ROLA TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ SPOŁECZNE ASPEKTY JA   I. KOLEKTYWNE IDENTYFIKACJE: ROLA TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ Dwa główne podejścia teoretyczne: teorie potrzymania pozytywnej samooceny (self-enhancement theories, self-esteem maintenance theories) teoria optymalnej dystynktywności (optimal distinctiveness theory)

TEORIE POTRZYMANIA POZYTYWNEJ SAMOOCENY Teoria tożsamości społecznej (social identity theory - Tajfel, 1972; Tajfel & Turner, 1986) - jednostki dążą do podtrzymania bądź podwyższenia samooceny poprzez: uczestnictwo w grupach dostarczających pozytywnej identyfikacji, bądź obniżanie statusu i wartościowości innych, konkurencyjnych grup (np. poprzez przypisywanie im cech moralnie negatywnych).  

tożsamość indywidualna – Ja jako jednostka: Teoria auto-kategoryzacji (self-categorization, Turner, 1985, 1987) - obraz siebie jako złożenie dwóch składników: tożsamości indywidualnej i tożsamości społecznej. tożsamość indywidualna – Ja jako jednostka: wykazuję stałość moich myśli, uczuć u zachowań w różnych sytuacjach (mam cechy dyspozycyjne) różnię się od wszystkich innych ludzi tożsamość społeczna - Ja jako członek grupy: jestem podobny do innych członków mojej grupy różnię się od członków innych grup. Turner zakłada (za Tajfelem), że tożsamość społeczna rozwija się dzięki dążeniu do ugruntowania pozytywnej samooceny.

Konsekwencje przesunięcia uwagi z tożsamości indywidualnej na społeczną (zjawisko depersonalizacji): Ludzie w mniejszym stopniu kierują się w swoich działaniach przesłankami osobistymi, a w większym - sygnałami grupowymi, tj. są bardziej skłonni do: używania stereotypów; współpracy z członkami grupy własnej i współzawodnictwa z członkami grupy obcej; tworzenia norm grupowych; przejawiania konformizmu grupowego; - polaryzacji postaw.

Wyzwanie dla takiego podejścia: Teoria tożsamości społecznej przewiduje, że członkowie grup stygmatyzowanych (mniejszości o niskim statusie lub o negatywnym wizerunku społecznym [np. Afro-Amerykanie w USA; osoby niepełnosprawne; w homoseksualiści; mniejszości etniczne, np. Arabowie, Cyganie)] powinni cechować się niższą globalną samooceną, niż członkowie grup większościowych.   W świetle badań (por. Crocker & Major, 1989) - brak jest takiej zależności, a nawet zależność przeciwna (Afro-Amerykanie) Możliwe wyjaśnienia:

Możliwe wyjaśnienia: A. (w kategoriach strategii przetwarzania) Członkowie grup stygmatyzowanych mogą stosować szereg strategii redukujących znaczenie negatywnych informacji na temat ich grupy ze strony innych: „nie jestem typowym członkiem grupy” - porównania w dół selektywnie obniżanie ważności pewnych wymiarów (np.. Osiągnięć ekonomicznych) i podwyższanie ważności innych (np. duchowości, moralności)  [nowe badania J. Crocker) – religijność Afro-Amerykanów a samoocena] B. (w kategoriach metodologicznych) Stosowane dotąd narzędzia pomiaru samooceny mierzą raczej autoprezentację niż rzeczywistą samoocenę.

TEORIA OPTYMALNEJ DYSTYNKTYWNOŚCI   M. Brewer (1991, 1993) - tożsamość kolektywna - wyznaczona przez jednoczesne dążenie do "bycia podobnym" (dążenie wspólnotowe, potrzeba przynależności do jakiejś grupy) i dążenie do "bycia różnym" (dążenie indywiduujące). Dążenia te pozostają w konflikcie. Tożsamość społeczna jest kompromisem między tymi dążeniami - jednostki najsilniej identyfikują się z grupami, które najlepiej taki konflikt rozwiązują.

Dystynktywność zależy od wielkości grupy. Zatem – identyfikacja z grupą mniejszościową powinna być silniejsza, niż z grupą większościową. Badania (Mullen et al., 1992) wskazują, że nasilenie "in-group bias" (skłonności do faworyzowania "swoich") jest tym większe, im mniejsza grupa własna w porównaniu do grupy obcej. Inne badania (Brewer & Schneider, 1990) wykazują, że skłonność do działania we własnym interesie, bądź interesie grupy, zależy od jej wielkości. Jeżeli grupa własna jest duża i "amorficzna" - ludzie działają w interesie własnym, jeżeli jest mniejsza i „zwarta”, wyrazista - w interesie grupy.  

Relacja z innymi ludźmi jako źródło : II. INNI JAKO CZĘŚĆ "JA„ Relacja z innymi ludźmi jako źródło : - wiedzy na temat swoich cech i właściwości; - programów działania (wiedzy o tym, jak się zachować); pozytywnej samooceny i autoafirmacji. Jeszcze inna możliwość: inna osoba, i relacja między nami a tą osobą, staje się integralnym składnikiem samoopisu (obraz innego znajduje się "wewnątrz granic" obrazu własnej osoby).  

Jeżeli autoschematy mają charakter relacyjny, tworzą JA WSPÓŁZALEŻNE Jeżeli autoschematy charakter atrybutywny, tworzą JA NIEZALEŻNE.

Przy Ja niezależnym, myślenie o sobie nie implikuje myślenia o innych Przy Ja niezależnym, myślenie o sobie nie implikuje myślenia o innych. "Inni" pojawiają się dopiero w kontekście samooceny, jak publicznego, itp. Przy Ja współzależnym, ilekroć myśli się o sobie, tylekroć myśli się też o innych. Podobnie, jeżeli myślę o osobach znaczących - dostępna staje się część wiedzy o sobie.   Konsekwencja - osoby ze schematami relacyjnymi - będą szczególnie wrażliwe na potrzeby innych, i będą miały rozbudowaną wiedzę o innych i zdolność do ich rozumienia. [orientacja interpersonalna]

RÓŻNICE ZWIĄZANE Z PŁCIĄ: Markus i Oyserman (1989): Kobiety częściej częściej wytwarzają ja współzależne, mężczyżni częściej – ja niezależne. Prawdopodobnie dlatego kobiety, w porównaniu do mężczyzn: cechują się większą złożonością poznawczą reprezentacji innych osób; trafniej rozpoznają i interpretują wzrokowe i słuchowe oznaki emocji u innych; - odznaczają się większą tendencją do empatii (przyjmowania perspektywy innej osoby; współczucia).

Jakie mogą być przyczyny tych różnic? Różne spekulacje: Wywodząca się z psychoanalizy. Chodorow (1978) -Odmienny typ wczesnych relacji matka-dziecko.   W wypadku dziewczynki, matka skłonna jest traktować dziecko jako przedłużenie samej siebie - relacja niesprzyjająca psychologicznej separacji dziecka od opiekunki.   W wypadku chłopca, matka jest skłonna traktować chłopca raczej jako "zewnętrzny obiekt" niż "przedłużenie siebie„ relacja sprzyjająca separacji od matki i powstaniu poczucia własnej odrębności.

Wywodząca się z badań nad relacjami władzy i myśleniem stereotypowym (Fiske i Depret, 1996). implikacja: Kultura patriarchalna – władza mężczyzn – stereotypizacja bądź uważne przetwarzanie 

RÓŻNICE ZWIĄZANE Z KULTURĄ (H. Markus, 1990) Koncepcja kultur Zachodu (indywidualistycznych): Jednostka jest "bytem odrębnym", autonomicznym, unikalnym (różnym od innych), oddzielonym od kontekstu społecznego, niezmiennym w różnych rolach i związkach. Normatywne zadanie kulturowe: uzyskać niezależność od innych, znaleźć i wyrazić swoje unikalne właściwości, odnaleźć "swoją własną drogę". Obraz samego siebie - Ja niezależne. Centralne składniki obrazu siebie – własne cele, motywy, cechy, przekonania. [pozytywna samoocena – uwarunkowania indywidualnymi sukcesami, kontrolą, autonomią, ekspresją siebie]

Koncepcja kultur Wschodu (kolektywistycznych): Jednostka nie jest bytem "samoistnym". Istnieje poprzez określenie swoich relacji społecznym z innymi, identyfikacją z grupą. Normatywne zadanie kulturowe: odnależć swoje miejsce w świecie społecznym. Obraz samego siebie - Ja współzależne. Jego centralne składniki to relacje interpersonalne oraz przynależność grupowa, rola i pozycja społeczna. [pozytywna samoocena - uwarunkowana harmonijnymi relacjami interpersonalnymi, oraz przynależnością grupową i pozycją]. Badania potwierdzają niektóre hipotezy dotyczące tych różnic. (np. Markus & Kitayama (1989); Cousins (1989).