RENESANS

Ogólna charakterystyka epoki Renesans jest epoką otwierającą czasy nowożytne. Przepaść między „starą” a „nową” kulturą europejską jest wielka, ponieważ na przełomie XV/XVI wieku we Włoszech, a w XVI wieku w innych częściach kontynentu, zmieniło się całkowicie myślenie człowieka, jego podejście do sztuki i tradycji filozoficznej i literackiej. Oczywiście przemiany te nie nastąpiły z dnia na dzień. Przełom idei jest procesem, na który składają się wydarzenia historyczne, sytuacja polityczna, zjawiska społeczne. Odrodzenie to przede wszystkim epoka wielkich indywidualności. Każdy, kto czuł w sobie przypływ talentu, rozwijał go wszechstronnie. Człowiek nie był zorientowany na jedną dyscyplinę, bardzo często pełnił wiele funkcji: zawodowych, społecznych, politycznych, artystycznych. Najlepszym przykładem mogą być Leonardo da Vinci i Michał Anioł, którzy interesowali się nauką, techniką, rozmaitymi dziedzinami sztuki i filozofią. Renesans zrodził wielu geniuszy, których osiągnięcia do dziś wzbudzają szacunek i podziw, gdyż znajdują praktyczne zastosowania. Renesans pozostał epoką, w której dominowała jeszcze łacina. Był to uniwersalny język, którym posługiwała się wykształcona Europa. Renesansowa łacina była jednak bardziej przejrzysta od średniowiecznej, odzyskała swój starożytny blask i piękno. Wielu pisarzy było już wówczas twórcami dwujęzycznymi – rozwijały się tym samym literatury i języki narodowe.

Odrodzenie się człowieka w Renesansie polegało na odrzuceniu ideałów średniowiecznej ascezy, zanegowaniu scholastyki i średniowiecznego systemu gradualnego (hierarchii bytów od najniższych po uduchowione). Nowa epoka podkreślała niezwykłą godność każdego człowieka, wartości życia ziemskiego. Z tak rozumianą wartością życia doczesnego wiązała się ciekawość świata i chęć jego odkrywania. Było to olbrzymie pole, które dopiero należało odkryć i zbadać. Stąd też XV i XVI wiek to czas wielkich odkryć geograficznych i podróży naukowych. Renesans to również okres odrodzenia nauki i sztuki. Pojawił się druk, który zrewolucjonizował całą epokę, myślenie o świecie oraz przekaz informacji. Książki, które dotąd były prawie niedostępne i nieosiągalne ze względu na ich cenę, stały się dobrem powszechnym. Wydarzenie to wpłynęło na szybkość przekazu idei i myśli. Nie można również zapominać, iż Renesans jest czasem, w którym obficie korzystano z dorobku antycznego, w którym się do niego odwoływano i stawiano go za wzór. Średniowiecze nie otaczało starożytnych zabytków szczególną czcią, a myśl antyczna była jedynie zbiorem mądrych zdań. Renesans nadał Antykowi nowy sens. Antyk stał się więc kryterium oceny dorobku renesansowego, kanonem piękna w sztuce i filozofii. Bardzo popularne stało się hasło powrotu do źródeł – czyli ad fontes. Zdaniem badaczy epoki na narodziny Renesansu wpływ miały również m.in. kryzys papiestwa, rozluźnienie więzi łączących papiestwo z cesarstwem, rozwój miast, handlu i rzemiosła. Ponadto Odrodzenie miało miejsce tylko w łacińskiej części Europy. W Bizancjum i krajach prawosławnych przełom renesansowy nie nastąpił.

Dwa główne prądy w epoce renesansu 1. Reformacja - to ruch religijno społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra (1483-1546). W 1517 Marcin Luter w Wittenberdze przedstawił 95 tez skierowanych przeciw sprzedaży odpustów. Reformatorzy oburzeni uprawiającymi synomię biskupami, hołdowaniem nepotyzmowi przez papieży, czynami rozwiązłych księży, lenistwem mnichów, a także bogactwami Kościoła, pragnęli w najszczerszy sposób zmienić Kościół. Luter wyznawał zasadę usprawiedliwienia przez wiarę. Był przeciwnikiem celibatu księży i zakonom. Jedynie Chrzest i Komunia były uznawane przez Lutra. Huldreich Zwingli (1484-1531) potępiał odpusty, odrzucił autorytet biskupów i uważał, że Eucharystia jest tylko symboliczną ceremonią. Kolejnym reformatorem był Jan Kalwin. Zalecał surowy tryb życia, potępiał rozrywki, tańce, hazard i zabawy. Za złamanie tychże zasad groziły surowe kary. Uważał, że ludzkość jest z góry podzielona na potępionych i wybranych - teoria predestynacji. Był zwolennikiem kościoła demokratycznego i taniego. Henryk VIII z kolei pragnął oderwać Kościół w Anglii od Rzymu. Uczynił to w roku 1534 - akt supremacji. Przyczyną była odmowa papieża na prośbę króla o rozwód z żoną, która nie mogła mu dać syna. Stał się głową Kościoła w Anglii. Zniósł zakony i celibat oraz dokonał sekularyzacji dóbr kościelnych. Poddanych, którzy odmówili przyjęcia nowej wiary, zabijano jako zdrajców (np. Thomasa Mora, kard. Johna Fishera). Odpowiedzią kościoła na reformację była kotrreformacja. (jezuici, inkwizycja, sobór trydencki 1545-1547, 1551-1552, 1562-1563) 2. Humanizm (od łacińskiego ‚humanus' - ludzki ) - światopogląd renesansowy, który człowieka stawiał na pierwszym miejscu. Jego uczucia, emocje, ciało, czyny były obiektem rozważań humanistów. Byli zainteresowani sobą, poznawali człowieka. Humanista to człowiek wykształcony, znający języki, literaturę antyczną. Antropocentryzm - człowiek jest w centrum. To pojęcie ściśle wiąże się z humanizmem.

Wybitni myśliciele epoki renesansu Erazm z Rotterdamu jest autorem dzieła "Pochwała głupoty". Jest on najwybitniejszym humanistą epoki. Jego poglądy dotyczące człowieka, sprowadziły się do myśli, że każdy człowiek jest w głębi serca dobry, to zaś, co złe jest wynikiem nieświadomości. Erazm rozpowszechnił irenizm, czyli pogląd, że należy zachować pokój i tolerancję wyznaniową i nie tylko; Niccolo Machiavelle napisał działo pt. "Książe", przedstawiając postać idealnego władcy, który dla dobra kraju i interesu państwowego jest w stanie posunąć się do każdego. Nawet niemoralnego i nieetycznego czynu, fałszu, podstępu, przemocy. Działa według maksymy "cel uświęcał środki", dlatego usprawiedliwia w sobie naturę lwa i lisa, dzięki którym jest odważny, ale też przebiegły i cwany. Od tego działa pochodzi doktryna polityczna, o nazwie makiawelizmu; Tomasz Morus napisał "Utopię", która przedstawia obraz idealnego państwa, które jest odizolowane od reszty świata -nie ma ta pieniędzy, ludzie są równi i żyją zgodnie z rytmem naturalnym. Od tego działa pochodzi utopia, jako wyobrażenie, czegoś nierealnego, nieistniejącego rzeczywiście, nieprzystającego do realiów. William Szekspir - Twórczość Szekspira to przede wszystkim teksty przeznaczone do wystawiania na scenie. To upodobanie dramatu wynikało zapewne ze znajomości sztuki scenicznej (był aktorem) i z potrzeby dostarczania widzom nowych, świeżych utworów podejmujących zagadnienia bliskie każdemu człowiekowi, interesujące w aspekcie moralnym i psychologicznym. Jest autorem trzydziestu sześciu dramatów, a być może jeszcze kilku czy kilkunastu. Autorstwo czternastu przypisywanych mu sztuk teatralne jest jednak niepewne. Poza utworami przeznaczonymi do wystawiania na scenie pisywał poematy i sonety. Ta część dorobku literackiego nie zdobyła sobie większego uznania i można ją uznać za peryferyjną, dodatkową.

Renesans w polsce Renesans był okresem rozkwitu kultury polskiej. Państwo polsko-litewskie było duże i silne, a wpływy włoskie, które nasiliły się wraz ze ślubem Zygmunta I Starego z Boną Sforzą, przyczyniły się do rozkwitu malarstwa, architektury, sztuki kulinarnej. Do Polski przybyli sławni poeci i myśliciele: Włoch Filip Kallimach (Filippo Buonaccorsi), Niemiec Konrad Celtis. W roku 1488 (niektóre źródła podają 1489) powstało pierwsze w Europie towarzystwo literackie – Nadwiślańskie Bractwo Literackie. Jego członkami zostali Celtis, profesorowie Akademii Krakowskiej, dworzanie, studenci. Polska stała się azylem tolerancji religijnej, powstały dzieła Reja i Kochanowskiego, Akademia Krakowska stała się jednym z ważniejszych ośrodków naukowych Europy. W późniejszych latach powstały również kolejne uniwersytety: 1544 w Królewcu, 1579 w Wilnie i 1594 w Zamościu.

Przedstawiciele renesansu w polsce Jan Kochanowski - jest najsłynniejszym polskim poetą doby Renesansu, jest także pierwszym polskim poetą wielkiego formatu. Był osobą niezwykle wykształconą, oczytaną, dużo podróżował po Europie. Bez wahania można go nazwać człowiekiem Renesansu. Zaadaptował na polskie warunki większość antycznych gatunków, takich jak pieśń, tren, fraszka. Poezja Kochanowskiego jest prosta i tajemnicza zarazem, w literaturze polskiej stanowi symbol równowagi ducha, harmonii, to synonim polskiego klasycyzmu. Tematy podejmowane przez renesansowego poetę wciąż powracają, wciąż dyskutuje się z Kochanowskim, wciąż się go wspomina. Andrzej Frycz Modrzewski - był najwybitniejszym publicystą polskiego renesansu, filozofem, moralistą i teologiem. W 1519 r. przyjął niższe święcenia kapłańskie. Pracował w kancelarii prymasa i biskupa oraz z senatorem i wojewodą. W 1531r.Poprzez swoje Mowy starał się wpłynąć na decyzje podejmowane w państwie. W 1547r. otrzymał od Zygmunta Starego godność sekretarza królewskiego. W 1551r. ukazało się jego dzieło: O poprawie Rzeczypospolitej składające się z pięciu ksiąg, pomniejszone o dwie księgi. Uczestniczył w obradach Sejmu. W 1553 r. porzucił służbę dworską i osiadłszy na dziedziny urzędzie w Wolborzu poświęcił się pracy twórczej. Mikołaj Rej - polski poeta i prozaik renesansowy, również polityk oraz teolog ewangelicki. Choć nie był humanistą w naukowym rozumieniu tego słowa, zawdzięcza się mu upowszechnienie idei humanitas w polskiej kulturze. Długo uznawano go za "ojca literatury polskiej", przez wielbicieli nazywany także – za sprawą moralitetu Wizerunk – "polskim Dantem". Twórczość Mikołaja Reja jest bogata i różnorodna, na ogół podporządkowana przesłaniu etycznemu ("przykładne życie") i religijnemu ("wieczne zbawienie"). W porządku chronologicznym widoczne jest w niej przejście od dialogu i moralitetu, które odpowiadały wczesnym buntom poety, do formy speculum, stanowiącej dojrzałą realizację programu pozytywnego, służącego wychowaniu i wskazaniu drogi do zbawienia duszy.

Renesans w architekturze, rzeźbie, malarstwie Renesans w architekturze stanowił odzwierciedlenie poglądów filozoficznych odrodzenia, poszukujących wzorców w świecie antycznym. Renesans otworzył erę nowożytną w sztuce i trwał od schyłku średniowiecza do początków baroku. Ponieważ różnice czasowe rozkwitu renesansu w różnych krajach są ogromne (np. między Włochami i Europą Północną), nie jest możliwe ustalenie jednolitych dat, w których panował, na ogół przyjmuje się, że rozwijał się on w danym kraju od końca epoki średniowiecznej. Malarstwo renesansowe koncentrowało się na problematyce konstrukcji przestrzeni i bryły przedstawianych przedmiotów, czerpiąc z badań nad perspektywą linearną (Masaccio, P. Uccello) oraz barwną (m.in. P. Della Francesca). Perspektywą barwną zajmował się też Leonardo da Vinci, który nadał kierunek rozwojowi malarstwa w końcu XV w., wprowadził komponowanie postaci w układach symetrycznych, m.in. trójkąta równobocznego, opracował też zasady sfumato, które zastąpiły dotychczasowy twardy, konturowy modelunek. Rzeźbę renesansową można podzielić na architektoniczną i od architektury niezależną. Wykonywano rzeźby w marmurze, kamieniu i brązie. Popularna była tzw. majolika, czyli wypalana glinka z domieszką wapnia, kryta barwnymi polewami. Do rzeźby związanej z architekturą należy reliefowa dekoracja w kamieniu, która zdobiła fasady, wnętrza, głowice kolumn i portale. Ściśle związana z architekturą była także rzeźba nagrobkowa.

Erazm z Rotterdamu

Niccolò Machiavelli

Tomasz morus

William Szekspir

Jan Kochanowski

Andrzej frycz – Modrzewski

Mikołaj rej

ratusz w Lejdzie

rotunda kościoła S. Maria delle Grazie w Mediolanie

Palazzo Pitti we Florencji

Tempietto w Rzymie

Leonardo da Vinci – „mona lisa”

Leonardo da Vinci – „dama z łasiczką”

Rafael santi – „Szkoła ateńska”

„Ofiarowanie w świątyni” - Muzeum na Zamku książąt Sułkowskich w Bielsku Białej

Tullio Lombardo – „Miracle of the Miser”