowania, tym łatwiej będzie nam określić realność i zasadność planowanego przedsięwzięcia. Pisząc biznesplan należy pamiętać kto będzie jego docelowym odbiorcą.

Z czego składa się biznesplan? Podstawowymi elementami biznesplanu są: analiza rynku na którym działa (będzie działać) przedsiębiorstwo społeczne, charakterystyka produktu, plan organizacji i zarządzania, plan zatrudnienia i płac, ocena ekonomiczno-finansowa i plan finansowy przedsiębiorstwa analiza SWOT streszczenie.

Streszczenie To element bardzo istotny, ponieważ wielu oceniających nasz dokument właśnie na podstawie streszczenia zadecyduje, czy biznes plan przechodzi do dalszej analizy, czy też nie warto się nim dalej zajmować. Jak sama nazwa wskazuje powinien być konkretny i niezbyt obszerny (przyjmuje się, że maksimum może zajmować do 5 stron). Streszczenie powinno zawierać najbardziej istotne informacje: ogólny opis przedsięwzięcia deklarowane cele podstawowe wyliczenia finansowe wstępne terminy realizacji oszacowanie zysków Choć streszczenie jest pierwszą częścią biznesplanu, to szykujemy go na samym końcu, kiedy posiadamy już wszystkie wyliczenia, prognozy, założenia.

Analiza rynku Powinna zawierać szczegółową analizę rynku na którym będzie działać. Należy poznać przyszłość naszego sektora, jego wielkość i sprawdzić nasze siły. Należy pamiętać, że działalność spółdzielni uruchamiana jest dla konkretnego odbiorcy, bowiem to oni będą nabywać nasze produkty. Konstruując analizę rynku, na którym będzie operować Spółdzielnia można skorzystać z doświadczeń prawie 500 działających już Spółdzielni socjalnych, instytucji wspierających, czy np. Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych. Analiza rynku prowadzi często do zmiany wcześniejszych naszych założeń - może bowiem okazać się, że doświadczenia dotychczasowych funkcjonujących spółdzielni pokażą nam zagrożenia, których my nie widzieliśmy, lub wskażą nisze, których nie dostrzegaliśmy.

Produkt Ta część biznesplanu zawiera informacje dotyczące szczegółów naszej oferty. Musimy udowodnić Funduszowi Pracy, że nasz produkt lub usługa realizuje jakieś konkretne potrzeby konsumentów. Bez względu na rodzaj działalności musimy tak ją scharakteryzować, aby podkreślić cechy wyróżniające nasz produkt/usługę na tle konkurencji. Często popełnianym błędem przez początkujące spółdzielnie jest zbyt skromny opis produktu/usługi, a niepotrzebne promowanie formy prawnej. Opis produktu/usługi musi być zrozumiały dla wszystkich. Starajmy się więc nie posługiwać językiem technicznie skomplikowanym, lecz prostym opisem.

Strategia i polityka marketingowa (1) To kluczowy element planu biznesowego, w którym komisja pożyczkowa oczekuje od nas informacji na temat pozycji firmy na rynku oraz prognoz dotyczących rozwoju przedsięwzięcia. W tej części należy w sposób jak najbardziej szczegółowy przedstawić plan realizacji zamierzonych celów. Początkiem każdej drogi jest określenie jej celu strategicznego oraz polityki – sposobu działania i dochodzenia do osiągnięcia tego celu. Cele strategiczne, których może być kilka, odwołują się do efektów działania planowanych do osiągnięcia w określonym czasie, przeważnie kilku lat. Należy przestrzegać podstawowych zasad ich formułowania, tzw. metody SMART, pozwalającej określić czy dany cel jest: prosty – jego zrozumienie przez członków spółdzielni nie powinno stanowić kłopotu, a sformułowanie być jednoznaczne; mierzalny – a więc tak sformułowany, aby można było liczbowo wyrazić stopień jego realizacji; osiągalny – realistyczny, cel zbyt ambitny podkopuje wiarę w jego osiągnięcie; istotny – powinien być ważny dla członków spółdzielni i wyrażać wspólną wartość; umiejscowiony w czasie – wyznaczenie celu powinno być umiejscowione w konkretnym horyzoncie czasowym, w jakim ma być osiągnięty.

Strategia i polityka marketingowa (2) Z celami strategicznymi powinni się utożsamiać wszyscy członkowie Spółdzielni, dlatego też powinni być ich współautorami. Przykładowe cele strategiczne spółdzielni socjalnej to: nawiązanie długookresowej współpracy z lokalnymi jednostkami samorządu terytorialnego; nawiązanie strategicznego partnerstwa z lokalną firmą; osiągnięcie znacznego udziału w rynku lokalnym (ponadlokalnym) w naszej branży; uzyskanie wzrostu liczby członków na poziomie co najmniej dwóch w skali roku; uzyskanie uprawnienia do prowadzenia działalności określonego rodzaju w drodze podnoszenia kwalifikacji zawodowych członków; zwiększenie asortymentu (gamy) produktów naszej spółdzielni; zwiększenie wolumenu sprzedaży na ponadlokalnym rynku; uzyskanie środków na rozwój działalności ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej; uzyskanie dobrej opinii i szacunku wśród klientów, zleceniodawców, administracji publicznej oraz środowiska lokalnego; stworzenie flagowego produktu o najlepszej jakości i konkurencyjnej cenie. Polityka marketingowa powinna uwzględniać realistyczną politykę cenową, a także upodobania i potrzeby klientów. Opisując potrzebę stworzenia nowych kanałów dystrybucyjnych nie możemy zapomnieć o kosztach i ewentualnych zyskach z tytułu prowadzenia polityki marketingowej. Pomocne może się okazać skorzystanie z doradztwa istniejących Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej (Spółdzielni Socjalnych), które istnieją w każdym województwie.

Plan zatrudnienia i płac Zgodnie z ustawą Prawo Spółdzielcze spółdzielnia socjalna, podobnie jak inne typy spółdzielni, ma obowiązek równomiernie rozdzielać pracę pomiędzy swoich członków z uwzględnieniem ich kwalifikacji. Stosunek pracy pomiędzy spółdzielnią socjalną a jej członkiem nawiązuje się przede wszystkim na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Jednak jeżeli jest to uzasadnione rodzajem działalności spółdzielni możliwe jest zatrudnienie wszystkich lub niektórych członków spółdzielni na podstawie: umowy o pracę nakładczą; umowy zlecenia; umowy o dzieło. W razie gospodarczej konieczności Walne Zgromadzenie, w celu zapewnienia pracy wszystkim członkom, może skrócić równomiernie czas pracy i zmniejszyć odpowiednio wynagrodzenie członków bez wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę lub jej warunków.

Dane finansowe Jeśli zamierzamy pozyskać dotację na wkład do spółdzielni musimy przygotować nasze założenia efektów ekonomicznych prowadzenia działalności. W wykładzie głównym zamieszczono autorski schemat, który może pomóc założycielom spółdzielni socjalnej spojrzeć na efekty ekonomiczne z uwzględnieniem kosztów działalności statutowej. Takie wykazanie dochodów pozwala również poinformować przyznających dotację, że rolą spółdzielni jest nie tylko osiąganie zysku z działalności gospodarczej, ale również realizacja zadań statutowych jaka została zapisana w ustawie o spółdzielniach socjalnych.

Analiza SWOT Analiza SWOT to opracowanie zawierające zestawienie mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń działalności każdego przedsiębiorstwa. Określa ona zatem rzeczywiste uwarunkowania jego działalności, możliwości i ograniczenia. Pozwala na dokonanie krytycznej samooceny, a przez to na zwiększenie samoświadomości ekonomicznej przedsiębiorstwa społecznego – spółdzielni socjalnej. W analizie powinno się unikać przedstawiania samych mocnych stron i szans przy braku zagrożeń i słabych stron. Im bardziej rzetelnie zostanie przygotowana analiza SWOT tym lepsze wrażenie wywoła na osobie oceniającej nasz biznesplan. Przykładowa analiza SWOT spółdzielni socjalnej została przedstawiona w wykładzie głównym.

Podsumowanie Powiatowe Urzędy Pracy w naszym kraju dysponują różnymi wzorami biznesplanów, według których staramy się o pozyskanie środków na wkład do spółdzielni socjalnej. W zależności od regulaminu wewnętrznego danego urzędu pracy, czy też sposobu przydzielania dotacji, nasz dokument zawsze powinien być przygotowany rzetelnie. Nad biznesplanem powinni pracować wszyscy założyciele, tak by założenia planowanego przedsięwzięcia były dla nich zrozumiałe. Nie da się bowiem uruchomić działalności spółdzielni socjalnej bez zaangażowania wszystkich jej założycieli. Tam, gdzie zaangażowanie osób zakładających spółdzielnię socjalną jest niewielkie, już po uruchomieniu tej działalności często dochodzi do sporów i nieporozumień. Utrudnia to rozpoczęcie działalności w krótkim czasie, a nawet może prowadzić do zaprzestania funkcjonowania spółdzielni.